אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:נויט (געגנט)"
ק (החלפת טקסט – " יידן " ב־" אידן ") |
ק (החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע") |
||
| (27 מיטלסטע ווערסיעס פון 4 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{ | {{דרעפט}}{{דעסקריפציע|אידישער געגנט אין לונד, שוועדן}}{{coord|55|41|53.98|N|13|11|37.78|E|region:SE|display=title}} | ||
[[טעקע:Nöden, Lund.jpg|קליין|לינקס|די נויט אין 2009]] | |||
'''די נויט''' ([[שוועדיש]]: '''Nöden'''; אפיציעל: '''Nya Stan''', "נייע שטאָט") איז א געגנט אין דרום מזרח טייל פון דער [[שוועדן|שוועדישער]] שטאט [[לונד]]. עס איז געווען איינע פון די ארעמע געגנטן אין לונד{{הערה|1={{צ-בוך|נאמען=ואלה שמות: מחקרים באוצר השמות היהודיים|מו"ל=בר-אילן אוניווערזיטעט פרעסע|עמ=80|ISBN=9789652262677|קישור=https://www.google.com/books/edition/_/vVdmAAAAMAAJ?hl=en&gbpv=1&dq=n%C3%B6den+lund+shtetl&bsq=n%C3%B6den+lund+shtetl|שפראך=en}}|כיוון=ימין}}. די נויט האט אמאל אויך געהאט א גרויסע אידישע באפעלקערונג, א זעלטנהייט אין [[סקאנדינאוויע]]. | |||
'' | ==היסטאריע== | ||
ווען די שטאט'ס באפעלקערונג איז געוואקסן און ס'האט זיך אנגעהויבן א מאנגל אין דירות אין די [[1870ער|1870'ער יארן]], האט מען אנגעהויבן אנטוויקלען דעם געגנט, אריגינעל א פעלד, פאר הייזער. די געגנט איז געווען געצילט פאר ארבעטער-וואוינונגען, און מ'האט עס געזאלט פארקויפן "פאר אזא פרייז און מיט אזעלכע באצאלונג באדינגען אז ס'זאל זיין מעגליך פאר א ווייניגער פארמעגליכן, אונטערנעמערישן מענטש צו באקומען בוי-פלעצער פאר א ביליגן פרייז". מען דערקענט אז די גאסן אין די נויט זענען געפלאנט געווארן שפעטער ווי די גאסן אין שטאט-צענטער, ווייל די גאסן אין דער טייל פון שטאט זענען אויסגעשטעלט אין מער גלייכע [[ווינקל]]עך, רעלאטיוו צו דאס מער מיטל-אלטערליכע, אומרעגלמעסיגע גאסן-נעץ אין דעם רעשט פון שטאט-צענטער. | |||
==אידישע אימיגראנטן== | |||
אריגינעל האט מען גערופן דעם שטאטטייל "די נייע שטאט", אבער מ'האט איר געגעבן דעם [[אידיש]]ן צונאמען "די נויט" צוליב דעם נידריגן לעבנס-סטאנדארט אין דער געגנט. מ'האט אויך גערופן די געגנט "יהודה", ווייל דארט איז געווען א גרויסע [[אידן|אידישע]] באפעלקערונג{{הערה|{{צ-בוך|נאמען=Nordisk kriminalkrönika 2000|מו"ל=Lindhardt og Ringhof|ISBN=9788711873472|קישור=https://www.google.com/books/edition/_/6NV1DwAAQBAJ?hl=en&gbpv=1&pg=PT27&dq=n%C3%B6den+lund+shtetl|שפראך=sv}}}}. ביים שפיץ האבן דארט געוואוינט ארום 400 אידן, ארום די יארן 1910–1914. מען האט דאן גערופן דעם געגנט דער "ירושלים פונעם צפון"{{מקור}}. די מערסטע פון זיי זענען געקומען פון [[רוסלאנד|רוסישן אימפעריע]], אריינגערעכנט פון [[ליטע]]{{הערה|שם=סווענסאן|Svensson, Anna. Nöden - en shtetl i Lund (1995)|כיוון=שמאל}}, אנטלויפנדיג פון די פאגראמען וואס האבן זיך פארשטארקט ארום 1870. עס זענען דערפאר געווען עטליכע הייזער אין די נויט וואס מ'האט געניצט אלס [[שול]]ן, צווישן זיי אויף פרעננעגאס און קליין דרום-גאס. די לעצטע וואס האט געדינט אלס שול איז געווען די אויף קליין דרום-גאס, וואס מ'האט אראפגעווארפן אין 1979{{הערה|{{צ-בוך|נאמען=Företagsamhetens Lund|מו"ל=Lindhardt og Ringhof|ISBN=9788711707142|קישור=https://www.google.com/books/edition/_/-ddRDwAAQBAJ?hl=en&gbpv=1&pg=PT70&dq=n%C3%B6den+lund+synagoga|שפראך=sv}}}}. אין דער געגנט איז אויך געווען א [[מקוה]]. רוב פון די אידן וואס האבן זיך באזעצט אין די נויט זענען געווען אויפ'ן וועג קיין [[דייטשלאנד]] און די [[פאראייניגטע שטאטן]], אזוי אז ווען מ'האט דורכגעפירט דעם אויסלענדער-צענזוס אין 1939, זענען געווען נאר ארום פופציג אידן אין לונד{{הערה|שם=סווענסאן}}. | |||
צו דעם געגנט האבן זיך געצויגן ארעמע מענטשן, ווי ניי-באזעצטע ארבעטער פון דארף און אידישע אימיגראנטן. אין די הייזער איז געווען ענג און שווער. גרויסע משפחות האבן געקענט וואוינען אויף א גאר קליינעם שטח, מ'האט געהאט געמיינזאמע בית-הכסא'ס אינדרויסן, נאר איין וואסער-קראן, און דערצו זענען געווען אסאך שרצים אין דער געגנט. | |||
==פארבעסערונג== | |||
די געגנט האט אין יענער צייט געהאט א נידריגן סטאטוס, און אין די 1960'ער און 1970'ער יארן האט מען פארוואנדלט אסאך הייזער אין איין-פאמיליע הייזער און אנדערע האט מען אראפגעווארפן. אין די קווארטלען וואס מ'האט אראפגעווארפן זענען לעצטנס צוריקגעברענגט געווארן קליינע הייזער אין ענליכן סטיל ווי די אלטע. דורך א [[גענטריפירונג]]ס-פראצעס איז די געגנט היינט געווארן א שטאטטייל מיט בא'חנ'טע הייזער. | |||
== רעפערענצן == | == רעפערענצן == | ||
{{ | {{רעפערענצן|יישור=שמאל}} | ||
==דרויסנדיגע לינקס== | |||
* [https://bevaringsprogram.lund.se/wiki/Nya_stan Nya stan], Lunds bevaringsprogram {{לינקשפראך|sv}} | |||
[[קאַטעגאָריע:שוועדן]] | [[קאַטעגאָריע:שוועדן]] | ||
[[קאַטעגאָריע:אידישע | [[קאַטעגאָריע:אידישע ישובים אין אייראפע]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אויף ווייניג אדער קיין אנדערע וויקי|02]] | ||
{{וויקי קרעדיט|sv|Nöden}} | |||
{{ | |||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 10:37, 8 יולי 2024
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
די נויט (שוועדיש: Nöden; אפיציעל: Nya Stan, "נייע שטאָט") איז א געגנט אין דרום מזרח טייל פון דער שוועדישער שטאט לונד. עס איז געווען איינע פון די ארעמע געגנטן אין לונד[1]. די נויט האט אמאל אויך געהאט א גרויסע אידישע באפעלקערונג, א זעלטנהייט אין סקאנדינאוויע.
היסטאריע
ווען די שטאט'ס באפעלקערונג איז געוואקסן און ס'האט זיך אנגעהויבן א מאנגל אין דירות אין די 1870'ער יארן, האט מען אנגעהויבן אנטוויקלען דעם געגנט, אריגינעל א פעלד, פאר הייזער. די געגנט איז געווען געצילט פאר ארבעטער-וואוינונגען, און מ'האט עס געזאלט פארקויפן "פאר אזא פרייז און מיט אזעלכע באצאלונג באדינגען אז ס'זאל זיין מעגליך פאר א ווייניגער פארמעגליכן, אונטערנעמערישן מענטש צו באקומען בוי-פלעצער פאר א ביליגן פרייז". מען דערקענט אז די גאסן אין די נויט זענען געפלאנט געווארן שפעטער ווי די גאסן אין שטאט-צענטער, ווייל די גאסן אין דער טייל פון שטאט זענען אויסגעשטעלט אין מער גלייכע ווינקלעך, רעלאטיוו צו דאס מער מיטל-אלטערליכע, אומרעגלמעסיגע גאסן-נעץ אין דעם רעשט פון שטאט-צענטער.
אידישע אימיגראנטן
אריגינעל האט מען גערופן דעם שטאטטייל "די נייע שטאט", אבער מ'האט איר געגעבן דעם אידישן צונאמען "די נויט" צוליב דעם נידריגן לעבנס-סטאנדארט אין דער געגנט. מ'האט אויך גערופן די געגנט "יהודה", ווייל דארט איז געווען א גרויסע אידישע באפעלקערונג[2]. ביים שפיץ האבן דארט געוואוינט ארום 400 אידן, ארום די יארן 1910–1914. מען האט דאן גערופן דעם געגנט דער "ירושלים פונעם צפון"[מקור פארלאנגט]. די מערסטע פון זיי זענען געקומען פון רוסישן אימפעריע, אריינגערעכנט פון ליטע[3], אנטלויפנדיג פון די פאגראמען וואס האבן זיך פארשטארקט ארום 1870. עס זענען דערפאר געווען עטליכע הייזער אין די נויט וואס מ'האט געניצט אלס שולן, צווישן זיי אויף פרעננעגאס און קליין דרום-גאס. די לעצטע וואס האט געדינט אלס שול איז געווען די אויף קליין דרום-גאס, וואס מ'האט אראפגעווארפן אין 1979[4]. אין דער געגנט איז אויך געווען א מקוה. רוב פון די אידן וואס האבן זיך באזעצט אין די נויט זענען געווען אויפ'ן וועג קיין דייטשלאנד און די פאראייניגטע שטאטן, אזוי אז ווען מ'האט דורכגעפירט דעם אויסלענדער-צענזוס אין 1939, זענען געווען נאר ארום פופציג אידן אין לונד[3].
צו דעם געגנט האבן זיך געצויגן ארעמע מענטשן, ווי ניי-באזעצטע ארבעטער פון דארף און אידישע אימיגראנטן. אין די הייזער איז געווען ענג און שווער. גרויסע משפחות האבן געקענט וואוינען אויף א גאר קליינעם שטח, מ'האט געהאט געמיינזאמע בית-הכסא'ס אינדרויסן, נאר איין וואסער-קראן, און דערצו זענען געווען אסאך שרצים אין דער געגנט.
פארבעסערונג
די געגנט האט אין יענער צייט געהאט א נידריגן סטאטוס, און אין די 1960'ער און 1970'ער יארן האט מען פארוואנדלט אסאך הייזער אין איין-פאמיליע הייזער און אנדערע האט מען אראפגעווארפן. אין די קווארטלען וואס מ'האט אראפגעווארפן זענען לעצטנס צוריקגעברענגט געווארן קליינע הייזער אין ענליכן סטיל ווי די אלטע. דורך א גענטריפירונגס-פראצעס איז די געגנט היינט געווארן א שטאטטייל מיט בא'חנ'טע הייזער.
רעפערענצן
- ↑ ואלה שמות: מחקרים באוצר השמות היהודיים, בר-אילן אוניווערזיטעט פרעסע, עמ' 80,מסת"ב 9789652262677. (ענגליש)
- ↑ Nordisk kriminalkrönika 2000, Lindhardt og Ringhof,מסת"ב 9788711873472. (שוועדיש)
- ↑ 3.0 3.1 Svensson, Anna. Nöden - en shtetl i Lund (1995)
- ↑ Företagsamhetens Lund, Lindhardt og Ringhof,מסת"ב 9788711707142. (שוועדיש)
דרויסנדיגע לינקס
- Nya stan, Lunds bevaringsprogram (שוועדיש)
cc-by-sa 3.0 ערלויבעניש • אריגינעלער בלאט • ביישטייערער