אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רבי שלום אליעזר האלבערשטאם פון ראצפערט"

רבי שלום אליעזר איז געבוירן געווארן אום כ"ה כסלו תרכ"ב{{הערה|[https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/skan/-/skan/4d5bb1e0bf51c3fe2c95c81d57513edb9df7816459184912cf80ba55c260c3bf געבורט מעטריקל 1861] נומ' 224: 28 נאוועמעבער 1861.}} אין [[צאנז]] (Nowy Sącz), פּוילן אלס איינער פון די יונגסטע קינדער פון רבי חיים האלבערשטאם, דער דברי חיים, וועלכער האט אים א נאמען געגעבן שלום נאך רבי שלום פון בעלזא, און אליעזר נאך זיין מחותן רבי אליעזר'ל דזישאווער{{הערה|אונגער, תשכ"ז, 415.}}. זיין מוטער איז געווען רעכיל דבורה, די דברי חיים'ס דריטע ווייב, טאכטער פון [[רבי יחיאל צבי הירש אונגער]] פון טארנע, א זון פון רבי מרדכי דוד דאמבראווער. זי איז נפטר געווארן ווען ער איז געווען פיר יאר אלט, בעת א [[כאלערע]] עפּידעמיע.

אין עלטער פון 15 יאר, אום ד' אלול תרל"ו, נישט לאנג נאך דער פטירה פון זיין פאטער, האט ער חתונה געהאט מיט זיין פּלימעניצע שרה מרים{{הערה|מאיר וונדר, גליציה, ו עמ' 564; לויט איר מציבה.}}, די טאכטער פון זיין שוועסטער און שוואגער [[רבי מרדכי דוב טווערסקי|רבי מאטעלע הארנאסטייפּלער]]. רבי שלום אליעזר איז געבליבן ביי זיין שווער אין הארנאסטייפּל פאר צען יאר.

זייענדיג אן עסטרייכישער בירגער, איז ער פארטריבן געווארן פון רוסלאנד דורך די רוסישע רעגירונג. ער איז דאן צוריקגעקומען קיין גאליציע, וואו ער האט געוויילט א קורצע צייט אין שינאווא, און דערנאך האט ער זיך באזעצט אין טארנא{{הערה|{{היברובוקס|רבי יואל בעער|ספר זכרונות המאור|36015|חלק ב', זייט ת"ה, מאיר אמסעל (רעדאקטאר), ברוקלין, תשל"ד|page=405}}; {{אוצר החכמה|רבי יעקב לייזער|י"ג אורות|640760|מערכת מרן הגה"ק מצאנז|page=109}}}}. דארט האט ער אנגעהויבן צו ציען א חסידישן עולם.

==רביסטעווע אין ראצפערט==

אין יאר תרנ"ח האט זיך רבי שלום אליעזר אריבערגעצויגן פון גאליציע קיין אונגארן{{הערה|פנינה מייזליש, [http://horabis.blogspot.com/2007/10/blog-post_4965.html רבנים שנספו בשואה]}}, אויף דער איינלאדענונג פון פילע אונגארישער צאנזער חסידים. צוערשט האט ער זיך באזעצט פאר א קורצע וויילע אין [[טעגלאש]], א שטעטל נעבן ראצפערט, און אום ענדע זומער פון תרנ"ח האט ער זיך ענדגילטיג אריבערגעצויגן קיין ראצפערט (Újfehértó, אויפאהערטאו אויף אונגאריש){{הערה|{{היברובוקס|יצחק בן ימיני|דאס אידישע ווארט|50126|אייר-סיון תשנ"ד|page=32|קעפל=ראצפערטער רבי הרה"ק רבי שלום אליעזר'ל זצוק"ל הי"ד}}; {{היברובוקס|י' יוסף כהן|המעין|29658|יונה עמנואל (רעדאקטאר), תשרי תשל"ז|page=53}}}}, וואו רבי הירצקעלע זילבערמאן (נפ' ט' תשרי תרנ"ח) האט פריער געפירט א חסידישער הויף. ר' שלום אליעזר'ל האט דארט אויפגעשטעלט זיין חסידישן הויף און געפירט די צאנזער חסידות אין אונגארן מער ווי פערציג יאר. צוליב אים איז די שטאט ראצפערט איז געווארן באקאנט ווי "דער צאנז פון אונגארן"{{הערה|שם=משפחה|{{לינק|שרייבער=Dovi Safier, Yehuda Geberer|קעפל=Tell the World!|זייטל=Mishpacha Magazine|דאטום=מאי 30, 2023|אדרעס=https://mishpacha.com/tell-the-world-2/}}}}.

אין ראצפערט, האט ער צוערשט געפירט אין א קליינעם בית המדרש, ביז די חסידים האבן אים געבויט נעבן זיין הויז א גרויסע שול, צו וואו טויזנטער אידן פלעגן קומען אויף שבתים און ימים טובים{{הערה|שם=ראטמאן|{{היברובוקס|ד.ש. ראטמאן|קובץ המאור|28043|מאיר אמסעל (רעדאקטאר), סיון-תמוז תשמ"ט|page=36}}}}, איבערהויפט אויף שבועות. שפעטער האבן די חסידים אויך געבויט דארט אין הויף א גרויסע סוכה און שאטער צו קענען אקאמאדירן די פילע געסט אויף די ימים נוראים און שמחת תורה{{הערה|{{אוצר החכמה|צבי ברינער|רבינו הקדוש מראצפערט|171136|פרק א', זייט נ"ו-נ"ז|page=54}}.}}.

רבי שלום אליעזר איז געווען באוואוסט פאר זיין עניוות, פרומקייט און צדקות. ער איז אויך געווען באקאנט אלס א בעל מופת, וועמענס ברכות זענען באמת מקוים געווארן און טויזנטער חסידים זענען צו אים געקומען קיין ראצפערט פאר ברכות און ישועות. צענדליגער מעשיות פון ניסים און וואונדער האבן זיך פארשפּרייט צווישן די אונגארישע אידן וועגן זיינע ברכות און זיין אומפארגלייכליכע ליבע צו יעדן איד. הגם ער האט געזוכט אונטערדריקן די מעשיות וועגן אים. זיין אייניקל, דער באבובער רבי, [[רבי שלמה האלבערשטאם (צווייטער)|רבי שלמה האלבערשטאם]], האט געשילדערט זיין יכולת פון מופתים ווי "אומנאטירליך" און אייגנארטיג.

רבי שלום אליעזר'ל האט געפירט זיין לעבן זייער איינפאך. ער האט געוואוינט אין א קליין, אלט הויז, און ער האט זיך אפּגעזאגט צו לעבן מיט לוקסוס אדער אין בעסערע וואוינונגען, כאטש ס'פלעגט אריינרעגענען אין דאך פון זיין הויז{{הערה|בריננער, עמ' נח.}}. ער האט זיך באטראכט ווי אַן איינפאכן איד ווי אלע אנדערע וואס פארדינט נישט קיין בעסערע באהאנדלונג. ער פלעגט זיך זעצן צווישן זיינע חסידים און צוהערן צו זייערע מעשיות און דברי תורה. ראש השנה פלעגט ער סערווירן קאווע זיינע חסידים פּערזענליך, און שמחת תורה האט ער געטאנצט אין דעם קרייז מיט אלעמען, נישט אין מיטן אליין ווי אנדערע רעבעס.

ער פלעגט פּערזענליך ענטפערן אויף יעדן בריוו וואס ער האט באקומען, קורץ אבער מיט פּערזענליכע אויפמערקזאמקייט{{הערה|זעט {{לינק|קעפל=Lot 30|זייטל=Genazym Auctions|דאטום=סעפטעמבער 11, 2022|אדרעס=https://www.genazym.com/auction/613-גנזים-מכירה-מיוחדת-he/lot-30-18/}}; [https://www.kestenbaum.net/auction/lot/Auction-92/092-078/ בריוו צו חיים פליישמאן פון קליינווארדיין, תש"א].}}.

 

ער האט געהאט גוטע באציאונגען מיט און איז געווען באליבט ביי אלע אנדערע אדמו"רים און רבנים פון זיין צייט, אריינגערעכנט דער [[רבי ישכר דוב רוקח (ערשטער)|בעלזער רבי'ן רבי ישכר דוב]], וועלכער האט געוויילט אין ראצפערט בשעת דער [[ערשטע וועלט-מלחמה|ערשטער וועלט-מלחמה]], און האט זייער מכבד געווען דעם ראצפערטער רבי'ן{{הערה|אונגער, קדושים, 418.}}. שפּעטער האט ער אויך באזוכט דעם בעלזער רבי'ן אין בודאפעשט.

רבי שלום אליעזר'ל פלעגט אליין באזוכן זיינע חסידים ארום אונגארן און גאליציע. א גרויסע יערליכע געשעעניש איז געווען זיין נסיעה קיין צאנז פאר זיין פאטער'ס יארצייט (כ"ה ניסן), וואס האט צוגעצויגן טויזנטער חסידים פון גאליציע און אונגארן, און פלעגן דארט געשלאסן ווערן שידוכים{{הערה|אונגער, 417–418.}}.

אויך צום יארצייט פון קאלובער רבי'ן, [[רבי יצחק אייזיק טויב]] (ז' אדר), פלעגן זיך שוין טויזנטער חסידים קאנצענטרירן אין ראצפערט דעם שבת פארדעם, און דערנאך ארויספארן מיט רבי שלום אליעזר קיין קאלוב צום קבר{{הערה|[https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=49923&st=&pgnum=426 אונגער, קדושים, ז' 416]}}.

ער איז געווען אן אקטיוויסט אין קהל'ישע ענינים, און האט געארבעט צו פארשטארקן דאס טראדיציאנעלע אידישע לעבן אין אונגארן. ווי די גאנצע צאנזער דינאסטיע, האט ער געשריבן בריוו קעגן באטייליגונג אין "גרופּעס" (ציוניזם און אגודת ישראל){{הערה|{{היברובוקס||תיקון עולם|35971|page=112|מקום הוצאה=מונקאטש|שנת הוצאה=תרצ"ו|עמ=קד}}}}. אין אלגעמיין האט ער זיך אבער נישט אינטערעסירט אין פּאליטיק אדער פּארטייען.

מיט דער צייט איז דער רבי געווארן איינער פון די מערסט אנגעזעענע צדיקים אין אונגארן. אין יאר תרצ"ט האט ער פרובירט ארויפצוגיין קיין ארץ ישראל, און האט געשריבן צו מענטשן וואס האבן זיך באשעפטיגט מיט עליה, צו באקומען סערטיפיקאטן (רשיון-עליה). דאס איז אבער נישט צושטאנד געקומען{{הערה|1={{לינק|קעפל=Lot 91 - מכתב היסטורי מאת הרה"ק רבי שלום אליעזר הלברשטאם מראצפערט הי"ד: תחנונים להצילו ערב השואה|זייטל=Genazym Auctions|דאטום=מערץ 3, 2024|אדרעס=https://www.genazym.com/auction/620-grand-winter-event-he/lot-91-22/}}}}. ער האט געזאגט: "איך ווייס אז א גרויסער חורבן קומט אויף דער וועלט, און איך ווייס אז אין ארץ ישראל קען מען אויפטון ישועות"{{הערה|{{היברובוקס|רבי יקותיאל יהודה האלבערשטאם|שפע חיים|36048|page=42|באנד=חלק יא ויקהל, פקודי, ויקרא|מקום הוצאה=ברוקלין|שנת הוצאה=תשס"ו|עמ=לב}}; {{היברובוקס|2=קובץ בית יעקב|3=28372|page=24|באנד=94 (אדר תשכ"ז)|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשכז|עמ=24}}.}}.

ווען די נאציס האבן אינוואדירט אונגארן אין מערץ 1944, איז דער רבי מיט זיין פאמיליע און חסידים דעפּארטירט געווארן צו דער געטא אינעם נאנטן שטאט [[נירעדהאז]] (Nyíregyháza). פסח האט ער נאך געוויילט אין ראצפערט און זיין פאטער'ס יארצייט טיש האט ער שוין געפירט אין געטא פאר די לעצטע מאל{{הערה|שם=משפחה}}. אין געטא איז זיין בארד אפגעשוירן געווארן. זיין רביצין שרה איז נפטר געווארן אין שימאָ־פּוסטאָ קאנצענטראציע לאגער אין עלטער פון 85 יאר{{הערה|אונגער, 420.}}. זי האט באקומען א אידישע קבורה.

אין פרילינג-זומער תש"ד זענען הונדערטער טויזנטער אונגארישע אידן דעפּארטירט געווארן קיין אוישוויץ-בירקענאו. רבי שלום אליעזר איז דעפּארטירט געווארן מיט א באן קיין אוישוויץ ט"ז סיון תש"ד{{הערה|רבי שלום קרויז כתב שרבי שלום מראצפערט נרצח בט"ו בסיוון, [https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=1927&pgnum=195 דברי שלום חלק ג', סימן קפ]; במקורות אחרים נכתב שהוא נרצח בט"ז בסיוון; ויש שטוענים כי הוא הגיע לאושוויץ עוד לפני חג השבועות.}}, אלט זייענדיג 82 יאר, צוזאמען מיט זיין זון רבי משולם זושא יצחק.

רבי שלום אליעזר'ס כתבים און חידושי תורה, אריינגערעכנט אין קבלה און חסידות, וואס מען האט געמיינט אז זיי זענען פארלוירן געווארן, זענען שפעטער געפונען געווארן דורך רבי יקותיאל יהודה האלבערשטאם פון קלויזענבורג{{הערה|[https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?p=528596#p528596 תגובה אויף אייוועלט].}}.

*[[רבי חיים האלבערשטאם (סאטמאר)|רבי חיים]] (תרמ"ה - י"ט כסלו תש"ב) – א דיין אין סאטמאר. ער איז נסתלק געווארן יונגערהייט נאך פאר זיין פאטער.

*רבי משולם זושא יצחק פון ראצפערט (תרנ"ד – כ"ג אייר תש"ד). ער איז אומגעקומען מיט זיין פאטער אין אוישוויץ.

*אדל (1895–1927) – אין איר ערשטן זיווג איז זי געווען די ווייב פון רבי חיים מאשקאוויטש, זון פון [[רבי בצלאל יהושע מאשקאוויטש]] פון גלינא. אין איר צווייטן זיווג איז זי געווען די ווייב פון רבי ישראל צבי ראטנבערג, דער קאסאנער רבי.

*ברכה סימא (–1926) – איז געווען די ווייב פון [[רבי חיים צבי טייטלבוים]], דער סיגעטער רב, בעל "עצי חיים".

*חנה (–1944) – אין איר ערשטן זיווג איז זי געווען די ווייב פון רבי יהושע שמואל העשיל, בן רבי יצחק מאיר העשיל פון טריסק, בן רבי שמואל פון קרילאוויץ (איידעם פון [[רבי אברהם טווערסקי (טוריסק)|טריסקער מגיד]]), בן [[רבי משולם זוסיא העשל (זשינקאוו)|רבי זושא פון זינקוב]], בא"ב פונעם אפטער רב. אין איר צווייטן זיווג איז זי געווען די ווייב פון רבי מנחם מענדל ראזענפעלד, דער ביסטריצער רבי.

רבי יואל בעער, אן אפשטאמיגער פון בעל שם טוב, [[רבי משה חיים אפרים פון סדילקאוו|דער דגל]], [[רבי לוי יצחק פון בארדיטשוב|דער בארדיטשובער רב]] און [[רבי חיים פון טשערנאוויץ]], האט נאכן קריג חתונה געהאט אין ניו יארק מיט רייצא, טאכטער פון ר' שלום אליעזר'לס זון ר' משולם זושא יצחק, און האט פאר א תקופה פון צוויי יאר געדינט אלס רב פון "שומרי הדת" אין ברוקלין. ער האט אויפגעשטעלט אין וויליאמסבורג דעם בית-המדרש קהל עדת שלום אויפן נאמען פון זיין עלטער-שווער רבי שלום אליעזר'ל, און נאך עטליכע יאר האט ער אריבערגעפירט דעם בית-המדרש צו בעדפארד הייטס, ברוקלין. אין יאר תשי"ח האט ער זיך געצויגן קיין [[סאן פאולא]], בראזיל, וואו ער האט ווידער אויפגעשטעלט א בית המדרש און קהילה אויפן נאמען ראצפערט. דארט איז ער געווען באקאנט אלס גרויסער בעל חסד, ער האט אנגעפירט דעם הכנסת אורחים אין שטאט און אסאך געטון אין [[קירוב]]{{הערה|{{היברובוקס|מאיר אמסעל|ספר זכרונות המאור|36015|חלק ב', זייט ת"ו, ברוקלין, תשל"ד|page=406}}}}.