אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:כפר חסידים"
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| (איין מיטלסטע ווערסיע פון איין אנדער באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
'''כפר חסידים''' איז אַ מושב (אַ קאָאָפּעראַטיווער ישוב) אין צפון ישׂראל, אין דעם זבולון טאָל, נעבן [[קרית אתא]] און די כרמל בערג, אונטער דער יוריסדיקציע פון דער זבולון רעגיאָנאַלער ראַט. דער ישוב איז געגרינדעט געוואָרן אין 1924 דורך צוויי גרופּעס חסידים פון פּוילן, וואָס זענען געקומען אין דער צייט פון דער [[פערטע עליה|פערטער עליה]]. | {{דעסקריפציע|מושב אין צפון ארץ ישראל}} | ||
{{עיר | |||
| שם = כפר חסידים | |||
| סוג יישוב = מושב | |||
| תמונה = [[טעקע:Kfar Hasidim 1.JPG|250px]] | |||
| כיתוב = הכניסה לכפר חסידים. ברקע [[תל רגב]] הנמצא בכניסה לכפר | |||
| חבל ארץ = זבולון טאָל, נאָענט צו קרית אתא, חיפֿה דיסטריקט, ישׂראל | |||
| תאריך ייסוד = 1924 | |||
| אוכלוסייה = 1,025 | |||
| תאריך אוכלוסייה = 2023 | |||
| אתר אינטרנט = http://www.kfar-hasidim.org.il | |||
| מפה = {{מפה דינמית/מועצה אזורית זבולון|בחירה=[[כפר חסידים|כפר חסידים א']]}} | |||
| שמות קודמים = עבודת ישראל און נחלת יעקב | |||
}} | |||
'''כפר חסידים''' איז אַ מושב (אַ קאָאָפּעראַטיווער ישוב) אין צפון ארץ ישׂראל, אין דעם זבולון טאָל, נעבן [[קרית אתא]] און די כרמל בערג, אונטער דער יוריסדיקציע פון דער זבולון רעגיאָנאַלער ראַט. דער ישוב איז געגרינדעט געוואָרן אין 1924 דורך צוויי גרופּעס חסידים פון פּוילן, וואָס זענען געקומען אין דער צייט פון דער [[פערטע עליה|פערטער עליה]]. | |||
דער מושב געפינט זיך 7½ מייל (12 קילאָמעטער) דרום־מזרח פון חיפה. לויט די דאַטן פון 2023, איז די באַפעלקערונג 1,025 איינוואוינער. | דער מושב געפינט זיך 7½ מייל (12 קילאָמעטער) דרום־מזרח פון חיפה. לויט די דאַטן פון 2023, איז די באַפעלקערונג 1,025 איינוואוינער. | ||
| שורה 5: | שורה 19: | ||
==געשיכטע== | ==געשיכטע== | ||
===די גרינדונג און די ערשטע צייטן=== | ===די גרינדונג און די ערשטע צייטן=== | ||
כּפר חסידים האָט אָנגעהויבן | כּפר חסידים האָט זיך אָנגעהויבן אין תרפ״ד (1924) דורך צוויי אָרגאַניזאַציעס חסידים פון פּוילן, וואָס זענען געווען נאָענט צום ציוניזם. די גרינדונג איז געשען בעת דער [[פערטע עליה|פערטער עליה]], וואָס איז געצייכנט געוואָרן דורך דרוק פון דער עקאָנאָמישער סיטואַציע און אַנטיסעמיטיזם אין פּוילן. די עולים זענען געווען מענטשן פון דעם מיטל-קלאַס, געוועזענע סוחרים אָדער בעלי־מלאכה, וואָס האָבן כמעט נישט געהאַט קיין פאַרבינדונג מיט לאַנדווירטשאַפט. פיל פון זיי זענען געווען חסידים. זיי האָבן געביטן זייער לעבנס-שטייגער און פאַרנומען זיך מיט לאַנדווירטשאַפט, אָבער די רעליגיע האָבן זיי נישט אויפגעגעבן{{הערה|1=https://www.kfar-hasidim.org.il/objDoc.asp?PID=83650&OID=84836&DivID=1}}. | ||
די צוויי הויפּט אָרגאַניזאַציעס וואָס האָבן זיך באַזעצט אין דעם געגנט זענען געווען: | די צוויי הויפּט אָרגאַניזאַציעס וואָס האָבן זיך באַזעצט אין דעם געגנט זענען געווען: | ||
# "'''נחלת יעקב'''": געפירט דורך ר' [[רבי יחזקאל טויב פון יאבלאנע|יחזקאל טויב]] (דער יאַבלאָנער רבי), אַן אייניקל פונעם קאָזשמירער מגיד, וואָס האָט געציילט אַרום 80 חברים (אויך געמעלדט אַלס אַרום 600 חברים וואָס האָבן זיך צוגעשלאָסן צו דער געזעלשאַפט). | # "'''נחלת יעקב'''": געפירט דורך ר' [[רבי יחזקאל טויב פון יאבלאנע|יחזקאל טויב]] (דער יאַבלאָנער רבי), אַן אייניקל פונעם קאָזשמירער מגיד, וואָס האָט געציילט אַרום 80 חברים (אויך געמעלדט אַלס אַרום 600 חברים וואָס האָבן זיך צוגעשלאָסן צו דער געזעלשאַפט). | ||
# "'''עבודת ישראל'''": געפירט דורך ר' ישׂראל אלעזר האָפשטיין (דער | # "'''עבודת ישראל'''": געפירט דורך ר' ישׂראל אלעזר האָפשטיין (דער קאָזשניצער רבי), אַ זעקסטער דור פונעם קאָזשניצער מגיד. | ||
זיי זענען געווען כּמעט די ערשטע רבנים וואָס האָבן געהאָלפן בויען ארץ־ישׂראל. | זיי זענען געווען כּמעט די ערשטע רבנים וואָס האָבן געהאָלפן בויען ארץ־ישׂראל, און האָבן זיך געטראָפן אויף דער שיף קיין פּאַלעסטינע. | ||
ביידע רביים זענען שטאַרק באַאיינפלוסט געוואָרן פון די ציוניסטישע לערנונגען פונעם רבי ישעיהו שפּירא (דער "חלוץ רבי"), וועלכער האָט געאַרבעט צו גרינדן אַגריקולטור ישובים פאַר חסידישע אידן. ר' ישעיהו | ביידע רביים זענען שטאַרק באַאיינפלוסט געוואָרן פון די ציוניסטישע לערנונגען פונעם רבי ישעיהו שפּירא (דער "חלוץ רבי"), וועלכער האָט געאַרבעט צו גרינדן אַגריקולטור ישובים פאַר חסידישע אידן. ר' ישעיהו שפּירא איז געווען דער ברודער פונעם פּיאַסעצנער רבי און אַ תּלמיד פון הרב אַברהם יצחק הכהן קוק. ר' ישעיהו שפּירא האָט געהאָלפן מיט דער גרונט קויף. | ||
מען האָט געקויפט דאָס לאַנד (19,000 דונאַם) דורך דער חברה "הכשרת הישוב" ביי אַראַבישע בעלי־בתישע פון דער סורסוק משפּחה פון ביירוט. דער שטח איז געווען חרבג' (Harbaj) און חַרְתִּיָה (Hartiya). Harbaj איז געווען אַ מוסולמעניש דאָרף אין דער אָטאָמאַנישער צייט. | מען האָט געקויפט דאָס לאַנד (19,000 דונאַם) דורך דער חברה "הכשרת הישוב" ביי אַראַבישע בעלי־בתישע פון דער סורסוק משפּחה פון ביירוט. דער שטח איז געווען חרבג' (Harbaj) און חַרְתִּיָה (Hartiya). Harbaj איז געווען אַ מוסולמעניש דאָרף אין דער אָטאָמאַנישער צייט. | ||
| שורה 22: | שורה 34: | ||
===די שווערע אָנפאַנג־יאָרן=== | ===די שווערע אָנפאַנג־יאָרן=== | ||
די מתיישבים זענען באַפאַלן געוואָרן פון שווערע שוועריגקייטן: | די מתיישבים זענען באַפאַלן געוואָרן פון שווערע שוועריגקייטן: | ||
אַ טייל פון דעם קרקע איז געווען זומפּיג לאַנד, וואָס דער קישון טייך האָט פאַרפלייצט אין ווינטער. און די קדחת (מאַלאַריע) האט אַרויסגעבראָכן געוואָרן און האָט געפאַלן פיל חללים. חנה גאָלדאַ האָפשטיין (אַ טאָכטער פונעם קוזשניצער רבי) איז געווען די ערשטע פרוי דאָרטן און האָט אָרגאַניזירט אַ מאָביל-קליניק צו באַהאַנדלען די קראַנקע מיט מאַלאַריע און אויגן-קראַנקהייטן. | |||
חנה גאָלדאַ האָפשטיין ( | |||
דער עקאָנאָמישער קריזיס אין פּוילן, ווי אויך פעלנדיגע לאַנדווירטשאַפט-עקספּערטיז און שלעכטע פּלאַנירונג פון דער התיישבות, האָבן געפירט צו אַ פינאַנציעלן קריזיס. פיל מתיישבים זענען געווען משפּחה-לייט, נישט יונגע מענטשן, און זענען אָנגעקומען צו הונגער. | |||
מ'האָט געליטן פון אַראַבישע שכנים, וואָס האָבן געגנבעט רכוש און בהמות. [[דרוזן]] און [[בעדואינער]] זענען געווען אַרום, וואָס האָבן געוואָלט איבערנעמען די טערענאָרן. | |||
===די הצלה דורך די נאַציאָנאַלע אינסטיטוציעס=== | ===די הצלה דורך די נאַציאָנאַלע אינסטיטוציעס=== | ||
וויבאַלד די פּריוואַטע חברות פון די חסידים האָבן זיך צעפאַלן צוליב דעם מאַנגל אין געלט און פּלאַנירונג, האָבן די מתיישבים זיך געווענדט צו דער ציוניסטישער | וויבאַלד די פּריוואַטע חברות פון די חסידים האָבן זיך צעפאַלן צוליב דעם מאַנגל אין געלט און פּלאַנירונג, האָבן די מתיישבים זיך געווענדט צו דער ציוניסטישער נאַציאָנאַלע אינסטיטוציעס. אין אַ בקשה צו דער קרן קיימת לישראל (קק"ל) האָבן די רבנים געבעטן מען זאָל איבערנעמען די קוואַדראַטן כּדי צו ראַטעווען די ישובים פון גאַנצער חורבה. די קק"ל און דער קרן היסוד האָבן געשטיצט דעם ישוב דורך צאָלן די חובות פאַרן לאַנד, פינאַנציעלע הילף, און בעיקר, דורך טרוקענען די ביצות. | ||
אין 1926 האָט די ציוניסטישע פאַרוואַלטונג באַשלאָסן די עקספּערימענט צו צומשטיקן צו אַ מינימום און צו פאַראייניגן די צוויי ישובים ("נחלת יעקב" און "עבודת ישׂראל") אין איין ישוב. צוליב דער דורכפאַל און דעם מאַנגל פון אַגריקולטור-דערפאַרונג, האָט מען צוריקגעשיקט אַ סך משפּחות קיין פּוילן. ס'איז געבליבן נאָר 58 פאַמיליעס פון די חסידים, צו וועלכע מען האָט צוגעגעבן 25 דערפאַרענע אַגריקולטור-אַרבעטער פון דער הפועל המזרחי באַוועגונג. | |||
אין 1927 איז דער פאַראייניגטער מושב געגרינדעט געוואָרן אויף זיין היינטיגן אָרט און באַנייט מיטן נאָמען כּפר חסידים. | |||
לויטן פּלאַן פון דער הצלה: | לויטן פּלאַן פון דער הצלה: | ||
| שורה 43: | שורה 53: | ||
* יעדע משפּחה האָט באַקומען 100 דונאַם לאַנד פון קק"ל. | * יעדע משפּחה האָט באַקומען 100 דונאַם לאַנד פון קק"ל. | ||
ר' יחזקאל | ר' יחזקאל טאוב האָט איבערגעלאָזט דעם מושב און איז אַרומגעפאָרן די וועלט זאַמלען נדבות, כדי צו צאָלן די חובות. שפּעטער, אין די 1950ער יאָרן, האָבן כּמעט אַלע חסידישע גרינדער משפּחות פאַרלאָזט כפר חסידים, זיך אַריבערפירנדיג קיין בני־ברק אָדער ירושלים, צוליב דעם וועקסל פונעם רויחיקן כאַראַקטער. | ||
===יישוב פאַרוואַלטונג=== | |||
די צענטראַלע געביידעס זענען געשטאַנען אויף אַ בערגל אינמיטן מושב. דאָרטן זענען געווען: | |||
* דער צייטווייליקער בית מדרש (פון האָלץ). | |||
* די שול (געבויט פון קאָנקריט, מיט דער נדבה פון רבי ישׂראל דאָב גאָלדשטיין פון אַמעריקע). | |||
* די קליניק און אַ הויז פאַרן דאָקטער. | |||
* די מיל, וואָס איז געווען אַ צענטער פאַר די פּויערים ביי דער דרעש-צייט. | |||
* דער יוגנט-קלוב און די באַקערי. | |||
אַ וועג (כביש) וואָס פאַרבינדט דעם דאָרף מיט דער חיפה-נצרת שאָסיי איז נחנך געוואָרן אין מיי 1930{{הערה|1=Reiser, D., & Shalom, S. M. (2023). The First Woman in Kefar Ḥasidim: Ḥannah Golda Hopstein’s Memoir. Women in Judaism: A Multidisciplinary E-Journal, 19(1). https://doi.org/10.33137/wij.v19i1.41332}}. | |||
===שבת און יום-טוב=== | |||
די סבֿיבֿהדיקע רעליגיעזע לעבן איז געווען טיף חסידיש. אין פֿרײַטיק האָבן די פּויערים זיך פֿריִער אומגעקערט פֿון די פֿעלדער. די משפּחות האָבן זיך צוגעגרײַט, מיט ליכט לעכט שײַנענדיק פֿון די פֿענצטער, טיילמאָל מיט זילבערנע ליכטשטענדער וואָס מען האָט מיטגעבראַכט פֿון אין אויסלאַנד. בײַ דער דריטער סעודה זײַנען אַלע געזעסן צוזאַמען "אין ברידערלעכער ליבּשאַפֿט און פֿרײַנדשאַפֿט", געזונגען ניגונים און דערציילט מעשׂיות פֿון צדיקים. | |||
===שפּאַלטונג און רכסים=== | ===שפּאַלטונג און רכסים=== | ||
| שורה 49: | שורה 71: | ||
* כּפר חסידים אַ': דער לאַנדווירטשאַפטלעכער מושב (די איכּרים). | * כּפר חסידים אַ': דער לאַנדווירטשאַפטלעכער מושב (די איכּרים). | ||
* כּפר חסידים ב': דער סובּורבאַנער ישוב פון די איינוואוינער, געגרינדעט אין 1950. | * כּפר חסידים ב': דער סובּורבאַנער ישוב פון די איינוואוינער, געגרינדעט אין 1950. | ||
מיט דער צײַט האָט דער גײַסטיקער כאַראַקטער פֿון דעם דאָרף זיך געביטן, און די מערהייט פֿון די חסידישע משפּחות זײַנען אַוועק קײַן בני ברק און ירושלים. הײַנט לעבּן נאָך נאָר די צווייטע, דריטע אָדער פֿערטע דורות פֿון בערך פֿופֿצן גרינדער-משפּחות. | |||
אין 1950 זענען אויפגעשטעלט געוואָרן צוויי גרויסע מעברות (אַרערישע אימיגראַנטן לאַגערן) אין כּפר חסידים. פון דאָרטן זענען די איינוואוינער שפּעטער אַריבערגעפירט געוואָרן צום רעליגיעזן ישוב [[רכסים]], וואָס איז אויפגעבויט געוואָרן פון 1951 און ווידער־פאָרמירט געוואָרן אַלס אַ גרויסער חרדישער ישוב. | אין 1950 זענען אויפגעשטעלט געוואָרן צוויי גרויסע מעברות (אַרערישע אימיגראַנטן לאַגערן) אין כּפר חסידים. פון דאָרטן זענען די איינוואוינער שפּעטער אַריבערגעפירט געוואָרן צום רעליגיעזן ישוב [[רכסים]], וואָס איז אויפגעבויט געוואָרן פון 1951 און ווידער־פאָרמירט געוואָרן אַלס אַ גרויסער חרדישער ישוב. | ||
| שורה 59: | שורה 84: | ||
אין 1955 איז די ליטווישע ישיבה ישיבת כנסת חזקיהו אַריבערגעפירט געוואָרן קיין כּפר חסידים (נעבן רכסים). די ישיבה איז געגרינדעט געוואָרן אין זכרון יעקב אין 1949 דורך הרב נח שמעונוביץ. דער חזון איש (ר' ישעיהו קאַרעליץ) האָט געגעבן זיין ברכה צו גרינדן די ישיבה דווקא אין צפון פון ישׂראל, וואָס האָט דעמאָלט נישט געהאַט קיין תּורה מוסדות. | אין 1955 איז די ליטווישע ישיבה ישיבת כנסת חזקיהו אַריבערגעפירט געוואָרן קיין כּפר חסידים (נעבן רכסים). די ישיבה איז געגרינדעט געוואָרן אין זכרון יעקב אין 1949 דורך הרב נח שמעונוביץ. דער חזון איש (ר' ישעיהו קאַרעליץ) האָט געגעבן זיין ברכה צו גרינדן די ישיבה דווקא אין צפון פון ישׂראל, וואָס האָט דעמאָלט נישט געהאַט קיין תּורה מוסדות. | ||
די ישיבה איז גערעכנט אַ וויכטיקער תּורה־צענטער פונעם צפון פון לאַנד. דער ראש ישיבה היינט איז הרב יהושע מאַן | די ישיבה איז גערעכנט אַ וויכטיקער תּורה־צענטער פונעם צפון פון לאַנד. דער ראש ישיבה היינט איז הרב יהושע מאַן, נאָך דער פטירה פון זיין פאָטער, הרב דוד מאַן. די ישיבה צייכנט זיך אויס מיט אַ שטרענגן און פּאַסטאָראַלן אַטמאָספער, אַוועק פונעם "שטיין פונעם שטאָט". הרב שמואל דוד וואַרשאַווטשיק, אויך אַ רב ראשי אין דער ישיבה, איז נפטר געוואָרן אין 1988. | ||
=== | ===כפר הנוער הדתי=== | ||
דאָס רעליגיעזע יוגנט־דאָרף כּפר הנוער הדתי איז געגרינדעט געוואָרן נעבן כּפר חסידים אין 1937. דער מוסד איז אויפגעשטעלט געוואָרן פאַר יונגען פון עליית הנוער, וואָס זענען אַנטלאָפן פון דייטשלאַנד בעת דער נאַצישער אויפשטייג. די יוגנט־עליה איז געפירט געוואָרן דורך הענריעטאַ סאָלד. | דאָס רעליגיעזע יוגנט־דאָרף כּפר הנוער הדתי איז געגרינדעט געוואָרן נעבן כּפר חסידים אין 1937. דער מוסד איז אויפגעשטעלט געוואָרן פאַר יונגען פון עליית הנוער, וואָס זענען אַנטלאָפן פון דייטשלאַנד בעת דער נאַצישער אויפשטייג. די יוגנט־עליה איז געפירט געוואָרן דורך הענריעטאַ סאָלד. | ||
| שורה 78: | שורה 103: | ||
אַזוי ווי היינטיגע כּפר חסידים איז אַ פיזישער און גייסטיקער ירשות פון זיין אָריגינעלער מיסיע, איז עס אַ משל פון דער רעליגיעזער התיישבות אין ישׂראל. איינער פון די געפאַלן: "היינט איז כּפר חסידים פּונקט ווי כּפר סבא: דאָרט זענען נישט אַלע "סבא" (זיידע), און דאָ זענען נישט אַלע חסידים". | אַזוי ווי היינטיגע כּפר חסידים איז אַ פיזישער און גייסטיקער ירשות פון זיין אָריגינעלער מיסיע, איז עס אַ משל פון דער רעליגיעזער התיישבות אין ישׂראל. איינער פון די געפאַלן: "היינט איז כּפר חסידים פּונקט ווי כּפר סבא: דאָרט זענען נישט אַלע "סבא" (זיידע), און דאָ זענען נישט אַלע חסידים". | ||
==באַקאַנטע איינוואוינער== | |||
* רבי יחזקאל טויב (1895–1986): דער יאַבלאָנער רבי, איינער פֿון די הויפּטגרינדער. נאָך דעם דורכפֿאַל האָט ער פֿאַרלאָזט דעם ייִשובֿ און איז אַוועק קײַן אַמעריקע (וואו ער האָט געביטן זײַן נאָמען צו דזשאָרדזש נאַגל און שפּעטער שטודירט פּסיכאָלאָגיע), אָבער איז צוריקגעקערט אין זײַנע עלטערע יאָרן און איז באַערט געוואָרן. | |||
* רבי ישׂראל אליעזר האָפשטיין (1899–1966): דער קוזשניצער רבי (גערופֿן "הנשיא"), פֿירער פֿון דער "עבודת ישׂראל" גרופּע. | |||
* חנה גאָלדאַ האָפשטיין (1886–1939): אַ טאָכטער פֿונעם זעקסטן קוזשניצער רבי, און די ערשטע פֿרוי אין דער גרינדער-גרופּע פֿון "עבודת ישׂראל". זי איז אַרויסגעפֿאָרן קיין פּוילן צו באַזוכן משפּחה און איז אומגעקומען דורך אַ דײַטשער באָמבע אין סעפּטעמבער 1939. | |||
* הרב שלמה גורן (1907–1994): שפּעטערדיקער אַשכּנזישער הויפּט-רבֿ פֿון ישׂראל, איז אויפֿגעוואַקסן אין כּפֿר חסידים, וואָס זײַן פֿאָטער האָט געהאָלפֿן גרינדן. | |||
* הרב רפֿאל אליהו אליעזר מישקאָווסקי: רב פֿון כּפֿר חסידים און שפּעטער ראָש ישיבֿה פֿון ישיבֿת כנסת חזקיהו. | |||
* הרב מרדכי שמואל קראָל: רב פֿון כּפֿר חסידים אין די 1930ער יאָרן. | |||
===חנה גאָלדאַ האָפשטיין—די ערשטע פרוי אין כּפר חסידים=== | |||
חנה גאָלדאַ האָפשטיין (1886–1939), אַן אויסערגעוויינליכע חסידישע פרוי און אַ ציוניסטישע חלוצה, איז געווען צווישן די גרינדער פונעם ישוב. זי איז געווען די עלטסטע טאָכטער פון ר' ירחמיאל משה האָפשטיין (1860–1909), און די שוועסטער פון ר' ישׂראל אלעזר האָפשטיין (דער נשׂיא). | |||
זי האָט איבערגעלאָזט אַ העברעאישן טאָגבוך, וואָס איז פאַרהיטן אין דעם אַרכיוו פון כּפר חסידים, באַשרייבנדיג די ערשטע פינף יאָר פונעם לעבּן. אין אירע זכרונות שילדערט זי די איינציקאַרטיקע פאַרבינדונג פון חסידות און פּיאָנירשאַפט, ווי אַזוי "דער אַקער גייט פאָרנט און צוריק פון פרי ביז אָוונט, און אַ מענטש גייט נעבן אים, ווענדנדיג זיין האַרץ צום הימל און בעטנדיג אַז דער אייבערשטער זאָל בענטשן די ווערק פון זיינע הענט". | |||
חנה גאָלדאַ איז אומגעקומען טראַגיש אין סעפּטעמבער 1939 אין פּוילן, געטראָפן פון אַ דייטשער באָמבע בעת דער אינוואַזיע. | |||
[[he:כפר חסידים]] | |||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 14:07, 6 נאוועמבער 2025
 | |
| הכניסה לכפר חסידים. ברקע תל רגב הנמצא בכניסה לכפר | |
| חבל ארץ | זבולון טאָל, נאָענט צו קרית אתא, חיפֿה דיסטריקט, ישׂראל |
|---|---|
| מושל | לוא־פעלער אין יחידה:עיר, שורה 516: attempt to index field 'wikibase' (a nil value). |
| תאריך ייסוד | 1924 |
| שמות קודמים | עבודת ישראל און נחלת יעקב |
| שטח | לוא־פעלער אין יחידה:עיר, שורה 516: attempt to index field 'wikibase' (a nil value). |
| אוכלוסייה | |
| ‑ במושב | 1,025 (2023) |
| http://www.kfar-hasidim.org.il | |
| מוסטער:מפה דינמית/מועצה אזורית זבולון | |
כפר חסידים איז אַ מושב (אַ קאָאָפּעראַטיווער ישוב) אין צפון ארץ ישׂראל, אין דעם זבולון טאָל, נעבן קרית אתא און די כרמל בערג, אונטער דער יוריסדיקציע פון דער זבולון רעגיאָנאַלער ראַט. דער ישוב איז געגרינדעט געוואָרן אין 1924 דורך צוויי גרופּעס חסידים פון פּוילן, וואָס זענען געקומען אין דער צייט פון דער פערטער עליה.
דער מושב געפינט זיך 7½ מייל (12 קילאָמעטער) דרום־מזרח פון חיפה. לויט די דאַטן פון 2023, איז די באַפעלקערונג 1,025 איינוואוינער.
געשיכטע
די גרינדונג און די ערשטע צייטן
כּפר חסידים האָט זיך אָנגעהויבן אין תרפ״ד (1924) דורך צוויי אָרגאַניזאַציעס חסידים פון פּוילן, וואָס זענען געווען נאָענט צום ציוניזם. די גרינדונג איז געשען בעת דער פערטער עליה, וואָס איז געצייכנט געוואָרן דורך דרוק פון דער עקאָנאָמישער סיטואַציע און אַנטיסעמיטיזם אין פּוילן. די עולים זענען געווען מענטשן פון דעם מיטל-קלאַס, געוועזענע סוחרים אָדער בעלי־מלאכה, וואָס האָבן כמעט נישט געהאַט קיין פאַרבינדונג מיט לאַנדווירטשאַפט. פיל פון זיי זענען געווען חסידים. זיי האָבן געביטן זייער לעבנס-שטייגער און פאַרנומען זיך מיט לאַנדווירטשאַפט, אָבער די רעליגיע האָבן זיי נישט אויפגעגעבן[1].
די צוויי הויפּט אָרגאַניזאַציעס וואָס האָבן זיך באַזעצט אין דעם געגנט זענען געווען:
- "נחלת יעקב": געפירט דורך ר' יחזקאל טויב (דער יאַבלאָנער רבי), אַן אייניקל פונעם קאָזשמירער מגיד, וואָס האָט געציילט אַרום 80 חברים (אויך געמעלדט אַלס אַרום 600 חברים וואָס האָבן זיך צוגעשלאָסן צו דער געזעלשאַפט).
- "עבודת ישראל": געפירט דורך ר' ישׂראל אלעזר האָפשטיין (דער קאָזשניצער רבי), אַ זעקסטער דור פונעם קאָזשניצער מגיד.
זיי זענען געווען כּמעט די ערשטע רבנים וואָס האָבן געהאָלפן בויען ארץ־ישׂראל, און האָבן זיך געטראָפן אויף דער שיף קיין פּאַלעסטינע. ביידע רביים זענען שטאַרק באַאיינפלוסט געוואָרן פון די ציוניסטישע לערנונגען פונעם רבי ישעיהו שפּירא (דער "חלוץ רבי"), וועלכער האָט געאַרבעט צו גרינדן אַגריקולטור ישובים פאַר חסידישע אידן. ר' ישעיהו שפּירא איז געווען דער ברודער פונעם פּיאַסעצנער רבי און אַ תּלמיד פון הרב אַברהם יצחק הכהן קוק. ר' ישעיהו שפּירא האָט געהאָלפן מיט דער גרונט קויף.
מען האָט געקויפט דאָס לאַנד (19,000 דונאַם) דורך דער חברה "הכשרת הישוב" ביי אַראַבישע בעלי־בתישע פון דער סורסוק משפּחה פון ביירוט. דער שטח איז געווען חרבג' (Harbaj) און חַרְתִּיָה (Hartiya). Harbaj איז געווען אַ מוסולמעניש דאָרף אין דער אָטאָמאַנישער צייט.
אין אַפּריל 1925 האָט אַ גרופּע חסידים, אָנגעפירט פונעם יאַבלאָנער רבין, זיך באַזעצט אויפן לאַנד אין אַ פּונקט וואָס איז גערופן געוואָרן "נחלת יעקב". די "עבודת ישׂראל" גרופּע האָט זיך באַזעצט אויפן בערגל וואוּ כּפר הנוער הדתי געפינט זיך היינט. די ערשטע באַזעצונג האָט זיך אָנגעהויבן אין פיר פּונקטן אין 1925.
די שווערע אָנפאַנג־יאָרן
די מתיישבים זענען באַפאַלן געוואָרן פון שווערע שוועריגקייטן:
אַ טייל פון דעם קרקע איז געווען זומפּיג לאַנד, וואָס דער קישון טייך האָט פאַרפלייצט אין ווינטער. און די קדחת (מאַלאַריע) האט אַרויסגעבראָכן געוואָרן און האָט געפאַלן פיל חללים. חנה גאָלדאַ האָפשטיין (אַ טאָכטער פונעם קוזשניצער רבי) איז געווען די ערשטע פרוי דאָרטן און האָט אָרגאַניזירט אַ מאָביל-קליניק צו באַהאַנדלען די קראַנקע מיט מאַלאַריע און אויגן-קראַנקהייטן.
דער עקאָנאָמישער קריזיס אין פּוילן, ווי אויך פעלנדיגע לאַנדווירטשאַפט-עקספּערטיז און שלעכטע פּלאַנירונג פון דער התיישבות, האָבן געפירט צו אַ פינאַנציעלן קריזיס. פיל מתיישבים זענען געווען משפּחה-לייט, נישט יונגע מענטשן, און זענען אָנגעקומען צו הונגער.
מ'האָט געליטן פון אַראַבישע שכנים, וואָס האָבן געגנבעט רכוש און בהמות. דרוזן און בעדואינער זענען געווען אַרום, וואָס האָבן געוואָלט איבערנעמען די טערענאָרן.
די הצלה דורך די נאַציאָנאַלע אינסטיטוציעס
וויבאַלד די פּריוואַטע חברות פון די חסידים האָבן זיך צעפאַלן צוליב דעם מאַנגל אין געלט און פּלאַנירונג, האָבן די מתיישבים זיך געווענדט צו דער ציוניסטישער נאַציאָנאַלע אינסטיטוציעס. אין אַ בקשה צו דער קרן קיימת לישראל (קק"ל) האָבן די רבנים געבעטן מען זאָל איבערנעמען די קוואַדראַטן כּדי צו ראַטעווען די ישובים פון גאַנצער חורבה. די קק"ל און דער קרן היסוד האָבן געשטיצט דעם ישוב דורך צאָלן די חובות פאַרן לאַנד, פינאַנציעלע הילף, און בעיקר, דורך טרוקענען די ביצות.
אין 1926 האָט די ציוניסטישע פאַרוואַלטונג באַשלאָסן די עקספּערימענט צו צומשטיקן צו אַ מינימום און צו פאַראייניגן די צוויי ישובים ("נחלת יעקב" און "עבודת ישׂראל") אין איין ישוב. צוליב דער דורכפאַל און דעם מאַנגל פון אַגריקולטור-דערפאַרונג, האָט מען צוריקגעשיקט אַ סך משפּחות קיין פּוילן. ס'איז געבליבן נאָר 58 פאַמיליעס פון די חסידים, צו וועלכע מען האָט צוגעגעבן 25 דערפאַרענע אַגריקולטור-אַרבעטער פון דער הפועל המזרחי באַוועגונג.
אין 1927 איז דער פאַראייניגטער מושב געגרינדעט געוואָרן אויף זיין היינטיגן אָרט און באַנייט מיטן נאָמען כּפר חסידים.
לויטן פּלאַן פון דער הצלה:
- מען האָט אויסגעקליבן 58 חסידישע משפּחות וואָס האָבן געצייגט אַ פּאָטענציאַל פאַר לאַנדווירטשאַפט.
- צוגעשלאָסן זענען געוואָרן 25 משפּחות פון דער רעליגיעזער ציוניסטישער באַוועגונג "הפועל המזרחי", וואָס זענען געווען באַטייטיקע חלוצים מיט אַגריקולטור-וויסן.
- יעדע משפּחה האָט באַקומען 100 דונאַם לאַנד פון קק"ל.
ר' יחזקאל טאוב האָט איבערגעלאָזט דעם מושב און איז אַרומגעפאָרן די וועלט זאַמלען נדבות, כדי צו צאָלן די חובות. שפּעטער, אין די 1950ער יאָרן, האָבן כּמעט אַלע חסידישע גרינדער משפּחות פאַרלאָזט כפר חסידים, זיך אַריבערפירנדיג קיין בני־ברק אָדער ירושלים, צוליב דעם וועקסל פונעם רויחיקן כאַראַקטער.
יישוב פאַרוואַלטונג
די צענטראַלע געביידעס זענען געשטאַנען אויף אַ בערגל אינמיטן מושב. דאָרטן זענען געווען:
- דער צייטווייליקער בית מדרש (פון האָלץ).
- די שול (געבויט פון קאָנקריט, מיט דער נדבה פון רבי ישׂראל דאָב גאָלדשטיין פון אַמעריקע).
- די קליניק און אַ הויז פאַרן דאָקטער.
- די מיל, וואָס איז געווען אַ צענטער פאַר די פּויערים ביי דער דרעש-צייט.
- דער יוגנט-קלוב און די באַקערי.
אַ וועג (כביש) וואָס פאַרבינדט דעם דאָרף מיט דער חיפה-נצרת שאָסיי איז נחנך געוואָרן אין מיי 1930[2].
שבת און יום-טוב
די סבֿיבֿהדיקע רעליגיעזע לעבן איז געווען טיף חסידיש. אין פֿרײַטיק האָבן די פּויערים זיך פֿריִער אומגעקערט פֿון די פֿעלדער. די משפּחות האָבן זיך צוגעגרײַט, מיט ליכט לעכט שײַנענדיק פֿון די פֿענצטער, טיילמאָל מיט זילבערנע ליכטשטענדער וואָס מען האָט מיטגעבראַכט פֿון אין אויסלאַנד. בײַ דער דריטער סעודה זײַנען אַלע געזעסן צוזאַמען "אין ברידערלעכער ליבּשאַפֿט און פֿרײַנדשאַפֿט", געזונגען ניגונים און דערציילט מעשׂיות פֿון צדיקים.
שפּאַלטונג און רכסים
מיט דער צייט, האָבן אַ סך ניט־לאַנדווירטשאַפטליכע איינוואוינער זיך באַזעצט אינעם דאָרף. אין די 1950ער יאָרן איז דער מושב צעטיילט געוואָרן אין צוויי מונציפּאַלע קערפּערשאַפטן:
- כּפר חסידים אַ': דער לאַנדווירטשאַפטלעכער מושב (די איכּרים).
- כּפר חסידים ב': דער סובּורבאַנער ישוב פון די איינוואוינער, געגרינדעט אין 1950.
מיט דער צײַט האָט דער גײַסטיקער כאַראַקטער פֿון דעם דאָרף זיך געביטן, און די מערהייט פֿון די חסידישע משפּחות זײַנען אַוועק קײַן בני ברק און ירושלים. הײַנט לעבּן נאָך נאָר די צווייטע, דריטע אָדער פֿערטע דורות פֿון בערך פֿופֿצן גרינדער-משפּחות.
אין 1950 זענען אויפגעשטעלט געוואָרן צוויי גרויסע מעברות (אַרערישע אימיגראַנטן לאַגערן) אין כּפר חסידים. פון דאָרטן זענען די איינוואוינער שפּעטער אַריבערגעפירט געוואָרן צום רעליגיעזן ישוב רכסים, וואָס איז אויפגעבויט געוואָרן פון 1951 און ווידער־פאָרמירט געוואָרן אַלס אַ גרויסער חרדישער ישוב.
היינט צו טאָג איז כּפר חסידים אַ געמישטער ישוב (מעורב), וואוּ עס וואוינען רעליגיעזע ציוניסטן, טראַדיציאָנעלע און סעקולארע אידן.
וויכטיקע מוסדות
כּפר חסידים איז באַקאַנט פאַר עטליכע באַדייטיקע מוסדות, סיי פון דער געשיכטע פון דער ציוניסטישער התיישבות און סיי פון דער ליטווישער תּורה־וועלט:
ישיבת כנסת חזקיהו
אין 1955 איז די ליטווישע ישיבה ישיבת כנסת חזקיהו אַריבערגעפירט געוואָרן קיין כּפר חסידים (נעבן רכסים). די ישיבה איז געגרינדעט געוואָרן אין זכרון יעקב אין 1949 דורך הרב נח שמעונוביץ. דער חזון איש (ר' ישעיהו קאַרעליץ) האָט געגעבן זיין ברכה צו גרינדן די ישיבה דווקא אין צפון פון ישׂראל, וואָס האָט דעמאָלט נישט געהאַט קיין תּורה מוסדות.
די ישיבה איז גערעכנט אַ וויכטיקער תּורה־צענטער פונעם צפון פון לאַנד. דער ראש ישיבה היינט איז הרב יהושע מאַן, נאָך דער פטירה פון זיין פאָטער, הרב דוד מאַן. די ישיבה צייכנט זיך אויס מיט אַ שטרענגן און פּאַסטאָראַלן אַטמאָספער, אַוועק פונעם "שטיין פונעם שטאָט". הרב שמואל דוד וואַרשאַווטשיק, אויך אַ רב ראשי אין דער ישיבה, איז נפטר געוואָרן אין 1988.
כפר הנוער הדתי
דאָס רעליגיעזע יוגנט־דאָרף כּפר הנוער הדתי איז געגרינדעט געוואָרן נעבן כּפר חסידים אין 1937. דער מוסד איז אויפגעשטעלט געוואָרן פאַר יונגען פון עליית הנוער, וואָס זענען אַנטלאָפן פון דייטשלאַנד בעת דער נאַצישער אויפשטייג. די יוגנט־עליה איז געפירט געוואָרן דורך הענריעטאַ סאָלד.
דאָס דאָרף איז אַן אינטעגרירטער חינוך־ראַם, וואָס גיט אַן ענטפער פאַר יונגען און מיידלעך פון פאַרשידענע הינטערגרונטן (אַרויפגאַנג פון עטיאָפּיע, סאָוועטן־פאַרבאַנד און ותיקים). די תּלמידים לערנען תּורהדיקע און אַקאַדעמישע לערנונגען, און זענען פאַרקוקט אין לאַנדווירטשאַפטליכע אַרבעטן ווי גאָרטן־פּלאַץ און רעפעט (רפתנות).
יענקל'ס שטעטל
יענקל'ס שטעטל איז אַ נאָסטאַלגישער מוזיי און באַזוכער־צענטער אין כּפר חסידים, געווידמעט דעם טאָגטעגליכן לעבּן אין די אידישע שטעטלעך פון מיזרח־אייראָפּע פאַרן חורבן. דער מוזיי איז אויפגעשטעלט געוואָרן דורך גד יעקב, אַ בן־המושב, וואָס האָט געזאַמלט פּריטים פון 1905 ביז 1935.
דער מוזיי איז אַ דערפאַרונג, וואָס ברענגט אַרויס די קולטור, הומאָר און מוזיק פון די מיזרח־אייראָפּעאישע אידן. איינער פון די הויפּט סימבּאָלן פונעם מוזיי איז דער וואַסער־טרעגער פונעם שטעטל קאָזשעניץ.
דער קילונג־הויז
דער אַלטער קילונג־הויז (בית הקירור) אין כּפר חסידים איז פּלאַנירט געוואָרן פונעם אַרכיטעקט אַרי שרון און אויפגעבויט אין 1942. ער איז געדינט צו קילן לאַנדווירטשאַפטליכע פּראָדוקטן, ווי קאַרטאָפל און עפּל, כּדי צו קאָנטראָלירן דעם מאַרק־פּרייז. בעת דער מלחמת העצמאות איז דער געביידע אויך גענוצט געוואָרן פאַר באַהאַלטן געווער. נאָך רענאָוואַציע אין 2017, דינט דער בנין היינט אַלס דער אַרכיוו פונעם ישוב.
דער היינטיגער מצב
כּפר חסידים איז היינט אַ טייל פון דער זבולון רעגיאָנאַלער ראַט. די פריערדיקע חסידישע אויסזען האָט זיך געענדערט, וויבאַלד די מערהייט איינוואוינער זענען היינט אַ מישונג פון רעליגיעזע־נאַציאָנאַלע (דתיים לאומיים) און סעקולארע אידן. די שטענדיקע עקזיסטענץ פונעם ישוב, טראָץ דעם ערשטן דורכפאַל פון די פּריוואַטע חסידישע געזעלשאַפטן, איז געשטיצט געוואָרן דורך דעם הילף פון דער ציוניסטישער פירערשאַפט, דעם קק"ל, און די צוגאַבע פון הפועל המזרחי חלוצים.
אַזוי ווי היינטיגע כּפר חסידים איז אַ פיזישער און גייסטיקער ירשות פון זיין אָריגינעלער מיסיע, איז עס אַ משל פון דער רעליגיעזער התיישבות אין ישׂראל. איינער פון די געפאַלן: "היינט איז כּפר חסידים פּונקט ווי כּפר סבא: דאָרט זענען נישט אַלע "סבא" (זיידע), און דאָ זענען נישט אַלע חסידים".
באַקאַנטע איינוואוינער
- רבי יחזקאל טויב (1895–1986): דער יאַבלאָנער רבי, איינער פֿון די הויפּטגרינדער. נאָך דעם דורכפֿאַל האָט ער פֿאַרלאָזט דעם ייִשובֿ און איז אַוועק קײַן אַמעריקע (וואו ער האָט געביטן זײַן נאָמען צו דזשאָרדזש נאַגל און שפּעטער שטודירט פּסיכאָלאָגיע), אָבער איז צוריקגעקערט אין זײַנע עלטערע יאָרן און איז באַערט געוואָרן.
- רבי ישׂראל אליעזר האָפשטיין (1899–1966): דער קוזשניצער רבי (גערופֿן "הנשיא"), פֿירער פֿון דער "עבודת ישׂראל" גרופּע.
- חנה גאָלדאַ האָפשטיין (1886–1939): אַ טאָכטער פֿונעם זעקסטן קוזשניצער רבי, און די ערשטע פֿרוי אין דער גרינדער-גרופּע פֿון "עבודת ישׂראל". זי איז אַרויסגעפֿאָרן קיין פּוילן צו באַזוכן משפּחה און איז אומגעקומען דורך אַ דײַטשער באָמבע אין סעפּטעמבער 1939.
- הרב שלמה גורן (1907–1994): שפּעטערדיקער אַשכּנזישער הויפּט-רבֿ פֿון ישׂראל, איז אויפֿגעוואַקסן אין כּפֿר חסידים, וואָס זײַן פֿאָטער האָט געהאָלפֿן גרינדן.
- הרב רפֿאל אליהו אליעזר מישקאָווסקי: רב פֿון כּפֿר חסידים און שפּעטער ראָש ישיבֿה פֿון ישיבֿת כנסת חזקיהו.
- הרב מרדכי שמואל קראָל: רב פֿון כּפֿר חסידים אין די 1930ער יאָרן.
חנה גאָלדאַ האָפשטיין—די ערשטע פרוי אין כּפר חסידים
חנה גאָלדאַ האָפשטיין (1886–1939), אַן אויסערגעוויינליכע חסידישע פרוי און אַ ציוניסטישע חלוצה, איז געווען צווישן די גרינדער פונעם ישוב. זי איז געווען די עלטסטע טאָכטער פון ר' ירחמיאל משה האָפשטיין (1860–1909), און די שוועסטער פון ר' ישׂראל אלעזר האָפשטיין (דער נשׂיא).
זי האָט איבערגעלאָזט אַ העברעאישן טאָגבוך, וואָס איז פאַרהיטן אין דעם אַרכיוו פון כּפר חסידים, באַשרייבנדיג די ערשטע פינף יאָר פונעם לעבּן. אין אירע זכרונות שילדערט זי די איינציקאַרטיקע פאַרבינדונג פון חסידות און פּיאָנירשאַפט, ווי אַזוי "דער אַקער גייט פאָרנט און צוריק פון פרי ביז אָוונט, און אַ מענטש גייט נעבן אים, ווענדנדיג זיין האַרץ צום הימל און בעטנדיג אַז דער אייבערשטער זאָל בענטשן די ווערק פון זיינע הענט".
חנה גאָלדאַ איז אומגעקומען טראַגיש אין סעפּטעמבער 1939 אין פּוילן, געטראָפן פון אַ דייטשער באָמבע בעת דער אינוואַזיע.
- ↑ https://www.kfar-hasidim.org.il/objDoc.asp?PID=83650&OID=84836&DivID=1.
- ↑ Reiser, D., & Shalom, S. M. (2023). The First Woman in Kefar Ḥasidim: Ḥannah Golda Hopstein’s Memoir. Women in Judaism: A Multidisciplinary E-Journal, 19(1). https://doi.org/10.33137/wij.v19i1.41332.