אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:ספר לב טוב"
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 13: | שורה 13: | ||
דער מחבר האט געשריבן זיין ווערק אויף אידיש, רעדאקטירט און געענדערט דעם אינהאלט פון זיינע מקורים, און צוגעלייגט אסאך צו זיי צו מאכן דאס בוך פאסיג פאר זיין בדעה'דיגן עולם, דעם אשכנזישן איד. ער האט אריינגענומען פארשידענע אספעקטן פון אשכנזישן לעבן, ווי רעפערענצן צו באקאנטע אשכנזישע פערזענלעכקייטן (ווי מהר"ל מפראג), זייערע גלויבנס און מנהגים{{הערה|שם=ייווא}}. | דער מחבר האט געשריבן זיין ווערק אויף אידיש, רעדאקטירט און געענדערט דעם אינהאלט פון זיינע מקורים, און צוגעלייגט אסאך צו זיי צו מאכן דאס בוך פאסיג פאר זיין בדעה'דיגן עולם, דעם אשכנזישן איד. ער האט אריינגענומען פארשידענע אספעקטן פון אשכנזישן לעבן, ווי רעפערענצן צו באקאנטע אשכנזישע פערזענלעכקייטן (ווי מהר"ל מפראג), זייערע גלויבנס און מנהגים{{הערה|שם=ייווא}}. | ||
איינער פון די וויכטיגסטע כאראקטערן פון ספר לב טוב איז אז עס איז געצילט געווען צו סיי מענער און סיי פרויען, אין אונטערשייד צו אנדערע אידישע מוסר-ספרים פון יענער צייט ווי ספר [[בראנטשפיגל]], וועלכער איז ספעציפיש געצילט צו פרויען. דער ספר גיט עצות ווי מענער זאלן מכבד זיין זייערע ווייבער, ווייל זיי ערציען די קינדער און האלטן א אידיש שטוב. טראץ א טראדיציאנעלער מיינונג אויף געשלעכטער-באציאונגען, אונטערשטרייכט דער ספר אז מענער און פרויען האבן גלייכע רעכט{{הערה|{{יודאיקה|2=Isaac ben Eliakim of Posen|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/isaac-ben-eliakim-posen}}}}. | איינער פון די וויכטיגסטע כאראקטערן פון ספר לב טוב איז אז עס איז געצילט געווען צו סיי מענער און סיי פרויען, אין אונטערשייד צו אנדערע אידישע מוסר-ספרים פון יענער צייט ווי ספר [[בראנטשפיגל]], וועלכער איז ספעציפיש געצילט צו פרויען. דער ספר גיט עצות ווי מענער זאלן מכבד זיין זייערע ווייבער, ווייל זיי ערציען די קינדער און האלטן א אידיש שטוב. טראץ א טראדיציאנעלער מיינונג אויף געשלעכטער-באציאונגען, אונטערשטרייכט דער ספר אז מענער און פרויען האבן גלייכע רעכט{{הערה|שם=יודאיקע|{{יודאיקה|2=Isaac ben Eliakim of Posen|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/isaac-ben-eliakim-posen}}}}. | ||
דער ספר איז זייער פאפולער געווארן, און איז עטליכע מאל איבערגעדרוקט געווארן. זיין פאפולאריטעט ווערט באוויזן פון דעם אידישן זאג: "צום לב טוב דארף מען נאך האבן א גוט הארץ אויך"{{הערה|שם=ייווא}}. כאטש זיין פאפולאריטעט, איז עס אויך קריטיקירט געווארן אין אן אנאנימען אידישן בוך מיטן נאמען השגות (אמסטערדאם, ''צ.'' 1710). | דער ספר איז זייער פאפולער געווארן, און איז עטליכע מאל איבערגעדרוקט געווארן. זיין פאפולאריטעט ווערט באוויזן פון דעם אידישן זאג: "צום לב טוב דארף מען נאך האבן א גוט הארץ אויך"{{הערה|שם=ייווא}}. כאטש זיין פאפולאריטעט, איז עס אויך קריטיקירט געווארן אין אן אנאנימען אידישן בוך מיטן נאמען השגות (אמסטערדאם, ''צ.'' 1710). | ||
==יצחק בן אליקים פון פּאָזען== | ==רבי יצחק בן אליקים פון פּאָזען== | ||
יצחק בן אליקים (אויך געשריבן אליקום) פון פּאָזען איז געווען א | רבי יצחק בן אליקים (אויך געשריבן אליקום) פון פּאָזען איז געווען א דייטשער מוסר-מחבר און שרייבער, וואס האט געלעבט אין די 16טע און 17טע יאָרהונדערטער. בלויז איינצלנע זאכן זענען באקאנט וועגן אים: אז ער האט געשריבן דאס אידישע ספר "לב טוב", און אז ער האט געהאט אַן אומדעפינירטע פארבינדונג מיט דער שטאָט פּאָזנאַן (פּוילן). ער איז אפּענבאר געווען צוגעצויגן צו קבלה, אזוי אז [[רבי משה זכות]] האט אים געשיקט זיין חיבור, "תיקון סופרים", פאר הסכמה{{הערה|אקספארד, באָדלעיען ביבליאטעק, כתב יד אפּפּענהיים 554, וואס אנטהאלט אויך ר' יצחק'ס תשובה.}}. | ||
==אינהאלט און סטרוקטור== | ==אינהאלט און סטרוקטור== | ||
| שורה 26: | שורה 26: | ||
איינע פון די מערסט באקאנטע מעשיות אין ספר לב טוב איז די געשיכטע וועגן די צען עצות וואס א מוטער גיט איר טאכטער איידער זי הייראט. די מעשיה שטאמט פון אן אלטן אראבישן מקור, פון אומאמה בת חארת', וועלכע האט געלעבט אין פרע-איסלאמישער אראביע. די געשיכטע איז אדאפטירט געווארן אין פארשידענע שפראכן און קולטורן ארום דעם מיטעלמעער, אריינגערעכנט אראביש, העברעיש, יודיאו-אראביש, איטאליעניש, קאטאלאניש, און אידיש. | איינע פון די מערסט באקאנטע מעשיות אין ספר לב טוב איז די געשיכטע וועגן די צען עצות וואס א מוטער גיט איר טאכטער איידער זי הייראט. די מעשיה שטאמט פון אן אלטן אראבישן מקור, פון אומאמה בת חארת', וועלכע האט געלעבט אין פרע-איסלאמישער אראביע. די געשיכטע איז אדאפטירט געווארן אין פארשידענע שפראכן און קולטורן ארום דעם מיטעלמעער, אריינגערעכנט אראביש, העברעיש, יודיאו-אראביש, איטאליעניש, קאטאלאניש, און אידיש. | ||
אין ספר לב טוב, איז די עצה וועגן עסן באטייטיג געענדערט. די עצה ווערט: "קוק נאך, גיב אכטונג און אויפמערקזאמקייט צו די עסנווארג וואס ער האט ליב צו עסן, און לאז דאס זיין דיינע ווערטער: 'מיין האר האט ניט ליב צו עסן גארנישט אויסער וואס איך מאך פאר אים'."{{הערה|Zinger, O., & Torollo, D. (2016). [https://doi.org/10.1163/15700674-12342235 From an Arab Queen to a Yiddische Mama: The Travels of Marital Advice around the Medieval Mediterranean]. ''Medieval Encounters'', 22(5), 471-516.|כיוון=שמאל}}. | אין ספר לב טוב, איז די עצה וועגן עסן באטייטיג געענדערט. די עצה ווערט: "קוק נאך, גיב אכטונג און אויפמערקזאמקייט צו די עסנווארג וואס ער האט ליב צו עסן, און לאז דאס זיין דיינע ווערטער: 'מיין האר האט ניט ליב צו עסן גארנישט אויסער וואס איך מאך פאר אים'."{{הערה|Zinger, O., & Torollo, D. (2016). [https://doi.org/10.1163/15700674-12342235 From an Arab Queen to a Yiddische Mama: The Travels of Marital Advice around the Medieval Mediterranean]. ''Medieval Encounters'', 22(5), 471-516.|כיוון=שמאל}}. | ||
| שורה 32: | שורה 33: | ||
רבי יצחק בן אליקום האט אויך גענוצט מקורים ווי ראשית חכמה פון רבי אליהו די ווידאס און ארבעה טורים פון רבי יעקב בן אשר. <!-- א טייל פון די יסודות פון ספר לב טוב קומען אויך פון קבלה, וואס שפיגלט אפ דעם מחברס אינטערעס אין מיסטיציזם{{מקור}}. --> | רבי יצחק בן אליקום האט אויך גענוצט מקורים ווי ראשית חכמה פון רבי אליהו די ווידאס און ארבעה טורים פון רבי יעקב בן אשר. <!-- א טייל פון די יסודות פון ספר לב טוב קומען אויך פון קבלה, וואס שפיגלט אפ דעם מחברס אינטערעס אין מיסטיציזם{{מקור}}. --> | ||
אן אנאליז פון נגה רובין טענה'ט אז עס קען זיין א פארפארגאנגענע אויסגאבע פון ספר לב טוב איידער דער דרוק פון 1620. דאס קען זיין געווען א | ==אויסגאַבע און אויסגאַבעס==פאפולאריטעט און אויפלאגעס== | ||
ספר לב טוב איז געווען איינער פון די מערסט פאפולערע אידישע מוסר-ספרים. דאס ספר איז צום ערשטן מאל געדרוקט געווארן אין פראג אין יאר ש"פ (1620). עס איז דעמאלט איבערגעדרוקט געווארן פילע מאל אין פארשידענע שטעט ארום אייראפע. דער פאקט אז עס זענען געווען אזוי פילע אויסגאבעס, און אז עס ווערט נאך ארויסגעגעבן היינט, עדות צו זיין רייכן לעבן און זיין וויכטיקייט אין דער געשיכטע פון יידישער ליטעראטור. | |||
איבער 50 אויסגאַבעס זענען שוין פאַרעפנטלעכט געוואָרן. עס איז געווען אַ רעפּרינט מיט הוספות פון חיים בן יעקב אורבאַך אין קראקע, 1641{{הערה|שם=יודאיקע}}. | |||
אן אנאליז פון נגה רובין טענה'ט אז עס קען זיין א פארפארגאנגענע אויסגאבע פון ספר לב טוב איידער דער דרוק פון 1620. דאס קען זיין געווען אין האנטשריפט אדער א קליינעם דרוק, גענוצט דורך דעם מחבר אלס א "פראבע" אויסגאבע צו זען ווי די לייענער וועלן אויפנעמען זיין נייעם סטיל און אינהאלט. די פאפולאריטעט פון דער "פראבע" אויסגאבע האט געמוטיגט דעם מחבר צו פארעפנטלעכן אן ערשיינלעכן דרוק. דאס איז געבויט אויף קלארע סימנים אין דער 1620 אויסגאבע, ווי דערמאנונגען פון א "צווייטן טייל" וואס שטימט נישט מיטן ספר'ס איצטיגער סטרוקטור, און דאס צעטיילטע וועג ווי דער מהר"ל ווערט ציטירט (הגם ער איז נפטר געווארן אין 1609, איידער דער 1620 דרוק){{הערה|rubin2008}}. | |||
==אדאפטאציע און חידושים== | ==אדאפטאציע און חידושים== | ||
| שורה 50: | שורה 56: | ||
ספר לב טוב איז גאר פאפולער געווארן נאך זיין ערשטער אויסגאבע אין 1620. עס איז עטליכע מאל איבערגעדרוקט געווארן און איז רעקאמענדירט געווארן דורך פילע חשובע רבנים און דענקער איבער דורות, ווי רבי שבתאי שעפטל בן ישעיהו הורוויץ און גליקל פון האמעלן. זיין פאפולאריטעט איז געווען גרעסער ווי פון אנדערע אידישע מוסר-ספרים ווי ספר בראנטשפיגל. די פאקט אז דאס ספר ווערט נאך ארויסגעגעבן ביז היינט ווייזט אויף זיין בלייביגן איינפלוס{{הערה|שם=ייווא}}. | ספר לב טוב איז גאר פאפולער געווארן נאך זיין ערשטער אויסגאבע אין 1620. עס איז עטליכע מאל איבערגעדרוקט געווארן און איז רעקאמענדירט געווארן דורך פילע חשובע רבנים און דענקער איבער דורות, ווי רבי שבתאי שעפטל בן ישעיהו הורוויץ און גליקל פון האמעלן. זיין פאפולאריטעט איז געווען גרעסער ווי פון אנדערע אידישע מוסר-ספרים ווי ספר בראנטשפיגל. די פאקט אז דאס ספר ווערט נאך ארויסגעגעבן ביז היינט ווייזט אויף זיין בלייביגן איינפלוס{{הערה|שם=ייווא}}. | ||
<!-- | |||
<!-- | |||
חסידישער ראם און געזעלשאפטליכע ווירקלעכקייט | חסידישער ראם און געזעלשאפטליכע ווירקלעכקייט | ||
ווי פריער באמערקט, ווערט ספר לב טוב אנגעזען אלס א ביישפיל פון דער טעכניק פון "חסידישער ראם, טראובלינג אינסיידס". דאס מיינט אז סזענען פאראן מעשיות אינעם בוך וואס באשרייבן געזעלשאפטליך פראבלעמאטישע רעאליטעטן, ווי געשלעכטלעכער זידלען אין דער משפחה, אבער די דאזיקע מעשיות זענען ארומגענומען מיט א "פרומער איינוויקלונג" (ווי הקדמות אדער מסקנות וואס רעדן וועגן אנדערע, פרומע טעמעס ווי רכילות). | ווי פריער באמערקט, ווערט ספר לב טוב אנגעזען אלס א ביישפיל פון דער טעכניק פון "חסידישער ראם, טראובלינג אינסיידס". דאס מיינט אז סזענען פאראן מעשיות אינעם בוך וואס באשרייבן געזעלשאפטליך פראבלעמאטישע רעאליטעטן, ווי געשלעכטלעכער זידלען אין דער משפחה, אבער די דאזיקע מעשיות זענען ארומגענומען מיט א "פרומער איינוויקלונג" (ווי הקדמות אדער מסקנות וואס רעדן וועגן אנדערע, פרומע טעמעס ווי רכילות). | ||
| שורה 69: | שורה 71: | ||
*{{היברובוקס|יצחק בן אליקום מפוזנא|לב טוב|54687|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשל"ה}} | *{{היברובוקס|יצחק בן אליקום מפוזנא|לב טוב|54687|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשל"ה}} | ||
<div class="mw-content-ltr"> | <div class="mw-content-ltr"> | ||
*Rubin, N. (2008). [https://doi.org/10.1163/187502108785806888 Sefer Lev Tov, Prague 1620: The First Edition of the Book?]. ''Zutot'', 5(1), 121-127. | *Rubin, N. (2008). [https://doi.org/10.1163/187502108785806888 Sefer Lev Tov, Prague 1620: The First Edition of the Book?]. ''Zutot'', 5(1), 121-127. | ||
</div> | </div> | ||
*[https://www.posenlibrary.com/author/isaac-ben-eliyakim-posen Isaac ben Eliyakim of Posen] – Posen Library | *[https://www.posenlibrary.com/author/isaac-ben-eliyakim-posen Isaac ben Eliyakim of Posen] – Posen Library | ||
רעוויזיע פון 22:21, 13 יוני 2025
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
לב טוב
|
|---|
|
ר' יצחק במ' אליקים מפוזנא ס' נכבד בלשון אשכנז לנהוג האדם במדות טובות, ש"פ. |
| רבי יחיאל היילפרין, סדר הדורות, ספרים, תתקפ"ב |
ספר לב טוב איז א בארימטער מוסר-ספר אויף אידיש, געשריבן דורך רבי יצחק בן אליקום פון פאזען (פויזן) וועלכער האט געלעבט אינעם זעכצנטן און זיבעצנטן יארהונדערט. דאס בוך איז צום ערשטן מאל געדרוקט געווארן אין פראג אין יאר ש"פ (1620).
דער ספר איז געשריבן געווארן אלס א עטיש-רעליגיעזע ווערק אין 20 קאפיטלעך, וועלכע גיבן אנווייזונגען וועגן געהעריגער אידישער אויפפירונג, סיי אין רעליגיעזן קאנטעקסט (למשל, תקנות פון תפילה און שוהל), און סיי אינעם טאג-טעגליכן לעבן. דאס ספר אנטהאלט הלכות, מנהגים, מעשיות און משלים.
כאטש דער מחבר ציט פון פארשידענע מקורים, איז זיין הויפט-מקור דער 'ספר המוסר' פון רבי יהודה כלץ, וועלכער איז א קיצור פון ספר 'מנורת המאור' פון רבי ישראל אבן נקווה. ספר 'לב טוב' איז פארבונדן מיט 'ספר המוסר' סיי אין סטרוקטור און סיי אינהאלט. דער מחבר דערמאנט אויך אנדערע מקורים ווי ראשית חכמה און ארבעה טורים[1].
דער מחבר האט געשריבן זיין ווערק אויף אידיש, רעדאקטירט און געענדערט דעם אינהאלט פון זיינע מקורים, און צוגעלייגט אסאך צו זיי צו מאכן דאס בוך פאסיג פאר זיין בדעה'דיגן עולם, דעם אשכנזישן איד. ער האט אריינגענומען פארשידענע אספעקטן פון אשכנזישן לעבן, ווי רעפערענצן צו באקאנטע אשכנזישע פערזענלעכקייטן (ווי מהר"ל מפראג), זייערע גלויבנס און מנהגים[1].
איינער פון די וויכטיגסטע כאראקטערן פון ספר לב טוב איז אז עס איז געצילט געווען צו סיי מענער און סיי פרויען, אין אונטערשייד צו אנדערע אידישע מוסר-ספרים פון יענער צייט ווי ספר בראנטשפיגל, וועלכער איז ספעציפיש געצילט צו פרויען. דער ספר גיט עצות ווי מענער זאלן מכבד זיין זייערע ווייבער, ווייל זיי ערציען די קינדער און האלטן א אידיש שטוב. טראץ א טראדיציאנעלער מיינונג אויף געשלעכטער-באציאונגען, אונטערשטרייכט דער ספר אז מענער און פרויען האבן גלייכע רעכט[2].
דער ספר איז זייער פאפולער געווארן, און איז עטליכע מאל איבערגעדרוקט געווארן. זיין פאפולאריטעט ווערט באוויזן פון דעם אידישן זאג: "צום לב טוב דארף מען נאך האבן א גוט הארץ אויך"[1]. כאטש זיין פאפולאריטעט, איז עס אויך קריטיקירט געווארן אין אן אנאנימען אידישן בוך מיטן נאמען השגות (אמסטערדאם, צ. 1710).
רבי יצחק בן אליקים פון פּאָזען
רבי יצחק בן אליקים (אויך געשריבן אליקום) פון פּאָזען איז געווען א דייטשער מוסר-מחבר און שרייבער, וואס האט געלעבט אין די 16טע און 17טע יאָרהונדערטער. בלויז איינצלנע זאכן זענען באקאנט וועגן אים: אז ער האט געשריבן דאס אידישע ספר "לב טוב", און אז ער האט געהאט אַן אומדעפינירטע פארבינדונג מיט דער שטאָט פּאָזנאַן (פּוילן). ער איז אפּענבאר געווען צוגעצויגן צו קבלה, אזוי אז רבי משה זכות האט אים געשיקט זיין חיבור, "תיקון סופרים", פאר הסכמה[3].
אינהאלט און סטרוקטור
ספר לב טוב איז אויסגעשטעלט אין 20 קאפיטלעך. עס באשרייבט געהעריקע מוסר-שטאנדפונקטן פאר טאג-טעגלעך לעבן און פאר יידישע מצוות, אריינגערעכנט תקנות פון תפילה, שוהל, און הנהגה אין שטוב. די טעמעס זענען פארשידן, פון הלכות און מנהגים, ביז מעשיות און משלים.
דער מחבר ציטירט זיינע מקורים, הויפטזעכליך ספר המוסר פון רבי יהודה כלץ. אבער, הגם דער מחבר האט באטאנט זיין פאלקאמענע אנהענגערשאפט צו ספר המוסר, ווייזט א דעטאלירטע באטראכטונג אז וואס ער דערקלערט און וואס ער טוט למעשה איז צוויי פארשידענע זאכן. דער ספר לב טוב איז נישט בלויז א זאמלונג פון מקורים; עס איז אן אריגינעלע עטישע ווערק מיט נאווואטארישע אייגנשאפטן. דער מחבר האט געמישט הלכה, מנהגים, און אגדה (דערציילונגען), און צוגעלייגט אלגעמיינע עטישע דיסקוסיעס וואס זענען נישט געווען געווענליך אין אידיש ביז זיין צייט[4].
איינע פון די מערסט באקאנטע מעשיות אין ספר לב טוב איז די געשיכטע וועגן די צען עצות וואס א מוטער גיט איר טאכטער איידער זי הייראט. די מעשיה שטאמט פון אן אלטן אראבישן מקור, פון אומאמה בת חארת', וועלכע האט געלעבט אין פרע-איסלאמישער אראביע. די געשיכטע איז אדאפטירט געווארן אין פארשידענע שפראכן און קולטורן ארום דעם מיטעלמעער, אריינגערעכנט אראביש, העברעיש, יודיאו-אראביש, איטאליעניש, קאטאלאניש, און אידיש.
אין ספר לב טוב, איז די עצה וועגן עסן באטייטיג געענדערט. די עצה ווערט: "קוק נאך, גיב אכטונג און אויפמערקזאמקייט צו די עסנווארג וואס ער האט ליב צו עסן, און לאז דאס זיין דיינע ווערטער: 'מיין האר האט ניט ליב צו עסן גארנישט אויסער וואס איך מאך פאר אים'."[5].
מקורים
דער הויפט-מקור פון ספר לב טוב איז דער ספר המוסר פון רבי יהודה כלץ. רבי יצחק בן אליקים האט אבער אויך גענוצט אנדערע מקורים, ווי ספר מנורת המאור פון ישראל אבן נקווה (פון וועלכן ספר המוסר איז א קיצור), און ספר מנורת המאור פון רבי יצחק אבוהב. רבי יצחק בן אליקום האט אויך גענוצט מקורים ווי ראשית חכמה פון רבי אליהו די ווידאס און ארבעה טורים פון רבי יעקב בן אשר.
אויסגאַבע און אויסגאַבעס==פאפולאריטעט און אויפלאגעס
ספר לב טוב איז געווען איינער פון די מערסט פאפולערע אידישע מוסר-ספרים. דאס ספר איז צום ערשטן מאל געדרוקט געווארן אין פראג אין יאר ש"פ (1620). עס איז דעמאלט איבערגעדרוקט געווארן פילע מאל אין פארשידענע שטעט ארום אייראפע. דער פאקט אז עס זענען געווען אזוי פילע אויסגאבעס, און אז עס ווערט נאך ארויסגעגעבן היינט, עדות צו זיין רייכן לעבן און זיין וויכטיקייט אין דער געשיכטע פון יידישער ליטעראטור.
איבער 50 אויסגאַבעס זענען שוין פאַרעפנטלעכט געוואָרן. עס איז געווען אַ רעפּרינט מיט הוספות פון חיים בן יעקב אורבאַך אין קראקע, 1641[2].
אן אנאליז פון נגה רובין טענה'ט אז עס קען זיין א פארפארגאנגענע אויסגאבע פון ספר לב טוב איידער דער דרוק פון 1620. דאס קען זיין געווען אין האנטשריפט אדער א קליינעם דרוק, גענוצט דורך דעם מחבר אלס א "פראבע" אויסגאבע צו זען ווי די לייענער וועלן אויפנעמען זיין נייעם סטיל און אינהאלט. די פאפולאריטעט פון דער "פראבע" אויסגאבע האט געמוטיגט דעם מחבר צו פארעפנטלעכן אן ערשיינלעכן דרוק. דאס איז געבויט אויף קלארע סימנים אין דער 1620 אויסגאבע, ווי דערמאנונגען פון א "צווייטן טייל" וואס שטימט נישט מיטן ספר'ס איצטיגער סטרוקטור, און דאס צעטיילטע וועג ווי דער מהר"ל ווערט ציטירט (הגם ער איז נפטר געווארן אין 1609, איידער דער 1620 דרוק)[6].
אדאפטאציע און חידושים
ספר לב טוב איז נישט בלויז א זאמלונג פון מקורים, נאר א פאקטיש אריגינעלע ווערק אויף אידיש. רבי יצחק בן אליקום האט געזוכט צו שאפן אן אשכנזישן עטישן ספר וואס וואלט גלייכן צו די פאפולערע העברעישע מוסר-ספרים פון יענער צייט. ער האט דאס דערגרייכט דורך שרייבן אויף אידיש, באארבעטן און צופאסן די אינהאלט פון זיינע מקורים צו דער אשכנזישער קולטור, און צולייגן נאוועליסטישע עלעמענטן[1].
צווישן די חידושים זענען:
- דאס אדרעסירן סיי מענער און סיי פרויען אלס לייענער.
- דאס ארייננעמען הלכות און מנהגים, וואס זענען פאסיג פאר דעם אשכנזישן קאנטעקסט.
ספר לב טוב איז אנגעזען ווי א ביישפיל פון ווי מוסר-ליטעראטור האט זיך אנטוויקלט אין דער אשכנזישער וועלט, קאמבינירנדיג טראדיציאנעלע מוסר-טעמעס מיט נאוועליסטישע סטרוקטורן און צוגאנגען צוציען א ברייטן לייענער-עולם.
ציל-עולם און אויפנאמע
ווי דערמאנט, איז ספר לב טוב ספעציפיש געצילט צו סיי מענער און סיי פרויען, וואס איז געווען א חידוש פאר אידישע מוסר-ספרים אין יענער צייט. דאס ספר גיט עצות פאר הנהגה אין שטוב, תפילה, און אנדערע היבטים פון טאג-טעגליכן לעבן.
דער שפראך פון ספר לב טוב, וועלכער איז אידיש געדרוקט אין 'ווייבער-טייטש' שריפט, ווייזט אז עס איז געווען בדעה פאר א ברייטן עולם, אריינגערעכנט פרויען וועלכע האבן אפשר נישט געקענט לייענען לשוון-קודש. די מער קאלאקוויאלע און רעדעריישע טאן פון דעם בוך מאכט עס מער צוטריטלעך און אפעלירנדיג פאר פשוטע מענטשן.
ספר לב טוב איז גאר פאפולער געווארן נאך זיין ערשטער אויסגאבע אין 1620. עס איז עטליכע מאל איבערגעדרוקט געווארן און איז רעקאמענדירט געווארן דורך פילע חשובע רבנים און דענקער איבער דורות, ווי רבי שבתאי שעפטל בן ישעיהו הורוויץ און גליקל פון האמעלן. זיין פאפולאריטעט איז געווען גרעסער ווי פון אנדערע אידישע מוסר-ספרים ווי ספר בראנטשפיגל. די פאקט אז דאס ספר ווערט נאך ארויסגעגעבן ביז היינט ווייזט אויף זיין בלייביגן איינפלוס[1].
שפראך און סטיל
ספר לב טוב איז געשריבן אויף יידיש, און איז געדרוקט געווארן אין ווייבער-טייטש שריפט, וואס איז געווען א געווענליכע פארעם פון יידיש פאר פרויען און א ברייטן עולם. דער שפראך פון דעם בוך איז מער קאלאקוויאל און רעדעריישן ווי דער ליטערארישער העברעיש פון זיינע מקורים.
דער מחבר ניצט א מישונג פון ביבלישע און רבנישע אויסדרוקן אינעם יידישן טעקסט, וואס גיט דעם בוך א ספעציפישן יידישן קאלאר.
דער סטיל איז א מישונג פון הלכה, אגדה, און מוסר. דער מחבר דערציילט מעשיות, גיט תקנות, און פירט אלגעמיינע עטישע דיסקוסיעס, אלץ אין א צוטריטלעכן און פארשטענדלעכן יידיש.
ביבליאגראפיע
- נגה רובין, כובש הלבבות: ספר לב טוב לר' יצחק בן אליקום מפוזנא, בני-ברק: הקיבוץ המאוחד, תשע"ג
- יצחק בן אליקום מפוזנא, לב טוב, ירושלים, תשל"ה
- Rubin, N. (2008). Sefer Lev Tov, Prague 1620: The First Edition of the Book?. Zutot, 5(1), 121-127.
- Isaac ben Eliyakim of Posen – Posen Library
רעפערענצן
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 Lev Tov, Seyfer - YIVO Encyclopedia.
- ↑ 2.0 2.1 "Isaac ben Eliakim of Posen", Encyclopaedia Judaica, 2007.
- ↑ אקספארד, באָדלעיען ביבליאטעק, כתב יד אפּפּענהיים 554, וואס אנטהאלט אויך ר' יצחק'ס תשובה.
- ↑ rubin, 2008.
- ↑ Zinger, O., & Torollo, D. (2016). From an Arab Queen to a Yiddische Mama: The Travels of Marital Advice around the Medieval Mediterranean. Medieval Encounters, 22(5), 471-516.
- ↑ rubin2008.