בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,382
רעדאגירונגען
אויסשטעל
אין תקציר עריכה |
(אויסשטעל) |
||
| שורה 8: | שורה 8: | ||
דער פאליש דערמאנט דעם "עזרה" אינעם [[בית המקדש]], וועלכער איז געווען דער פאדער-הויף פונעם הייליגן בנין. דער [[ב"ח]] ברענגט א מקור פונעם [[תלמוד ירושלמי]], וואס לערנט אז א שול דארף האבן נישט נאר איין טיר, נאר צוויי טירן איינע נאך די אנדערע, מיט'ן ציל צו שאפן א פאסיגן אריבערגאנג פון דער וועלטליכער דרויסנדיגער סביבה צו דעם הייליגן ארט פון שול{{הערה|{{טור|אורח חיים|צ|מפרש=ב"ח}}; זעט אויך {{שלחן ערוך|אורח חיים|צ|מפרש=מגן אברהם|סק=לה|אן=חלק}}, און אנדערע נושאי כלים אויפ'ן ארט.}}. | דער פאליש דערמאנט דעם "עזרה" אינעם [[בית המקדש]], וועלכער איז געווען דער פאדער-הויף פונעם הייליגן בנין. דער [[ב"ח]] ברענגט א מקור פונעם [[תלמוד ירושלמי]], וואס לערנט אז א שול דארף האבן נישט נאר איין טיר, נאר צוויי טירן איינע נאך די אנדערע, מיט'ן ציל צו שאפן א פאסיגן אריבערגאנג פון דער וועלטליכער דרויסנדיגער סביבה צו דעם הייליגן ארט פון שול{{הערה|{{טור|אורח חיים|צ|מפרש=ב"ח}}; זעט אויך {{שלחן ערוך|אורח חיים|צ|מפרש=מגן אברהם|סק=לה|אן=חלק}}, און אנדערע נושאי כלים אויפ'ן ארט.}}. | ||
== | ==היסטאריע== | ||
[[טעקע:JewinKune.jpg|קליין|א איד אין די "קונע" אין לעמערגער שול, געבויט אין 1632]] | [[טעקע:JewinKune.jpg|קליין|א איד אין די "קונע" אין לעמערגער שול, געבויט אין 1632]] | ||
דער [[רבי יצחק אייזיק סאפרין|קאמארנער]] שרייבט אז ער האט מקובל אז די שולן אין צייט פון [[עזרא]] האבן שוין געהאט א פאליש{{הערה|שם=קאמארנא}}. דער מיטלאלטערישער שול אין [[רעגנסבורג]] האט שוין געהאט א פאליש{{הערה|שם=brenner}}. | דער [[רבי יצחק אייזיק סאפרין|קאמארנער]] שרייבט אז ער האט מקובל אז די שולן אין צייט פון [[עזרא]] האבן שוין געהאט א פאליש{{הערה|שם=קאמארנא}}. דער מיטלאלטערישער שול אין [[רעגנסבורג]] האט שוין געהאט א פאליש{{הערה|שם=brenner}}. | ||
| שורה 20: | שורה 15: | ||
אינהם גרויסע בעלזער שול האט דער [[רבי שלום רוקח|ערשטער רב]] געלאזט בויען א פאליש אויף די גאנצע לענג פון די מערב וואנט, און אויף די צוויי זייטן זענען געווען נאך שטיבלעך, גערופן "סאלאשן". די טירן צום פאליש האט ער דייקא געבויט נישט אקעגן די טירן צום היכל. ווען צוליב די געדרענג האט מען אנגעהויבן דאווענען אויך אין פאליש, האט דער [[רבי ישכר דוב רוקח (ערשטער)|פריערדיגער רב]] צוגעבויט א פאליש צום פאליש{{הערה|{{אוצר החכמה|יוסף האכהייזער|בית הכנסת שבבעלזא|83943|page=94|מו"ל=מכון שמן רוקח|עמ=צב–ק|פרק ג': הפאליש המערבי}}}}. | אינהם גרויסע בעלזער שול האט דער [[רבי שלום רוקח|ערשטער רב]] געלאזט בויען א פאליש אויף די גאנצע לענג פון די מערב וואנט, און אויף די צוויי זייטן זענען געווען נאך שטיבלעך, גערופן "סאלאשן". די טירן צום פאליש האט ער דייקא געבויט נישט אקעגן די טירן צום היכל. ווען צוליב די געדרענג האט מען אנגעהויבן דאווענען אויך אין פאליש, האט דער [[רבי ישכר דוב רוקח (ערשטער)|פריערדיגער רב]] צוגעבויט א פאליש צום פאליש{{הערה|{{אוצר החכמה|יוסף האכהייזער|בית הכנסת שבבעלזא|83943|page=94|מו"ל=מכון שמן רוקח|עמ=צב–ק|פרק ג': הפאליש המערבי}}}}. | ||
==פונקציע און באניץ== | |||
דער פאליש דינט אלס א פלאץ פאר אינערליכער צוגרייטונג און קאנצענטראציע איידער מען גייט אריין אין שול. עס דינט אויך דארט אנצוטון דעם [[טלית]] און לייגן [[תפילין]], אנשטאט וואס אמאל פלעגט מען זיי אנטון אין הויז און אזוי קומען אין שול{{הערה|שם=קאמארנא|שלחן הטהור, סי' קנ סעיף ד}}{{הערה|שו"ת שבט הלוי חלק י' סימן ל"ג אות ז'}}{{הערה|שם=קאמארנא}}. צומאל פלעגט זיין א באזונדערן פאליש פאר די בעלי מלאכה אדער קלעזמער שפילער צו דאווענען וואס מ'האט גערופן דאס טרעגערישע פאליש, שניידערישע פאליש{{הערה|{{אוצר החכמה|ספר קהילה|הרובישוב - פנקס הרובישוב|155660|פנקס הרובישוב||page=43}}}}, יד חרוצים{{הערה|{{אוצר החכמה|מכון שמן רוקח|בית הכנסת שבבעלזא|83943|||page=86}}, לגבי די שול אין יאברוב.}}, און אמאל פלעגט די פאליש פון שטאטישער שול דינען אלס חסידישער שטיבל{{הערה|1={{אוצר החכמה|ספר קהילה|סאקאלאוו פאדליאסק|616989|page=41|עמ=43}}}}. צומאל האט דאס אינדערוואכן געדינט פאר א [[חדר]]{{הערה|{{אוצר החכמה|ספר קהילה|סאקאלאוו פאדליאסק|616989|page=72|עמ=74}};{{ש}}{{אוצר החכמה|ספר קהילה|נובהרדוק - פנקס נאווארעדאק|155656|page=67|עמ=68}}}}. | |||
דער פאליש דינט אויך פאר פארשידענע געלעגנהייטן און צוועקן; מען פלעגט דארט אוועקלייגן די ווייץ און די מיל פאר די מצות מצוה אין פאליש{{הערה|[[רבי אברהם דוד וואהרמאן]], אשל אברהם, או"ח סי' קנד, א}}. די פוסקים דערמאנען אז צומאל טוט מען דארט אויך דאווענען{{הערה|שו"ת בית שלמה, או"ח סימן כ"ח}}{{הערה|{{אוצר החכמה|יזכור בוך|וואיסלאוויץ|613743|page=104|קעפל=שול, פאליש און בית המדרש|עמ=104}}}}, און זענען דן אויב האט עס א דין קדושת בית הכנסת{{הערה|{{אוצר החכמה|ר' יצחק שמואל שעכטער|שו"ת ישיב יצחק|640865|page=45|באנד=לג|עמ=מה}};{{ש}}{{אוצר החכמה|ר' יעקב ישראל שמערלער|דבריו ליעקב|676302|page=73|באנד=ב}}}}. אין פאליש פלעגט אמאל אויך זיך געפונען די "[[קונע]]" (תפיסה פון קהל). | |||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||