אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דרעפט:כוזרים"

ביסלעכווייז איז דער איינפלוס פון די אידן אין כאזאריע געווארן אזוי שטארק אז די כאזארן האבן זיך מגייר געווען. ס'איז נאכנישט זיכער אקוראט ווען זיי האבן אנגענומען דעם אידישן גלויבן. געוויסע געלערנטע זענען מיט דער מיינונג אז דאס האט פּאסירט אין דעם יאר 620. אנדערע האלטן אין דעם יאר 740. ס'זענען אויך נישט פאראן מערערע אויטענטישע דאקומענטן וועגן זייער מגייר זיין זיך. די איינציגע דאקומענטן זענען ר’ חסדאי’ס בריוו וועלכע זענען געדרוקט אין מאנכע אויסגאבעס פון דעם בארימטן דיאלאג באקאנט אלס [[ספר הכוזרי]] פון [[רבי יהודה הלוי]].

דער קאַליף פון די טערקן און דער ביזאנטינישער אימפּעראטאר זענען געווען זייער נישט צופרידן מיט דעם כאזאר'ס פּלוצימדיגן אויפשוואונג צו מאכט און רום. האבן זיי געשיקט דעלעגאציעס מיט מתנות און קלוגע לייט, זיי זאלן באקערן די כאזארן צו זייערע רעליגיעס. בולאן האט איינגעלאדן די אידנ'ס קלוגע לייט, און ער האט אויסגעהערט אלעמענס ארגומענטן און באווייזן וועגן וועלכע פון די דריי רעליגיעס איז די בעסטע. אזוי ווי יעדער איינער פון זיי האט געהאלטן זיין רעליגיע פאר די בעסטע, האט ער געפרעגט די מאכמעדאנערס באזונדער און די קריסטן באזונדער, וועלכע פון די אנדערע צוויי רעליגיעס זיי באטראכטן אלס די בעסטע. אַזוי ווי ביידע האבן איינגעשטימט אז די אידישע אמונה שטייט העכער, האט בולאן איינגעזען אז די אידישע רעליגיע איז די אמת’ע. בולאַן האט געלאזט מל’ן אלע זיינע באדינערס, און ער האט געשיקט נאך אַן אידישן געלערנטן, און ער האט אים באשטימט אלס רעליגיעזער פירער, און וועג ווייזער.

עובדיה, איינער פון בולאנס נאכפאלגערס האט רעאָרגאניזירט דאס קעניגרייך, און ער האט פארשטארקט די אידישע אמונה. ער האט איינגעלאדן אידישע תלמידי חכמים צו באזעצן זיך אין דעם לאנד. ער האט געגרינדעט שולן און שולעס. זיי האָבן קאָדיפיצירט די געזעצן לויט וועלכע די כאזארן האבן זיך געפירט. מ'האט געלערנט מיט זיי תנ"ך, משנה, גמרא. און זיי האבן גענוצט דעם [[אלף בית|א, ב]] אלס זייער שריפט.

רבי חסדאי הייבט אָן זיין קאָרעספּאָנדענץ מיט א דאפּלטער אַקראָסטישער באגריסונג וועלכע ענטהאלט זיבן און דרייסיג שורות, וועמענס {{טערמין|איניציאַלן|ערשטע אותיות, ראשי תיבות}} פון אויבן אראפּ מאכן: "אני חסדאי בר יצחק בר עזרא בר שפּרוט מנחם בן סרוק"{{הערה|פארגלייכט מיט דעם בריוו אין ספר הכוזרי}}. אין זיינע בריוו דערציילט ער אויך די שוועריגקייטן, וועלכע ער האט אין זיי שיקן.

די קארעספּאנדענץ דערציילט נישט בלויז די געשיכטע פון די כאזארנס' אננעמען דעם אידישן גלויבן. נאר זי אינפארמירט אויך וועגן זייער אורשפּרונג, זייער געאגראפישע פּאזיציע, זייער באציאונג צו די שכנות’דיגע שטאמען, און זייער דיפּלאמאטישע באציאונגען צו די הערשנדע מאכטן אין יענער צייט.

אַקרישעס אנדעקונג, די איינציגע אידישע מקור וועגן דער געשיכטע פון די

כאזארן, איז ערשינען דעם ערשטן מאל אין קאנסטאנטינאפּל ארום דעם יאר 1577 אין "קול מבשר". ס'איז געווארן איבערגעדרוקט אלס "פּראלאג" צו דעם "כוזרי".

א נייע אויסגאבע פון דעם כאזארנ'ס קעניג'ס ענטפער צו ר’ חסדאי’ן, וועלכער ענטהאלט א בעסערע באשרייבונג פון דעם לאנד'ס געאגראפיע, איז ערשינען פון דר. א. האַרקאַווי אין דער צייטשריפט "מאסף נדחים", נומער ח, פון א מאנוסקריפּט וועלכן פירקאָוויטש {{העב|אברהם פירקוביץ'}} האט געבראכט פון עגיפּטן.

אזוי ווי די היסטארישע קוועלעס וועגן די כאזארן זענען זייער ווייניג, און די קארעספּאנדענץ צווישן רבי חסדאי און דעם קעניג איז דער איינציגער מקור אויף וועלכן אונזער אינפארמאציע וועגן דער געשיכטע פון די כאזארן איז באזירט, האבן פילע פאַך געלערנטע ווי גאלדענטאַל (1848), דאָבריאַקאָוו (1865), און אפילו דער היסטאריקער אילאָוואַיסקי (1876), פארפירט דורך פריערדיגע מיינונגען, זיך באצויגן סקעפּטיש צו די בריוו־דאקומענטן.

באַסנאַג דרוקט די בריוו אין זיין "געשיכטע פון די אידן" (1707), און ער דערקלערט אלס פּוסטע פאַנטאַזיע נישט בלויז דאָס כאַזאַרן קעניגרייך, נאר אפילו אויך די גאנצע עקזיסטענץ פון דעם כאזארן פאלק. ער האלט די גאנצע אנגעלעגנהייט פאר אן ערפינדונג פון אידישער פּוסטער, בארימערישער פאנטאזיע. און ביז דעם יאר 1911 זענען די בריוו טאקע געווען דער איינציגער מקור.

אין דעם יאר 1911 האט דר. [[זלמן שעכטער|ש. ז. שעכטער]] געפונען אין דער גניזה פון מצרים א פראַגמענט אין וועלכן ס'רעד זיך וועגן די כאזארן, און ער ענטהאלט נייע אינפארמאציע וועגן זיי.

דער דאזיגער פראגמענט איז ערשינען אין דעם פערטל-יאריגן זשורנאל "דזשואיש קוואָטערלי רעוויו" אין [[פילאדעלפיע]]. דער מאנוסקריפּט האט נישט דעם אנהייב, און נישט דעם סוף. ער באַשטייט פון בלויז צוויי מיטלסדיגע זייטן. אויך דער דאזיגער דאקומענט איז געשריבן אין דער פאָרמע פון א בריוו, ווייל ער ענטהאלט די פראַזע: "הנני מודיע לאדוני", איך לאז וויסן מיין האַר… ער איז געשריבן אין ליינבארער האנטשריפט, און אין {{טערמין|קוואַדראַטנע|מרובעות}} אותיות.

ווייל דער דאקומענט איז געשריבן אין קוואדראטנער שריפט, איז מען גענייגט צו האלטן אז ער איז געשריבן געווארן ארום דעם צוועלפטן יארהונדערט. ווייל פאר דעם דאזיגן פּעריאד האט נישט עקזיסטירט א קוואדראט שריפט, און נאך דעם דרייצנטן יארהונדערט, האט מען גענוצט קוואדראט שריפט בלויז פאר שרייבן ספרי תורה.

פאַך געלערנטע באטראכטן דעם דאזיגן פראגמענטארישן קוואדראט־שריפט געשריבענעם מאנוסקריפּט אלס וויכטיגן היסטארישן דאקומענט. ער ענטהאלט קלארע ענטפערס אויף די פראגעס וועגן רבי חסדאי’ן. די נעמען פון די פעלקער זענען אראנזשירט און אנגעגעבן ריכטיג. און ער גיט א קלארע באשרייבונג וועגן די כאזארנ'ס אננעמען דעם אידישן גלויבן.