אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "טרייענגל שירטוועיסט פאבריק פייער"

דאטום:	כ"ה אדר תרע"א • מערץ 25 1911
לאקאציע:	מאנהעטן • ניו יארק סיטי • ניו יארק

וויזועלוויקיטעקסט

יעצטיגע רעוויזיע זינט 03:33, 5 סעפטעמבער 2025

די טרייענגל שירטוועיסט פאבריק פייער איז געווען א טראגישע אינדוסטריעלע קאטאסטראפע וואס האט פּאסירט אין ניו יארק סיטי שבת ויקהל-פקודי בייטאג, כ"ה אדר תרע"א (מערץ 25, 1911). אין דעם פייער זענען אומגעקומען 146 ארבעטער, מערסטנס יונגע אידישע און איטאליענישע אימיגראנטן, הויפּטזעכליך פרויען און מיידלעך. דער פייער, וועלכע ווערט פאררעכנט אלס איינע פון די גרעסטע אינדוסטריעלע קאטאסטראפעס אין דער היסטאריע פון ניו יארק סיטי, האט ארויסגעברענגט די שלעכטע ארבעטס-באדינגונגען און די פעלנדע זיכערהייט רעגולאציעס אין יענע צייטן, און האט געפירט צו וויכטיגע רעפארמען אין ארבעט און זיכערהייט געזעצן.

די טרייענגל שירטוועיסט פאבריק בשעת די פייער

א פייער־לעשער, געצויגן דורך פערד, אויפן וועג צו דער ברענענדיגער פאבריק

62 מענטשן זענען געשפּרינגען אדער געפאלן פון פענצטער.

הינטערגרונט

אין די אנהייב 1900ער יארן זענען "שוויצשעפּער" (sweatshops) פאבריקן געווען א געווענליכע ערשיינונג אין ניו יארק סיטי, ספעציעל אין די טענעמענט געביידעס פון לאוער מענהעטן, נאנט צום לאוער איסט סייד, וואס איז געווען א צענטער פון אידישן לעבן אין יענער צייט. די ארבעטער אין די פאבריקן זענען געווען מערסטנס יונגע אימיגראנט פרויען, אריינגערעכנט א גרויסע צאל אידישע און איטאליענע מיידלעך, וואס זענען אפט געווען די איינציגע אדער ערשטע מיטגלידער פון זייערע פאמיליעס וואס זענען געקומען קיין אמעריקע.

די טרייענגל שירטוועיסט קאמפּאני איז געווען א גרויסע קליידער־פאַבריק וואס האט פראדוצירט פרויען בלוזקעס, גערופן "שירטוועיסטס". די פאַבריק איז געווען לאָקאַליזירט אין די 8טע, 9טע און 10טע שטאק פון דעם אש געביידע (Asch Building; שפעטער באוואוסט אלס די בראון געביידע), 23–29 וואשינגטאן פּלעיס אין גרינוויטש ווילעדזש אין מאנהעטן. די רייכע אייגנטימער פון דער פאבריק זענען געווען מאַקס בלאַנק און אייזיק העריס. אין דער פאבריק האבן געארבעט ארום 500 ארבעטער, מערסטנס יונגע אימיגראנטן פרויען פון איטאליע און רוסלאנד, אסאך פון זיי אידישע פרויען און מיידלעך אין די יארן פון זעכצן ביז דריי און צוואנציג.

די ארבעטס־באדינגונגען אין דער פאבריק און אין דער גארמענט־אינדוסטריע בכלל אין יענער צייט זענען געווען שווער און אומזיכער. די ארבעטער האבן געארבעט לאנגע שעות, צום ביישפיל ניין שעה א טאג אין די וואכן און זיבן שעה שבת, פאר נידעריגע געהאלטן, צווישן 7 און 12 דאלאר א וואך. די אייגנטימער האבן פארגעצויגן צו איינשטעלן אימיגראנטן פרויען ווייל זיי האבן געארבעט פאר ווייניגער געלט און זענען געווען ווייניגער גרייט זיך צו ארגאניזירן אין א יוניאן. די פאבריק איז געווען באוואוסט פאר איר אנטי-יוניאן פאליסי.

פאר דעם פייער, אין 1909, איז פארגעקומען א סטרייק, "דער אויפשטאנד פון די 20,000" (Uprising of the 20,000), פאר בעסערע באדינגונגען, אבער די טרייענגל שירטוועיסט האט זיך אנטקעגנגעשטעלט. די סאניטארישע באדינגונגען זענען געווען ארעם. כאטש ס'איז געווען פארבאטן צו רויכערן אין דער פאבריק, איז דאס אבער פארגעקומען^[1]. אין דער קליידער אינדוסטריע זענען געווען חשדות פון ארסאן פאר פארזיכערונג צוועקן, און בלאנק און האריס האבן געהאט פריערדיגע פייערן אין זייערע געשעפטן.

דער פייער

שבת נאכמיטאג, דעם 25טן מערץ 1911, ארום 4:40 נאכמיטאג, ווען אלע ארבייטער פון דער "טרייענגל" האבן שוין באלד געדארפט אהיים גיין פון דער ארבייט, האט אויסגעבראכן א שרעקליכער פייער אין פאבריק. עס האט אנגעהויבן אויף די אכטע שטאק און האט זיך שנעל פארשפרייט צו די ניינטע און צענטע שטאק. די פּונקטליכע סיבה איז א דעבאטע (ווארשיינליך אַן אוועקגעווארפן ציגארעטל, אבער מעגליך א מאשין מאטאר). די אנטלויף וועגן זענען געווען באגרעניצט; די טירן זענען געווען פארשפּארט כדי צו פארמיידן ארבעטער פון גיין אויף פּויזעס און פון גנב'ען^[2]. איין פייער-עסקעיפּ איז צעפאלן. פיל ארבעטער האבן פרובירט צו אנטלויפן דורך די טרעפ און די פראכט-עלעוועיטערס, אבער דער פייער האט זיך צו שנעל פארשפרייט. אסאך ארבעטער זענען געשפרונגען פון די פענסטער אויף די הויכע שטאקן צו זייער טויט, כדי צו פארמיידן די פלאמען.

די פייערלעשער זענען געשווינד געקומען, אבער זייערע לייטערס האבן נישט געקענט דערגרייכן די העכסטע שטאקן פון די געביידע. די צאל פון די אומגעקומענע איז געווען 146 מענטשן (ערשט געמאלדן אלס 147): 123 פרויען און מיידלעך און 23 מענער.

אינערליכע שטיגן אין אַש געביידע
גאַס אין פארנט פון די אַש בנין נאכן פייער
פּאליציי אפיצירן און פייער-לעשער טשעקן פאר צייכנס פון לעבן און קלייבן פערזענליכע זאכן פון קרבנות פון די טרייענגל פייער.
אַן איינגעוויקלטע קערפּער ווערט אראפּגעלאזט מיט שטריק פונעם אש בילדינג נאכן פייער
קערפערס פון קרבנות ווערן געשטעלט אין ארונות אויפן טראטואר

נאכפאלגן

א דענקמאל פּאראדע פאר די אומגעקומענע אין די טרייענגל שירטוועיסט פאבריק פייער, 1911.

אסאך קרבנות זענען געווען פארברענט ביז אומדערקענבאר, און עס האט גענומען עטליכע טעג פאר פאמיליע מיטגלידער צו אידענטיפיצירן די קערפּערס. זעקס פון די קרבנות זענען ערשט אידענטיפיצירט געווארן אין 2011 דורך איינעם'ס פארשונגען; זיי זענען אלע באערדיגט געווארן אונטער א מאנומענט אין א ניו יארק סיטי בית החיים. וואכן נאכן פייער האט מען נאך געטראפן איברים^[3].

עס איז פארגעקומען א מאסן לוויה, מיט הונדערטער טויזנטער וואס האבן מארשירט^[4]. עס איז געווען א גרויסער טרויער אין דער שטאט. די "פארווערטס" רעדאקטאר אברהם קאהאן האט געשריבן אין זיין ארטיקל: "דער גאנצער קוואַרטאַל זיצט שבעה"^[5].

די טראגעדיע האט געשאפן א גרויסע אויפברויז אין דער אידישער קהילה און אין דער גאנצער שטאט. עס זענען פארגעקומען גרויסע פראטעסטן און מיטינגען וואו מען האט געפאדערט רעפארמען אין די ארבעטס באדינגונגען און זיכערהייט אין פאבריקן^[6].

באלד נאכ'ן פייער איז א רעליעף קאמיטע געגרינדעט געווארן דורך פארשידענע ארגאניזאציעס, אַריינגערעכנט די 'לעידיס וועיסט מעיקערס יוניאן', צו פארטיילן שטיצע פאר איבערלעבער און די משפחות פון קרבנות, ארבעטנדיג צוזאמען מיט די אמעריקאנער רויטער קרייץ^[7].

טרייעל

נאך דער שרעקליכער פייער האבן זיך אנגעהויבן לעגאלע פּראצעדורן. די אידישע אייגנטימער, בלאנק און העריס, זענען געשטעלט געווארן צו א געריכט פאר באשילדיגונגען אין מערדעריי^[8]. דער פּראצעס האט זיך אנגעהויבן דעם 4טן דעצעמבער 1911^[9].

די פּראקורירונג האט געצילט צו אויפווייזן אז בלענק און העריס זענען שולדיג אין די טויטפאלן צוליב זייער פארנאכלעסיגונג, ספּעציפיש האבן זיי גע'טענה'ט אז די אייגנטימער האבן געוואוסט אז די אַרויסגאנג טירן זענען געווען פארשפּארט אין די ארבעט־שעה'ן. עדות, אריינגערעכנט די איבערלעבערין קעיט אלטערמאן, האבן געגעבן הארצרייסנדע עדות, שילדערנדיג ווי זיי האבן אנגעטראפן פארשפּארטע טירן ווען זיי האבן פּרובירט אנטלויפן פון די פלאמען^[10]. אלטערמאן האט דערציילט ווי זי האט געזען מארגארעט שווארץ שטארבן ווייל א טיר צום טרעפּן־שטייג איז געווען אוממעגליך צו עפענען. אויך האבן די עדות דערציילט אז מען האט קיינמאל געהאט אין פאבריק קיין "פייער-דרילס"^[11].

די פארטיידיגונג, געפירט דורך דער הויפּט אדוואקאט מאַקס סטויער, האט געארבעט צו אפּשוואכן די קרעדיביליטעט פון די עדות. זיי האבן גע'טענה'ט אז די פּראקורירונג האט נישט באוויזן אז די אייגנטימער האבן געוואוסט אז די טירן זענען געווען פארשפּארט אין דעם ספּעציפישן מאמענט פון דעם פייער, און אז טייל עדות קענען האבן איינגע'חזר'ט זייערע עדות^[12].

דער ריכטער, טאָמאַס קרעין, האט אינסטרוקטירט די דזשורי אז כדי צו געפינען די באשולדיגטע שולדיג אין ערשטן־גראד אומפארזיכטיגע מאָרד, מוזן זיי זיין איבערצייגט אז די טיר איז געווען פארשפּארט אונטער אומשטענדן וואס האבן געפירט די אייגנטימער צו וויסן דערפון, און אז מארגארעט שווארץ איז געשטארבן א רעזולטאט דערפון.

דעם 27סטן דעצעמבער 1911 האט די דזשורי אנאנסירט איר ווערדיקט: נישט שולדיג פאר ביידע, בלענק און העריס, אויף די טשארדזשעס פאר אומפארזיכטיגע מארד. דער רעזולטאט האט ארויסגערופן א גרויסן כעס ביים פּובליק. טראץ איבערצייגנדע באווייזן פון דער פּראקורירונג און עדות, האט די זשורי ווי עס שיינט נישט געקענט קלאר באשליסן אז די אייגנטימער האבן געוויסט אז די ספּעציפישע טיר איז געווען פארשפּארט אין דעם פּונקטליכן מאָמענט פונעם פייער.

אבער זענען פרייגעשפראכן געווארן^[13]. זיי האבן באקומען די אינשורענס געלט און האבן ווידער געעפנט א נייעם פאבריק אויף אַן אנדערן אדרעס. בלאנק איז צוויי יאר שפּעטער ווידער ארעסטירט געווארן פארן דארט אויך האלטן פארשלאסן די טירן^[14]. אין 1913 האט דער בילדינג-אייגנטומער אַש געסעטלט און באצאלט פינף און זיבעציג דאלאר צו יעדן פון די דריי און צוואנציג פאמיליעס פון קרבנות וואס האבן געקלאגט^[15]. קיינער איז קיינמאל נישט אויסגעשטאנען קיין ערנסטע קאנסעקווענצן פארן טויט פון די אלע ארבעטערס.

קאָנסעקווענצן און רעפארמען

טרייענגל שירטוועיסט פאבריק געדענקמאל, בארג ציון בית עולם, מאספּעט, קווינס

דער פייער האט אנגעצונדן ברייטע פראטעסטן און פאדערונגען פאר בעסערע ארבעטס-באדינגונגען. דער ניו יארק סטעיט האט אויסגעפארשט די באדינגונגען אין די פאבריקן. די פאבריק אויספארשונג קאמיסיע (Factory Investigating Commission) איז געגרינדעט געווארן, וואס האט געפירט צו 38 נייע ארבעטס געזעצן אין ניו יארק. די געזעצן האבן פארבעסערט זיכערהייט מאסנאמען, פייער-אנטלויפן און סאניטארישע באדינגונגען, באגרעניצט די צאל ארבעטער פער שטאק, פארגעשריבן אויטאמאטישע שפרינקלער סיסטעמען און געשאפן געזעצן צו באשיצן פרויען און קינדער ביי דער ארבעט. די ניו יארקער געזעצן זענען געווארן א מאדעל פאר אנדערע סטעיטס און האבן געהאט א גרויסן איינפלוס אויף די שפעטערע פעדעראלע ארבעטס זיכערהייט געזעצן אין די פאראייניגטע שטאטן, אריינגערעכנט די גרינדונג פון OSHA (Occupational Safety and Health Administration).

די אינטערנאציאנאלע לעידיס גאַרמענט וואָרקערס יוניאן (ILGWU) איז געוואקסן אין שטארקייט און האט אדוואקירט פאר די רעכט פון די ארבעטער. דער פייער האט אנטפלעקט די ווידערשפעניגקייטן אין דער ארבעטער באוועגונג.

געדענקענישן

דער טרייענגל פייער איז געווארן א סימבאל פון אינדוסטריעלער אומרעכט און די נויטווענדיגקייט פאר ארבעטס-רעפארם. עס האט אנגעצונדן די ארבעטער באוועגונג, אריינגערעכנט די אידישע ארבעטער באוועגונג, און האט געפירט צו א שטארקערן קאמף פאר פאראייניגונג און בעסערע ארבעטס באדינגונגען. עס האט אונטערגעשטראכן די ראלע פון אידישע פרויען אין דער ארבעטער באוועגונג. די אש געביידע, וואס איז היינט טייל פון דער ניו יארקער אוניווערזיטעט קאמפוס ביי 29 וואשינגטאן פלעיס, איז געווארן א נאציאנאלע היסטארישע ארט. יעדעס יאר ווערן אפגעהאלטן קאמעמאראציעס און דענקמאלן^[16].

די קרבנות זענען באערדיגט געווארן אין פארשידענע בתי עולם, אריינגערעכנט דעם ארבעטער רינג בית־עולם "מאונט־ציון" בית עולם און מאונט ריטשמאנד בית עולם. אין מאונט ציון בית עולם איז אויפגעשטעלט געווארן א מצבה, וואָס פאַרנעמט 40 פוס די ברייט, מיט די נעמען פון אלע אומגעקומענע אין יענעם פייער. א דענקמאל איז אנטפלעקט געווארן אויפן ארט פון פייער אין 2023, מיט די נעמען אויף ענגליש, איטאליעניש און יידיש. די "רימעמבער די טרייענגל פייער קאאליציע" ארגאניזירט געשעענישן און אנדענק פראיעקטן.

יידישע דיכטער ווי מאריס ראזענפעלד, יהואש און אנדערע האבן אין לידער באוויינט די טראגישע געשעעניש. עס איז אפילו געשאפן געווארן א ספעציעלע תחינה אין וועלכער פרויען האבן באוויינט די קרבנות^[17].

ביבליאגראפיע

ארי ווייזער, "טרייענגל טראגעדיע", אינגערמאן 8, ואתחנן תשפ"ד, עמ' 72–79
ז. שער, די שוידערלעכע טראגעדיע פון די 147, פרייע ארבייטער שטימע, אפריל 1, 1965

דרויסנדיגע לינקס

Remember the Triangle Fire Coalition, אפיציעלע וועבזייטל
The Triangle Shirtwaist Factory Fire: A Catalyst for Reform | Triangle Fire, American Experience, ‏יאנואר 30, 2023
How Shabbat Saved a Girl from the Triangle Factory Fire, אויף Aish, ‏נאוועמבער 6, 2019
Triangle Shirtwaist Factory Fire, Occupational Safety and Health Administration
Cornell University - ILR School - The Triangle Factory Fire

רעפערענצן

↑ מעיר ארדערט אן אינוועסטיגיישען, דער מארגען זשורנאל⁩, מערץ 31, 1911.
↑ דערצעהלען ווי וואונדערבאר זיי האבען זיך גערעטעט פון טרייענגעל שאפּ, פארווערטס, דעצעמבער 13, 1911.
↑ געפונען א פוס אין דער "טרייענגל" בילדינג, דיא ווארהייט, אפריל 16, 1911.
↑ אידישער קווארטאל אין טהרערען ביי דיא לויות פון די קרבנות, דיא ווארהייט⁩, מערץ 28, 1911.
↑ אברהם קאהאן, דיא בלוט פון דיא קרבנות שרייט צו אונז אלעמען, פארווערטס, מערץ 27, 1911.
↑ בעוויינען די קרבנות פון טרייענגל פייער, יידישעס טאגעבלאט, אקטאבער 26, 1911; היינט דער מיטינג פון די קרובים פון די טרייענגל קרבנות, פארווערטס, דעצעמבער 1, 1911.
↑ טראגישער אפקלאנג פון דער "טרייענגל" שרפה ביים טהיילען די שטיצע, פארווערטס, אפריל 16, 1911.
↑ אבלים מאכען א סצענע ביים טרייענגל טרייעל, יידישעס טאגעבלאט, דעצעמבער 6, 1911; א. ק., איינדריקע פון דעם טרייענגל פייער־טרייעל, פארווערטס, דעצעמבער 22, 1911.
↑ 6 דזשורארס אין טרייענגל טראיל, יידישעס טאגעבלאט, דעצעמבער 5, 1911.
↑ יונגע אידישע מיידעל א שטארקע עדות געגען דיא טרייענגעל באסעס, פארווערטס, דעצעמבער 12, 1911.
↑ נאך עדות וועגען די געשלאסנע טיהר, יידישעס טאגעבלאט, דעצעמבער 12, 1911.
↑ שווערען די טיהר איז געווען אפען, יידישעס טאגעבלאט, דעצעמבער 20, 1911; די טרייענגעל באסעס העלפען זייער לאיער פיהרען די קייס, פארווערטס, דעצעמבער 10, 1911.
↑ טרייענגל באסעס "ניט שולדיג", פארווערטס, דעצעמבער 28, 1911; טרייענגל באסעס געהן ארויס פריי, יידישעס טאגעבלאט⁩, דעצעמבער 28, 1911; טרייענגל באסעס פריי; זיי וועלען נאך אמאל פּראצעסירט ווערען, דער מארגען זשורנאל⁩, דעצעמבער 28, 1911.
↑ טרייענגל באס ארעסטירט פאר האלטען פארשלאסען דיא טהירען, פארווערטס, אויגוסט 21, 1913.
↑ קרובים פון טרייענגל קרבנות קריעגען צו 75 דאל., פארווערטס, דעצעמבער 26, 1913.
↑ הערמאן מארגענשטערן, אנדענק פון "טראיענגעל" פייער וועט געערט ווערען, דער טאג, מערץ 22, 1961.
↑ "הזכרות נשמות פיר שרפות-אומגעקומענע", ש"ס תחנה רב פנינים, היברו פּאבלישינג, תרע"ו, ז' 255.

[1] מעיר ארדערט אן אינוועסטיגיישען, דער מארגען זשורנאל⁩, מערץ 31, 1911.

[2] דערצעהלען ווי וואונדערבאר זיי האבען זיך גערעטעט פון טרייענגעל שאפּ, פארווערטס, דעצעמבער 13, 1911.

[3] געפונען א פוס אין דער "טרייענגל" בילדינג, דיא ווארהייט, אפריל 16, 1911.

[4] אידישער קווארטאל אין טהרערען ביי דיא לויות פון די קרבנות, דיא ווארהייט⁩, מערץ 28, 1911.

[5] אברהם קאהאן, דיא בלוט פון דיא קרבנות שרייט צו אונז אלעמען, פארווערטס, מערץ 27, 1911.

[6] בעוויינען די קרבנות פון טרייענגל פייער, יידישעס טאגעבלאט, אקטאבער 26, 1911; היינט דער מיטינג פון די קרובים פון די טרייענגל קרבנות, פארווערטס, דעצעמבער 1, 1911.

[7] טראגישער אפקלאנג פון דער "טרייענגל" שרפה ביים טהיילען די שטיצע, פארווערטס, אפריל 16, 1911.

[8] אבלים מאכען א סצענע ביים טרייענגל טרייעל, יידישעס טאגעבלאט, דעצעמבער 6, 1911; א. ק., איינדריקע פון דעם טרייענגל פייער־טרייעל, פארווערטס, דעצעמבער 22, 1911.

[9] 6 דזשורארס אין טרייענגל טראיל, יידישעס טאגעבלאט, דעצעמבער 5, 1911.

[10] יונגע אידישע מיידעל א שטארקע עדות געגען דיא טרייענגעל באסעס, פארווערטס, דעצעמבער 12, 1911.

[11] נאך עדות וועגען די געשלאסנע טיהר, יידישעס טאגעבלאט, דעצעמבער 12, 1911.

[12] שווערען די טיהר איז געווען אפען, יידישעס טאגעבלאט, דעצעמבער 20, 1911; די טרייענגעל באסעס העלפען זייער לאיער פיהרען די קייס, פארווערטס, דעצעמבער 10, 1911.

[13] טרייענגל באסעס "ניט שולדיג", פארווערטס, דעצעמבער 28, 1911; טרייענגל באסעס געהן ארויס פריי, יידישעס טאגעבלאט⁩, דעצעמבער 28, 1911; טרייענגל באסעס פריי; זיי וועלען נאך אמאל פּראצעסירט ווערען, דער מארגען זשורנאל⁩, דעצעמבער 28, 1911.

[14] טרייענגל באס ארעסטירט פאר האלטען פארשלאסען דיא טהירען, פארווערטס, אויגוסט 21, 1913.

[15] קרובים פון טרייענגל קרבנות קריעגען צו 75 דאל., פארווערטס, דעצעמבער 26, 1913.

[16] הערמאן מארגענשטערן, אנדענק פון "טראיענגעל" פייער וועט געערט ווערען, דער טאג, מערץ 22, 1961.

[17] "הזכרות נשמות פיר שרפות-אומגעקומענע", ש"ס תחנה רב פנינים, היברו פּאבלישינג, תרע"ו, ז' 255.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

@@ שורה 1: / שורה 1: @@
 {{דעסקריפציע|1911 פייער אין ניו יארק סיטי}}
-די '''טרייענגל שירטוועיסט פאבריק פייער''' איז געווען א טראגישע אינדוסטריעלע קאטאסטראפע וואס האט פּאסירט אין ניו יארק סיטי דעם 25טן מערץ 1911. אין דעם פייער זענען אומגעקומען 146 ארבעטער, רובם יונגע אידישע און איטאליענישע אימיגראנטן פרויען. דער פייער האט ארויסגעברענגט די שלעכטע ארבעטס-באדינגונגען און די פעלנדע זיכערהייט רעגולאציעס אין יענע צייטן. די טראגעדיע האט געפירט צו וויכטיגע רעפארמען אין ארבעט און זיכערהייט געזעצן.
+{{תבנית מידע
+| תווית1 = דאטום:
+| מידע1 = כ"ה אדר תרע"א {{*}} מערץ 25 1911
+| תווית2 = לאקאציע:
+| מידע2 = [[מאנהעטן]] {{*}} [[ניו יארק סיטי]] {{*}} [[ניו יארק]]
+}}
+[[טעקע:Image of Triangle Shirtwaist Factory fire on March 25 - 1911.jpg|קליין|די טרייענגל שירטוועיסט פאבריק בשעת די פייער]]
+[[טעקע:TriangleFireengine crop.jpg|קליין|א פייער־לעשער, געצויגן דורך פערד, אויפן וועג צו דער ברענענדיגער פאבריק]]
+[[טעקע:TriangleFire 25March1911 BodiesOnSidewalk.jpg|קליין|62 מענטשן זענען געשפּרינגען אדער געפאלן פון פענצטער.]]
+די '''טרייענגל שירטוועיסט פאבריק פייער''' איז געווען א טראגישע אינדוסטריעלע קאטאסטראפע וואס האט פּאסירט אין [[ניו יארק סיטי]] שבת ויקהל-פקודי בייטאג, כ"ה אדר תרע"א (מערץ 25, 1911). אין דעם פייער זענען אומגעקומען 146 ארבעטער, מערסטנס יונגע אידישע און איטאליענישע אימיגראנטן, הויפּטזעכליך פרויען און מיידלעך. דער פייער, וועלכע ווערט פאררעכנט אלס איינע פון די גרעסטע אינדוסטריעלע קאטאסטראפעס אין דער היסטאריע פון ניו יארק סיטי, האט ארויסגעברענגט די שלעכטע ארבעטס-באדינגונגען און די פעלנדע זיכערהייט רעגולאציעס אין יענע צייטן, און האט געפירט צו וויכטיגע רעפארמען אין ארבעט און זיכערהייט געזעצן.
 ==הינטערגרונט==
-די פאבריק פון דער טרייענגל וועסט קאמפאני איז געווען אויף די 8טן, 9טן און 10טע שטאק פון דעם אש געביידע (שפעטער באוואוסט אלס די בראון געביידע) אין גרינוויטש ווילעדזש, ניו יארק. די אייגנטימער פון דער פאבריק זענען געווען מאַקס בלאַנק און אייזיק האַריס. זיי האבן פראדוצירט פרויען בלוזעס, גערופן "שירטוועיסטס". אין דער פאבריק האבן געארבעט ארום 500 ארבעטער, מערסטנס יונגע אימיגראנטן פרויען.
+אין די אנהייב 1900ער יארן זענען "שוויצשעפּער" (sweatshops) פאבריקן געווען א געווענליכע ערשיינונג אין ניו יארק סיטי, ספעציעל אין די טענעמענט געביידעס פון לאוער מענהעטן, נאנט צום [[לאוער איסט סייד]], וואס איז געווען א צענטער פון אידישן לעבן אין יענער צייט. די ארבעטער אין די פאבריקן זענען געווען מערסטנס יונגע אימיגראנט פרויען, אריינגערעכנט א גרויסע צאל אידישע און איטאליענע מיידלעך, וואס זענען אפט געווען די איינציגע אדער ערשטע מיטגלידער פון זייערע פאמיליעס וואס זענען געקומען קיין אמעריקע.
-די ארבעטער האבן געארבעט לאנגע שעות, צום ביישפיל ניין שעה א טאג אין די וואכעדיגע טעג און זיבן שעה שבת, פאר נידעריגע געהאלטן, צווישן 7 און 12 דאלאר א וואך. די אייגנטימער האבן פארגעצויגן צו איינשטעלן אימיגראנטן פרויען ווייל זיי האבן געארבעט פאר ווייניגער געלט און זענען געווען ווייניגער גרייט זיך צו ארגאניזירן אין א יוניאן. די פאבריק איז געווען באוואוסט פאר איר אנטי-יוניאן פאליסי. אין 1909 איז פארגעקומען א סטרייק (די אויפשטאנד פון די 20,000) פאר בעסערע באדינגונגען, אבער די טרייענגל שירטוועיסט האט זיך אנטקעגנגעשטעלט. די סאניטארישע באדינגונגען זענען געווען ארעם, מיט אנגעזאפטע אויל שמאטעס. כאטש ס'איז געווען פארבאטן צו רויכערן אין דער פאבריק, איז דאס אבער פארגעקומען. אין דער קליידער אינדוסטריע זענען געווען חשדות פון ארסאן פאר פארזיכערונג צוועקן, און בלאנק און האריס האבן געהאט פריערדיגע פייערן אין זייערע געשעפטן.
+די טרייענגל שירטוועיסט קאמפּאני איז געווען א גרויסע קליידער־פאַבריק וואס האט פראדוצירט פרויען בלוזקעס, גערופן "שירטוועיסטס". די פאַבריק איז געווען לאָקאַליזירט אין די 8טע, 9טע און 10טע שטאק פון דעם אש געביידע (Asch Building; שפעטער באוואוסט אלס די בראון געביידע), 23–29 וואשינגטאן פּלעיס אין [[גרינוויטש ווילידזש|גרינוויטש ווילעדזש]] אין מאנהעטן. די רייכע אייגנטימער פון דער פאבריק זענען געווען מאַקס בלאַנק און אייזיק העריס. אין דער פאבריק האבן געארבעט ארום 500 ארבעטער, מערסטנס יונגע אימיגראנטן פרויען פון איטאליע און רוסלאנד, אסאך פון זיי אידישע פרויען און מיידלעך אין די יארן פון זעכצן ביז דריי און צוואנציג.
+די ארבעטס־באדינגונגען אין דער פאבריק און אין דער גארמענט־אינדוסטריע בכלל אין יענער צייט זענען געווען שווער און אומזיכער. די ארבעטער האבן געארבעט לאנגע שעות, צום ביישפיל ניין שעה א טאג אין די וואכן און זיבן שעה שבת, פאר נידעריגע געהאלטן, צווישן 7 און 12 דאלאר א וואך. די אייגנטימער האבן פארגעצויגן צו איינשטעלן אימיגראנטן פרויען ווייל זיי האבן געארבעט פאר ווייניגער געלט און זענען געווען ווייניגער גרייט זיך צו ארגאניזירן אין א יוניאן. די פאבריק איז געווען באוואוסט פאר איר אנטי-יוניאן פאליסי.
+פאר דעם פייער, אין 1909, איז פארגעקומען א סטרייק, "דער אויפשטאנד פון די 20,000" (Uprising of the 20,000), פאר בעסערע באדינגונגען, אבער די טרייענגל שירטוועיסט האט זיך אנטקעגנגעשטעלט. די סאניטארישע באדינגונגען זענען געווען ארעם. כאטש ס'איז געווען פארבאטן צו רויכערן אין דער פאבריק, איז דאס אבער פארגעקומען{{הערה|{{עיה|דער מארגען זשורנאל⁩|tjm||מעיר ארדערט אן אינוועסטיגיישען|19110331|8}}}}. אין דער קליידער אינדוסטריע זענען געווען חשדות פון ארסאן פאר פארזיכערונג צוועקן, און בלאנק און האריס האבן געהאט פריערדיגע פייערן אין זייערע געשעפטן.
 ==דער פייער==
-פלוצלינג איז אויסגעבראכן א שרעקליכער פייער אין געשעפט. דאס האט אנגעהויבן אויפן 8טן שטאק. די פונקטליכע סיבה איז א דעבאטע (צום ביישפיל, א ציגארעטל, א מאשין מאטאר). די אנטלויף וועגן זענען געווען באגרעניצט; די טירן זענען געווען פארשפארט כדי צו פארמיידן ברעכן און גניבה. איין פייער-אנטלויף איז צעפאלן. דער פייער האט זיך שנעל פארשפרייט. די העכסטע פייער לייטער האט נישט געקענט דערגרייכן די העכערע שטאקן. ארבעטער האבן געשפרונגען פון די פענסטער אין גרויס פארצווייפלונג.
+שבת נאכמיטאג, דעם 25טן מערץ 1911, ארום 4:40 נאכמיטאג, ווען אלע ארבייטער פון דער "טרייענגל" האבן שוין באלד געדארפט אהיים גיין פון דער ארבייט, האט אויסגעבראכן א שרעקליכער פייער אין פאבריק. עס האט אנגעהויבן אויף די אכטע שטאק און האט זיך שנעל פארשפרייט צו די ניינטע און צענטע שטאק. די פּונקטליכע סיבה איז א דעבאטע (ווארשיינליך אַן אוועקגעווארפן ציגארעטל, אבער מעגליך א מאשין מאטאר). די אנטלויף וועגן זענען געווען באגרעניצט; די טירן זענען געווען פארשפּארט כדי צו פארמיידן ארבעטער פון גיין אויף פּויזעס און פון גנב'ען{{הערה|{{פארווערטס||דערצעהלען ווי וואונדערבאר זיי האבען זיך גערעטעט פון טרייענגעל שאפּ|19111213|4}}}}. איין פייער-עסקעיפּ איז צעפאלן. פיל ארבעטער האבן פרובירט צו אנטלויפן דורך די טרעפ און די פראכט-עלעוועיטערס, אבער דער פייער האט זיך צו שנעל פארשפרייט. אסאך ארבעטער זענען געשפרונגען פון די פענסטער אויף די הויכע שטאקן צו זייער טויט, כדי צו פארמיידן די פלאמען.
+די פייערלעשער זענען געשווינד געקומען, אבער זייערע לייטערס האבן נישט געקענט דערגרייכן די העכסטע שטאקן פון די געביידע. די צאל פון די אומגעקומענע איז געווען 146 מענטשן (ערשט געמאלדן אלס 147): 123 פרויען און מיידלעך און 23 מענער.
+<gallery>
+File:A newspaper photograph of an internal staircase in the Asch Building after the Triangle fire (5279144863).jpg|אינערליכע שטיגן אין אַש געביידע
+File:Negative print showing the street in front of the Asch Building, where the Triangle Waist Company fire burned (5279683220).jpg|גאַס אין פארנט פון די אַש בנין נאכן פייער
+File:Police officers and fire fighters check for signs of life and collect personal items from victims of the Triangle fire. (5279681736).jpg|פּאליציי אפיצירן און פייער-לעשער טשעקן פאר צייכנס פון לעבן און קלייבן פערזענליכע זאכן פון קרבנות פון די טרייענגל פייער.
+File:Illustration depicting a wrapped corpse being lowered by rope from the Asch Building following the Triangle fire (5279145839).jpg|אַן איינגעוויקלטע קערפּער ווערט אראפּגעלאזט מיט שטריק פונעם אש בילדינג נאכן פייער
+Triangle Shirtwaist coffins.jpg|קערפערס פון קרבנות ווערן געשטעלט אין ארונות אויפן טראטואר
+</gallery>
 ==נאכפאלגן==
-אין דעם פייער זענען אומגעקומען 146 מענטשן (ערשט געמאלדן אלס 147). רוב פון די קרבנות זענען געווען פרויען, אבער עס זענען אויך געווען מענער. אסאך קרבנות זענען געווען פארברענט ביז אומדערקענבאר. דאס אידענטיפיצירן די קערפערס האט גענומען טעג; זעקס קרבנות זענען געבליבן אומאידענטיפיצירט פאר א לאנגע צייט. עס איז פארגעקומען א מאסן לוויה, מיט הונדערטער טויזנטער וואס זענען מארשירט. עס איז געווען א גרויסער אויסברוך פון טרויער אין דער שטאט.
+[[טעקע:TriangleTradeParade.jpg|קליין|א דענקמאל פּאראדע פאר די אומגעקומענע אין די טרייענגל שירטוועיסט פאבריק פייער, 1911.]]
+אסאך קרבנות זענען געווען פארברענט ביז אומדערקענבאר, און עס האט גענומען עטליכע טעג פאר פאמיליע מיטגלידער צו אידענטיפיצירן די קערפּערס. זעקס פון די קרבנות זענען  ערשט אידענטיפיצירט געווארן אין 2011 דורך איינעם'ס פארשונגען; זיי זענען אלע באערדיגט געווארן אונטער א מאנומענט אין א ניו יארק סיטי בית החיים. וואכן נאכן פייער האט מען נאך געטראפן איברים{{הערה|{{עיתונות יהודית היסטורית|דיא ווארהייט|dwt||געפונען א פוס אין דער "טרייענגל" בילדינג|19110416|2}}}}.
+עס איז פארגעקומען א מאסן לוויה, מיט הונדערטער טויזנטער וואס האבן מארשירט{{הערה|{{עיה|דיא ווארהייט⁩|dwt||אידישער קווארטאל אין טהרערען ביי דיא לויות פון די קרבנות|19110328|1}}}}. עס איז געווען א גרויסער טרויער אין דער שטאט. די "פארווערטס" רעדאקטאר [[אברהם קאהאן]] האט געשריבן אין זיין ארטיקל: "דער גאנצער קוואַרטאַל זיצט שבעה"{{הערה|{{פארווערטס|אברהם קאהאן|דיא בלוט פון דיא קרבנות שרייט צו אונז אלעמען|19110327|12}}.}}.
+די טראגעדיע האט געשאפן א גרויסע אויפברויז אין דער אידישער קהילה און אין דער גאנצער שטאט. עס זענען פארגעקומען גרויסע פראטעסטן און מיטינגען וואו מען האט געפאדערט רעפארמען אין די ארבעטס באדינגונגען און זיכערהייט אין פאבריקן{{הערה|{{עיה|יידישעס טאגעבלאט|ytb||בעוויינען די קרבנות פון טרייענגל פייער|19111026|69}}; {{פארווערטס||היינט דער מיטינג פון די קרובים פון די טרייענגל קרבנות|19111201|48}}}}.
+באלד נאכ'ן פייער איז א רעליעף קאמיטע געגרינדעט געווארן דורך פארשידענע ארגאניזאציעס, אַריינגערעכנט די 'לעידיס וועיסט מעיקערס יוניאן', צו פארטיילן שטיצע פאר איבערלעבער און די משפחות פון קרבנות, ארבעטנדיג צוזאמען מיט די אמעריקאנער [[רויטער קרייץ]]{{הערה|{{פארווערטס||טראגישער אפקלאנג פון דער "טרייענגל" שרפה ביים טהיילען די שטיצע|19110416|7}}}}.
+===טרייעל===
+נאך דער שרעקליכער פייער האבן זיך אנגעהויבן לעגאלע פּראצעדורן. די אידישע אייגנטימער, בלאנק און העריס, זענען געשטעלט געווארן צו א געריכט פאר באשילדיגונגען אין מערדעריי{{הערה|{{עיה|יידישעס טאגעבלאט|ytb||אבלים מאכען א סצענע ביים טרייענגל טרייעל|19111206|1}}; {{פארווערטס|א. ק.|איינדריקע פון דעם טרייענגל פייער־טרייעל|19111222|23}}}}. דער פּראצעס האט זיך אנגעהויבן דעם 4טן דעצעמבער 1911{{הערה|{{עיה|יידישעס טאגעבלאט|ytb||6 דזשורארס אין טרייענגל טראיל|19111205|4}}}}.
+די פּראקורירונג האט געצילט צו אויפווייזן אז בלענק און העריס זענען שולדיג אין די טויטפאלן צוליב זייער פארנאכלעסיגונג, ספּעציפיש האבן זיי גע'טענה'ט אז די אייגנטימער האבן געוואוסט אז די אַרויסגאנג טירן זענען געווען פארשפּארט אין די ארבעט־שעה'ן. עדות, אריינגערעכנט די איבערלעבערין קעיט אלטערמאן, האבן געגעבן הארצרייסנדע עדות, שילדערנדיג ווי זיי האבן אנגעטראפן פארשפּארטע טירן ווען זיי האבן פּרובירט אנטלויפן פון די פלאמען{{הערה|{{פארווערטס||יונגע אידישע מיידעל א שטארקע עדות געגען דיא טרייענגעל באסעס|19111212|1}}}}. אלטערמאן האט דערציילט ווי זי האט געזען מארגארעט שווארץ שטארבן ווייל א טיר צום טרעפּן־שטייג איז געווען אוממעגליך צו עפענען. אויך האבן די עדות דערציילט אז מען האט קיינמאל געהאט אין פאבריק קיין "פייער-דרילס"{{הערה|{{עיה|יידישעס טאגעבלאט|ytb||נאך עדות וועגען די געשלאסנע טיהר|19111212|1}}}}.
+די פארטיידיגונג, געפירט דורך דער הויפּט אדוואקאט מאַקס סטויער, האט געארבעט צו אפּשוואכן די קרעדיביליטעט פון די עדות. זיי האבן גע'טענה'ט אז די פּראקורירונג האט נישט באוויזן אז די אייגנטימער האבן געוואוסט אז די טירן זענען געווען פארשפּארט אין דעם ספּעציפישן מאמענט פון דעם פייער, און אז טייל עדות קענען האבן איינגע'חזר'ט זייערע עדות{{הערה|{{עיה|יידישעס טאגעבלאט|ytb||שווערען די טיהר איז געווען אפען|19111220|3}}; {{פארווערטס||די טרייענגעל באסעס העלפען זייער לאיער פיהרען די קייס|19111210|8}}}}.
+דער ריכטער, טאָמאַס קרעין, האט אינסטרוקטירט די דזשורי אז כדי צו געפינען די באשולדיגטע שולדיג אין ערשטן־גראד אומפארזיכטיגע מאָרד, מוזן זיי זיין איבערצייגט אז די טיר איז געווען פארשפּארט אונטער אומשטענדן וואס האבן געפירט די אייגנטימער צו וויסן דערפון, און אז מארגארעט שווארץ איז געשטארבן א רעזולטאט דערפון.
-די אייגנטימער, בלאנק און האריס, זענען געשטעלט געווארן צו א געריכט פאר מאנסלויטער, אבער זענען פרייגעשפראכן געווארן. זיי האבן באקומען די פארזיכערונג (אינשורענס) געלט און האבן ווידער געעפנט א נייעם געשעפט. די פאמיליעס פון די קרבנות האבן שפעטער באקומען קליינע געלטער אלס שאדן-פארגיטיגונג.
+דעם 27סטן דעצעמבער 1911 האט די דזשורי אנאנסירט איר ווערדיקט: נישט שולדיג פאר ביידע, בלענק און העריס, אויף די טשארדזשעס פאר אומפארזיכטיגע מארד. דער רעזולטאט האט ארויסגערופן א גרויסן כעס ביים פּובליק. טראץ איבערצייגנדע באווייזן פון דער פּראקורירונג און עדות, האט די זשורי ווי עס שיינט נישט געקענט קלאר באשליסן אז די אייגנטימער האבן געוויסט אז די ספּעציפישע טיר איז געווען פארשפּארט אין דעם פּונקטליכן מאָמענט פונעם פייער.
+אבער זענען פרייגעשפראכן געווארן{{הערה|{{פארווערטס||טרייענגל באסעס "ניט שולדיג"|19111228|22}}; {{עיה|יידישעס טאגעבלאט⁩|ytb||טרייענגל באסעס געהן ארויס פריי|19111228|1}}; {{עיה|דער מארגען זשורנאל⁩|tjm||טרייענגל באסעס פריי; זיי וועלען נאך אמאל פּראצעסירט ווערען|19111228|1}}}}. זיי האבן באקומען די אינשורענס געלט און האבן ווידער געעפנט א נייעם פאבריק אויף אַן אנדערן אדרעס. בלאנק איז צוויי יאר שפּעטער ווידער ארעסטירט געווארן פארן דארט אויך האלטן פארשלאסן די טירן{{הערה|{{פארווערטס||טרייענגל באס ארעסטירט פאר האלטען פארשלאסען דיא טהירען|19130821|7}}}}. אין 1913 האט דער בילדינג-אייגנטומער אַש געסעטלט און באצאלט פינף און זיבעציג דאלאר צו יעדן פון די דריי און צוואנציג פאמיליעס פון קרבנות וואס האבן געקלאגט{{הערה|{{פארווערטס||קרובים פון טרייענגל קרבנות קריעגען צו 75 דאל.|19131226|16}}}}. קיינער איז קיינמאל נישט אויסגעשטאנען קיין ערנסטע קאנסעקווענצן פארן טויט פון די אלע ארבעטערס.
 ==קאָנסעקווענצן און רעפארמען==
-דער פייער האט אנגעצונדן ברייטע פראטעסטן און פאדערונגען פאר בעסערע ארבעטס-באדינגונגען. דער ניו יארק סטעיט האט אויסגעפארשט די באדינגונגען אין די פאבריקן. די פאבריק אויספארשונג קאמיסיע איז געגרינדעט געווארן, וואס האט געפירט צו 38 נייע ארבעטס געזעצן אין ניו יארק. די געזעצן האבן פארבעסערט זיכערהייט מאסנאמען, פייער-אנטלויפן, ארבעטס-שעות פאר פרויען און קינדער, און סאניטארישע באדינגונגען. די אינטערנאציאנאלע לעידיס גאַרמענט וואָרקערס יוניאן (ILGWU) איז געוואקסן אין שטארקייט און האט אדוואקירט פאר די רעכט פון די ארבעטער. דער פייער האט אנטפלעקט די ווידערשפעניגקייטן אין דער ארבעטער באוועגונג.
+[[טעקע:Mount Zion Cemetery, Triangle Shirtwaist Factory.png|קליין|טרייענגל שירטוועיסט פאבריק געדענקמאל, בארג ציון בית עולם, מאספּעט, קווינס]]
+דער פייער האט אנגעצונדן ברייטע פראטעסטן און פאדערונגען פאר בעסערע ארבעטס-באדינגונגען. דער ניו יארק סטעיט האט אויסגעפארשט די באדינגונגען אין די פאבריקן. די פאבריק אויספארשונג קאמיסיע (Factory Investigating Commission) איז געגרינדעט געווארן, וואס האט געפירט צו 38 נייע ארבעטס געזעצן אין ניו יארק. די געזעצן האבן פארבעסערט זיכערהייט מאסנאמען, פייער-אנטלויפן און סאניטארישע באדינגונגען, באגרעניצט די צאל ארבעטער פער שטאק, פארגעשריבן אויטאמאטישע שפרינקלער סיסטעמען און געשאפן געזעצן צו באשיצן פרויען און קינדער ביי דער ארבעט. די ניו יארקער געזעצן זענען געווארן א מאדעל פאר אנדערע סטעיטס און האבן געהאט א גרויסן איינפלוס אויף די שפעטערע פעדעראלע ארבעטס זיכערהייט געזעצן אין די פאראייניגטע שטאטן, אריינגערעכנט די גרינדונג פון OSHA (Occupational Safety and Health Administration).
+די אינטערנאציאנאלע לעידיס גאַרמענט וואָרקערס יוניאן (ILGWU) איז געוואקסן אין שטארקייט און האט אדוואקירט פאר די רעכט פון די ארבעטער. דער פייער האט אנטפלעקט די ווידערשפעניגקייטן אין דער ארבעטער באוועגונג.
+==געדענקענישן==
+דער טרייענגל פייער איז געווארן א סימבאל פון אינדוסטריעלער אומרעכט און די נויטווענדיגקייט פאר ארבעטס-רעפארם. עס האט אנגעצונדן די ארבעטער באוועגונג, אריינגערעכנט די אידישע ארבעטער באוועגונג, און האט געפירט צו א שטארקערן קאמף פאר פאראייניגונג און בעסערע ארבעטס באדינגונגען. עס האט אונטערגעשטראכן די ראלע פון אידישע פרויען אין דער ארבעטער באוועגונג. די אש געביידע, וואס איז היינט טייל פון דער ניו יארקער אוניווערזיטעט קאמפוס ביי 29 וואשינגטאן פלעיס, איז געווארן א נאציאנאלע היסטארישע ארט. יעדעס יאר ווערן אפגעהאלטן קאמעמאראציעס און דענקמאלן{{הערה|{{עיה|דער טאג|dertog|הערמאן מארגענשטערן|אנדענק פון "טראיענגעל" פייער וועט געערט ווערען|19610322|77}}}}.
+די קרבנות זענען באערדיגט געווארן אין פארשידענע בתי עולם, אריינגערעכנט דעם [[ארבעטער רינג]]
+בית־עולם "מאונט־ציון" בית עולם און מאונט ריטשמאנד בית עולם. אין מאונט ציון בית עולם איז אויפגעשטעלט געווארן א מצבה, וואָס פאַרנעמט 40 פוס די ברייט, מיט די נעמען פון אלע אומגעקומענע אין יענעם פייער. א דענקמאל איז אנטפלעקט געווארן אויפן ארט פון פייער אין 2023, מיט די נעמען אויף ענגליש, איטאליעניש און יידיש. די "רימעמבער די טרייענגל פייער קאאליציע" ארגאניזירט געשעענישן און אנדענק פראיעקטן.
-==ירושה און דענקמאלן==
+יידישע דיכטער ווי מאריס ראזענפעלד, יהואש און אנדערע האבן אין לידער באוויינט די טראגישע געשעעניש. עס איז אפילו געשאפן געווארן א ספעציעלע תחינה אין וועלכער פרויען האבן באוויינט די קרבנות{{הערה|"[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=nyp.33433109172068&seq=265 הזכרות נשמות פיר שרפות-אומגעקומענע]", '''ש"ס תחנה רב פנינים''', היברו פּאבלישינג, תרע"ו, ז' 255.}}.
-דער טרייענגל פייער איז געווארן א סימבאל פון אינדוסטריעלער אומרעכט און די נויטווענדיגקייט פאר ארבעטס-רעפארם. עס האט אנגעפירט די ארבעטער באוועגונג פאר צענדליגע יארן. עס האט אונטערגעשטראכן די ראלע פון אידישע פרויען אין דער ארבעטער באוועגונג. די אש געביידע איז געווארן א נאציאנאלע היסטארישע ארט. יעדעס יאר ווערן אפגעהאלטן קאמעמאראציעס און דענקמאלן.
-די קרבנות זענען באערדיגט געווארן אין פארשידענע בית עולמים, אריינגערעכנט "מאונט־זייאָן" בית עולם און מאונט ריטשמאנד בית עולם. א מצבה איז אויפגעשטעלט געווארן אין מאונט זייאן בית עולם. א דענקמאל איז אנטפלעקט געווארן אויפן ארט פון פייער אין 2023, מיט די נעמען אויף ענגליש, איטאליעניש און יידיש. די "רימעמבער די טרייענגל פייער קאאליציע" ארגאניזירט געשעענישן און אנדענק פראיעקטן.
+==ביבליאגראפיע==
+*{{צ-זשורנאל|ארי ווייזער|טרייענגל טראגעדיע|אינגערמאן|8|עמ=72–79|שנת הוצאה=ואתחנן תשפ"ד|קישור=https://theyingerman.com/wp-content/uploads/2024/08/Yingerman-Issue-8-Public.pdf#page=72}}
+*{{עיה|פרייע ארבייטער שטימע|freiearb|ז. שער|די שוידערלעכע טראגעדיע פון די 147|19650401|10}}
-==קולטורעלע רעפערענצן==
+==דרויסנדיגע לינקס==
-דער פייער איז דערמאנט געווארן אין מוזיק, ליטעראטור און פילם.
+*[https://rememberthetrianglefire.org/ Remember the Triangle Fire Coalition], אפיציעלע וועבזייטל
+*{{לינק|קעפל=The Triangle Shirtwaist Factory Fire: A Catalyst for Reform {{!}} Triangle Fire|זייטל=American Experience|דאטום=יאנואר 30, 2023|אדרעס=https://ny.pbslearningmedia.org/resource/amex34tf-soc-triangleshirtwaist/the-triangle-shirtwaist-factory-fire-a-catalyst-for-reform-triangle-fire/}}
+*{{לינק|קעפל={{וידאו}} How Shabbat Saved a Girl from the Triangle Factory Fire|זייטל=Aish|דאטום=נאוועמבער 6, 2019|אדרעס=https://aish.com/how-shabbat-saved-a-girl-from-the-triangle-factory-fire/}}
+*[https://www.osha.gov/aboutosha/40-years/trianglefactoryfireThe Triangle Shirtwaist Factory Fire], Occupational Safety and Health Administration
+*[https://trianglefire.ilr.cornell.edu/index.html Cornell University - ILR School - The Triangle Factory Fire]
+== רעפערענצן ==
+{{רעפערענצן}}
+[[קאַטעגאָריע:ניו יארק סיטי]]
+[[קאַטעגאָריע:1910ער]]
+[[קאַטעגאָריע:פייער]]
+[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]]
 [[he:השרפה במפעל החולצות טריאנגל]]