בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,358
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 10: | שורה 10: | ||
== ערקלערונגען == | == ערקלערונגען == | ||
אויסער די פּשוט'ע סיבה אז די ראשי תיבות איז א גרינגע וועג צו געדענקען די רייע פון די צען מכות, זענען פארהאן מערערע ערקלערונגען איבער די ציל און מאטיוו פון די סימנים{{הערה|שם=הגדה|{{היברובוקס|2=הגדה של פסח עם עשרה פירושים|3=10767|page=39|מקום הוצאה=ווילנא|שנת הוצאה=תרכ"ח}}}}. | |||
בשם [[רש"י]] און | בשם [[רש"י]] און אנדערע ווערט ערקלערט אז דאס קומט צו ווייזן אז די סדר פון די מכות איז געווען ווי געשילדערט אין [[ספר שמות]], און מען זאגט נישט דא "[[אין מוקדם ומאוחר בתורה]]", ספעציעל אז אין [[תהלים]]{{הערה|{{תנ"ך|תהלים|עח|לאנג=יא|אן=ספר}}; {{תנ"ך|תהלים|קה|לאנג=יא|אן=ספר}}}} ווערן די מכות געשילדערט מיט אן אנדערע סדר{{הערה|[https://haggadah.alhatorah.org/Parshan/Ritva/Maggid/13.11 ריטב"א אויף הגדה] בשם רש"י; [https://haggadah.alhatorah.org/Parshan/From_Rashi's_Beit_Midrash/Maggid/13.3 מבית מדרשו של רש"י] אויף הגדה, ר״י בן יקר, {{ספריא|2=שבלי הלקט - הגדה של פסח|3=Shibolei_HaLeket_on_Pesach_Haggadah%2C_Magid%2C_The_Ten_Plagues.17}} בשם [[רבי יהודה החסיד]], וכ״כ הראבי״ה (פסחים סי׳ תכד) בשמו, הרשב״ץ והחזקוני (שמות ח, טו) בשם ויש מפרשים. וכן מובא פירוש זה בפירושי בעלי התוספות עה״ת (שמות ז, כה). אורחות חיים און כל בו אויף הגדה בשם "יש אומרים".}}. אין די סדר פון דעם סימן האבן אויך געליינט די וואס האבן געברענגט ביכורים{{הערה|[[הגהות מיימוניות]], [https://rambam.alhatorah.org/Parshan/Hagahot_Maimoniyot/Chametz_uMatzah/8.15 נוסח ההגדה (סוף הל' חמץ ומצה) אות ב] בשם רבינו חננאל.}}. | ||
נאך א פשט האט רש"י געזאגט בשם דעם [[מדרש תהלים|שוחר טוב]]{{הערה|עס ערשיינט נישט אין אונזער מדרש תהלים}}, אז די ווערטער דצ"ך עד"ש באח"ב זענען געווען געשריבן אויף [[משה'ס שטעקן]], ווי געברענגט אין מדרש{{הערה|{{מדרש רבה|שמות|ח|ג}}; {{ילקוט שמעוני|תורה|קעג}}; תנחומא, באבער, וארא, ח}} און בשם דעם ירושלמי{{הערה|רש"י אין ספר האורה {{ספריא||חלק א צ*|Sefer_HaOrah%2C_Part_I.90}}; אורחות חיים און אבודרהם אויף הגדה. עס ערשיינט נישט אין אונזער ירושלמי.}}, און [[משה]] האט געקוקט אויפ'ן ספעציפישן אות פון די מכה ביים ברענגען דערמיט די מכה{{הערה|[https://haggadah.alhatorah.org/Parshan/Ritva/Maggid/13.11 ריטב"א אויף הגדה] בשם רש"י}}. | נאך א פשט האט רש"י געזאגט בשם דעם [[מדרש תהלים|שוחר טוב]]{{הערה|עס ערשיינט נישט אין אונזער מדרש תהלים}}, אז די ווערטער דצ"ך עד"ש באח"ב זענען געווען געשריבן אויף [[משה'ס שטעקן]], ווי געברענגט אין מדרש{{הערה|{{מדרש רבה|שמות|ח|ג}}; {{ילקוט שמעוני|תורה|קעג}}; תנחומא, באבער, וארא, ח}} און בשם דעם ירושלמי{{הערה|רש"י אין ספר האורה {{ספריא||חלק א צ*|Sefer_HaOrah%2C_Part_I.90}}; אורחות חיים און אבודרהם אויף הגדה. עס ערשיינט נישט אין אונזער ירושלמי.}}, און [[משה]] האט געקוקט אויפ'ן ספעציפישן אות פון די מכה ביים ברענגען דערמיט די מכה{{הערה|[https://haggadah.alhatorah.org/Parshan/Ritva/Maggid/13.11 ריטב"א אויף הגדה] בשם רש"י}}. | ||
| שורה 23: | שורה 23: | ||
עטליכע ראשונים ערקלערן אז די סימנים צייגן אן אויף דריי באזונדערע גרופעס און הגדרות פון די מכות (לויט געוויסע פשטים שטימט מכת בכורות אריין מיט די דריטע גרופע, און לויט אנדערע איז עס אייגנארטיג און איז בלויז צוזאמגעשטעלט מיט'ן לעצטן סימן פאר פּראקטישקייט{{הערה|זעט אויך [https://mg.alhatorah.org/SP/Lekach%20Tov/Shemot/8.15 לקח טוב שמות ח׳:ט״ו]; [https://mg.alhatorah.org/SP/R.%20Avraham%20b.%20HaRambam/Shemot/9.19 ר׳ אברהם בן הרמב״ם שמות ט׳:י״ט]; [https://mg.alhatorah.org/SP/Ramban/Shemot/8.15 רמב״ן שמות ח׳:ט״ו]; [https://mg.alhatorah.org/SP/R.%20Bachya/Shemot/10.1#e2 רבינו בחיי שמות י׳:א׳]; [https://mg.alhatorah.org/SP/Sforno/Shemot/8.12#e2 ספורנו שמות ח׳:י״ב]; [https://library.alhatorah.org/?r1=Maharal%20Gevurot%20Hashem%2034 מהר״ל גבורות ה׳ ל״ד]; [https://mg.alhatorah.org/SP/Keli%20Yekar/Shemot/7.17 כלי יקר שמות ז׳:י״ז]; [https://mg.alhatorah.org/SP/R.%20S.R.%20Hirsch/Shemot/7.15 רש״ר הירש שמות ז׳:ט״ו]; [https://mg.alhatorah.org/SP/Malbim/Shemot/7.14#e2 מלבי״ם שמות ז׳:י״ד]}}: | עטליכע ראשונים ערקלערן אז די סימנים צייגן אן אויף דריי באזונדערע גרופעס און הגדרות פון די מכות (לויט געוויסע פשטים שטימט מכת בכורות אריין מיט די דריטע גרופע, און לויט אנדערע איז עס אייגנארטיג און איז בלויז צוזאמגעשטעלט מיט'ן לעצטן סימן פאר פּראקטישקייט{{הערה|זעט אויך [https://mg.alhatorah.org/SP/Lekach%20Tov/Shemot/8.15 לקח טוב שמות ח׳:ט״ו]; [https://mg.alhatorah.org/SP/R.%20Avraham%20b.%20HaRambam/Shemot/9.19 ר׳ אברהם בן הרמב״ם שמות ט׳:י״ט]; [https://mg.alhatorah.org/SP/Ramban/Shemot/8.15 רמב״ן שמות ח׳:ט״ו]; [https://mg.alhatorah.org/SP/R.%20Bachya/Shemot/10.1#e2 רבינו בחיי שמות י׳:א׳]; [https://mg.alhatorah.org/SP/Sforno/Shemot/8.12#e2 ספורנו שמות ח׳:י״ב]; [https://library.alhatorah.org/?r1=Maharal%20Gevurot%20Hashem%2034 מהר״ל גבורות ה׳ ל״ד]; [https://mg.alhatorah.org/SP/Keli%20Yekar/Shemot/7.17 כלי יקר שמות ז׳:י״ז]; [https://mg.alhatorah.org/SP/R.%20S.R.%20Hirsch/Shemot/7.15 רש״ר הירש שמות ז׳:ט״ו]; [https://mg.alhatorah.org/SP/Malbim/Shemot/7.14#e2 מלבי״ם שמות ז׳:י״ד]}}: | ||
* יעדע גרופע האט געהאט אן אייגנארטיגע ציל. די ערשטע דריי מכות - '''ד'''ם, '''צ'''פרדע, '''כ'''ינים, איז געקומען ווייזן אויף "[[מציאות ה']]", ווי עס שטייט ביי די דריי מכות "בְּזֹאת תֵּדַע כִּי אֲנִי ד'{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יז}}}}". די צווייטע גרופע - '''ע'''רוב, '''ד'''בר, '''ש'''חין, זענען געקומען ווייזן אז דער באשעפער פירט די וועלט - "[[השגחה]]", ווי עס שטייט דערביי "לְמַעַן תֵּדַע כִּי אֲנִי ד' {{אונטערשטריך|בְּקֶרֶב הָאָרֶץ}}"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ח|יח}}}}. און די דריטע גרופע - '''ב'''רד, '''א'''רבה,'''ח'''ושך, '''ב'''כורות, איז געקומען צייגן אז די [[נביאה|נביאים]] זענען אמת{{הערה|[[ריטב"א]]{{מקור}}|דארט=הגדה}}, ווי עס שטייט דערביי "הַיָּרֵא אֶת דְּבַר ד'", "וַאֲשֶׁר לֹא שָׂם לִבּוֹ אֶל דְּבַר ד'", "הַעְתִּירוּ אֶל ד'"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ט|כ|כא}}, {{תנ"ך|שמות|ט|כח|אן=פרק}}}}; און אז דער באשעפער איז דער בעל היכולת וואס קען אלעס טוישן ווי זיין ווילן{{הערה|[[אברבנאל]]{{מקור}}|דארט=הגדה}}, ווי עס שטייט "בַּעֲבוּר תֵּדַע כִּי אֵין כָּמֹנִי בְּכָל הָאָרֶץ"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ט|יד}}}}. | * יעדע גרופע האט געהאט אן אייגנארטיגע ציל. די ערשטע דריי מכות - '''ד'''ם, '''צ'''פרדע, '''כ'''ינים, איז געקומען ווייזן אויף "[[מציאות ה']]", ווי עס שטייט ביי די דריי מכות "בְּזֹאת תֵּדַע כִּי אֲנִי ד'{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יז}}}}". די צווייטע גרופע - '''ע'''רוב, '''ד'''בר, '''ש'''חין, זענען געקומען ווייזן אז דער באשעפער פירט די וועלט - "[[השגחה]]", ווי עס שטייט דערביי "לְמַעַן תֵּדַע כִּי אֲנִי ד' {{אונטערשטריך|בְּקֶרֶב הָאָרֶץ}}"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ח|יח}}}}. און די דריטע גרופע - '''ב'''רד, '''א'''רבה,'''ח'''ושך, '''ב'''כורות, איז געקומען צייגן אז די [[נביאה|נביאים]] זענען אמת{{הערה|[[ריטב"א]]{{מקור}}|דארט=הגדה}}, ווי עס שטייט דערביי "הַיָּרֵא אֶת דְּבַר ד'", "וַאֲשֶׁר לֹא שָׂם לִבּוֹ אֶל דְּבַר ד'", "הַעְתִּירוּ אֶל ד'"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ט|כ|כא}}, {{תנ"ך|שמות|ט|כח|אן=פרק}}}}; און אז דער באשעפער איז דער בעל היכולת וואס קען אלעס טוישן ווי זיין ווילן{{הערה|[[אברבנאל]]{{מקור}}|דארט=הגדה}}, ווי עס שטייט "בַּעֲבוּר תֵּדַע כִּי אֵין כָּמֹנִי בְּכָל הָאָרֶץ"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ט|יד}}}}. | ||
*[[רלב"ג]] ווייזט אן אז יעדער גרופּע איז געווען מער שווער ווי די פריערדיגע. די ערשטע טריאדע איז באשטאנען בעיקר פון אומבאקוועמליכקייטן, נישט ווי דראענדע קאטאסטראפעס. דער צווייטער גרופּע האט מער ערנסט אטאקירט די מצרי'שע לעבנס-קוואלן פון פרנסה און האט געברענגט קערפערליכע ווייטאג דורך די שְׁחין. די דריטע גרופּע, האט אטאקירט די גערעטענישן, און האט אפעקטירט אויך צוקונפטיגע פרנסות, און די פינסטערניש האט פאראורזאכט ווייטערע ליידענישן. ענדליך האט די לעצטע מכה געבראכט דעם טויט אליין{{הערה|רלב"ג [[שית:Ralbag_on_Torah,_Exodus/7|תועלות, שמות ז, ד"ה התועלת השני]]}}. | *[[רלב"ג]] ווייזט אן אז יעדער גרופּע איז געווען מער שווער ווי די פריערדיגע. די ערשטע טריאדע איז באשטאנען בעיקר פון אומבאקוועמליכקייטן, נישט ווי דראענדע קאטאסטראפעס. דער צווייטער גרופּע האט מער ערנסט אטאקירט די מצרי'שע לעבנס-קוואלן פון פרנסה און האט געברענגט קערפערליכע ווייטאג דורך די שְׁחין. די דריטע גרופּע, האט אטאקירט די גערעטענישן, און האט אפעקטירט אויך צוקונפטיגע פרנסות, און די פינסטערניש האט פאראורזאכט ווייטערע ליידענישן. ענדליך האט די לעצטע מכה געבראכט דעם טויט אליין{{הערה|שם=רלבג|רלב"ג [[שית:Ralbag_on_Torah,_Exodus/7|תועלות, שמות ז, ד"ה התועלת השני]]}}. | ||
*רלב"ג גיבט אָן, אַז אין יעדן דרייער איז געווען סיי אַן אטאקע אויף די עסן־פארזארגונג, סיי אויף די אייגענע קערפּער פון די מצריים{{הערה|שם=רלבג}}. | |||
* אין יעדע גרופע זענען געווען צוויי מכות וואס משה האט געווארנט פרעה דערוועגן פון פריער, און די דריטע איז געקומען אָן א התראה. למשל, ביי דצ"ך זענען דם און צפרדע געווען מיט א ווארענונג, און כינים נישט. ביי עד"ש זענען ערוב און דבר געווען מיט א ווארענונג, און שחין נישט. ביי באח"ב זענען ברד און ארבה געווען מיט א ווארענונג, און חושך נישט (מכת בכורות איז אויך געווען מיט א ווארענונג){{הערה|כל בו בשם רבי יוסף בדוס; שבלי הלקט בשם זיין ברודער רבי בנימין {{העב|רבי בנימין בן אברהם}}; [https://library.alhatorah.org/?r1=Maharal%20Gevurot%20Hashem%2057 מהר״ל גבורות ה׳ נ"ז]}}. | * אין יעדע גרופע זענען געווען צוויי מכות וואס משה האט געווארנט פרעה דערוועגן פון פריער, און די דריטע איז געקומען אָן א התראה. למשל, ביי דצ"ך זענען דם און צפרדע געווען מיט א ווארענונג, און כינים נישט. ביי עד"ש זענען ערוב און דבר געווען מיט א ווארענונג, און שחין נישט. ביי באח"ב זענען ברד און ארבה געווען מיט א ווארענונג, און חושך נישט (מכת בכורות איז אויך געווען מיט א ווארענונג){{הערה|כל בו בשם רבי יוסף בדוס; שבלי הלקט בשם זיין ברודער רבי בנימין {{העב|רבי בנימין בן אברהם}}; [https://library.alhatorah.org/?r1=Maharal%20Gevurot%20Hashem%2057 מהר״ל גבורות ה׳ נ"ז]}}. | ||
* די ערשטע גרופע - דצ"ך, איז געווען מכות אויף דער ערד, די צווייטע - עד"ש, אויף די באשעפענישן אויף דער ערד, די דריטע - בא"ח, פון הימל{{הערה|ריטב"א{{מקור}}, [[רשב"ם]]{{מקור}}, [[מהר"ל]] - גבורות ה'|דארט=הגדה}}. | * די ערשטע גרופע - דצ"ך, איז געווען מכות אויף דער ערד, די צווייטע - עד"ש, אויף די באשעפענישן אויף דער ערד, די דריטע - בא"ח, פון הימל{{הערה|ריטב"א{{מקור}}, [[רשב"ם]]{{מקור}}, [[מהר"ל]] - גבורות ה'|דארט=הגדה}}. | ||
* די ערשטע גרופע | * די ערשטע גרופע (דצ"ך) איז געברענגט געווארן דורך אהרן, די צווייטע גרופע (עד"ש) דורך משה (מיט אויסנאם פון שחין), און די דריטע גרופע (בא"ח) דורך גאט אליין. מכת שחין איז געווען דורך ביידע, משה און אהרן. אנעם שטעקן, די דריטע - בא"ח דורך משה מיט'ן שטעקן{{הערה|שם=ריד}}{{הערה|[[הגהות מיימוניות]], [https://rambam.alhatorah.org/Parshan/Hagahot_Maimoniyot/Chametz_uMatzah/8.15 נוסח ההגדה (סוף הל' חמץ ומצה) אות ב], בשם [[ראב"ן]]}}{{הערה|זעט {{תנחומא|וארא|יד}}}}. | ||
* מיט יעדע דריטע מכה איז מיטגעקומען די אנדערע צוויי דריטע. ביי כנים איז אויך געווען שחין מיט חושך, ביי שחין - כינים און חושך, און ביי חושך אויך כנים און שחין; ווען די יעצטיגע מכה איז דאמינירנד און די אנדערע קומען מיט{{הערה|[[הגהות מיימוניות]], [https://rambam.alhatorah.org/Parshan/Hagahot_Maimoniyot/Chametz_uMatzah/8.15 נוסח ההגדה (סוף הל' חמץ ומצה) אות ב], בשם [[ריב"א]]}}. | * מיט יעדע דריטע מכה איז מיטגעקומען די אנדערע צוויי דריטע. ביי כנים איז אויך געווען שחין מיט חושך, ביי שחין - כינים און חושך, און ביי חושך אויך כנים און שחין; ווען די יעצטיגע מכה איז דאמינירנד און די אנדערע קומען מיט{{הערה|[[הגהות מיימוניות]], [https://rambam.alhatorah.org/Parshan/Hagahot_Maimoniyot/Chametz_uMatzah/8.15 נוסח ההגדה (סוף הל' חמץ ומצה) אות ב], בשם [[ריב"א]]}}. | ||
==רמז און דרוש== | |||
א טייל מפרשים האבן פרובירט צו געבן א באדייט אדער גימטריא צו די אותיות. דער תוספות יום טוב זאגט אז מען זאל ליינען די אותיות ווי דִצָךְ עָדַשׁ בְאַחַב, וואס מיינט ווי דער אויבערשטער זאגט, "דיין פרייד וועט זיין ווען איך וועל טרעטן מיט די שרעק פון שווערד"{{הערה|{{משנה|אבות|ה|ד|מפרש=תוספות יום טוב|ד"ה=עשר מכות}}}}. אן אנדערע פארבינדט עד"ש מיט לינזן און באח"ב מיט בכורה{{הערה|{{ספריא|רבי ידידיה טיאה ווייל|הגדה מרבה לספר|Marbeh_Lesaper_on_Pesach_Haggadah%2C_Magid%2C_The_Ten_Plagues.17}}}}. | |||
===על פי קבלה=== | ===על פי קבלה=== | ||
דער ריטב"א | דער ריטב"א דרוקט זיך אויס אויף די סימנים "ולכל שיעור חכמה נפלאה בסוד הקבלה, ודבריהם חן לשומעיהם"{{הערה|[https://haggadah.alhatorah.org/Parshan/Ritva/Maggid/13.11 ריטב"א אויף הגדה]}}. אין די בריוו פון [[רבי שמשון אסטראפאלער]] איבער די מכות ווערט ערקלערט די סימנים על פי סוד, אז די גימטריא צאל פון דצ"ך עד"ש באח"ב - תק"א, איז דער נאמען פון דער [[מלאך]] געשטעלט אויף די מכות, און באטרעפט "אש"ר", אויפ'ן פסוק וּלְמַעַן תְּסַפֵּר בְּאָזְנֵי בִנְךָ וּבֶן בִּנְךָ אֵת {{אונטערשטריך|אַשֶר}} הִתְעַלַּלְתִּי בְּמִצְרַיִם{{הערה|{{תנ"ך|שמות|י|ב}}. און כָּל הַמַּחֲלָה {{אונטערשטריך|אֲשֶׁר}} שַׂמְתִּי בְמִצְרַיִם לֹא אָשִׂים עָלֶיךָ ({{תנ"ך|שמות|טו|כו}}){{הערה|[[הגהות מיימוניות]], [https://rambam.alhatorah.org/Parshan/Hagahot_Maimoniyot/Chametz_uMatzah/8.15 נוסח ההגדה (סוף הל' חמץ ומצה) אות ב]}}.}} און די [[שמות הקודש|שֵמות]] מיט וואס די אידן זענען ארויס פון מצרים - דע"ב צד"א כשח"ב זענען די זעלבע אותיות{{הערה|[[s:אגרת רבי שמשון מאוסטרופולי|אגרת רבי שמשון מאוסטרופולי]] אויף [[וויקיטעקסט]]}}. | ||
== בלוט בלבולים == | == בלוט בלבולים == | ||