אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דרעפט:כוזרים"

אין דעם יאר 2־651 האָט אויסגעבראכן א קריג צווישן די כאזארן און די אראבערס, וועלכן די כאזארן האבן פארלוירן. די אראבערס האבן פארניכט די כאזארישע הויפּטשטאט סאַמאַנדער, און געטויט זייער קעניג לאַקאָגאָן.

נאך זייער פארלירן די מלחמה אין דרום זייט, האבן די כאזארן זיך געוואנדן קיין מערב זייט. זיי זענען געווען ערפאלגרייך אין אייננעמען קאלאניעס לענגאויס דעם ברעג פון דעם שווארצן ים, און זיי האבן געהערשט איבער זיי ביז דעם יאָר 840. אין דעם יאר 679 האָבן זיי אונטערטעניגט אויך די בולגאַרן, און האבן זיך פארשפּרייט ווייטער צו מערב זייט צווישן די טייכן [[דאן|דאָן]] און דניעפּר. אין דעם זיבעטן יארהונדערט האבן זיי אנעקסירט די געגנט [[קרים]]. זיי האבן געווינען קאנטראל איבער דעם [[ים פון אזאוו|ים אַזאָוו]], ארגאניזירט דעם פארקער צווישן אזיע און אייראפּע, און גענומען צינזש פון די וואַליטשאַנער, סעוויאַנער און פּאָליאַנער.

אבער קלימאקסישער אויפשטייג ענדיגט זיך אפט מאל מיט אראפּשטייג. און דאס איז געווען דער פאל אויך מיט די כאזארן. נאך זייער דערגרייכן דעם העכסטן שפּיץ פון בארימקייט אלס קעמפנדיג פאלק, האט עס אנגעהויבן זיי צו גיין מיט דער פּוטער אראפּ. זיי האבן געליטן איין פארלוסט נאך דעם אנדערן. זייער כסדר’דיג פירן מלחמה האט זייער פארמינערט די צאל פון זייער שטאַם, בעת זייערע שונאים האבן זיך געמערט אין צאל, און זיך געשטארקט אין מאכט. ס'זענען געווען צייטן ווען זיי האבן געדארפט דינגען סאלדאטן פון אנדערע שטאמען. זייערע פיינד האבן זיך באקענט מיט זייערע סטראטעגיעס, און זייער ירידה איז געווען א נאַטירליכער קאנסעקווענץ.

ווען די איסלאמישע ארמייען האבן אנגעהויבן זייער מארש צו אייננעמען די וועלט, האבן די אראבערס, וועמען די כאזארן האבן זייער פיל געטרויעט, זיי באטרוגן. דאס האט, פארשטייט זיך, אונטערגעמינעוועט די כאזארנ'ס פּאזיציע.

אבער נישט אזוי גרינג האט מען געמאכט די כאזארן פאר אויס פאלק, און פאר אויס קעניגרייך. נישט געקוקט אויף זייער ווערן אפּגעשוואכט דורך דעם באטריג פון זייערע אליאירטע, און דורך דעם פארלירן מערערע מלחמות, האבן זיי דאך נאך באוויזן צו באזיגן די נאָרמאַנען {{העב|ורנגים}} אונטער דער פירערשאפט פון אָליעג. און כמעט אלע היסטאריקערס זענען איינשטימיג אז די כאזארן האבן באשיצט קעגן, און אפּגעראטעוועט אייראפּע פון, [[איסלאם|מאַכמעדאַניזם]], און זיי האבן געמאכט קאווקאז די גרעניץ פון דעם מאכמעדאנישן זיג.

אבער אין דעם יאר 1016 האָבן די ביזאנטינערס און די רוסן צוזאמען אנגעהויבן צו עראבערן כאזארישע טעריטאריע, און קאלאניזירט זייערע עראבערונגען; און ארום דעם צוועלפטן יארהונדערט האבן די פּאָלאָווציס {{העב|קומנים}} פולשטענדיג פארניכט די כאזארן.

די געשיכטע פון די כאזארן איז אויך פארבונדן מיט א זייער אינטערעסאנטן עפּיזאד, וועלכער איז געווארן באטראכט א לאנגע צייט פאר א לעגענדע. אבער שפּעטער האבן [[אלכסנדר הארקאווי|א. האַרקאַווי]] און ה. גרעץ באוויזן אז די לעגענדע אז די כאזארן, כוזרים, און זייער קעניג האבן זיך מגייר געווען, אז זיי האבן אנגענומען די אידישע אמונה איז קיין לעגענדע, נאר א היסטארישער פאקט. און געשען איז די געשיכטע אזוי:

אין דער צייט ווען דאס כאזארישע קעניגרייך איז געווען אויף דעם שפּיץ פון רום, זענען די אידן געווארן ברוטאל פארפאלגט אין ביזאנטין און אין פּערסיע. אונטער יוסטיניאנ'ס הערשאַפט (527-565) זענען געווארן פּראקלאמירט שווערע גזירות קעגן אידן. די אידן האבן נישט געטארט פייערן פּסח, ווען דער יום טוב איז אויס געקומען פאַר זייער פּאַסכאַ (איסטער) {{העב|פסחא}}. ס'איז געווען פארבאטן די אידן צו עסן מצות פּסח. אין דעם יאר 553 איז געווארן פארבאטן די אידן צו לערנען גמרא, און צו אפּהיטן די תלמוד’ישע געזעצן. דער ביזאַנטינעשער קעניג לעאָן איסאַברי {{העב|לאון השלישי האיסאורי, קיסר האימפריה הביזנטית}} (741—718) האט באפוילן אז די אידן זאלן זיך שמד’ן. דאס האט געצווינגן די ביזאנטינישע אידן צו פארלאזן דאס לאנד און צו זיך באזעצן אין די ארומיגע לענדער. דאס כאזארישע קעניגרייך האט געגעבן די אידן רעליגיעזע פרייהייט און בירגערשאפט. אזוי ארום איז דאס כאזארן לאנד געווארן דער צענטער פון די פארפאלגטע אידן אין יענער צייט.

ביסלעכווייז איז דער איינפלוס פון די אידן