אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:פאריז"
ק (החלפת טקסט – "ײַ" ב־"יי") |
({{קרד/ויקי/יידיש}}) |
||
| (18 מיטלסטע ווערסיעס פון 4 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע||ענגליש = capital of France|העב=בירת צרפת|דייטש=Hauptstadt und bevölkerungsreichste Stadt Frankreichs|}} | |||
{{יישוב | {{יישוב | ||
|נאמען= פּאַריז | |נאמען= פּאַריז | ||
| שורה 40: | שורה 41: | ||
|סטאטיסטיק= | |סטאטיסטיק= | ||
|סארט יישוב=שטאָט}} | |סארט יישוב=שטאָט}} | ||
'''פּאַריז''' ({{שפראך-fr|Paris}} ''פּאַרי'') איז די [[הויפטשטאט|הויפּטשטאָט]] פון [[פראנקרייך|פראַנקרייך]]. זי איז די גרעסטע שטאָט אין [[אייראפע|אייראָפּע]] נאָך [[לאנדאן|לאָנדאָן]], און די 20סטע אין באַציאונג איבער דער גאָרער וועלט. די שטאָט פּאַריז, צווישן אירע אַלטע | '''פּאַריז''' ({{שפראך-fr|Paris}} ''פּאַרי'') איז די [[הויפטשטאט|הויפּטשטאָט]] פון [[פראנקרייך|פראַנקרייך]]. זי איז די גרעסטע שטאָט אין [[אייראפע|אייראָפּע]] נאָך [[לאנדאן|לאָנדאָן]], און די 20סטע אין באַציאונג איבער דער גאָרער וועלט. די שטאָט פּאַריז, צווישן אירע אַלטע גרעניצן פון 1860, האַלט אַ שטח פון 105 קוואַדראַט ק"מ און אַ געשאַצטע באַפעלקערונג פון 2,193,031 (יאַנואַר 2007). | ||
דער [[סיין]] טייך פליסט אַדורך דעם עלטסטן טייל פון פּאַריז. אַרום פּאַריז געפינען זיך אַ סך וועלדער. | דער [[סיין]] טייך פליסט אַדורך דעם עלטסטן טייל פון פּאַריז. אַרום פּאַריז געפינען זיך אַ סך וועלדער. | ||
פּאַריז איז געגרינדעט געוואָרן אינעם 3טן יאָרהונדערט פאַר דער ציווילער רעכענונג דורך אַ [[קעלטן|קעלטישן פאָלק]], די פּאַריזיאי, פון וועמען די שטאָט האָט גענומען איר נאָמען. אינעם 12טן יאָרהונדערט איז פּאַריז געווען די גרעסטע שטאָט אין דער מערב־וועלט, אַ | פּאַריז איז געגרינדעט געוואָרן אינעם 3טן יאָרהונדערט פאַר דער ציווילער רעכענונג דורך אַ [[קעלטן|קעלטישן פאָלק]], די פּאַריזיאי, פון וועמען די שטאָט האָט גענומען איר נאָמען. אינעם 12טן יאָרהונדערט איז פּאַריז געווען די גרעסטע שטאָט אין דער מערב־וועלט, אַ בליענדיגער האַנדל־צענטער, און דער היים פונעם [[אוניווערסיטעט פון פאריז|אוניווערסיטעט פון פּאַריז]], איינער פון די ערשטע אוניווערזיטעטן אין אייראָפּע. אינעם 18טן יאָרהונדערט, איז פּאַריז געווען די הויפּט אָרט פון דער [[פראנצויזישע רעוואלוציע|פראַנצויזישער רעוואָלוציע]], און זינט דעמאָלסט איז פּאַריז אַ וויכטיגער צענטער פון [[פינאנץ|פינאַנץ]], [[האנדל|האַנדל]], [[מאדע|מאָדע]], וויסנשאַפט און די קונסטן, ווי אויך דער צענטער פון [[פאליטיק|פּאָליטיק]] און [[פארקער]]. | ||
דער [[איל-דע-פראנס|פּאַריזער ראַיאָן]] האָט אַ [[ברוטא אינלענדישער פראדוקט|ברוטאָ אינלענדישער פּראָדוקט]] פון €612 ביליאָן (גיליטיק 2012), וואָס איז מער ווי 30 פּראָצענט פונעם ברוטאָ אינלענדישן פּראָדוקט פון גאַנץ פראַנקרייך, און אַזוי אַרום ווערט ראַנגירט פון די פינף רייכסטע ראַיאָנען פון אייראָפּע. פּאַריז איז דער באַנקירן און פינאַנץ צענטער פון פראַנקרייך, און דאָרט געפינען זיך די הויפּטקוואַרטירן פון 30 פירמעס אינעם [[פארטון גלאבאל 500|פארטון גלאָבאַל 500]]. | דער [[איל-דע-פראנס|פּאַריזער ראַיאָן]] האָט אַ [[ברוטא אינלענדישער פראדוקט|ברוטאָ אינלענדישער פּראָדוקט]] פון €612 ביליאָן (גיליטיק 2012), וואָס איז מער ווי 30 פּראָצענט פונעם ברוטאָ אינלענדישן פּראָדוקט פון גאַנץ פראַנקרייך, און אַזוי אַרום ווערט ראַנגירט פון די פינף רייכסטע ראַיאָנען פון אייראָפּע. פּאַריז איז דער באַנקירן און פינאַנץ צענטער פון פראַנקרייך, און דאָרט געפינען זיך די הויפּטקוואַרטירן פון 30 פירמעס אינעם [[פארטון גלאבאל 500|פארטון גלאָבאַל 500]]. | ||
אין פּאַריז געפינט זיך דער מערסט־באַזוכטער [[קונסט | אין פּאַריז געפינט זיך דער מערסט־באַזוכטער [[קונסט מוזעאום]] אין דער וועלט, די [[לואוורע]], ווי אויך אַנדערע מוזעאומס. ארכיטעקטורישע אָנדענקפּונקטן אין פּאַריז שליסן איין דעם [[נאטרעדאם דע פאריז|נאָטרעדאַם דע פּאַריז]] קאַטעדראַל און דעם [[אייפל טורעם|אייפל טורעם]]. אין 2014 האָבן 22.4 מיליאָן טוריסטן באַזוכט פּאַריז, די שפּיץ פון אַלע טוריסטן צילן. פּאַריז איז אויך באַקאַנט פאַר [[מאדע|מאָדע]] און [[רעסטאראנט|רעסטאָראַנען]]. רוב פון די הויפּט אוניווערזיטעטן אין פראַנקרייך געפינען זיך אין פּאַריז, ווי אויך די צייטונגען ''[[לע מאנד]]'', ''[[לע פיגארא]]'' און ''[[ליבעראשיאן]]''. | ||
פּאַריז איז אַ | פּאַריז איז אַ וויכטיגער באַן, שאָסיי און לופט־טראַנספּאָרט קנופּ, באַדינט דורך די צוויי אינטערנאַציאָנאַלע פליפעלדער [[פאריז-שארל דע גאל לופטפעלד|פּאַריז-שאַרל דע גאָל]] און [[פאריז-ארלי לופטפעלד|פּאַריז-אָרלי]]. דער [[פאריז מעטרא|פּאַריזער מעטראָ]], וואָס האָט זיך געעפנט אין 1900, האָט אַ לענג פון 200 ק"מ און באַדינט 9 מיליאָן פּאַסאַזשירן טאָג טעגלעך. פּאַריז איז דער קנופּ פונעם נאַציאָנאַלן שאָסיי נעצווערק, און איז אַרומגענומען מיט דריי אַרום־שאָסייען. | ||
דער היינטיגער בירגערמייסטער פון פּאַריז איז [[אן הידאלגא|אַן הידאַלגאָ]], געוויילט צום אַמט דעם 5טן אַפּריל 2014. זי איז די ערשטע פרוי צו זיין בירגערמייסטער פון פּאַריז. | דער היינטיגער בירגערמייסטער פון פּאַריז איז [[אן הידאלגא|אַן הידאַלגאָ]], געוויילט צום אַמט דעם 5טן אַפּריל 2014. זי איז די ערשטע פרוי צו זיין בירגערמייסטער פון פּאַריז. | ||
| שורה 83: | שורה 84: | ||
פּאַריז געפינט זיך אין צפון־צענטראַל פראַנקרייך, 450 ק"מ דרום־מזרח פון [[לאנדאן|לאָנדאָן]], 287 ק"מ דרום פון [[קאלע]], 306 ק"מ דרום־מערב פון [[בריסל]], 774 ק"מ צפון פון [[מארסיי|מאַרסיי]], 385 ק"מ צפון־מערב פון [[נאנט]] און 135 ק"מ צפון־מזרח פון [[רוען]]. פּאַריז ליגט אויפן [[סיין]] טייך און שליסט איין אין זיך צוויי אינזלען. | פּאַריז געפינט זיך אין צפון־צענטראַל פראַנקרייך, 450 ק"מ דרום־מזרח פון [[לאנדאן|לאָנדאָן]], 287 ק"מ דרום פון [[קאלע]], 306 ק"מ דרום־מערב פון [[בריסל]], 774 ק"מ צפון פון [[מארסיי|מאַרסיי]], 385 ק"מ צפון־מערב פון [[נאנט]] און 135 ק"מ צפון־מזרח פון [[רוען]]. פּאַריז ליגט אויפן [[סיין]] טייך און שליסט איין אין זיך צוויי אינזלען. | ||
אין דעם שטח פון דער שטאָט געפינען זיך | אין דעם שטח פון דער שטאָט געפינען זיך עטליכע בערגלעך, וואָס דאָס העכסטע פון זיי איז מאָנמארטרע, הויך 129 מעטער. | ||
פּאַריז האָט אַ שטח פון 105.4 קוואַדראַט ק"מ. אין פאַרגלייך איז [[ירושלים]] גרויס 125 קוואַדראַט ק"מ, [[ניו יארק סיטי|ניו יאָרק]] 786 קוואַדראַט ק"מ, און [[גרויסלאנדאן|גרויסלאָנדאָן]] 1587 קוואַדראַט ק"מ. דער גרעסטער דיסטאַנץ פון מזרח ביז מערב איז 18 ק"מ. | פּאַריז האָט אַ שטח פון 105.4 קוואַדראַט ק"מ. אין פאַרגלייך איז [[ירושלים]] גרויס 125 קוואַדראַט ק"מ, [[ניו יארק סיטי|ניו יאָרק]] 786 קוואַדראַט ק"מ, און [[גרויסלאנדאן|גרויסלאָנדאָן]] 1587 קוואַדראַט ק"מ. דער גרעסטער דיסטאַנץ פון מזרח ביז מערב איז 18 ק"מ. | ||
| שורה 92: | שורה 93: | ||
פּאַריז איז די צווייטע טייערסטע שטאָט אין דער וועלט. די אַנדערע טייערסטע שטעט אין אייראָפּע זענען [[אסלא|אָסלאָ]], [[ציריך]], [[גענף]] און [[קאפנהאגן|קאָפּנהאַגען]]. | פּאַריז איז די צווייטע טייערסטע שטאָט אין דער וועלט. די אַנדערע טייערסטע שטעט אין אייראָפּע זענען [[אסלא|אָסלאָ]], [[ציריך]], [[גענף]] און [[קאפנהאגן|קאָפּנהאַגען]]. | ||
=== | === באַשעפטיגונג === | ||
לויטן צענזוס פון 2011, איז 59.0 פּראָצענט פון דער אַרבעטסקראַפט אינעם פּאַריזער מעטראָפּאָליטאַנער שטח אין האַנדל, טראַנספּאָרטאַציע און מאַרק דינסטן; 26.8 פּראָצענט האָבן געאַרבעט אין בילדונג און אַנדערע קהלישע דינסטן; 8.6 פּראָצענט האָבן געאַרבעט אין פאַבריקאַציע, מינעריי און עפנטלעכע נוציגקייטן; 5.3 פּראָצענט האָבן געאַרבעט אין קאָנסטרוקציע; און 0.3 פּראָצענט האָבן געאַרבעט אין לאַנדווירטשאַפט. | לויטן צענזוס פון 2011, איז 59.0 פּראָצענט פון דער אַרבעטסקראַפט אינעם פּאַריזער מעטראָפּאָליטאַנער שטח אין האַנדל, טראַנספּאָרטאַציע און מאַרק דינסטן; 26.8 פּראָצענט האָבן געאַרבעט אין בילדונג און אַנדערע קהלישע דינסטן; 8.6 פּראָצענט האָבן געאַרבעט אין פאַבריקאַציע, מינעריי און עפנטלעכע נוציגקייטן; 5.3 פּראָצענט האָבן געאַרבעט אין קאָנסטרוקציע; און 0.3 פּראָצענט האָבן געאַרבעט אין לאַנדווירטשאַפט. | ||
=== | === איינקופטן === | ||
דער | דער דורכשניטליכער נעטאָ הויזגעזינד־איינקונפט (נאָך ביישטייערונגען פאַר געזונט און פּענסיע) אין פּאַריז איז געווען €36,085 אין 2011. ער האָט געגרייכט פון €22,095 אינעם 19טן אראנדיסמאנט צו €82,449 אינעם 7טן אראנדיסמאנט. | ||
== טוריזם == | == טוריזם == | ||
| שורה 102: | שורה 103: | ||
* ''דער [[אייפל טורעם|אייפל טורעם]]'' איז דער באַרימסטער אָרט אין פּאַריז, געבויט אין 1889 דורך [[גוסטאוו אייפל|גוסטאַוו אייפל]] מיט 6,300 טאָן אייזן — דאָס הייסט מיט 18,000 שטיקער אייזן און 2.5 מיליאָן ניטעס. מיט אַ הייך פון 300 מעטער, איז ער געווען אַ לענגערע צייט דער העכסטער טורעם אין דער גאָרער וועלט. מער ווי 6 מיליאָן מענטשן באַזוכן אים יערליך. | * ''דער [[אייפל טורעם|אייפל טורעם]]'' איז דער באַרימסטער אָרט אין פּאַריז, געבויט אין 1889 דורך [[גוסטאוו אייפל|גוסטאַוו אייפל]] מיט 6,300 טאָן אייזן — דאָס הייסט מיט 18,000 שטיקער אייזן און 2.5 מיליאָן ניטעס. מיט אַ הייך פון 300 מעטער, איז ער געווען אַ לענגערע צייט דער העכסטער טורעם אין דער גאָרער וועלט. מער ווי 6 מיליאָן מענטשן באַזוכן אים יערליך. | ||
* ''די [[לואוורע]]'' איז אַ מוזעאום מיט באַרימטע אַלטע קונסטווערק, ווי למשל די [[מאנא ליסע|מאָנאַ ליסע]] און דער ווענוס דע מילא. די געביידע האָט מען געבויט אַלס וואוינונג אָרט פאַר די מלכים פון פראַנקרייך. די לואוורע איז דער דריטער גרעסטער מוזעאום אין דער וועלט, מיט 60,000 קוואַדראַט מעטער פון ווייז־אָרט.<ref>דער [[מעטראפאליטאנער מוזעאום פון קונסט]] אין [[ניו יארק סיטי|ניו יארק]], און דער [[הערמיטאזש | * ''די [[לואוורע]]'' איז אַ מוזעאום מיט באַרימטע אַלטע קונסטווערק, ווי למשל די [[מאנא ליסע|מאָנאַ ליסע]] און דער ווענוס דע מילא. די געביידע האָט מען געבויט אַלס וואוינונג אָרט פאַר די מלכים פון פראַנקרייך. די לואוורע איז דער דריטער גרעסטער מוזעאום אין דער וועלט, מיט 60,000 קוואַדראַט מעטער פון ווייז־אָרט.<ref>דער [[מעטראפאליטאנער מוזעאום פון קונסט]] אין [[ניו יארק סיטי|ניו יארק]], און דער [[הערמיטאזש מוזעאום]] אין [[פעטערבורג]] זענען גרעסער.</ref> ער איז דער מערסט באַזוכטער קונסט־מוזעאום אין דער וועלט וואָס העכער 5 מיליאָן מענטשן באַזוכן אים יעדע יאָר. | ||
* ''דער [[מוזעאום ד'ארסע]]'' וואָס איז אַמאָל געווען אַ באַן סטאַנציע איז היינט אַ | * ''דער [[מוזעאום ד'ארסע]]'' וואָס איז אַמאָל געווען אַ באַן סטאַנציע איז היינט אַ קונסט־מוזעאום. די קונסט אין מוזעאום ד'ארסע איז פון די יאָרן 1848 ביז 1915. דאָס איז נייער ווי די קונסט אין דער לואוורע. | ||
* דער ''[[מולען רוזש]]'' איז אַ [[קאבארע]] וואָס האָט זיך געעפנט אין 1889. און געפינט זיך אין [[מאנמארטרע]]. | * דער ''[[מולען רוזש]]'' איז אַ [[קאבארע]] וואָס האָט זיך געעפנט אין 1889. און געפינט זיך אין [[מאנמארטרע]]. | ||
* די ''[[שאמפס-עליזע]]'' איז אפשר די מערסט באַרימטע גאַס אין פּאַריז, און פון די מערסט בארימטע אין דער וועלט. זי איז פול מיט ערטער וואו איינצוקויפן און עסן. ביי איין עק פון דער שאמפס־עליזע געפינט זיך דער [[ארק דע טריאמף]]. | * די ''[[שאמפס-עליזע]]'' איז אפשר די מערסט באַרימטע גאַס אין פּאַריז, און פון די מערסט בארימטע אין דער וועלט. זי איז פול מיט ערטער וואו איינצוקויפן און עסן. ביי איין עק פון דער שאמפס־עליזע געפינט זיך דער [[ארק דע טריאמף]]. | ||
| שורה 118: | שורה 119: | ||
== בילדונג == | == בילדונג == | ||
פּאַריז איז דער מערסט געבילדעטער דעפּאַרטמענט אין גאַנץ פראַנקרייך. בערך 40 פּראָצענט פון דער באַפעלקערונג האָט אַ דיפּלאָם. | פּאַריז איז דער מערסט געבילדעטער דעפּאַרטמענט אין גאַנץ פראַנקרייך. בערך 40 פּראָצענט פון דער באַפעלקערונג האָט אַ דיפּלאָם. | ||
אינעם 12טן יאָרהונדערט איז געגרינדעט געוואָרן דער [[אוניווערסיטעט פון פאריז|אוניווערסיטעט פון פּאַריז]], באַקאַנט ווי דער [[סארבאן|סאָרבאָן]]. אין 1970 האט מען אים צעטיילט אין 13 אויטאָנאָמישע | אינעם 12טן יאָרהונדערט איז געגרינדעט געוואָרן דער [[אוניווערסיטעט פון פאריז|אוניווערסיטעט פון פּאַריז]], באַקאַנט ווי דער [[סארבאן|סאָרבאָן]]. אין 1970 האט מען אים צעטיילט אין 13 אויטאָנאָמישע אוניווערזיטעטן. | ||
== קולטור == | == קולטור == | ||
| שורה 124: | שורה 125: | ||
[[טעקע:Louvre_at_night_centered.jpg|קליין|250px|די לואוורע ביינאכט]] | [[טעקע:Louvre_at_night_centered.jpg|קליין|250px|די לואוורע ביינאכט]] | ||
[[טעקע:Paris-Marais-Synagoge-102-2017-gje.jpg|קליין|200px|אַ שול אין פּאַריז|טעקסט=]] | [[טעקע:Paris-Marais-Synagoge-102-2017-gje.jpg|קליין|200px|אַ שול אין פּאַריז|טעקסט=]] | ||
פּאַריז איז א קולטורעלער צענטער פונעם ערשטן ראַנג, מיט מער ווי 210 | פּאַריז איז א קולטורעלער צענטער פונעם ערשטן ראַנג, מיט מער ווי 210 מוזעאומס, און אויך אַ הויפּט צענטער פון מאָדע. | ||
=== ביבליאָטעקן === | === ביבליאָטעקן === | ||
| שורה 141: | שורה 142: | ||
{{הויפטשטעט פונעם | {{הויפטשטעט פונעם אייראפעאישן פארבאנד}} | ||
[[קאַטעגאָריע:פאריז|*]] | [[קאַטעגאָריע:פאריז|*]] | ||
[[קאַטעגאָריע:שטעט אין פראנקרייך]] | [[קאַטעגאָריע:שטעט אין פראנקרייך]] | ||
[[קאַטעגאָריע:הויפטשטעט אין אייראפע]] | [[קאַטעגאָריע:הויפטשטעט אין אייראפע]] | ||
[[he:פריז]] | |||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | |||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 12:22, 18 יולי 2024
| ||||||||||||||||||||||||||||||
פּאַריז (פראַנצויזיש: Paris פּאַרי) איז די הויפּטשטאָט פון פראַנקרייך. זי איז די גרעסטע שטאָט אין אייראָפּע נאָך לאָנדאָן, און די 20סטע אין באַציאונג איבער דער גאָרער וועלט. די שטאָט פּאַריז, צווישן אירע אַלטע גרעניצן פון 1860, האַלט אַ שטח פון 105 קוואַדראַט ק"מ און אַ געשאַצטע באַפעלקערונג פון 2,193,031 (יאַנואַר 2007). דער סיין טייך פליסט אַדורך דעם עלטסטן טייל פון פּאַריז. אַרום פּאַריז געפינען זיך אַ סך וועלדער.
פּאַריז איז געגרינדעט געוואָרן אינעם 3טן יאָרהונדערט פאַר דער ציווילער רעכענונג דורך אַ קעלטישן פאָלק, די פּאַריזיאי, פון וועמען די שטאָט האָט גענומען איר נאָמען. אינעם 12טן יאָרהונדערט איז פּאַריז געווען די גרעסטע שטאָט אין דער מערב־וועלט, אַ בליענדיגער האַנדל־צענטער, און דער היים פונעם אוניווערסיטעט פון פּאַריז, איינער פון די ערשטע אוניווערזיטעטן אין אייראָפּע. אינעם 18טן יאָרהונדערט, איז פּאַריז געווען די הויפּט אָרט פון דער פראַנצויזישער רעוואָלוציע, און זינט דעמאָלסט איז פּאַריז אַ וויכטיגער צענטער פון פינאַנץ, האַנדל, מאָדע, וויסנשאַפט און די קונסטן, ווי אויך דער צענטער פון פּאָליטיק און פארקער.
דער פּאַריזער ראַיאָן האָט אַ ברוטאָ אינלענדישער פּראָדוקט פון €612 ביליאָן (גיליטיק 2012), וואָס איז מער ווי 30 פּראָצענט פונעם ברוטאָ אינלענדישן פּראָדוקט פון גאַנץ פראַנקרייך, און אַזוי אַרום ווערט ראַנגירט פון די פינף רייכסטע ראַיאָנען פון אייראָפּע. פּאַריז איז דער באַנקירן און פינאַנץ צענטער פון פראַנקרייך, און דאָרט געפינען זיך די הויפּטקוואַרטירן פון 30 פירמעס אינעם פארטון גלאָבאַל 500.
אין פּאַריז געפינט זיך דער מערסט־באַזוכטער קונסט מוזעאום אין דער וועלט, די לואוורע, ווי אויך אַנדערע מוזעאומס. ארכיטעקטורישע אָנדענקפּונקטן אין פּאַריז שליסן איין דעם נאָטרעדאַם דע פּאַריז קאַטעדראַל און דעם אייפל טורעם. אין 2014 האָבן 22.4 מיליאָן טוריסטן באַזוכט פּאַריז, די שפּיץ פון אַלע טוריסטן צילן. פּאַריז איז אויך באַקאַנט פאַר מאָדע און רעסטאָראַנען. רוב פון די הויפּט אוניווערזיטעטן אין פראַנקרייך געפינען זיך אין פּאַריז, ווי אויך די צייטונגען לע מאנד, לע פיגארא און ליבעראשיאן.
פּאַריז איז אַ וויכטיגער באַן, שאָסיי און לופט־טראַנספּאָרט קנופּ, באַדינט דורך די צוויי אינטערנאַציאָנאַלע פליפעלדער פּאַריז-שאַרל דע גאָל און פּאַריז-אָרלי. דער פּאַריזער מעטראָ, וואָס האָט זיך געעפנט אין 1900, האָט אַ לענג פון 200 ק"מ און באַדינט 9 מיליאָן פּאַסאַזשירן טאָג טעגלעך. פּאַריז איז דער קנופּ פונעם נאַציאָנאַלן שאָסיי נעצווערק, און איז אַרומגענומען מיט דריי אַרום־שאָסייען.
דער היינטיגער בירגערמייסטער פון פּאַריז איז אַן הידאַלגאָ, געוויילט צום אַמט דעם 5טן אַפּריל 2014. זי איז די ערשטע פרוי צו זיין בירגערמייסטער פון פּאַריז.
היסטאָריע
עטימאָלאָגיע
דער נאָמען "פּאַריז" שטאַמט פון די אַמאָליגע איינוואוינער, דער קעלטישער שבט די פּאַריזיאי.
פּאַריז ווערט אָפט גערופן "די ליכטיקע שטאָט" (La Ville Lumière), סיי צוליב איר פירנדע ראָלע ווערנט דער אויפקלערונג, סיי ווייל פּאַריז איז געווען פון די ערשטע אייראָפּייאישע שטעט וואָס האָבן אַריינגעשטעלט גאַזענע גאַס באַלייכטונג. אין די 1860ער יאָרן זענען די בולעוואַרן און גאַסן פון פּאַריז געוואָרן באַלייכטעט מיט 56,000 גאַז לאָמפּן.
די איינוואוינער פון פּאַריז רופט מען "פּאַריזער" (אויף פראַנצויזיש Parisiens).
מיטל־אַלטער
במשך דער הונדערט-יעריגער מלחמה, האָט ענגלאַנד געהערשט איבער פּאַריז פון 1420 ביז 1437.
אין 1789 האָט זיך די פראַנצויזישע רעוואָלוציע אָנגעהויבן אין פּאַריז. פּאַריז איז געווען די הויפּטשטאָט פון דער פראַנצויזישער אימפּעריע וואָס נאַפּאָלעאָן האָט אויפגעשטעלט אין 1804. אין יאָר 1814 האָט רוסלאַנד באַזיגט פּאַריז .
מאָדערנע תקופה
אין 1871 האט פּרייסן איינגענומען פּאַריז.
ביז 1901 איז די באַפעלקערונג פון פּאַריז געוואָקסן צו 2,715,000. אַ סך קינסטלער האָבן זיך באַזעצט אין פּאַריז, צווישן זיי פּיקאַסאָ און מאטיס. פּאַריז איז געווען דער געבורטאָרט פון פאוויזם, קוביזם און אַבסטראַקטע קונסט.
בעת דער ערשטער וועלט־מלחמה, איז פּאַריז געווען א שטיק צייט דער פראָנט. צווישן 600 און א טויזנט פּאַריזער טאַקסיס האָבן געשפּילט אַ ראָלע אין דער מלחמה ווען זיי האָבן געפירט 6,000 זעלנער צום פראָנט ביים ערשטן קאַמף פונעם מאַרן. די שטאָט פּאַריז איז באָמבאַרדירט געוואָרן דורך צעפעלינען. אין די יאָרן נאָך דער מלחמה האָט פּאַריז געצויגן שרייבער, מוזיקאַנטן און קינסטלער פון אַרום דער וועלט, צווישן זיי ערנעסט העמינגוויי, איגאָר סטראווינסקי, זשאסעפין בייקער און דער מאָלער סאַלוואַדאָר דאלי.
זינט איר באַפרייאונג פון נאַצישער דייטשלאַנד אין 1944 דורך די אַליאירטע קראַפטן איז פּאַריז געבליבן די פרייע הויפּטשטאָט פון פראַנקרייך.
דעם 25סטן מערץ 1977 איז זשאַק שיראק געוואָרן דער ערשטער געוויילטער בירגערמייסטער פון פּאַריז זינט 1789.
דעם 13טן נאָוועמבער 2015 זענען דערמאָרדעט געוואָרן אין פּאַריז מער ווי 120 מענטשן אין א ריי טעראָר־אַטאַקעס.
געאָגראַפיע
פּאַריז געפינט זיך אין צפון־צענטראַל פראַנקרייך, 450 ק"מ דרום־מזרח פון לאָנדאָן, 287 ק"מ דרום פון קאלע, 306 ק"מ דרום־מערב פון בריסל, 774 ק"מ צפון פון מאַרסיי, 385 ק"מ צפון־מערב פון נאנט און 135 ק"מ צפון־מזרח פון רוען. פּאַריז ליגט אויפן סיין טייך און שליסט איין אין זיך צוויי אינזלען.
אין דעם שטח פון דער שטאָט געפינען זיך עטליכע בערגלעך, וואָס דאָס העכסטע פון זיי איז מאָנמארטרע, הויך 129 מעטער.
פּאַריז האָט אַ שטח פון 105.4 קוואַדראַט ק"מ. אין פאַרגלייך איז ירושלים גרויס 125 קוואַדראַט ק"מ, ניו יאָרק 786 קוואַדראַט ק"מ, און גרויסלאָנדאָן 1587 קוואַדראַט ק"מ. דער גרעסטער דיסטאַנץ פון מזרח ביז מערב איז 18 ק"מ.
עקאָנאָמיע
דער פּאַריזער ראַיאָן איז פראַנקרִייכס פּרעמיערער צענטער פון עקאָנאָמישער טעטיגקייט, מיט אַ ברוטאָ אינלענדישן פּראָדוקט אין 2012 פון €624 ביליאָן (US$687 ביליאָן). באַפעלקערונג האָט פּאַריז 18.8% פון גאַנץ מעטראליטאנעם פראַנקרייך, אָבער ברוטאָ אינלענדישן פּראָדוקט האָט פּאַריז 30% פונעם גאַנצן לאַנד.
פּאַריז איז די צווייטע טייערסטע שטאָט אין דער וועלט. די אַנדערע טייערסטע שטעט אין אייראָפּע זענען אָסלאָ, ציריך, גענף און קאָפּנהאַגען.
באַשעפטיגונג
לויטן צענזוס פון 2011, איז 59.0 פּראָצענט פון דער אַרבעטסקראַפט אינעם פּאַריזער מעטראָפּאָליטאַנער שטח אין האַנדל, טראַנספּאָרטאַציע און מאַרק דינסטן; 26.8 פּראָצענט האָבן געאַרבעט אין בילדונג און אַנדערע קהלישע דינסטן; 8.6 פּראָצענט האָבן געאַרבעט אין פאַבריקאַציע, מינעריי און עפנטלעכע נוציגקייטן; 5.3 פּראָצענט האָבן געאַרבעט אין קאָנסטרוקציע; און 0.3 פּראָצענט האָבן געאַרבעט אין לאַנדווירטשאַפט.
איינקופטן
דער דורכשניטליכער נעטאָ הויזגעזינד־איינקונפט (נאָך ביישטייערונגען פאַר געזונט און פּענסיע) אין פּאַריז איז געווען €36,085 אין 2011. ער האָט געגרייכט פון €22,095 אינעם 19טן אראנדיסמאנט צו €82,449 אינעם 7טן אראנדיסמאנט.
טוריזם
אין פּאַריז געפינען זיך אַ סך אָנקוק־ערטער וואָס אינטערעסירן טוריסטן. אַ טייל פון זיי זענען:
- דער אייפל טורעם איז דער באַרימסטער אָרט אין פּאַריז, געבויט אין 1889 דורך גוסטאַוו אייפל מיט 6,300 טאָן אייזן — דאָס הייסט מיט 18,000 שטיקער אייזן און 2.5 מיליאָן ניטעס. מיט אַ הייך פון 300 מעטער, איז ער געווען אַ לענגערע צייט דער העכסטער טורעם אין דער גאָרער וועלט. מער ווי 6 מיליאָן מענטשן באַזוכן אים יערליך.
- די לואוורע איז אַ מוזעאום מיט באַרימטע אַלטע קונסטווערק, ווי למשל די מאָנאַ ליסע און דער ווענוס דע מילא. די געביידע האָט מען געבויט אַלס וואוינונג אָרט פאַר די מלכים פון פראַנקרייך. די לואוורע איז דער דריטער גרעסטער מוזעאום אין דער וועלט, מיט 60,000 קוואַדראַט מעטער פון ווייז־אָרט.[1] ער איז דער מערסט באַזוכטער קונסט־מוזעאום אין דער וועלט וואָס העכער 5 מיליאָן מענטשן באַזוכן אים יעדע יאָר.
- דער מוזעאום ד'ארסע וואָס איז אַמאָל געווען אַ באַן סטאַנציע איז היינט אַ קונסט־מוזעאום. די קונסט אין מוזעאום ד'ארסע איז פון די יאָרן 1848 ביז 1915. דאָס איז נייער ווי די קונסט אין דער לואוורע.
- דער מולען רוזש איז אַ קאבארע וואָס האָט זיך געעפנט אין 1889. און געפינט זיך אין מאנמארטרע.
- די שאמפס-עליזע איז אפשר די מערסט באַרימטע גאַס אין פּאַריז, און פון די מערסט בארימטע אין דער וועלט. זי איז פול מיט ערטער וואו איינצוקויפן און עסן. ביי איין עק פון דער שאמפס־עליזע געפינט זיך דער ארק דע טריאמף.
- דער נאָטרעדאַם דע פּאַריז איז אַ הויפּט גאָטישער קאַטעדראַל, און געפינט זיך אין "איל דע לא סיטע".
האָטעלן
אין 2013 זענען געווען אין פּאַריז 1570 האָטעלן מיט 70,034 צימערן. 55 פון די האָטעלן זענען אויפן ראַנג פון פינף שטערן.
טראַנספּאָרט
דער פּאַריזער מעטראָ סיסטעם איז געבויט געוואָרן אין 1900 דורך ענזשעניר פולזשאנס ביענוועניו און אַרכיטעקט העקטאָר גימאנד. דער מעטראָ ציט זיך 215 ק"מ מיט 300 סטאַנציעס[2] און 16 ליניעס. דער מעטראָ באַדינט מער ווי 6 מיליאָן באַוואוינער און טוריסטן יעדן טאָג. יעדע געביידע אין פּאַריז געפינט זיך נישט מער ווי 500 מעטער פון אַ מעטראָ סטאַנציע.
בילדונג
פּאַריז איז דער מערסט געבילדעטער דעפּאַרטמענט אין גאַנץ פראַנקרייך. בערך 40 פּראָצענט פון דער באַפעלקערונג האָט אַ דיפּלאָם. אינעם 12טן יאָרהונדערט איז געגרינדעט געוואָרן דער אוניווערסיטעט פון פּאַריז, באַקאַנט ווי דער סאָרבאָן. אין 1970 האט מען אים צעטיילט אין 13 אויטאָנאָמישע אוניווערזיטעטן.
קולטור
פּאַריז איז א קולטורעלער צענטער פונעם ערשטן ראַנג, מיט מער ווי 210 מוזעאומס, און אויך אַ הויפּט צענטער פון מאָדע.
ביבליאָטעקן
פּאַריז פאַרמאָגט אַ סך עפנטלעכע ביבליאָטעקן. די מאזארין ביבליאָטעק אין פּאַריז, וואָס האָט זיך געעפנט אין 1643, איז די עלטסטע עפנטלעכע ביבליאָטעק אין גאַנץ פראַנקרייך.
באַקאַנטע זינגער פון פּאַריז
פייערטעג
דער גרעסטער פייערטאָג אין פּאַריז איז באסטיל טאג, דעם 14טן יולי, ווען די אַרמיי פירט אַ פּאַראַד אויף די שאמפס עליזע.
רעפערענצן
- ↑ דער מעטראפאליטאנער מוזעאום פון קונסט אין ניו יארק, און דער הערמיטאזש מוזעאום אין פעטערבורג זענען גרעסער.
- ↑ "Statistiques Syndicat des transports d'Île-de-France rapport 2005" (pdf) (in פראנצויזיש). Retrieved 19טן אויגוסט 2011.
{{cite web}}: Check date values in:|accessdate=(help)CS1 maint: unrecognized language (link)
הויפטשטעט פון די מיטגליד לענדער פונעם אייראפעאישן פארבאנד 
| |
|---|---|
|
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!