בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,365
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| (איין צווישנדיגע ווערסיע פונעם זעלבן באַניצער נישט געוויזן) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט}} | {{דרעפט}} | ||
'''שלמה קאַרליבאך''', באַקאַנט אלס | '''שלמה קאַרליבאך''', באַקאַנט אלס '''רעב שלמה'לע''' (י"ח טבת ה'תרפ"ה – ט"ז חשון ה'תשנ"ה, 14טן יאנואר 1925 – 21סטן אקטאבער 1994), איז געווען א אידישער אמעריקאנער מוזיקער, דערציילער, רב, משפיע, און רוחניות'דיגער פירער, וועמענס לעבן און שאפן האָבן געפירט צו פילע מחלוקת און דיסקוסיעס ביים אידישן עולם. מחבר פון טויזנטער ניגונים. זיין מוזיקאַלישער איינפלוס דויערט אָן אין דער גאַנצער אידישער וועלט. זיין ירושה האָט געשאַפן די קארליבאך באַוועגונג, אן ארטאדאקסישע באַוועגונג אינספּירירט דורך זיין לעגאַט. ער ווערט באַטראַכט אַלס איינער פון די גרעסטע מחזירי בתשובה פון זיין צייט, וועלכער האָט געברענגט צענדליגע טויזנטער אידישע נשמות צוריק צו אידישקייט. | ||
==ביאָגראַפיע== | ==ביאָגראַפיע== | ||
ר' שלמה | ר' שלמה איז געבוירן געוואָרן אין בערלין, דייטשלאנד, אין אַן אַלטער יעקישער רבנישער דינאַסטיע. זיין פאמיליע האט געדארפט אנטלויפן פון די נאציס אין 1931 קיין עסטרייך, וואו זיין פאָטער, הרב נפתלי קאַרליבאַך, האָט געדינט אַלס הויפּט-רב אין באַדן לעבן ווין פון 1931 ביז 1938. שלמה האט דאן געלערנט אין ישיבה אין ליטע. מיטן אויפקום פון די נאציס האט די משפחה געפליכטעט קיין שווייץ, איידער זיי האבן עמיגרירט קיין אמעריקע אין תרצ"ט (1939). זיין פאטער האט געגרינדעט דעם ביהמ"ד קהילת יעקב, וואס איז היינט באוואוסט אלס די "קארליבאך שול", אין אפּער וועסט סייד מאנהעטן. | ||
שלמה מיט זיין צווילינג ברודער, הרב אלי' חיים קאַרליבאַך, האָבן געלערנט אין דער חרדישער ישיבה [[תורה ודעת]] ביי הגאון רבי שלמה היימאן, און שפּעטער אין בית מדרש גבוה אין לעיקוואָד אונטער הגאון רבי אהרן קאטלער. קאַרליבאַך איז דאָרט באַטראַכט געוואָרן אַלס איינער פון די שפּיץ תלמידים. ער איז געווען באַקאַנט פאַר זיין ברייטער תורה קענטעניש. ער האָט פלייסיג געלערנט אין די יונגע יאָרן, געהאַט היתר הוראה, און געהאַט א גוטן קאָפּ. זיינע חידושים אַלס בחור זענען געווען באַדייטיג, און עטליכע האַלטן אַז ער איז געווען "מלא וגדוש בחסידות". | שלמה מיט זיין צווילינג ברודער, הרב אלי' חיים קאַרליבאַך, האָבן געלערנט אין דער חרדישער ישיבה [[תורה ודעת]] ביי הגאון רבי שלמה היימאן, און שפּעטער אין בית מדרש גבוה אין לעיקוואָד אונטער הגאון רבי אהרן קאטלער. קאַרליבאַך איז דאָרט באַטראַכט געוואָרן אַלס איינער פון די שפּיץ תלמידים. ער איז געווען באַקאַנט פאַר זיין ברייטער תורה קענטעניש. ער האָט פלייסיג געלערנט אין די יונגע יאָרן, געהאַט היתר הוראה, און געהאַט א גוטן קאָפּ. זיינע חידושים אַלס בחור זענען געווען באַדייטיג, און עטליכע האַלטן אַז ער איז געווען "מלא וגדוש בחסידות". | ||
| שורה 11: | שורה 11: | ||
קארליבאך האט חתונה געהאט שפעט, ביי די 48 יאר, מיט נעילה (גליק) פון טאראנטא, און זיי האבן געהאט צוויי טעכטער: נשמה און נדרה. | קארליבאך האט חתונה געהאט שפעט, ביי די 48 יאר, מיט נעילה (גליק) פון טאראנטא, און זיי האבן געהאט צוויי טעכטער: נשמה און נדרה. | ||
ער איז נפטר געווארן אין 1994 (ט"ז חשוון תשנ"ה) פון א הארץ-אטאקע, בשעת ער איז געווען אויפן וועג מיט א פליגער קיין קאנאדע. די לעצטע ניגון וואס ער האט געשפילט מינוטן פאר זיין פטירה איז געווען "חַסְדֵי ה' כִּי לֹא תָמְנוּ כִּי לֹא כָלוּ רַחֲמָיו" (איכה ג', כ"ב). צוליב דעם וואס ער האט צעטיילט זיין גאנצע פארמעגן פאר צדקה, איז ער אוועק "חסר פרוטה", און תלמידים האבן געמוזט קלויבן נדבות צו ארגאניזירן די לוויה. ער איז באערדיגט אויפן הר המנוחות. | ער איז נפטר געווארן אין 1994 (ט"ז חשוון תשנ"ה) פון א הארץ-אטאקע, בשעת ער איז געווען אויפן וועג מיט א פליגער קיין קאנאדע. די לעצטע ניגון וואס ער האט געשפילט מינוטן פאר זיין פטירה איז געווען "חַסְדֵי ה' כִּי לֹא תָמְנוּ כִּי לֹא כָלוּ רַחֲמָיו" (איכה ג', כ"ב). עס איז באקאנט אַ מעשה וועגן אַ סלאנימער חסיד, ר' יאָסל וויינבערג, וואָס האָט אים נישט געוואָלט געבן אַ האַנט אין אַ רעסטאָראַן{{הערה|1=https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?p=3685281#p3685281}}. | ||
צוליב דעם וואס ער האט צעטיילט זיין גאנצע פארמעגן פאר צדקה, איז ער אוועק "חסר פרוטה", און תלמידים האבן געמוזט קלויבן נדבות צו ארגאניזירן די לוויה. זיין לייף אינשורענס פּאָליסי איז געווען די איינציגסטע נכסים וואָס איז געבליבן ביי זיינע קינדער, וויבאַלד ער האָט אַלץ אַוועקגעטיילט{{הערה|1=https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?p=4684968#p4684968}}. ער איז באערדיגט אויפן הר המנוחות און טויזנטער קומען צו זיין ציון. | |||
==מוזיק און השפּעה== | ==מוזיק און השפּעה== | ||
| שורה 20: | שורה 21: | ||
זיין מוזיקאַלישער סטיל האָט פאַרבונדן די עקסטאַטישע געפילן פון חסידישע ניגונים מיט אַמעריקאַנער פאָלק-מוזיק און זינג-מיט סטילן. די לידער זענען געווען גרינג צו זינגען און האָבן געווענליך געהאַט צוויי פאַרבונדענע טיילן, יעדער מיט אַן אַנדער כאַראַקטער{{הערה|1=MARK KLIGMAN, Contemporary Jewish Music in America, AMERICA N JEWISH YEAR BOOK , 2001, p. 102}}. | זיין מוזיקאַלישער סטיל האָט פאַרבונדן די עקסטאַטישע געפילן פון חסידישע ניגונים מיט אַמעריקאַנער פאָלק-מוזיק און זינג-מיט סטילן. די לידער זענען געווען גרינג צו זינגען און האָבן געווענליך געהאַט צוויי פאַרבונדענע טיילן, יעדער מיט אַן אַנדער כאַראַקטער{{הערה|1=MARK KLIGMAN, Contemporary Jewish Music in America, AMERICA N JEWISH YEAR BOOK , 2001, p. 102}}. | ||
צווישן זיינע באַרימטע לידער געפינען זיך: "עם ישׂראל חי" (קאָמפּאָנירט מיטן יאָר 1960 פאַר דער סאָוועטישער אידנטום פּראָטעסט-באַוועגונג), "פּתחו לי", "ברכי נפשי", "עוֹד ישׂמע", און "וְהָאֵר עֵינֵינוּ". פיל פון זיינע | צווישן זיינע באַרימטע לידער געפינען זיך: "עם ישׂראל חי" (קאָמפּאָנירט מיטן יאָר 1960 פאַר דער סאָוועטישער אידנטום פּראָטעסט-באַוועגונג), "פּתחו לי", "ברכי נפשי", "עוֹד ישׂמע", און "וְהָאֵר עֵינֵינוּ". פיל פון זיינע נשמה'דיגע ניגונים זענען אַזוי פּאָפּולער געוואָרן, אַז מען האָט פאַרגעסן ווער עס האָט זיי קאָמפּאָנירט{{הערה|שם=הדסה|Rahel Musleah January 2008, Shlomo Carlebach The Music Man – Hadassah Magazine}}. | ||
צווישן זיינע מערסט באַקאַנטע ניגונים זענען: ויאתיו כל, מנוחה ושמחה, ושמרו, ועינינו תראינה, ושים חלקינו, יחד, ובאו האובדים, התנערו מעפר קומי, ויבטחו בך, משה ואהרן, אדיר הוא, און ואז אלם בשיר ירון. די ניגונים ווערן געזינגען אין "כמעט אלע חסידישער ליטווישער יעקישער אשכנזישער, בתי מדרשים". זיין ממקומך ווערט באַטראַכט אַלס אַ מייסטערפולע שטיקל פון זיינע אַלטע קאָמפּאָזיציעס. | |||
זיינע לידער האָבן אַ השפּעה אויף אידן פון אַלע קרייזן, אַריינגערעכנט חסידישע, ליטווישע, ספרדישע, און בעלי תשובה. זיין מוזיק איז נאָך אַלץ שטאַרק פּאָפּולער. | זיינע לידער האָבן אַ השפּעה אויף אידן פון אַלע קרייזן, אַריינגערעכנט חסידישע, ליטווישע, ספרדישע, און בעלי תשובה. זיין מוזיק איז נאָך אַלץ שטאַרק פּאָפּולער. | ||
| שורה 33: | שורה 36: | ||
ר' שלמה איז ברייט אַנערקענט ווי איינער פון די "גרעסטע מחזירי בתשובות בימיו", וואָס האָט צוריקגעבראַכט "טויזנטע יודישע נשמות". זיין גאַנצע לעבן איז געווען געווידמעט "אהבת ה', אהבת ישראל, אהבת תורה". מען זאָגט אַז זיין אהבת ישראל איז געווען "ממש אין סוף". | ר' שלמה איז ברייט אַנערקענט ווי איינער פון די "גרעסטע מחזירי בתשובות בימיו", וואָס האָט צוריקגעבראַכט "טויזנטע יודישע נשמות". זיין גאַנצע לעבן איז געווען געווידמעט "אהבת ה', אהבת ישראל, אהבת תורה". מען זאָגט אַז זיין אהבת ישראל איז געווען "ממש אין סוף". | ||
רעב שלמה'ס שליחות איז געווען צו דערגרייכן פרייע אידן און זיי מקרב זיין צו יודישקייט. ער איז אריין אין דער [[היפי]] באוועגונג, און די גרופע ארום אים ביי די גרויסע מוזיק פעסטיוואלן איז גערופן געווארן "די הייליגע היפּיס". ער האט געזען אין יעדן מענטשן א גוטס, באזירט אויפן צלם אלקים, און האט געלייגט דעם עיקר דגש אויף אהבת ישראל, אהבה, ערליכקייט, און תמימות. ער האט ארומגעפארן איבער דער גארער וועלט, ספעציעל אין די קאמוניסטישע לענדער, צו מחזק זיין די יודן דארטן. | רעב שלמה'ס שליחות איז געווען צו דערגרייכן פרייע אידן און זיי מקרב זיין צו יודישקייט. ער איז אריין אין דער [[היפי]] באוועגונג, און די גרופע ארום אים ביי די גרויסע מוזיק פעסטיוואלן איז גערופן געווארן "די הייליגע היפּיס". ער האָט גענוצט אַ ספּעציעלן גאַנג צו מקרב זיין אידן, בפרט אין די היפּי צייטן, און האָט זיך געלאָזט וואַקסן די האָר כדי צו דערגרייכן זיי. ער האט געזען אין יעדן מענטשן א גוטס, באזירט אויפן צלם אלקים, און האט געלייגט דעם עיקר דגש אויף אהבת ישראל, אהבה, ערליכקייט, און תמימות. ער האט ארומגעפארן איבער דער גארער וועלט, ספעציעל אין די קאמוניסטישע לענדער, צו מחזק זיין די יודן דארטן. | ||
קארליבאך'ס מוזיקאלישער סטיל איז געווען א מישונג פון פאלק-[[ראק מוזיק|ראק]]-[[פאפ מוזיק]] מיט טעקסטן פון די תורה. ער האט גענוצט מוזיק אלס א כלי צו לערנען און האט גע'חידוש'ט ניגונים וואס האבן געשפילט א גרויסע ראלע אין דער יודישער קולטור, אריינגערעכנט אין דער "נעא-חסידישער" תנועה. טראץ דעם וואס ער איז נישט געווען א מוזיקאלישער ווירטואז, און זיין גיטאר האט אָפטמאל געפעלט א שטריקל, זענען זיינע ניגונים דויערהאפטיג. ער האט געהאלטן, אז יעדער קען זינגען זיינע לידער, און זיי געבן כח ווי "א יודישער וויטאמין פיל". | קארליבאך'ס מוזיקאלישער סטיל איז געווען א מישונג פון פאלק-[[ראק מוזיק|ראק]]-[[פאפ מוזיק]] מיט טעקסטן פון די תורה. ער האט גענוצט מוזיק אלס א כלי צו לערנען און האט גע'חידוש'ט ניגונים וואס האבן געשפילט א גרויסע ראלע אין דער יודישער קולטור, אריינגערעכנט אין דער "נעא-חסידישער" תנועה. טראץ דעם וואס ער איז נישט געווען א מוזיקאלישער ווירטואז, און זיין גיטאר האט אָפטמאל געפעלט א שטריקל, זענען זיינע ניגונים דויערהאפטיג. ער האט געהאלטן, אז יעדער קען זינגען זיינע לידער, און זיי געבן כח ווי "א יודישער וויטאמין פיל". | ||
| שורה 59: | שורה 62: | ||
דער סקולענער רבי, הנועם אליעזר זצ"ל, האָט אים אַמאָל פאָרגעהאַלטן, אָבער נאָכן הערן זיין געזאַנג מיט אַ ברען, האָט דער רבי באַקומען טרערן און אים אָנגעווינטשן ונפרדו לשלום{{הערה|1=https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?p=2643203#p2643203}}. | דער סקולענער רבי, הנועם אליעזר זצ"ל, האָט אים אַמאָל פאָרגעהאַלטן, אָבער נאָכן הערן זיין געזאַנג מיט אַ ברען, האָט דער רבי באַקומען טרערן און אים אָנגעווינטשן ונפרדו לשלום{{הערה|1=https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?p=2643203#p2643203}}. | ||
=== | ===באַשולדיגונגען פון אויסנוצונג=== | ||
נאָך | נאָך זיין טויט אין 1994, האָט די פרייע-אידישע פעמיניסטישע צייטשריפט לילית (Lilith Magazine) אין 1998 קאַטאַלאָגירט אַלעגאַציעס פון אויסנוצונג קעגן אים. די אַלעגאַציעס זענען אַריין אין אומפּאַסיגע באַנעמונגען און אַטאַקעס, אַריינגערעכנט ביינאַכטיגע טעלעפאָן-קלינגען און נישט געוואָלטע פּראָפּאָזיציעס. אַפילו אין זיין לעבן זענען געווען שמועות וועגן זיין פירעכץ. | ||
זיין טאָכטער נשמה קאַרליבאַך האָט אין 2018 געשריבן אַן אפענעם בריוו, "מיינע שוועסטער, איך הער אייך," וווּ זי האָט אויסגעדריקט סאָלידאַריטעט מיט די קרבנות און אַליין אַנטפּלעקט אַז זי איז געווען אַטאַקירט ביי אַן אַסאָציאַט פון איר פאָטער. זי האָט געשריבן: "איך אַקסעפּטיר די פולקייט פון ווער מיין פאָטער איז געווען, פעלערן און אַלעס. איך בין ברוגז אויף אים". | |||
עס איז נאָך אַלץ אַ דעבאַטע צווישן | עס איז נאָך אַלץ אַ דעבאַטע צווישן יידישע קהילות צי מען זאָל ווייטער נוצן זיין מוזיק אָדער זיין נאָמען ביים דאַוונען, בכדי ניט צו פאַרשאַפן ווייטיק די קרבנות. רבי שלמה האָט אַליין אַ מאָל באַמערקט: "אוי, דאָס דאַרף אַזאַ תיקון"{{הערה|1=https://lilith.org/articles/rabbi-shlomo-carlebachs-shadow-side/}}. | ||
==קאַרליבאַך באַוועגונג== | ==קאַרליבאַך באַוועגונג== | ||
שלמה'ס השפּעה און לעגאַט האט געשאַפן א גאַנצע באַוועגונג וואס נעמט אריין אַ פאָרעם פון דאווענען, באַקאַנט אלס "נוסח קאַרליבאַך", און רעוואָלוציאָנירט דעם נוסח פון שול-דאווענען איבער דער וועלט. היינט זענען פאַראַן איבער 100 "קאַרליבאַך מנינים" אַרום דער וועלט, וואו מען דאַווענט מיט מוזיק און מיט געגועים און וועלכע ציען אידן פון פאַרשידענע קרייזן{{הערה|שם=הדסה}}. | |||
א "קארליבאך מנין", אדער א "נעא-חסידישער מנין", איז א אידישע תפילה סערוויס וואס נוצט די ניגונים וואס ער האט קאמפאזירט, ספעציעל פארן קבלת שבת. די סערוויסעס זענען אויסגעצייכנט מיט זייער דגוש אויפן זינגען די תפילה, אָפט מיט א געשמאקן און לעבעדיגן סטיל{{הערה|{{לינק|קעפל=Carlebach minyan|אדרעס=https://en.wikipedia.org/wiki/Carlebach_minyan|זייטל=Wikipedia}}}}. | א "קארליבאך מנין", אדער א "נעא-חסידישער מנין", איז א אידישע תפילה סערוויס וואס נוצט די ניגונים וואס ער האט קאמפאזירט, ספעציעל פארן קבלת שבת. די סערוויסעס זענען אויסגעצייכנט מיט זייער דגוש אויפן זינגען די תפילה, אָפט מיט א געשמאקן און לעבעדיגן סטיל{{הערה|{{לינק|קעפל=Carlebach minyan|אדרעס=https://en.wikipedia.org/wiki/Carlebach_minyan|זייטל=Wikipedia}}}}. | ||
| שורה 86: | שורה 87: | ||
*https://www.youtube.com/c/ShlomoCarlebach | *https://www.youtube.com/c/ShlomoCarlebach | ||
*https://shlomocarlebachfoundation.org/ | *https://shlomocarlebachfoundation.org/ | ||
*[https://forums.bhol.co.il/forums/forum.asp?forum_id=18615 דער פאָרום רבי שלמה קארליבאך אויף בחדרי חרדים] | |||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
{{רעפערענצן}} | {{רעפערענצן}} | ||
{{הערה|{{אקדמיה|Shaul Magid|Shaul Magid, “Shlomo Carlebach: A Transnational Jew in Search of Himself,” in Arthur Green and Ariel Evan Mayse, eds., A New Hasidism: Branches (Philadelphia: Jewish Publication Society, 2019), 339-356|41218516||}}}} | {{הערה|{{אקדמיה|Shaul Magid|Shaul Magid, “Shlomo Carlebach: A Transnational Jew in Search of Himself,” in Arthur Green and Ariel Evan Mayse, eds., A New Hasidism: Branches (Philadelphia: Jewish Publication Society, 2019), 339-356|41218516||}}}} | ||