בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,368
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט|טבת}} | |||
{{דעסקריפציע|פּוילישער רבי (תק"ס–תרי"ד)}} | {{דעסקריפציע|פּוילישער רבי (תק"ס–תרי"ד)}} | ||
'''רבי מרדכי יוסף ליינער פון איזביצא''' (תק"ס - תרי"ד; 1800-1854), האט געגרינדעט די חסידישע שושלת איזביצא-ראדזין, און נאך זיין טויט איז אויך חסידות לובלין געגרינדעט געווארן נאך אים. ער האט אנגעהויבן צו פירן זיין הויף פון יאר 1839 נאכ'ן זיך אפּטיילן פון זיין רבי-חבר רבי מנחם מענדל פון קאצק, און האט אנגעהאלטן אזוי ביז זיין פטירה אין יאר תרי"ד. זיין בארימטע חסידישע ספר "מי השלוח" (די ערשטע מהדורות פון די צוויי חלקים; תר"כ, תרפ"ב) איז דער עיקר באוואוסט צוליב דער טעאלאגישער ראדיקאליטעט אין אים, וואס אפנים שלעפט אוועק דעם באגריף פון "פרייע בחירה", און אנשטאט דעם האלט זיך מיט א וועלט-אנשויאונג וואס באזירט זיך אויפן "דעטערמיניזם". לויט זיין פארשטאנד איז "הכל בידי שמים ואף יראת שמים". | '''רבי מרדכי יוסף ליינער פון איזביצא''' (תק"ס - תרי"ד; 1800-1854), האט געגרינדעט די חסידישע שושלת איזביצא-ראדזין, און נאך זיין טויט איז אויך חסידות לובלין געגרינדעט געווארן נאך אים. ער האט אנגעהויבן צו פירן זיין הויף פון יאר 1839 נאכ'ן זיך אפּטיילן פון זיין רבי-חבר רבי מנחם מענדל פון קאצק, און האט אנגעהאלטן אזוי ביז זיין פטירה אין יאר תרי"ד. זיין בארימטע חסידישע ספר "מי השלוח" (די ערשטע מהדורות פון די צוויי חלקים; תר"כ, תרפ"ב) איז דער עיקר באוואוסט צוליב דער טעאלאגישער ראדיקאליטעט אין אים, וואס אפנים שלעפט אוועק דעם באגריף פון "פרייע בחירה", און אנשטאט דעם האלט זיך מיט א וועלט-אנשויאונג וואס באזירט זיך אויפן "דעטערמיניזם". לויט זיין פארשטאנד איז "הכל בידי שמים ואף יראת שמים". | ||
| שורה 18: | שורה 19: | ||
די לעגענדע פארציילט אז פאר דער איינשפּארונג פון רבי מנחם מענדל איז פארגעקומען "א געשעעניש אין שבת נאכט" אין ווינטער פון יאר תקצ"ט, אין וועלכן רבי מנחם מענדל האט אין פובליק מחלל געווען דעם שבת און/אדער געזאגט ווערטער פון כפירה פאר זיינע חסידים. צו דעם געשיכטע זענען פארהאן עטליכע ווערסיעס, און לויט א טייל פון זיי האט רבי מרדכי יוסף שארף רעאגירט צום מעשה פון זיין רבי, און דערין האט זיך אנגעהויבן אדער פארשטארקט דער מרידה. אין יעדען פאל האבן שוין די היסטאריקער באוויזן אז עס איז בכלל נישט פארהאן קיין היסטארישע באזע פאר דער געשיכטע, און איר מקור איז דווקא אין די כתבים פון אנטי-חסידישע משכילים, וואס האבן פרובירט ארויפצואווארפן א דופי אויף די פירער פון חסידות. | די לעגענדע פארציילט אז פאר דער איינשפּארונג פון רבי מנחם מענדל איז פארגעקומען "א געשעעניש אין שבת נאכט" אין ווינטער פון יאר תקצ"ט, אין וועלכן רבי מנחם מענדל האט אין פובליק מחלל געווען דעם שבת און/אדער געזאגט ווערטער פון כפירה פאר זיינע חסידים. צו דעם געשיכטע זענען פארהאן עטליכע ווערסיעס, און לויט א טייל פון זיי האט רבי מרדכי יוסף שארף רעאגירט צום מעשה פון זיין רבי, און דערין האט זיך אנגעהויבן אדער פארשטארקט דער מרידה. אין יעדען פאל האבן שוין די היסטאריקער באוויזן אז עס איז בכלל נישט פארהאן קיין היסטארישע באזע פאר דער געשיכטע, און איר מקור איז דווקא אין די כתבים פון אנטי-חסידישע משכילים, וואס האבן פרובירט ארויפצואווארפן א דופי אויף די פירער פון חסידות. | ||
אפילו דער אייניקל פון רבי מרדכי יוסף, הרב ירוחם ליינער, האט געשריבן שטארק קעגן דער געטריישאפט פון דער געשיכטע: | אפילו דער אייניקל פון רבי מרדכי יוסף, הרב ירוחם ליינער, האט געשריבן שטארק קעגן דער געטריישאפט פון דער געשיכטע: | ||
:"איך בין עדות באמונה לויט דער מסורה פון מיינע הייליגע עלטערן ז"ל אז דאס אלעס איז א פולשטענדיגע ליגענט, און עס זענען קיינמאל נישט געווען קיין ווערטער, נישט געווען קיין שום 'מאורע ליל שבת', לא מינה ולא מקצתיה. אוודאי האבן זיך די חכמי ישראל אונטערשיידט אין זייערע וועגן און שיטות, אבער אויך אין דעם מחלוקת האט ער נישט אריינגעווארפן חס ושלום קיין שמץ פסול, און האט אים געשאצט אלס קדוש ישראל, צדיק ונשגב. די משכילים און די כופרים פון יענעם דור, וואס זייער גאנצע ציל איז געווען צו באשמיצן די קדושי ישראל און צו רעדן אויף א צדיק עתק, האבן ארויסגעגעבן א דיבת שקר אז דאס איז געווען די סיבה צו זייער מחלוקת, אבער דאס איז א פולשטענדיגער שקר און עס איז לא היה ולא נברא". ("תפארת ירוחם", עמ' | :"איך בין עדות באמונה לויט דער מסורה פון מיינע הייליגע עלטערן ז"ל אז דאס אלעס איז א פולשטענדיגע ליגענט, און עס זענען קיינמאל נישט געווען קיין ווערטער, נישט געווען קיין שום 'מאורע ליל שבת', לא מינה ולא מקצתיה. אוודאי האבן זיך די חכמי ישראל אונטערשיידט אין זייערע וועגן און שיטות, אבער אויך אין דעם מחלוקת האט ער נישט אריינגעווארפן חס ושלום קיין שמץ פסול, און האט אים געשאצט אלס קדוש ישראל, צדיק ונשגב. די משכילים און די כופרים פון יענעם דור, וואס זייער גאנצע ציל איז געווען צו באשמיצן די קדושי ישראל און צו רעדן אויף א צדיק עתק, האבן ארויסגעגעבן א דיבת שקר אז דאס איז געווען די סיבה צו זייער מחלוקת, אבער דאס איז א פולשטענדיגער שקר און עס איז לא היה ולא נברא". ("תפארת ירוחם", עמ' קמט–קנ). | ||
עס קומט אויס לויט דעם עדות, אז אויך אין דער פאמיליע מסורה פון די אדמורי"ם פון דער ליינער משפחה, די גרויסע קעגנער פון קאצקער חסידות, האבן זיי אפּגעווארפן די געשיכטע אדורך אין אדורך אלס א היסטארישע פאקט אדער אלס א מעגליכער גורם צו דער רבי מרדכי יוסף'ס אפּטיילונג פון קאצק. | עס קומט אויס לויט דעם עדות, אז אויך אין דער פאמיליע מסורה פון די אדמורי"ם פון דער ליינער משפחה, די גרויסע קעגנער פון קאצקער חסידות, האבן זיי אפּגעווארפן די געשיכטע אדורך אין אדורך אלס א היסטארישע פאקט אדער אלס א מעגליכער גורם צו דער רבי מרדכי יוסף'ס אפּטיילונג פון קאצק. | ||
| שורה 54: | שורה 55: | ||
"חסידי ראדזין אין ארץ ישראל" האבן ארויסגעגעבן אין ירושלים תשט"ז, א נייע אויסגאבע פון ערשטן טייל, וואס איז נישט די זעלבע ווי דער ווינער אויסגאבע, אָן א נייע הקדמה, אדער א באציאונג בכלל צום צווייטן טייל, אדער צו דער "גליון" און "תשלום" צום ערשטן טייל וואס זענען ארויסגעקומען אין צווייטן טייל, און אויך דאס זאגט "דרשני". <!-- אויף איר אייגענעם עקזעמפּלאר האט די פארשערין רבקה ש"ץ אָפנהיימער געשריבן, "דאס איז א דרוק טאקע וואס איז ארויסגעקומען אין תשל"ג אין ברוקלין (זעט ווייטער) די צוויי טיילן פון מי השלוח איז א צילום פון ערשטן דרוק". --> | "חסידי ראדזין אין ארץ ישראל" האבן ארויסגעגעבן אין ירושלים תשט"ז, א נייע אויסגאבע פון ערשטן טייל, וואס איז נישט די זעלבע ווי דער ווינער אויסגאבע, אָן א נייע הקדמה, אדער א באציאונג בכלל צום צווייטן טייל, אדער צו דער "גליון" און "תשלום" צום ערשטן טייל וואס זענען ארויסגעקומען אין צווייטן טייל, און אויך דאס זאגט "דרשני". <!-- אויף איר אייגענעם עקזעמפּלאר האט די פארשערין רבקה ש"ץ אָפנהיימער געשריבן, "דאס איז א דרוק טאקע וואס איז ארויסגעקומען אין תשל"ג אין ברוקלין (זעט ווייטער) די צוויי טיילן פון מי השלוח איז א צילום פון ערשטן דרוק". --> | ||
אין ניו־יארק אין יאר תשל"ג, האט רבי מרדכי יוסף בן רבי ירוחם ליינער געדרוקט די צוויי טיילן צוזאמען אין איין גרויסן כרך. אין זיין הקדמה דערקלערט ער דאס | אין ניו־יארק אין יאר תשל"ג, האט רבי מרדכי יוסף בן רבי ירוחם ליינער געדרוקט די צוויי טיילן צוזאמען אין איין גרויסן כרך. אין זיין הקדמה דערקלערט ער דאס אייגנארטיגקייט אין דער אויסגאבע; "מיין פאטער זצ"ל האָט זיך געפּלאגט אויף פאררעכטן דרוק טעותים אויף די אנצייכנונג פון מראי המקומות. אבער צו אונזער באדויער האט ער נישט דערלעבט צו זען אין א נייעם דרוק דעם הייליגן ספר. דערפאר האב איך זיך אנגעשטרענגט ארויסצוגעבן דעם הייליגן ספר אין א פאקסימיליע אויסגאבע פון די פארמען וואס זענען געווען אין פארמעגן פון מיין פאטער זצ"ל צו ערקלערן און אויסקלארן די ווערטער פון זיין זיידן דער הייליגער מחבר זי"ע" (הקדמת המו"ל). למעשה נעמט דער ספר אריין צילומים פון ערשטן און צווייטן טייל (אריינגערעכנט די "גליון" און די "תשלום" אין סוף פון צווייטן ספר), מיט פיל הערות פון רבי ירוחם אין די גליונות פון ספר (דער גרעסטער טייל אין ערשטן טייל). די הערות האנדלען זיך בעיקר מיטן אנצייכענען מראי מקומות אין די ווערטער פון חז"ל און אין די ספרי קבלה, אויף וועלכע רבי מרדכי יוסף האט געבויט זיינע דרשות. אין סוף כרך האבן זיי אויך אריינגעשטעלט דעם "ספר הזמנים" אויף יום טוב שבועות פון רבי יעקב, בעל ה"בית יעקב". | ||
אין יאר תשנ"ה האט "מכון להוצאת ספרי רבותינו הקדושים מאיזביצא ראדזין" וואס אין בני ברק ארויסגעגעבן א נייע און אנאטירטע אויסגאבע אין צוויי כרכים, ווען איין כרך נעמט אריין דעם ערשטן טייל, מיט דעם שילוב פון די "גליון" און די "תשלום" אין זייער ריכטיגן ארט, אנשטאט סוף פון צווייטן טייל, ווי אין די פריערדיגע אויסגאבעס. זיי ערקלערן אין דער הקדמה אז "אין דער אויסגאבע האבן מיר צוריקגעקערט עטרה ליושנה און מיר האבן געשטעלט די דאזיגע צוויי ערגענצונגען אין זייער פּאסיגן ארט". אין סוף צווייטן כרך, נאָך חלק שני, איז געדרוקט "ספר ליקוטי מי השלוח", "און אין אים וועלן זיין דערמאנט אלע מאמרים פון אונזער רבי… וואס זענען נישט געקומען אין די ספרים 'מי השלוח, אויף זייערע צוויי טיילן. און געקליבן מיט דער הילף פון ה' יתברך פון די ספרים פון רבותינו הקדושים מאיז'בצה ראדזין און זייערע תלמידים". אויך דער ספר איז צעטיילט לויט תורה, נביאים, כתובים און מסכתות הש"ס. די צוויי כרכים זענען פול מיט פילע און צומאל לאנגע פוסנאָטן, און אויך מיט מפתחות מפורטות אין סוף צווייטן באנד. | |||
ביים סוף פון דיסקוטירן וועגן ספר "מי השלוח" איז וויכטיג צו דערמאנען, אז קעגן די קינדער פון רבי מרדכי יוסף, וואס האבן אים פיל דערמאנט אין זייערע ספרים, איז דאס בילד ביי זיינע צוויי גרויסע תלמידים וואס זענען נישט געווען פון זיין משפּחה, רבי לייבעלע אייגער און רבי צדוק הכהן, א גאנץ אנדערער. אפשר דאס איז נישט איבערראשנד ווען מען נעמט אין באטראכט אז נאכן פטירה פון רבי מרדכי יוסף האבן די צוויי נישט מקבל מרות געווען פון זיין זון רבי יעקב, זיי זענען אריבער קיין לובלין, דארט האבן זיי געגרינדעט א באזונדערן הויף. ווארשיינליך האט זיך זייער אוועקשטיין פון דער הנהגה פון דער משפּחה הויף אויך ארויסגעוויזן שפּעטער אין דער אוועקשטיין פון דעם ספר וואס איז ארויסגעקומען פון דעם הויף. און דאס אלץ כאטש זייער גרויסע שעצונג צו רבי מרדכי יוסף. רבי לייבעלע דערמאנט דעם ספר מי השלוח אין זיינע שריפטן נאר צוויי מאל, און רבי צדוק דייט נאר אן דערצו איינצלנע מאל אָן צו דערמאנען עס בפירוש. אין איין אָרט באצייכנט ער אפילו בזלזול און שרייבט, "אזוי האב איך געזען נאך דעם אין עפּעס א ספר" ("ישראל קדושים" סימן ה'). איין זאך איז קלאר, די ריבוי פון די נייע אויסגאבעס, און די ארויסגעגעבענע צילומים, באזונדער אין די לעצטע יארן, זענען א געטרייע עדות צו דער פּאפּולאראיטעט פון דעם ספר, באזונדער אין פארשידענע קרייזן פון "נעא-חסידים". פילע זעען אין ר' [[שלמה קארליבאך]], וועלכער האט פיל ציטירט רבי מרדכי יוסף אין זיינע שיעורים, ווי אַן אנטשיידנדע גורם אין דער נייער השפּעה פון דעם ספר. | |||
==זיין פּערזענלעכער וועג און תּעאָלאָגישע השקפה== | |||
זיין פּערזענלעכער וועג און תּעאָלאָגישע השקפה | |||
באַרימט זענען די ווערטער פון רבי חנינא )בבלי ברכות לג' זייט ב'(, "הכל בידי שמים חוץ מיראת שמים". פּונקט אַזוי די ווערטער פון חז"ל אין מסכת אבות )פּרק ג': טו'(, "הכל צפוי והרשות נתונה", וואָס לויט דעם די גרעסטע מערהייט כּמעט מוחלטת פון די הוגי הדעות היהודיים, | באַרימט זענען די ווערטער פון רבי חנינא )בבלי ברכות לג' זייט ב'(, "הכל בידי שמים חוץ מיראת שמים". פּונקט אַזוי די ווערטער פון חז"ל אין מסכת אבות )פּרק ג': טו'(, "הכל צפוי והרשות נתונה", וואָס לויט דעם די גרעסטע מערהייט כּמעט מוחלטת פון די הוגי הדעות היהודיים, | ||
און בראשהם הרמב"ם, האָבן זיך באַקעמפט מיט דער לכאורה סתירה צווישן זיין וויסן פון האל און זיין חופשיער בחירה פון מענטשן, און זיי האָבן געמאַכט אַ גרויסן מאַמאַנט צו האַלטן דעם מושג פון דער מענטשלעכער בחירה ווי אַיינע פון די יסודי הדת היהודית. אין דעם האָבן זיי געפּרוּאווט, צווישן אַנדערע, צו האַלטן נישט נאָר אויף דער באַדייט פון דער מענטשלעכער טעטיקייט, נאָר אויך צו געבן אַ הצדקה צו דער תּגובה אלוהית פון "שכר ועונש", אויך זי ווערט גערעכנט צו די יסודי האמונה היהודית. | און בראשהם הרמב"ם, האָבן זיך באַקעמפט מיט דער לכאורה סתירה צווישן זיין וויסן פון האל און זיין חופשיער בחירה פון מענטשן, און זיי האָבן געמאַכט אַ גרויסן מאַמאַנט צו האַלטן דעם מושג פון דער מענטשלעכער בחירה ווי אַיינע פון די יסודי הדת היהודית. אין דעם האָבן זיי געפּרוּאווט, צווישן אַנדערע, צו האַלטן נישט נאָר אויף דער באַדייט פון דער מענטשלעכער טעטיקייט, נאָר אויך צו געבן אַ הצדקה צו דער תּגובה אלוהית פון "שכר ועונש", אויך זי ווערט גערעכנט צו די יסודי האמונה היהודית. | ||
| שורה 71: | שורה 70: | ||
==ביבליאגראפיע== | ==ביבליאגראפיע== | ||
*רחל אליאור, "[https://benyehuda.org/read/25945 תמורות במחשבה הדתית בחסידות פולין - בין 'יראה' ו'אהבה' ל'עומק' ו"'גוון']", '''תרביץ''' סב, ג, (תשנ"ג) , עמ' 381–432. | *רחל אליאור, "[https://benyehuda.org/read/25945 תמורות במחשבה הדתית בחסידות פולין - בין 'יראה' ו'אהבה' ל'עומק' ו"'גוון']", '''תרביץ''' סב, ג, (תשנ"ג) , עמ' 381–432. | ||
*יצחק אלפסי, "אנציקלופדיה לחסידות: אישים", ירושלים תשס"ה, כרך ג', עמ' | *יצחק אלפסי, "אנציקלופדיה לחסידות: אישים", ירושלים תשס"ה, כרך ג', עמ' רלח–רמב. | ||
*יהודה בן-דור, "עיון במי השילוח לר' מרדכי יוסף מאיז'ביצא" (דיסערטאציע), האוניברסיטה העברית, תשרי תשס"ט. | |||
יהודה בן -דור, "עיון במי | *{{אסיף|אסף שניאור|pituchei-4-259-276-pdf/|יציאה מהכללים – עיון במשנתו של ר' מרדכי יוסף ליינער, בעל "מי השילוח"|פתוחי חותם ד|תשס"ט|סוג=נושא}} | ||
האוניברסיטה העברית, תשרי תשס"ט | * | ||
פנחס זליג גליקסמן, "תפארת אדם: תיאורים ביוגרפיים", לודג' תרפ"ג. | *פנחס זליג גליקסמן, "תפארת אדם: תיאורים ביוגרפיים", לודג' תרפ"ג. | ||
18 | 18 | ||
יעקב ורשבסקי, " עצות ממי השילוח " )שני כרכים(, ירושלים תשע"ו | יעקב ורשבסקי, " עצות ממי השילוח " )שני כרכים(, ירושלים תשע"ו | ||