3,258
רעדאגירונגען
ק
←ביאגראפיע: טעות סופר
(←ביאגראפיע: באַניצער:תנא קמא, ביטע קלאר אויס) |
ק (←ביאגראפיע: טעות סופר) |
||
| שורה 24: | שורה 24: | ||
אין תמוז תרס"ד{{הערה|{{אקדמיה|משה דעמביצער|הפרק האקדמי בחייו של ר' חיים העליר|120156653|מכילתא|ה (תשפ"ד), עמ' 367}}}} האט העליר חתונה געהאט מיט פריידה דער טאכטער פון אלכסנדר סנדר דיסקין, א רייכער איד פון [[לאדזש]]. אין תרס"ז–תרס"ח האט ער שטודירט געזעץ אין דער אוניווערסיטעט אין [[פעטערבורג|סעינט־פּעטערבורג]]. אין יענער צייט האט ער ארויסגעגעבן דעם קונטרס "פרי חיים", חידושים און ערקלערונגען אויף פארשידענע הלכות אין [[חושן משפט]]{{הערה|1={{היברובוקס|2=קונטרס פרי חיים|3=549|page=81|מקום הוצאה=פיעטרקוב|שנת הוצאה=תרס"ז|4=ענדע פון ספר זרע חיים}}}} וועלכע האבן איבערראשט די לומד'ישע וועלט{{הערה|שם=ראזמארין|אהרן ראזמארין'ס תנ"ך ענציקלאפעדיע, באנד 1, עמ' עה-עט}}. דעם נאכפאלגנדן יאר איז ער אריבער קיין [[בערלין]], וואו ער האט שטודירט מזרח'דיגע שטודיעס אינעם אוניווערסיטעט (תרס"ט–תר"ע), אריינגערעכנט די [[סעמיטישע שפראכן]]{{קלאר אויס|גריכיש און לאטיין זענען נישט סעמיטישע שפראכן}} פון די אלטע תנ"ך איבערזעצונגען - גריכיש, לאטיין, אראמיש-סיריש, אראביש, און נאך. דארטן האט ער זיך באגעגנט מיט דער '[[ביבל קריטיק]]', און האט אנגעהויבן זיין לעבנס מיסיע וואס האט געדויערט א יובל יארן – פארטיידיגן דאס אריגינאליטעט פון תנ"ך און זיין קדושה פון זיינע אטאקירער. אין תרע"א איז אין בערלין פארעפנטליכט געווארן זיין פארשונג אויף דייטש וועגן דער [[פשיטתא|פשיטא]] – די סירישע איבערזעצונג פון תנ"ך, א פארשונג וואס האט אים פארדינט א [[דאקטאראט]] פונעם אוניווערסיטעט פון [[ווירצבורג]]. | אין תמוז תרס"ד{{הערה|{{אקדמיה|משה דעמביצער|הפרק האקדמי בחייו של ר' חיים העליר|120156653|מכילתא|ה (תשפ"ד), עמ' 367}}}} האט העליר חתונה געהאט מיט פריידה דער טאכטער פון אלכסנדר סנדר דיסקין, א רייכער איד פון [[לאדזש]]. אין תרס"ז–תרס"ח האט ער שטודירט געזעץ אין דער אוניווערסיטעט אין [[פעטערבורג|סעינט־פּעטערבורג]]. אין יענער צייט האט ער ארויסגעגעבן דעם קונטרס "פרי חיים", חידושים און ערקלערונגען אויף פארשידענע הלכות אין [[חושן משפט]]{{הערה|1={{היברובוקס|2=קונטרס פרי חיים|3=549|page=81|מקום הוצאה=פיעטרקוב|שנת הוצאה=תרס"ז|4=ענדע פון ספר זרע חיים}}}} וועלכע האבן איבערראשט די לומד'ישע וועלט{{הערה|שם=ראזמארין|אהרן ראזמארין'ס תנ"ך ענציקלאפעדיע, באנד 1, עמ' עה-עט}}. דעם נאכפאלגנדן יאר איז ער אריבער קיין [[בערלין]], וואו ער האט שטודירט מזרח'דיגע שטודיעס אינעם אוניווערסיטעט (תרס"ט–תר"ע), אריינגערעכנט די [[סעמיטישע שפראכן]]{{קלאר אויס|גריכיש און לאטיין זענען נישט סעמיטישע שפראכן}} פון די אלטע תנ"ך איבערזעצונגען - גריכיש, לאטיין, אראמיש-סיריש, אראביש, און נאך. דארטן האט ער זיך באגעגנט מיט דער '[[ביבל קריטיק]]', און האט אנגעהויבן זיין לעבנס מיסיע וואס האט געדויערט א יובל יארן – פארטיידיגן דאס אריגינאליטעט פון תנ"ך און זיין קדושה פון זיינע אטאקירער. אין תרע"א איז אין בערלין פארעפנטליכט געווארן זיין פארשונג אויף דייטש וועגן דער [[פשיטתא|פשיטא]] – די סירישע איבערזעצונג פון תנ"ך, א פארשונג וואס האט אים פארדינט א [[דאקטאראט]] פונעם אוניווערסיטעט פון [[ווירצבורג]]. | ||
אין תר"ע, מיט דעם פטירה פון רבי מלכיאל צבי | אין תר"ע, מיט דעם פטירה פון רבי מלכיאל צבי טענענבוים, מחבר פון שו"ת 'דברי מלכיאל', איז די [[לאמזשע]] קהילה געבליבן אן א רב. צוויי יאר שפּעטער האט די קהילה באשלאסן צו ערוועלן ר' חיים אלס רב. ר' חיים איז שוין דעמאלט געווען באקאנט אלס א למדן און שארפער דענקער, וואס איז ווערט צו פארזעצן די קייט פון רבנות אין דער שטאט לאמזשע, וואו גדולי עולם האבן געדינט. כאטש וואס ער איז געווען א שטודירטער דאקטאר, דאך, מיט די השתדלות פון [[רבי אליהו חיים מייזל]] וואס האט דארט געדינט אלס רב אין די פארגאנגענהייט, און מיט'ן הסכמה פון [[רבי אברהם מרדכי אלטער|גערער רבי'ן]] איז ער אויפגענומען געווארן אלס רב אין דעם עיר ואם בישראל{{הערה|{{עיתונות יהודית היסטורית|1=המצפה|2=MZP|4=הסכמת החסידים לרב־דקטור|5=19120329|6=9}}}}. הרב מייזל האט זיך אויסגעדריקט אויף אים "סוקר את כל הש"ס בסקירה אחת"{{הערה|[https://amhasefer.wordpress.com/wp-content/uploads/2013/07/85680-d794d79cd7a811.jpg ספר זיכרון לקהילת לומז'ה], בעריכת [[יום טוב לוינסקי]], 1952, עמ' 115}}. טראץ דעם, האט ער נאך בלויז עטליכע חדשים פארלאזט דאס רבנות{{הערה|אבישי אלבוים, [https://amhasefer.wordpress.com/2013/07/18/מדוע-עזב-הרב-חיים-הליר-את-רבנות-לומזה-ל/ מדוע עזב הרב חיים הליר את רבנות לומז'ה לאחר מספר חודשים?], עם הספר}}. אין יאר תרע"ד איז ער ערוועלט געווארן צו דינען אלס רב אין סובאלק{{הערה|{{עיתונות יהודית היסטורית|המודיע|hmd||מהנעשה והנשמע|19140703|18}}}}, אבער דאן האט אויסגעבראכן די [[ערשטע וועלט קריג]] און ער איז געצוואונגען געווארן צו אנטלויפן פון דער געגנט. | ||
אין דער מלחמה איז געבוירן געווארן זיין איניציאטיוו צו גרינדן אַן אינסטיטוציע, וואס צילט צו אויסלערנען ערוואקסענע תלמידים אין פארשן תנ"ך ותלמוד, מיט'ן צוזאמענשטעלן לימוד התורה אויפן העכסטן שטאפּל מיט אלגעמיינע לימודים, כדי איינצושטעלן דעם נעקסטן דור די געווער, וואס איז נויטיג צו פארטיידיגן אידישקייט. עס איז אים געלונגען צו זאמלען אנשטענדיגע סומעס, אבער מיט דעם נצחון פון די [[באלשעוויקן]], האט מען די געלטער קאנפיסקירט. א קורצער צייט, אין תר"פ, האט ער געפּרואווט פארמירן דעם רבנות־סעמינאר אין ווארשע, אבער ווען ער האט געזען, אז די אינסטיטוציע וועט נישט שטיין אינעם געפאדערטן סטאנדארט, האט ער פארלאזט זיין שטעלע. אין חשון תרפ"א איז ר' חיים געפארן קיין ניו יארק{{הערה|1={{Cite journal | אין דער מלחמה איז געבוירן געווארן זיין איניציאטיוו צו גרינדן אַן אינסטיטוציע, וואס צילט צו אויסלערנען ערוואקסענע תלמידים אין פארשן תנ"ך ותלמוד, מיט'ן צוזאמענשטעלן לימוד התורה אויפן העכסטן שטאפּל מיט אלגעמיינע לימודים, כדי איינצושטעלן דעם נעקסטן דור די געווער, וואס איז נויטיג צו פארטיידיגן אידישקייט. עס איז אים געלונגען צו זאמלען אנשטענדיגע סומעס, אבער מיט דעם נצחון פון די [[באלשעוויקן]], האט מען די געלטער קאנפיסקירט. א קורצער צייט, אין תר"פ, האט ער געפּרואווט פארמירן דעם רבנות־סעמינאר אין ווארשע, אבער ווען ער האט געזען, אז די אינסטיטוציע וועט נישט שטיין אינעם געפאדערטן סטאנדארט, האט ער פארלאזט זיין שטעלע. אין חשון תרפ"א איז ר' חיים געפארן קיין ניו יארק{{הערה|1={{Cite journal | ||
| שורה 34: | שורה 34: | ||
}}, November 12, 1920. p. 784|כיוון=שמאל}} אויף צוויי יאר, און האט געקליבן געלט צו גרינדן די ערווארטעטע אינסטיטוציע. | }}, November 12, 1920. p. 784|כיוון=שמאל}} אויף צוויי יאר, און האט געקליבן געלט צו גרינדן די ערווארטעטע אינסטיטוציע. | ||
הרב העליר האט זיך דערנאך באזעצט אין [[בערלין]], וואו ער האט אין תרפ"ב געגרינדעט דעם 'בית המדרש העליון' | הרב העליר האט זיך דערנאך באזעצט אין [[בערלין]], וואו ער האט אין תרפ"ב געגרינדעט דעם 'בית המדרש העליון' און געפירט סעמינארן, וואס האבן אקאדעמיש געפארשט די תנ"ך און תלמוד. זיינע שיעורים האבן צוגעצויגן א צאל גראדואנטן פון מזרח-אייראפּעאישע ישיבות, ווי שמואל ביאַלאָבאָצקי, ר' י.ב. סאָלאָווייטשיק, ר' אברהם אהרן פרייס און [[רבי מנחם מענדל שניאורסאהן]], העליר'ס פריינט{{הערה|1={{Cite web |date=2022-04-28 |title=An Important Historical Discovery From 1868-9: “I Knew Him Personally…” |url=https://crownheights.info/chabad-news/772063/an-important-historical-discovery-from-1868-9-i-knew-him-personally/ |access-date=2023-06-04 |website=CrownHeights.info - Chabad News, Crown Heights News, Lubavitch News |language=en}}|כיוון=שמאל}}{{הערה|{{Cite book |last=Deutsch |first=Shaul Shimon |url=https://books.google.com/books?id=X_gRAQAAIAAJ |title=Larger Than Life: The Life and Times of the Lubavitcher Rebbe Rabbi Menachem Mendel Schneerson |date=1995 |publisher=Chasidic Historical Productions |isbn=978-0-9647243-1-0 |language=en}}|כיוון=שמאל}}{{הערה|1=[https://chabadpedia.co.il/index.php/חיים_הלר חיים הלר], חב"דפדיה}}. די ישיבה האט זיך נישט אויסגעארבעט, נישט געפונענדיג גענוג תלמידים וואס קומען נאך אירע סטאנדארטן{{הערה|שם=:1}}, און וויבאלד די. אין אמת'ן, איז נאך פאר דער גרינדונג פון דער אינסטיטוציע, און אזוי אויך נאך איר פארמאכונג איז שטענדיג געווען א קרייז פון פארערער און צוהערער. | ||
אין די קומענדיגע יארן איז ר' חיים געפארן אויף פארשידענע ערטער, אריינגערעכנט צוויי מאל באזוכן ארץ ישראל. אין תרפ"ט האט ער זיך אנגעשלאסן אין די פאקולטעט פונעם [[ישיבת רבינו יצחק אלחנן|רבי יצחק אלחנן טעאלאגישן סעמינאר]], ניו יארק. נאך א קורצער אויפהאלט אין [[ארץ ישראל]], האט ער זיך אומגעקערט קיין אמעריקע, וואוינענדיג ערשט אין [[שיקאגא]] און דאן ניו־יארק. | אין די קומענדיגע יארן איז ר' חיים געפארן אויף פארשידענע ערטער, אריינגערעכנט צוויי מאל באזוכן ארץ ישראל. אין תרפ"ט האט ער זיך אנגעשלאסן אין די פאקולטעט פונעם [[ישיבת רבינו יצחק אלחנן|רבי יצחק אלחנן טעאלאגישן סעמינאר]], ניו יארק. נאך א קורצער אויפהאלט אין [[ארץ ישראל]], האט ער זיך אומגעקערט קיין אמעריקע, וואוינענדיג ערשט אין [[שיקאגא]] און דאן ניו־יארק. | ||