בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,387
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רבי שלום אליעזר האלבערשטאם פון ראצפערט"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 9: | שורה 9: | ||
| טעטיגקייט ארט = [[ראצפערט]] | | טעטיגקייט ארט = [[ראצפערט]] | ||
| טאטע = [[רבי חיים האלבערשטאם]] | | טאטע = [[רבי חיים האלבערשטאם]] | ||
| מאמע = רעכיל דבורה | | מאמע = רעכיל דבורה אונגער | ||
| דינאסטיע = [[צאנז (חסידות)|צאנז]] | | דינאסטיע = [[צאנז (חסידות)|צאנז]] | ||
}} | }} | ||
| שורה 15: | שורה 15: | ||
==ביאגראפיע== | ==ביאגראפיע== | ||
רבי שלום אליעזר איז געבוירן געווארן אום כ"ה כסלו תרכ"ב{{הערה|[https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/skan/-/skan/4d5bb1e0bf51c3fe2c95c81d57513edb9df7816459184912cf80ba55c260c3bf געבורט מעטריקל 1861] נומ' 224: 28 נאוועמעבער 1861.}} אין [[צאנז]] (Nowy Sącz), פּוילן אלס איינער פון די יונגסטע קינדער פון רבי חיים האלבערשטאם, דער דברי חיים. זיין מוטער איז געווען רעכיל דבורה, די דברי חיים'ס דריטע ווייב, טאכטער פון [[רבי יחיאל צבי הירש אונגער]]. זי איז נפטר געווארן ווען ער איז געווען פיר יאר אלט, בעת א [[כאלערע]] עפּידעמיע | רבי שלום אליעזר איז געבוירן געווארן אום כ"ה כסלו תרכ"ב{{הערה|[https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/skan/-/skan/4d5bb1e0bf51c3fe2c95c81d57513edb9df7816459184912cf80ba55c260c3bf געבורט מעטריקל 1861] נומ' 224: 28 נאוועמעבער 1861.}} אין [[צאנז]] (Nowy Sącz), פּוילן אלס איינער פון די יונגסטע קינדער פון רבי חיים האלבערשטאם, דער דברי חיים, וועלכער האט אים א נאמען געגעבן שלום נאך רבי שלום פון בעלזא, און אליעזר נאך זיין מחותן רבי אליעזר'ל דזישאווער{{הערה|אונגער, תשכ"ז, 415.}}. זיין מוטער איז געווען רעכיל דבורה, די דברי חיים'ס דריטע ווייב, טאכטער פון [[רבי יחיאל צבי הירש אונגער]] פון טארנע, א זון פון רבי מרדכי דוד דאמבראווער. זי איז נפטר געווארן ווען ער איז געווען פיר יאר אלט, בעת א [[כאלערע]] עפּידעמיע. | ||
זיין פאטער איז נפטר געווארן ווען ער איז געווען בלויז 14 יאר אלט. | |||
נאך דער פטירה פון זיין פאטער, איז ער אויפגעצויגן געווארן דורך זיין עלטערן ברודער, [[רבי יחזקאל שרגא האלבערשטאם|רבי יחזקאל שרגא פון שינאווא]]. | |||
אין עלטער פון 15 יאר, נישט לאנג נאך דער פטירה פון זיין פאטער, האט ער חתונה געהאט מיט זיין פּלימעניצע שרה מרים, די טאכטער פון זיין שוועסטער און שוואגער [[רבי מרדכי דוב טווערסקי|רבי מאטעלע הארנאסטייפּלער]]. רבי שלום אליעזר איז געבליבן ביי זיין שווער אין האָרנאַסטײפּל פאר צען יאר. | |||
זייענדיג אן עסטרייכישער בירגער, איז ער פארטריבן געווארן פון רוסלאנד דורך די רוסישע רעגירונג. דערנאך איז ער צוריקגעקומען קיין גאליציע, וואו ער האט געוויילט א קורצע צייט אין שינאווא, און דערנאך האט ער זיך באזעצט אין טארנא{{הערה|{{היברובוקס|רבי יואל בעער|ספר זכרונות המאור|36015|חלק ב', זייט ת"ה, מאיר אמסעל (רעדאקטאר), ברוקלין, תשל"ד|page=405}}; {{אוצר החכמה|[[רבי יעקב לייזער]]|י"ג אורות|640760|מערכת מרן הגה"ק מצאנז|page=109}}}}. דארט האט ער אנגעהויבן צו ציען א חסידישן עולם. | |||
== | ==רבנות און רביסטעווע אין ראצפערט== | ||
[[טעקע:רבינו הקדוש מראצפערט.jpg|קליין|בוך פון זיין ביאגראפיע]] | [[טעקע:רבינו הקדוש מראצפערט.jpg|קליין|בוך פון זיין ביאגראפיע]] | ||
אין תרנ"ח | אין יאר תרנ"ח האט זיך רבי שלום אליעזר אריבערגעצויגן פון גאליציע קיין אונגארן{{הערה|פנינה מייזליש, [http://horabis.blogspot.com/2007/10/blog-post_4965.html רבנים שנספו בשואה]}}. נאך עטליכע שטעט האט ער זיך ארום יאר תר"ס ענדגילטיג באזעצט אין דער שטאט [[ראצפערט]] (Újfehértó, אויפאהערטאו אויף אונגאריש), וואו ער האט אויפגעשטעלט זיין חסידישן הויף און געפירט די צאנזער חסידות אין אונגארן מער ווי פערציג יאר. צוליב אים איז די שטאט ראצפערט איז געווארן באקאנט ווי "דער צאנז פון אונגארן"{{הערה|שם=משפחה|{{לינק|שרייבער=Dovi Safier, Yehuda Geberer|קעפל=Tell the World!|זייטל=Mishpacha Magazine|דאטום=מאי 30, 2023|אדרעס=https://mishpacha.com/tell-the-world-2/}}}}. | ||
רבי שלום אליעזר איז געווען באוואוסט פאר זיין עניוות, פרומקייט און צדקות. ער איז אויך געווען באקאנט אלס א בעל מופת, וועמענס ברכות זענען באמת מקוים געווארן און טויזנטער חסידים זענען צו אים געקומען קיין ראצפערט פאר ברכות און ישועות. צענדליגער מעשיות פון ניסים און וואונדער האבן זיך פארשפּרייט צווישן די אונגארישע אידן וועגן זיינע ברכות און זיין אומפארגלייכליכע ליבע צו יעדן איד. הגם ער האט געזוכט אונטערדריקן די מעשיות וועגן אים. זיין אייניקל, דער באבובער רבי, [[רבי שלמה האלבערשטאם (צווייטער)|רבי שלמה האלבערשטאם]], האט געשילדערט זיין יכולת פון מופתים ווי "אומנאטירליך" און אייגנארטיג. | |||
רבי שלום אליעזר'ל האט געפירט זיין לעבן זייער איינפאך. ער האט געוואוינט אין א קליין, אלט הויז, און ער האט זיך אפּגעזאגט צו לעבן מיט לוקסוס אדער אין בעסערע וואוינונגען, אדער אפילו צו פארריכטן א ליעק אין דאך פון זיין הויז. ער האט זיך באטראכט ווי אַן "איינפאכן איד ווי אלע אנדערע" וואס פארדינט נישט קיין בעסערע באהאנדלונג. ער פלעגט זיך זעצן צווישן זיינע חסידים און צוהערן צו זייערע מעשיות און דברי תורה. ראש השנה פלעגט ער סערווירן קאווע זיינע חסידים פּערזענליך, און שמחת תורה האט ער געטאנצט אין דעם קרייז מיט אלעמען, נישט אין מיטן אליין ווי אנדערע רעבעס. | |||
ער פלעגט פּערזענליך ענטפערן אויף יעדן בריוו וואס ער האט באקומען, קורץ אבער מיט פּערזענליכע אויפמערקזאמקייט{{הערה|זעט {{לינק|שרייבער=|קעפל=Lot 30|זייטל=Genazym Auctions|דאטום=סעפטעמבער 11, 2022|אדרעס=https://www.genazym.com/auction/613-גנזים-מכירה-מיוחדת-he/lot-30-18/}}; [https://www.kestenbaum.net/auction/lot/Auction-92/092-078/ בריוו צו חיים פליישמאן פון קליינווארדיין, תש"א].}}. הגם ער האט זיך זעלטן אריינגעמישט אין עפנטליכע ענינים, האט ער, ביי די רבנות קאנטראווערסיע פון [[רבי יואל טייטלבוים]] אין [[סאטמאר, רומעניע|סאטמאר]] אין תר"ץ, שטארק אויסגעדריקט זיין קעגנערשאפט צו דער טיילונג פון דער קהילה{{הערה|{{לינק|שרייבער=|קעפל=מכתב נדיר בענין רבנותו של האדמו"ר רבי יואל טייטלבוים בסאטמר, מאת הרה"ק רבי שלום אליעזר הלברשטאם מרצפרט, בנו של רבי חיים מצאנז. תר"ץ|זייטל=ווינרס מכירות פומביות|דאטום=יוני 29, 2021|אדרעס=https://winners-auctions.com/items/מכתב-יוצא-דופן-בנדירותו-בענין-רבנותו-ש/}}}}. ער האט זיך נישט אינטערעסירט אין פּאליטיק אדער פּארטייען. | |||
זיין מנהג איז געווען צו דאווענען מנחה זייער שפּעט, כמעט ביינאכט, און ווען מען האט אים געפרעגט פארוואס, האט ער געענטפערט בעניוות, אז אזוי ווי ער טוט נישט קיין אנדערע זאכן ווי א רבי, וועלן כאטש מענטשן וויסן אז ער איז א רבי אויב ער דאווענט שפּעט. | |||
ער האט | ער האט געהאט גוטע באציאונגען מיט און איז געווען באליבט ביי אלע אנדערע אדמו"רים און רבנים פון זיין צייט, אריינגערעכנט דער [[רבי ישכר דוב רוקח (ערשטער)|בעלזער רבי'ן רבי ישכר דוב]], וועלכער האט געוויילט אין ראצפערט בשעת דער [[ערשטע וועלט-מלחמה|ערשטער וועלט-מלחמה]], און האט זייער מכבד געווען דעם ראצפערטער רבי'ן{{הערה|אונגער, קדושים, 418.}}. שפּעטער האט ער אויך באזוכט דעם בעלזער רבי'ן אין בודאפעסט. | ||
רבי שלום אליעזר'ל פלעגט אליין באזוכן זיינע חסידים ארום אונגארן און גאליציע. א גרויסע יערליכע געשעעניש איז געווען זיין נסיעה קיין צאנז פאר זיין פאטער'ס יארצייט (כ"ה ניסן), וואס האט צוגעצויגן טויזנטער חסידים פון גאליציע און אונגארן, און פלעגן דארט געשלאסן ווערן שידוכים{{הערה|אונגער, 417–418.}}. | |||
אויך צום יארצייט פון קאלובער רבי'ן, [[רבי יצחק אייזיק טויב]] (ז' אדר), פלעגן זיך שוין טויזנטער חסידים קאנצענטרירן אין ראצפערט דעם שבת פארדעם, און דערנאך ארויספארן מיט רבי שלום אליעזר קיין קאלוב צום קבר{{הערה|[https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=49923&st=&pgnum=426 אונגער, קדושים, ז' 416]}}. | |||
ער האט | ער איז געווען אן אקטיוויסט אין קהל'ישע ענינים, און האט געארבעט צו פארשטארקן דאס טראדיציאנעלע אידישע לעבן אין אונגארן. ווי די גאנצע צאנזער דינאסטיע, האט ער געשריבן בריוו קעגן באטייליגונג אין "גרופּעס" (ציוניזם און אגודת ישראל){{הערה|{{היברובוקס||תיקון עולם|35971|page=112|מקום הוצאה=מונקאטש|שנת הוצאה=תרצ"ו|עמ=קד}}}}. | ||
==אין די יארן פון דער שואה== | ==אין די יארן פון דער שואה== | ||
| שורה 57: | שורה 56: | ||
ר' יושע ראזענבלום, אַן איבערלעבער פון דער [[זאנדערקאמאנדא|זאָנדערקאָמאַנדאָ]] אין בירקענאו, איז געווען אַן עדות צו די לעצטע מאמענטן פון רבי שלום אליעזר. אין דער אפּקליידע צימער פארן גאז קאמער, האט דער רבי געפרעגט ר' יושע פון וואַנען ער איז. ווען יושע האט געענטפערט פון דער געגנט פון קראקע, האט דער רבי געזאגט אז זיין ברודער רבי ישעיה'לע טשעחויווער איז פון יענער געגנט. ר' יושע האט דעמאלט דערקענט אז דאס איז דער ראצפערטער רבי און האט אים געזאגט אַז עס איז נישט דא קיין צייט, און ער זאל שנעל זאגן וידוי. ער האט געהאלפן דעם רבי'ן אנטון ציצית. דער רבי האט געזאגט וידוי מיט גרויס התלהבות. נאכדעם האט דער רבי געכאפּט יושע'ס צוויי הענט מיט גרויס געפיל און געזאגט מיט אַן אנדער וועלטליכקייט: "דו מיין קינד, וועסט זוכה זיין צו איבערלעבן. דו וועסט בלייבן לעבן. איך בעט דיך, ביטע געדענק. דערצייל דער גאנצער וועלט וואס די פארדאמטע רשעים האבן אונז געטון… דערצייל!". דאס באפעל "דערצייל די וועלט" באגלייט ר' יושע'ן ביזן היינטיגן טאג{{הערה|שם=משפחה}}{{הערה|{{יוטיוב|oYl8NqthJzg|שם=ווידעא ווי ר' יהושע ראזענבלום דערציילט וועגן דער באגעגעניש אין די גאז קאמערן מיטן צדיק רבי שלום אליעזר}}.}}. | ר' יושע ראזענבלום, אַן איבערלעבער פון דער [[זאנדערקאמאנדא|זאָנדערקאָמאַנדאָ]] אין בירקענאו, איז געווען אַן עדות צו די לעצטע מאמענטן פון רבי שלום אליעזר. אין דער אפּקליידע צימער פארן גאז קאמער, האט דער רבי געפרעגט ר' יושע פון וואַנען ער איז. ווען יושע האט געענטפערט פון דער געגנט פון קראקע, האט דער רבי געזאגט אז זיין ברודער רבי ישעיה'לע טשעחויווער איז פון יענער געגנט. ר' יושע האט דעמאלט דערקענט אז דאס איז דער ראצפערטער רבי און האט אים געזאגט אַז עס איז נישט דא קיין צייט, און ער זאל שנעל זאגן וידוי. ער האט געהאלפן דעם רבי'ן אנטון ציצית. דער רבי האט געזאגט וידוי מיט גרויס התלהבות. נאכדעם האט דער רבי געכאפּט יושע'ס צוויי הענט מיט גרויס געפיל און געזאגט מיט אַן אנדער וועלטליכקייט: "דו מיין קינד, וועסט זוכה זיין צו איבערלעבן. דו וועסט בלייבן לעבן. איך בעט דיך, ביטע געדענק. דערצייל דער גאנצער וועלט וואס די פארדאמטע רשעים האבן אונז געטון… דערצייל!". דאס באפעל "דערצייל די וועלט" באגלייט ר' יושע'ן ביזן היינטיגן טאג{{הערה|שם=משפחה}}{{הערה|{{יוטיוב|oYl8NqthJzg|שם=ווידעא ווי ר' יהושע ראזענבלום דערציילט וועגן דער באגעגעניש אין די גאז קאמערן מיטן צדיק רבי שלום אליעזר}}.}}. | ||
==קינדער== | |||
זי איז נפטר געווארן אין געטא אין תש"ד. | |||
רבי שלום אליעזר און שרה מרים האבן געהאט עטליכע קינדער: | |||
*חיה פרידל האלבערשטאם (1881–1976), געווען די צווייטע [[רבי בן ציון האלבערשטאם|באָבאָווער רעבעצין]]. | |||
*[[רבי חיים האלבערשטאם (סאטמאר)|רבי חיים]] (1890–1941). | |||
*ברוך (1892–1894). | |||
*רבי משולם זושא יצחק פון ראצפערט (1894–1944). ער איז אומגעקומען מיט זיין פאטער אין אוישוויץ. | |||
*אדל מאסקאוויטש-ראטענבערג (1895–1927). | |||
*רעבעצין ברכה סימא טייטלבוים (–1926). | |||
*חנה טווערסקי-ראזענפעלד (–1944). | |||
*נפתלי הערץ פון בראדי (1879?–1940){{הערה|[https://www.geni.com/people/Naftali-Herz-Halberstam-of-Brody/6000000003050667519 Naftali Herz Halberstam, of Brody (1879 - c.1940) - Genealogy]}}. | |||
==מורשת און אפּשטאמלינגען== | ==מורשת און אפּשטאמלינגען== | ||
| שורה 68: | שורה 79: | ||
==ביבליאגראפיע== | ==ביבליאגראפיע== | ||
*צבי בריננער | *{{אוצר החכמה|צבי בריננער|רבינו הקדוש מראצפערט|171136|מקום הוצאה=בני ברק|שנת הוצאה=תשס"ז|מו"ל=מכון זכרון משה}} | ||
*{{היברובוקס|מנשה אונגער|ספר קדושים: רביים אויף קידוש־השם|49923|page=425|שנת הוצאה=תשכ"ז|עמ=415–421}} | *{{היברובוקס|מנשה אונגער|ספר קדושים: רביים אויף קידוש־השם|49923|page=425|שנת הוצאה=תשכ"ז|עמ=415–421}} | ||