אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "אמרפל"

יעצטיגע רעוויזיע זינט 00:31, 1 אויגוסט 2025

אַמְרָפֶל מלך שִׁנְעָר^[1] ווערט דערמאנט אין ספר בראשית, קאַפּיטל י"ד אלס איינער וואס האט אנטיילגענומען ביי דער מלחמה אין עמק השידים. די פיר קעניגן, אמרפל, אריוך, כדרלעמר, און תדעל האבן זיך פאראייניגט צו אונטערדריקן אן אויפשטאנד פון פינף קעניגן פון כיכר הירדן וואס האבן ווידערגעשפעניגט אין כדרלעמר אין די צייטן פון אברהם אבינו.

אברהם באזיגט די פיר קעניגן, אילוסטראציע פון אנטאניא טעמפעסטא, יאר 1613

אין דער תורה און חז"ל

נאך צוועלף יאר זיין אונטערטעניג צו כדרלעומר מלך עילם, האבן די שטעט פון כיכר הירדן ווידערגעשפעניגט אין אים. כדרלעומר איז געקומען צו פארן זיי צו אונטערדריקן, באגלייט מיט דריי אליאירטע קעניגן: אמרפל מלך שנער, תדעל מלך גוים, און אריוך מלך אלסר. אונטערוועגנס האט די קאאליצע איינגענומען און באזיגט א צאל פעלקער, די רפאים, זוזים, אימים, און חורים, ווי אויך די עמלקים און אמוריים. די פינף קעניגן פון כיכר הירדן זענען אנטקעגנגעקומען די קאאליציע קיין עמק השידים אפצושלאגן די פיר קעניגן. די פיר האבן געזיגט אינעם קריג, די קעניגן פון כיכר הירדן זענען אנטלאפן, און כדרלעומר מיט זיינע לייט האבן בארויבט די שטעט, אריינגערעכנט לוט און זיין פארמעגן. ווען אברם האט זיך דערוואוסט דערפון איז געקומען מיט זיינער קנעכט ראטעווען זיין פלימעניק, ער האט זיי באזיגט ביי חובה וואס איז צולינקס פון דמשק, און ער האט באפרייט לוט און צוגענומען די רויב.

אמרפל ווערט דערמאנט דער ערשטער צווישן די פיר קעניגן אנהייב קאפיטל ווערט אמרפל, אבער שפעטער שיינט אז כדרלעומר איז געווען דער עיקר פירער^[2], און אמרפל ווערט אויסגערעכנט דער דריטער^[3]. דער ספורנו זאגט אז אמרפל איז געווען באוואוסט אלס א גרויסער קעניג אין זיין צייט^[4], און לויט רש"י איז ער געווען דער חשוב'סטער צווישן די פיר קעניגן^[5], ווידער אנדערע מפרשים זאגן אז כדרלעומר איז געווען דער חשוב'סטער און הויפט צווישן זיי^[6]. טייל ערקלערן אז וויבאלד די קעניגן האבן ווידערגעשפעניגט אין כדרלעומר, האט ער זיך אריינגעלייגט מער אינעם קאמפיין ווי די אנדערע^[7]. טייל זאגן אז כדרלעומר איז טאקע געווען דער פירער, אבער אמרפל איז געווען דער עלטסטער^[8]. טייל זאגן אז אין גרויסקייט און אין פירן די קעניגרייך אינעווייניג אין לאנד איז אמרפל געווען אין שפיץ, און מיט העלדישקייט אין קריג איז כדרלעומר געווען אין שפיץ^[9].

אין חז"ל ווערט געברענגט אז אמרפל און נמרוד זענען דער זעלבער מאן, ביידע זענען געווען קעניגן אין שנער, און ביידע זענען געווען קריגס העלדן^[10]. די אמוראים רב און שמואל דינגען זיך וועלכע פון די צוויי נעמען זענען דער אריגינעלער: איינער זאגט אז נמרוד איז זיין עיקר נאמען, און אזוי נעמען אן רש"י און תרגום יונתן, און ער ווערט גערופן אמרפל "שאמר והפיל", ער האט געהייסן און געווארפן לאברהם אבינו אין קאלך-אויוון אריין; און איינער זאגט אז אמרפל איז דער עיקר נאמען, און ער ווערט גערופן נמרוד "שהמריד", ער האט געמאכט די גאנצע וועלט ווידערשפעניגן אין באשעפער^[11]. אין ספר הישר ווערט ערקלערט אז דער צונאמען "אמרפל" האט ער באקומען נאכן דורכפאל ביים בויען דעם מגדל בבל, וואס ווערט אין דעם ספר אויך צוגעשריבן צו נמרוד. אין מדרש רבה שטייט אז כוש, נמרוד, און אמרפל זענען אלע איין מענטש^[12].

אידענטיטעט

שניצונג פון חמורבי, איינער פון די השערות צום אידענטיטעט פאר אמרפל

אמרפל פלעגט אידענטיפיצירט ווערן מיט כאַמוראַבי, א מאכטפאלער אימפעראטור וואס האט געקעניגט אין בבל פון 1792 פצ"ר ביז זיין טויט אין 1750 פצ"ר. זיין נאמען איז אין אקאדיש געווען כאַמוראַפּי (Ḫâmmurapi), שטאמענדיג פון אמוריש אַמוראַפי (ʻAmmurāpi)^[13], און האט קלאנגען ענליך צו "אמרפל". דער מיינונג איז שוין אויפגעברעגנט געווארן דורך ע. שראדער אין 1888^[14], און איז געווען פראמינענט יארן לאנג. דאס שטימט מיט'ן טיטל "מלך שנער", לויט ווי עס קומט אויס פון די פסוקים אין פרשת נח, אז בבל א שטאט איז אין "ארץ שנער"^[15], און שנער איז דער אריגינעלער נאמען פון בבל^[16], אזוי אויך טוט אונקלוס טייטשן אז שנער איז בבל.

מער מאדערנע פארשער שלאגן דאס אפ, ווייל עס וואלט ווען געדארפט זיין "עמרפ", מיט אן ע' אין אנהייב און אן קיין ל' צום סוף, אזוי ווי עס ערשיינט אין די דאקומענטן פון אוגאַריט. אזוי אויך שטימט נישט דאס אז מלך עילם שטייט אין שפיץ פון דער קאאליציע, נישט דער גרויסער כאמוראבי. פארהאן וואס ערקלערן דער אויסלייג אין דער תורה, אז עס איז א ווייניגער-באקאנטער ווערסיע פון כאמוראבי'ס נאמען, "כאמוראבי-אל", און עס איז געבויט פון אן טראנסקריפציע פון דער סעמיטישער ווערסיע פון זיין נאמען צו אקאדיש, וועלכע האט נישט געהאט קיין ע' קלאנג, און דערפאר איז עס געווארן אמרפל^[17]^[18].

געוויסע פארשער אידענטיפיצירן אמרפל מיט איבאַל-פי-על II קעניג פון אשנונא^[19], אַמאַר-סין, דער דריטער הערשער פון דער דריטער דינאסטיע אין אור^[20], אדער אַמוט-פיעל II קעניג פון קאַנטאַ^[21].

וויליאם פ. אלברייט האט רעקאנסטרואירט דער אקאדישער נאמען פון אמרפל אלס אַמורו-איפּאַל (*Amurru-ippal), אַמורו-אַפּיל (*Amurru-apil), אַמורו-אַפּילי (*Amurru-apili), אדער אַמורו-איפּול (*Amurru-ipul); אלע מער-ווייניגער מיט די זעלבע באדייט פון "אַמורו (-אן אפגא-ט) שענקט"^[22]. קעניגן מיט אזוינע נעמען זענען אבער אומבאקאנט. צווישן פארשער זענען אויך דא וואס ווילן זאגן אז "שנער" דא איז נישט בבל, נאר א געגנט מער צפון-צו^[17]^[18].

ביבליאגראפיע

פנחס ארצי, עולם התנ"ך: בראשית, תל אביב, דוידזון עתי, 1993, עמ' 103.
בנימין מייזלר, "אמרפל", אנציקלופדיה מקראית א, עמוד 449

"Amraphel", JewishEncyclopedia.com (ענגליש)

דרויסנדיגע לינקס

מי היה אמרפל מלך שנער? אין "עצור כאן חושבים" פאָרום

רעפערענצן

↑ אין תרגום השבעים: Ἀμαρφάλ "אַמַרְפַל"
↑ בראשית א, ד: שְׁתֵּים עֶשְׂרֵה שָׁנָה עָבְדוּ אֶת כְּדָרְלָעֹמֶר וגו', ד: וּבְאַרְבַּע עֶשְׂרֵה שָׁנָה בָּא כְדָרְלָעֹמֶר וְהַמְּלָכִים אֲשֶׁר אִתּוֹ וגו'
↑ בראשית א, ט: אֵת כְּדָרְלָעֹמֶר מֶלֶךְ עֵילָם וְתִדְעָל מֶלֶךְ גּוֹיִם וְאַמְרָפֶל מֶלֶךְ שִׁנְעָר וְאַרְיוֹךְ מֶלֶךְ אֶלָּסָר וגו'
↑ ספורנו, בראשית יד, א.
↑ גור אריה, בראשית יד, ה.
↑ רד"ק, בראשית יד, ד.
↑ רש"י אין דפוס אלקבץ, געברענגט אין רש"י השלם – אריאל א, מכון אריאל: ירושלים, תשמ"ו, 143982.
↑ פענח רזא און טור על התורה, בראשית יד, א.
↑ העמק דבר, בראשית יד, א.
↑ רא"ם אויף רש"י; מהרש"א אויף עירובין נג, א.
↑ עירובין נג, א.
↑ בראשית רבה, פרשה מ"ב, פסקה ד'.
↑ Millard, Alan (2004) [1993]. "Hammurapi". In Metzger, Bruce M.; Coogan, Michael D. (eds.). The Oxford Companion to the Bible. Oxford: Oxford University Pre. ISBN 978-0-19-504645-8.
↑ Cuneiform Inscriptions and the Old Testament, vol II (1888), pp 299ff.
↑ בראשית י, י.
↑ בראשית יא, ב–ט.
↑ ^17.0 ^17.1 ארצי, 1993.
↑ ^18.0 ^18.1 מייזלר, אמרפל.
↑ Micael Roaf, Cambridge Atlas of Archaeology - king lists p.111 and pp.108-123.
↑ Rohl, David (2010). The Lords of Avaris. Random House. p. 294.
↑ Dalley, Stephanie (2021). The City of Babylon: A History, c. 2000 BC – AD 116. Cambridge University Press. p. 320. ISBN 978-1-107-13627-4.
↑ Albright, W. F. (1924). "Shinar-Šanḡar and Its Monarch Amraphel". The American Journal of Semitic Languages and Literatures. 40 (2): 125–133. doi:10.1086/370017. ISSN 1062-0516 (פון ענגליש וויקיפעדיע)

[1] אין תרגום השבעים: Ἀμαρφάλ "אַמַרְפַל"

[2] בראשית א, ד: שְׁתֵּים עֶשְׂרֵה שָׁנָה עָבְדוּ אֶת כְּדָרְלָעֹמֶר וגו', ד: וּבְאַרְבַּע עֶשְׂרֵה שָׁנָה בָּא כְדָרְלָעֹמֶר וְהַמְּלָכִים אֲשֶׁר אִתּוֹ וגו'

[3] בראשית א, ט: אֵת כְּדָרְלָעֹמֶר מֶלֶךְ עֵילָם וְתִדְעָל מֶלֶךְ גּוֹיִם וְאַמְרָפֶל מֶלֶךְ שִׁנְעָר וְאַרְיוֹךְ מֶלֶךְ אֶלָּסָר וגו'

[4] ספורנו, בראשית יד, א.

[5] גור אריה, בראשית יד, ה.

[6] רד"ק, בראשית יד, ד.

[7] רש"י אין דפוס אלקבץ, געברענגט אין רש"י השלם – אריאל א, מכון אריאל: ירושלים, תשמ"ו, 143982.

[8] פענח רזא און טור על התורה, בראשית יד, א.

[9] העמק דבר, בראשית יד, א.

[10] רא"ם אויף רש"י; מהרש"א אויף עירובין נג, א.

[11] עירובין נג, א.

[12] בראשית רבה, פרשה מ"ב, פסקה ד'.

[13] Millard, Alan (2004) [1993]. "Hammurapi". In Metzger, Bruce M.; Coogan, Michael D. (eds.). The Oxford Companion to the Bible. Oxford: Oxford University Pre. ISBN 978-0-19-504645-8.

[14] Cuneiform Inscriptions and the Old Testament, vol II (1888), pp 299ff.

[15] בראשית י, י.

[16] בראשית יא, ב–ט.

[פנחס103-17] 17.0 ^17.1 ארצי, 1993.

[מייזלר-18] 18.0 ^18.1 מייזלר, אמרפל.

[19] Micael Roaf, Cambridge Atlas of Archaeology - king lists p.111 and pp.108-123.

[20] Rohl, David (2010). The Lords of Avaris. Random House. p. 294.

[21] Dalley, Stephanie (2021). The City of Babylon: A History, c. 2000 BC – AD 116. Cambridge University Press. p. 320. ISBN 978-1-107-13627-4.

[22] Albright, W. F. (1924). "Shinar-Šanḡar and Its Monarch Amraphel". The American Journal of Semitic Languages and Literatures. 40 (2): 125–133. doi:10.1086/370017. ISSN 1062-0516 (פון ענגליש וויקיפעדיע)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

@@ שורה 1: / שורה 1: @@
-{{דרעפט}}
+{{דעסקריפציע|קעניג פון שנער דערמאנט אין בראשית פרק יד}}
-<!-- הייבט אן רעדאגירן אונטער די שורה -->
+[[טעקע:Tempesta Abraham Makes the Enemies Flee Who Hold His Nephew.jpg|220px|קליין|שמאל|[[אברהם]] באזיגט די פיר קעניגן, אילוסטראציע פון [[אנטאניא טעמפעסטא]], יאר 1613]]
-{{דעסקריפציע|קעניג פון שנער, פון די פיר קעניגן אין מלחמת המלכים}}
+{{מנוקד|'''אַמְרָפֶל מלך שִׁנְעָר'''}}{{הערה|אין תרגום השבעים: Ἀμαρφάλ "אַמַרְפַל"}} ווערט דערמאנט אין {{תנ"ך|בראשית|יד|לאנג=יא}} אלס איינער וואס האט אנטיילגענומען ביי דער מלחמה אין עמק השידים. די פיר קעניגן, אמרפל, אריוך, כדרלעמר, און תדעל האבן זיך פאראייניגט צו אונטערדריקן אן [[אויפשטאנד]] פון פינף קעניגן פון [[כיכר הירדן]] וואס האבן ווידערגעשפעניגט אין כדרלעמר אין די צייטן פון [[אברהם אבינו]].
-[[טעקע:Tempesta Abraham Makes the Enemies Flee Who Hold His Nephew.jpg|220px|ממוזער|שמאל|[[אברהם]] באזיגט די פיר קעניגן, אילוסטראציע פון [[אנטאניא טעמפעסטא]], יאר 1613]]
-'''אמרפל''' דער קעניג פון [[שנער]], ווערט דערמאנט אין [[תנ"ך]] אין {{תנ"ך|בראשית|יד|לאנג=יא}} ווי איינער פון די קעניגן פון די [[מלחמת המלכים|פיר קעניגן קאאליציע]] וואס איז אויפגעשטעלט געווארן צוזאמען מיט [[אריוך]] דער קעניג פון [[אלסר]], [[כדרלעומר]] דער קעניג פון [[עילם]] און [[תדעל]] דער קעניג פון גוים, צו דערשטיקן די אויפשטאנד פון די פינף קעניגן פון [[ככר הירדן]] וואס האבן זיך פאראייניגט צו ווידערשפעניגן אין די קעניגן פון [[מעסאפאטאמיע]]. אמרפל איז דער ערשטער [[תנ"ך פערזענליכקייט]] מיטן טיטל "קעניג".
-==אין די פסוקים==
+== אין דער תורה און חז"ל ==
-די פיר קעניגן, אין שפיץ פון כדרלעומר, זענען געקומען קיין כנען צו אונטערדרוקן די פינף קעניגן פון ככר הירדן וועלכע האבן אין אים רעוואלטירט. אויפן וועג זענען זיי באפאלן נאך פעלקער, ווי די [[רפאים]], די [[חורים]], די [[אמורי (פאלק)|אמורים]] און נאך. אין זייער מלחמה קעגן די פינף קעניגן האבן זיי באזיגט די אויפשטענדלער, בארויבט זייער פארמעגן און גענומען פון זיי מענטשן אין געפענגעניש. [[אברהם אבינו]] האט זיי נאכגעיאגט אויף זייער וועג קיין צפון צו זייערע לענדער, און אין [[דמשק]] געגנט האט ער זיי דערגרייכט, באזיגט, און צוריקגעקערט דאס רויב און די געפאנגענע.
+נאך צוועלף יאר זיין אונטערטעניג צו [[כדרלעומר]] מלך עילם, האבן די שטעט פון כיכר הירדן ווידערגעשפעניגט אין אים. כדרלעומר איז געקומען צו פארן זיי צו אונטערדריקן, באגלייט מיט דריי אליאירטע קעניגן: אמרפל מלך שנער, [[תדעל]] מלך גוים, און [[אריוך]] מלך אלסר. אונטערוועגנס האט די קאאליצע איינגענומען און באזיגט א צאל פעלקער, די רפאים, זוזים, אימים, און חורים, ווי אויך די [[עמלק]]ים און אמוריים.
+די פינף קעניגן פון כיכר הירדן זענען אנטקעגנגעקומען די קאאליציע קיין עמק השידים אפצושלאגן די פיר קעניגן. די פיר האבן געזיגט אינעם קריג, די קעניגן פון כיכר הירדן זענען אנטלאפן, און כדרלעומר מיט זיינע לייט האבן בארויבט די שטעט, אריינגערעכנט [[לוט]] און זיין פארמעגן.
+ווען [[אברהם|אברם]] האט זיך דערוואוסט דערפון איז געקומען מיט זיינער קנעכט ראטעווען זיין פלימעניק, ער האט זיי באזיגט ביי חובה וואס איז צולינקס פון [[דמשק]], און ער האט באפרייט לוט און צוגענומען די רויב.
-אמרפל איז געווען באוואוסט אלס א גרויסער קעניג אין זיין צייט{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|א|מפרש=ספורנו}}}}, און לויט [[רש"י]] איז ער געווען דער חשוב'סטער צווישן די פיר קעניגן{{הערה|גור אריה פון [[מהר"ל]], בראשית יד,ה}}. אנדערע מפרשים זאגן אז כדרלעומר איז געווען דער חשוב'סטער און הויפט צווישן זיי{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|ד|מפרש=רד"ק}}}}, נאר אמרפל איז געווען דער עלטסטער{{הערה|פענח רזא און טור על התורה, בראשית יד,א}}. טייל זאגן אז אין גרויסקייט און אין פירן די קעניגרייך אינעווייניג אין לאנד איז אמרפל געווען אין שפיץ, און מיט העלדישקייט אין קריג איז כדרלעומר געווען אין שפיץ{{הערה|העמק דבר, בראשית יד,א}}.
+אמרפל ווערט דערמאנט דער ערשטער צווישן די פיר קעניגן אנהייב קאפיטל ווערט אמרפל, אבער שפעטער שיינט אז כדרלעומר איז געווען דער עיקר פירער{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|א|ד}}: שְׁתֵּים עֶשְׂרֵה שָׁנָה עָבְדוּ אֶת כְּדָרְלָעֹמֶר וגו', {{תנ"ך|בראשית|א|ד|אן=פרק}}: וּבְאַרְבַּע עֶשְׂרֵה שָׁנָה בָּא כְדָרְלָעֹמֶר וְהַמְּלָכִים אֲשֶׁר אִתּוֹ וגו'}}, און אמרפל ווערט אויסגערעכנט דער דריטער{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|א|ט}}: אֵת כְּדָרְלָעֹמֶר מֶלֶךְ עֵילָם וְתִדְעָל מֶלֶךְ גּוֹיִם וְאַמְרָפֶל מֶלֶךְ שִׁנְעָר וְאַרְיוֹךְ מֶלֶךְ אֶלָּסָר וגו'}}. דער ספורנו זאגט אז אמרפל איז געווען באוואוסט אלס א גרויסער קעניג אין זיין צייט{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|א|מפרש=ספורנו}}}}, און לויט [[רש"י]] איז ער געווען דער חשוב'סטער צווישן די פיר קעניגן{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|ה|מפרש=גור אריה}}}}, ווידער אנדערע מפרשים זאגן אז כדרלעומר איז געווען דער חשוב'סטער און הויפט צווישן זיי{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|ד|מפרש=רד"ק}}}}. טייל ערקלערן אז וויבאלד די קעניגן האבן ווידערגעשפעניגט אין כדרלעומר, האט ער זיך אריינגעלייגט מער אינעם קאמפיין ווי די אנדערע{{הערה|רש"י אין דפוס אלקבץ, געברענגט אין '''רש"י השלם – אריאל''' א, מכון אריאל: ירושלים, תשמ"ו, 143982}}. טייל זאגן אז כדרלעומר איז טאקע געווען דער פירער, אבער אמרפל איז געווען דער עלטסטער{{הערה|פענח רזא און טור על התורה, בראשית יד, א}}. טייל זאגן אז אין גרויסקייט און אין פירן די קעניגרייך אינעווייניג אין לאנד איז אמרפל געווען אין שפיץ, און מיט העלדישקייט אין קריג איז כדרלעומר געווען אין שפיץ{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|א|מפרש=העמק דבר}}}}.
-==זיין נאמען און לאנד==
+אין [[חז"ל]] ווערט געברענגט אז אמרפל און [[נמרוד]] זענען דער זעלבער מאן, ביידע זענען געווען קעניגן אין שנער, און ביידע זענען געווען קריגס העלדן{{הערה|רא"ם אויף רש"י; מהרש"א אויף {{בבלי|עירובין|נג|א}}.}}. די [[אמוראים]] [[רב (אמורא)|רב]] און [[שמואל (אמורא)|שמואל]] דינגען זיך וועלכע פון די צוויי נעמען זענען דער אריגינעלער: איינער זאגט אז נמרוד איז זיין עיקר נאמען, און אזוי נעמען אן רש"י און תרגום יונתן, און ער ווערט גערופן אמרפל "שאמר והפיל", ער האט געהייסן און געווארפן לאברהם אבינו אין קאלך-אויוון אריין; און איינער זאגט אז אמרפל איז דער עיקר נאמען, און ער ווערט גערופן נמרוד "שהמריד", ער האט געמאכט די גאנצע וועלט ווידערשפעניגן אין באשעפער{{הערה|{{בבלי|עירובין|נג|א}}}}. אין [[ספר הישר (אגדה)|ספר הישר]] ווערט ערקלערט אז דער צונאמען "אמרפל" האט ער באקומען נאכן דורכפאל ביים בויען דעם [[מגדל בבל]], וואס ווערט אין דעם ספר אויך צוגעשריבן צו נמרוד. אין מדרש רבה שטייט אז כוש, נמרוד, און אמרפל זענען אלע איין מענטש{{הערה|{{מדרש רבה|בראשית|מב|ד}}}}.
-[[טעקע:Brockhaus and Efron Jewish Encyclopedia e2 336-0.jpg|קליין|לינקס|טעקסט=אמרפל אין דזשואיש ענציקלאפעדיע|אילוסטראציע פון די דזשואיש ענציקלאפעדיע, צייגנדיג חמורבי אויף איינע פון זיינע טאוולען אלס אמרפל]]
+==אידענטיטעט==
-דער נאמען אמרפל ווערט אויך דערמאנט אין [[אוגאריט|אוגאריטישע]] טעקסטן מיט טראַנסקריפּציע '''עמרפ''', ווען דער בוכשטאב ל' פעלט{{הערה|פנחס ארצי, '''עולם התנ"ך: בראשית''', תל אביב, דוידזון עתי, 1993, עמ' 103.}}.
+[[טעקע:Brockhaus and Efron Jewish Encyclopedia e2 336-0.jpg|קליין|לינקס|טעקסט=אמרפל אין דזשואיש ענציקלאפעדיע|שניצונג פון חמורבי, איינער פון די השערות צום אידענטיטעט פאר אמרפל]]
-שנער איז למעשה דער אלטער נאמען פון [[בבל]], ווי עס ווייזט אויס פון [[מעשה דור הפלגה]]: {{ציטוטון|וַיְהִי בְּנָסְעָם מִקֶּדֶם וַיִּמְצְאוּ בִקְעָה בְּאֶרֶץ '''שִׁנְעָר''' וַיֵּשְׁבוּ שָׁם... עַל כֵּן קָרָא שְׁמָהּ '''בָּבֶל''' כִּי שָׁם בָּלַל ה' שְׂפַת כָּל הָאָרֶץ וּמִשָּׁם הֱפִיצָם ה' עַל פְּנֵי כָּל הָאָרֶץ|בראשית פרק י"א, פסוקים ב'; ט'}}, א זאך וואס שטימט מיט אן השערה וואס אידענטיפיצירט אמרפל מיט דער בבל'ישער [[חמורבי]], וואס איז אויך באקאנט ווי '''עמורפי'''. אנדערע שפעקולאציעס אידענטיפיצירן אים מיט אובל-פי-אל דער צווייטער, קעניג פון [[אשנונה]]{{הערה|Micael Roaf, '''Cambridge Atlas of Archaeology''' - king lists p.111 and pp.108-123.|כיוון=שמאל}}, אדער אמאר-סין, א קעניג אין די דריטע אור דינאסטיע{{הערה|1={{cite book|last=Rohl|first=David|title=The Lords of Avaris|date=2010|publisher=Random House|page=294}}|כיוון=שמאל}}.
+אמרפל פלעגט אידענטיפיצירט ווערן מיט כאַמוראַבי, א מאכטפאלער אימפעראטור וואס האט געקעניגט אין [[בבל]] פון 1792 פצ"ר ביז זיין טויט אין 1750 פצ"ר. זיין נאמען איז אין אקאדיש געווען כאַמוראַפּי (''Ḫâmmurapi''), שטאמענדיג פון אמוריש אַמוראַפי (''ʻAmmurāpi''){{הערה|כיוון=שמאל|{{cite encyclopedia|year=2004|title=Hammurapi|encyclopedia=The Oxford Companion to the Bible|publisher=Oxford University Pre|location=Oxford|url=https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780195046458.001.0001/acref-9780195046458-e-0309|last=Millard|first=Alan|isbn=978-0-19-504645-8|editor-last1=Metzger|editor-first1=Bruce M.|editor-last2=Coogan|editor-first2=Michael D.|orig-year=1993|url-access=subscription}}.}}, און האט קלאנגען ענליך צו "אמרפל". דער מיינונג איז שוין אויפגעברעגנט געווארן דורך ע. שראדער אין 1888{{הערה|כיוון=שמאל|''[https://archive.org/details/cuneiforminscrip02schr Cuneiform Inscriptions and the Old Testament],'' vol II (1888), pp 299ff }}, און איז געווען פראמינענט יארן לאנג. דאס שטימט מיט'ן טיטל "מלך שנער", לויט ווי עס קומט אויס פון די פסוקים אין [[פרשת נח]], אז בבל א שטאט איז אין "ארץ שנער"{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|י|י}}.}}, און שנער איז דער אריגינעלער נאמען פון בבל{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יא|ב|ט}}.}}, אזוי אויך טוט אונקלוס טייטשן אז שנער איז בבל.
-[[יוסף בן מתתיהו]] שרייבט אין זיין ספר "[[קדמוניות היהודים]]", אז אמרפל איז געווען אן [[אשור]]'ישער קריגס-מיניסטער וועלכער איז געשיקט געווארן מיט דריי אנדערע קריגס-מיניסטארן פאר א שטראף קאמפיין אין כנען; צוזאמען האבן זיי בארויבט [[סיריע]] און אונטערטעניגט די קעניגן פון [[סדום]] און אומגעגנט וועלכע האבן ווידערשפעניגט אין אשור{{הערה|שם=hebrewRTL-b|יוסף בן מתתיהו, '''קדמוניות היהודים''', ירושלים, מוסד ביאליק, 2002, זייט 19.}}.
+מער מאדערנע פארשער שלאגן דאס אפ, ווייל עס וואלט ווען געדארפט זיין "עמרפ", מיט אן ע' אין אנהייב און אן קיין ל' צום סוף, אזוי ווי עס ערשיינט אין די דאקומענטן פון אוגאַריט. אזוי אויך שטימט נישט דאס אז מלך עילם שטייט אין שפיץ פון דער קאאליציע, נישט דער גרויסער כאמוראבי. פארהאן וואס ערקלערן דער אויסלייג אין דער תורה, אז עס איז א ווייניגער-באקאנטער ווערסיע פון כאמוראבי'ס נאמען, "כאמוראבי-אל", און עס איז געבויט פון אן טראנסקריפציע פון דער סעמיטישער ווערסיע פון זיין נאמען צו אקאדיש, וועלכע האט נישט געהאט קיין ע' קלאנג, און דערפאר איז עס געווארן אמרפל{{הערה|שם=פנחס103|[[#ארצי|ארצי]], 1993}}{{הערה|שם=מייזלר|[[#מייזלר|מייזלר]], אמרפל}}.
-==אין חז"ל==
+געוויסע פארשער אידענטיפיצירן אמרפל מיט איבאַל-פי-על {{רוימישע נומערן|2}} קעניג פון [[אשנונא]]{{הערה|כיוון=שמאל|Micael Roaf, '''Cambridge Atlas of Archaeology''' - king lists p.111 and pp.108-123.|כיוון=שמאל}}, אַמאַר-סין, דער דריטער הערשער פון דער דריטער דינאסטיע אין אור{{הערה|כיוון=שמאל|1={{cite book|last=Rohl|first=David|title=The Lords of Avaris|date=2010|publisher=Random House|page=294}}|כיוון=שמאל}}, אדער אַמוט-פיעל {{רוימישע נומערן|2}} קעניג פון קאַנטאַ{{הערה|כיוון=שמאל|{{cite book |title=The City of Babylon: A History, c. 2000 BC – AD 116 |last=Dalley |first=Stephanie |publisher=Cambridge University Press |year=2021 |isbn=978-1-107-13627-4 |page=320 |url=https://books.google.com/books?id=TMsvEAAAQBAJ&pg=PA320}}}}.
-אין [[חז"ל]] ווערט געברענגט אז אמרפל איז נישט קיין צווייטער ווי [[נמרוד]], און די [[אמוראים]] [[רב (אמורא)|רב]] און [[שמואל (אמורא)|שמואל]] קריגן זיך איבער די צוויי נעמען{{הערה|{{בבלי|עירובין|נג|א}}}}: {{ציטוטון|1=רב ושמואל, חד אמר: נמרוד שמו, ולמה נקרא שמו אמרפל? ש'''אמר והפיל''' לאברהם אבינו בתוך כבשן האש. וחד אמר: אמרפל שמו, ולמה נקרא שמו נמרוד? ש'''המריד''' את כל העולם כולו עליו [=אויף ה'] במלכותו.}}
-אויך אין [[ספר הישר (אגדה)|ספר הישר]] שטייט אז אמרפל איז נמרוד{{הערה|'''ספר הישר''', ירושלים תשט"ו, עמ' 28}}, מיט די ערקלערונג אז דעם צונאמען "אמרפל" האט ער באקומען נאכן דורכפאל ביים בויען דעם [[מגדל בבל]], וואס ווערט אין דעם ספר אויך צוגעשריבן צו נמרוד.
+וויליאם פ. אלברייט האט רעקאנסטרואירט דער אקאדישער נאמען פון אמרפל אלס אַמורו-איפּאַל ({{משמאל לימין|''*Amurru-ippal''}}), אַמורו-אַפּיל ({{משמאל לימין|''*Amurru-apil''}}), אַמורו-אַפּילי ({{משמאל לימין|''*Amurru-apili''}}), אדער אַמורו-איפּול ({{משמאל לימין|''*Amurru-ipul''}}); אלע מער-ווייניגער מיט די זעלבע באדייט פון "אַמורו (-אן אפגא-ט) שענקט"{{הערה|{{cite journal |title=Shinar-Šanḡar and Its Monarch Amraphel |journal=The American Journal of Semitic Languages and Literatures |url=https://www.journals.uchicago.edu/doi/pdf/10.1086/370017 |last=Albright |first=W. F. |issue=2 |volume=40 |pages=125–133 |doi=10.1086/370017 |year=1924 |issn=1062-0516|url-access=subscription }} (פון ענגליש וויקיפעדיע)}}. קעניגן מיט אזוינע נעמען זענען אבער אומבאקאנט. צווישן פארשער זענען אויך דא וואס ווילן זאגן אז "שנער" דא איז נישט בבל, נאר א געגנט מער צפון-צו{{הערה|שם=פנחס103}}{{הערה|שם=מייזלר}}.
-==זעט אויך==
+== ביבליאגראפיע ==
-* [[אריוך]]
+*{{אנקער|ארצי|פנחס ארצי, '''עולם התנ"ך: בראשית''', תל אביב, דוידזון עתי, 1993, עמ' 103.}}
-* [[כדרלעומר]]
+*{{אנקער|מייזלר|בנימין מייזלר, "אמרפל", '''אנציקלופדיה מקראית''' א, עמוד 449}}
-* [[תדעל]]
+<div class="mw-content-ltr">
+*{{אנצ יהודית|1440-amraphel|Amraphel}}</div>
-==דרויסנדע לינקס==
+==דרויסנדיגע לינקס==
-*[http://hydepark.hevre.co.il/hydepark/topic.asp?topic_id=1154938&whichpage=1 מי היה אמרפל מלך שנער?] פון פורום "עצור, כאן חושבים"
+* [https://www.bhol.co.il/forums/topic.asp?cat_id=24&topic_id=1154938&forum_id=1364 מי היה אמרפל מלך שנער?] אין "[[עצור כאן חושבים]]" פאָרום
-*[http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=1440&letter=A אמרפל] אין [[דזשואיש ענציקלאפעדיע]] {{אנגלית}}
 ==רעפערענצן==
@@ שורה 37: / שורה 36: @@
 [[קאַטעגאָריע:בבל]]
 [[קאַטעגאָריע:גוי'אישע קעניגן אין תנ"ך]]
+[[קאַטעגאָריע:פרשת לך לך]]
+[[קאַטעגאָריע:מלחמת המלכים]]
+[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]]
 [[he:אמרפל]]