בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,359
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
|||
| שורה 30: | שורה 30: | ||
די '''רוסישע רעוואלוציע''' איז געווען א סעריע פאליטישע און סאציאלע [[רעוואלוציע]]ס אין די [[רוסישע אימפעריע]] דורכאויס 1917-23. אין דער תקופה איז רוסלאנד'ס צארישע אויטאקראטיע צעפאלן, די רוסישע אימפעריע אויפגעלעזט געווארן, און א סאציאליסטישע רעגירונג האט ענדע איבערגענומען די מאכט נאך צוויי נאכאנאנדע רעוואלוציעס און א בלוטיגע ציווילע קריג. די רעוואלוציע האט געפירט צום גרינדונג פונעם [[סאוויעטן פארבאנד]]. | די '''רוסישע רעוואלוציע''' איז געווען א סעריע פאליטישע און סאציאלע [[רעוואלוציע]]ס אין די [[רוסישע אימפעריע]] דורכאויס 1917-23. אין דער תקופה איז רוסלאנד'ס צארישע אויטאקראטיע צעפאלן, די רוסישע אימפעריע אויפגעלעזט געווארן, און א סאציאליסטישע רעגירונג האט ענדע איבערגענומען די מאכט נאך צוויי נאכאנאנדע רעוואלוציעס און א בלוטיגע ציווילע קריג. די רעוואלוציע האט געפירט צום גרינדונג פונעם [[סאוויעטן פארבאנד]]. | ||
די ערשטע - "[[#פעברואר רעוואלוציע|פעברואר רעוואלוציע]]", האט זיך אנגעהויבן מערץ 1917, אינמיטן די [[ערשטע וועלט קריג]], צוליב שווערע מיליטערישע פארלוסטן ביים קריג, און שווערע עקאנאמישע און סאציאלע אומשטענדן. [[צאר ניקאלאי (דער צווייטער)|צאר ניקאלאי]] איז דאן געצוואונגען געווארן צו אפטרעטן. נאך די ענדע פון די צארישע רעזשים, איז געשאפן געווארן די רוסישע איבערגאנג רעגירונג אנגעפירט דורך די [[דומא]] (רוסישע פארלימענט). עס האבן זיך פארמירט גרופעס און געמיינדעס צוזאמגעשטעלט פון סאלדאטן, די אינדוסטריאלע ארבעטער-קלאס | די ערשטע - "[[#פעברואר רעוואלוציע|פעברואר רעוואלוציע]]", האט זיך אנגעהויבן מערץ 1917, אינמיטן די [[ערשטע וועלט קריג]], צוליב שווערע מיליטערישע פארלוסטן ביים קריג, און שווערע עקאנאמישע און סאציאלע אומשטענדן. [[צאר ניקאלאי (דער צווייטער)|צאר ניקאלאי]] איז דאן געצוואונגען געווארן צו אפטרעטן. ער מיט זיין גאנצע פאמיליע זענען ארעסטירט און שפּעטער ערמארדעט געווארן. נאך די ענדע פון די צארישע רעזשים, איז געשאפן געווארן די רוסישע איבערגאנג רעגירונג אנגעפירט דורך די [[דומא]] (רוסישע פארלימענט). עס האבן זיך פארמירט "סאָוויעטן" – גרופעס און געמיינדעס צוזאמגעשטעלט פון סאלדאטן, די אינדוסטריאלע ארבעטער-קלאס און פויערן, וועלכע זענען געווען אומצופרידן מיט די פירערשאפט, און האבן זיך פאר'עקשנ'ט אויף פארשידענע פריווילעגיעס צו קענען באאיינפלוסן די רעגירונג און אפערירן באוואפנטע מיליצעס. אין רעזולטאט האט זיך געשאפן אן אומסטאבילער צושטאנד פון א "דאפלטער רעגירונג" ווען ביידע זייטן שלאגן זיך פאר מאכט. | ||
די סיטואציע האט געגרייכט איר קלימאקס מיט די [[#אקטאבער רעוואלוציע|אקטאבער רעוואלוציע]], א באוואפנטע אויפשטאנד דורך די ארכי-לינקע [[באלשעוויקן|באלשעוויסיטישע פארטיי]] דורך ארבייטער און סאלדאטן אין פעטראגראד, וואס האבן סוקסעספול איבערגעווארפן די איבערגאנג רעגירונג, איבערנעמנדיג פולע קאנטראל. די באלשעוויקן האבן מיט ברייטע שטיצע ביי די סאוויעטן אלס די פירנדע פארטיי, אוועקגעשטעלט אן אייגענעם רעגירונג, די "רוסיש סאוויעטישע פעדעראלע סאציאליסטישע רעפובליק" (RSFSR), די ערשטע סאציאליסטע שטאַט. | די סיטואציע האט געגרייכט איר קלימאקס מיט די [[#אקטאבער רעוואלוציע|אקטאבער רעוואלוציע]], א באוואפנטע אויפשטאנד דורך די ארכי-לינקע [[באלשעוויקן|באלשעוויסיטישע פארטיי]] דורך ארבייטער און סאלדאטן אין פעטראגראד, וואס האבן סוקסעספול איבערגעווארפן די איבערגאנג רעגירונג, איבערנעמנדיג פולע קאנטראל. די באלשעוויקן האבן מיט ברייטע שטיצע ביי די סאוויעטן אלס די פירנדע פארטיי, אוועקגעשטעלט אן אייגענעם רעגירונג, די "רוסיש סאוויעטישע פעדעראלע סאציאליסטישע רעפובליק" (RSFSR), די ערשטע סאציאליסטע שטאַט. | ||
| שורה 58: | שורה 58: | ||
צוליב אינדוסטריאליזאציע, די פארשריט פון טראנספארטאציע מיטלען און די פרעסע האבן זיך די קולטורן און ווייטאגן פון די דערפלעך אנגעהויבן מישן מיט די געזעלשאפט פון די באוואוינטע שטעט, און דאס שטאטישע לעבן וואס זענען געווען מער אויפגעקלערט און אפן צו די וועלט און דעמאקראטיע איז געווארן מער באקאנט אין די דרויסנדיגע געגנטער. דאס האט ווייטער פארברייטערט די אנגעווייטאגטע סענטימענטן ביי אלע טיילן פון פאלק. | צוליב אינדוסטריאליזאציע, די פארשריט פון טראנספארטאציע מיטלען און די פרעסע האבן זיך די קולטורן און ווייטאגן פון די דערפלעך אנגעהויבן מישן מיט די געזעלשאפט פון די באוואוינטע שטעט, און דאס שטאטישע לעבן וואס זענען געווען מער אויפגעקלערט און אפן צו די וועלט און דעמאקראטיע איז געווארן מער באקאנט אין די דרויסנדיגע געגנטער. דאס האט ווייטער פארברייטערט די אנגעווייטאגטע סענטימענטן ביי אלע טיילן פון פאלק. | ||
די אומצופרינדהייט מיט די רוסישע | די אומצופרינדהייט מיט די רוסישע אויטאקראטיע האט אויסגעבראכן אין א נאציאנאלע אויפשטאנד נאכפאלגנדיג די בלוטיגע זונטאג שחיטה פון יאנואר 1905, ווען הונדערטע אומבאוואפנטע פראטעסטירער זענען דערשאסן געווארן דורך דעם צאר'ס טרופן. ניקאלאי איז געווען געצווינגען צו איינפירן רעפארמען און באשטעטיגן די [[אקטאבער מאניפעסטא]] וואס האט געדארפט שענקען פאנדומענטאלע מענטשן רעכטן, און האט געשאפן דעם דומא פארלימענט. דער צאר האט דורכאויס די יארן אפגערופן דריי פארלימענטן ווען זיי האבן נישט קאאפּערירט מיט אים, און נאר ווייטער באפעסטיגט זיין דיקטאטורשאפט. די אומערפילטע האפענונגען פאר דעמאקראטישע טויש האט געפיטערט די רעוואלוציאנערישע געדאנקען און ווילדע אויסברוכן קעגן די מאנארכיע. | ||
===ערשטע וועלט קריג=== | ===ערשטע וועלט קריג=== | ||
[[טעקע:Russian Troops NGM-v31-p379.jpg|קליין|רוסישע טרופן ערווארטן א דייטשע אטאקע אין די שוץ-גרובער]] | [[טעקע:Russian Troops NGM-v31-p379.jpg|קליין|רוסישע טרופן ערווארטן א דייטשע אטאקע אין די שוץ-גרובער]] | ||
איינס פון די סיבות פארוואס ניקאלאי האט איינגעשטעלט מיט'ן אריינטרעטן אין [[ערשטן וועלט-קריג]] | איינס פון די סיבות פארוואס ניקאלאי האט איינגעשטעלט מיט'ן אריינטרעטן אין [[ערשטן וועלט-קריג]] אין 1914 איז געווען צו אויפוועקן נאציאנאליסטישע געפילן ביי די פעלקער אונטער די רוסישע אימפעריע קעגן א געמיינזאמע פיינט, און אזוי ארום שאפן אן אחדות, און די לאקאלע פראבלעמען זאל פארגעסן ווערן. אין די ערשטע קורצע צייט האט עס געהאלפן, און אנגעצינדן פאטריאטישע געפילן ביים פאלק, און די מאסן זענען ארויסגעקומען צו אנטי-דייטשע פראטעסטן, אבער עס האט נישט אנגעהאלטן לאנג. ווען די שלאכטן האבן זיך פארשלעפט און רוסלאנד האט אנגעהויבן ליידן שווערע נידערלאגעס אויפ'ן פראנט, פארערגערנדיג די צושטאנד פון די בירגער, האט דאס נאר פארברייטערט די קעגנערשאפט צום צאר{{הערה|Allan Wildman, ''The End of the Russian Imperial Army'', vol. 1 (Princeton, 1980): 76–80.|כיוון=שמאל}}{{הערה|Hubertus Jahn, ''Patriotic Culture in Russia During World War I'' (Ithaca, 1995).|כיוון=שמאל}}{{הערה|Orlando Figes, ''A People's Tragedy'', 257–258.|כיוון=שמאל}}. | ||
הערבסט 1914 האט דער צאר גענומען דירעקטע קאנטראל פון די ארמיי, איבערלאזנדיג דאס פירערשאפט פון דער רעגירונג פאר זיין אומערפארענע ווייב, [[צארינא אלעקסאנדרע]], וועלכע איז געווען אונטער דעם איינפלוס פון [[גריגארי ראספוטין]]. דער צאר האט נישט געהאט די מעגליכקייטן צו לעזן די פראבלעמען פון קריג און זאכן זענען נאר ערגער געווארן, און מיט אים ביי די פירערשאפט זענען די טענות איבער'ן קריג געווען דירעקטירט צו אים. די צארינא איז געווען א דייטשע געבוירענע, פירנדיג צו שמועות איבער שטילע צוזאמענארבעט מיט די דייטשן און קארופציע. די צארינא האט זיך נישט צוטון געמאכט פון די ווארענונגען דורך די דומא מיטגלידער און די געהיים פאליציי אז דאס לאנד איז אומצופרידן און איבער א מעגליכע רעוואלוציע אויסברוך. | הערבסט 1914 האט דער צאר גענומען דירעקטע קאנטראל פון די ארמיי, איבערלאזנדיג דאס פירערשאפט פון דער רעגירונג פאר זיין אומערפארענע ווייב, [[צארינא אלעקסאנדרע]], וועלכע איז געווען אונטער דעם איינפלוס פון [[גריגארי ראספוטין]]. דער צאר האט נישט געהאט די מעגליכקייטן צו לעזן די פראבלעמען פון קריג און זאכן זענען נאר ערגער געווארן, און מיט אים ביי די פירערשאפט זענען די טענות איבער'ן קריג געווען דירעקטירט צו אים. די צארינא איז געווען א דייטשע געבוירענע, פירנדיג צו שמועות איבער שטילע צוזאמענארבעט מיט די דייטשן און קארופציע. די צארינא האט זיך נישט צוטון געמאכט פון די ווארענונגען דורך די דומא מיטגלידער און די געהיים פאליציי אז דאס לאנד איז אומצופרידן און איבער א מעגליכע רעוואלוציע אויסברוך. | ||
| שורה 70: | שורה 70: | ||
ביי אקטאבער 1916 זענען שוין געווען צווישן 1,600,000 און 1,800,000 פאטאליטעטן ביי די רוסן, 2,000,000 קריג'ס געפאנגענע, און 1,000,000 פעלנדע. כאטש אום 1916 איז דער צושטאנד אויפ'ן פראנט בעסער געווארן פאר די רוסן, און זיי האבן אפילו אפגעהאלטן באשיידענע זיגן, האט עס אפגעקאסט גרויסע ציפערן פון טויטע סאלדאטן, און די פארשלעפטקייט פון די קריג האט אראפגעברענגט די מאראל. דאס האט געברענגט דערצו אז די אויסגעהינגערטע און דערשלאגענע סאלדאטן האבן אנגעהויבן צוריקווייזן באפעלן און רעוואלטירן. | ביי אקטאבער 1916 זענען שוין געווען צווישן 1,600,000 און 1,800,000 פאטאליטעטן ביי די רוסן, 2,000,000 קריג'ס געפאנגענע, און 1,000,000 פעלנדע. כאטש אום 1916 איז דער צושטאנד אויפ'ן פראנט בעסער געווארן פאר די רוסן, און זיי האבן אפילו אפגעהאלטן באשיידענע זיגן, האט עס אפגעקאסט גרויסע ציפערן פון טויטע סאלדאטן, און די פארשלעפטקייט פון די קריג האט אראפגעברענגט די מאראל. דאס האט געברענגט דערצו אז די אויסגעהינגערטע און דערשלאגענע סאלדאטן האבן אנגעהויבן צוריקווייזן באפעלן און רעוואלטירן. | ||
ניקאלאי האט אנגעהויבן פארלירן דאס ביסל שטיצע וואס ער האט יא געהאט, אפילו צווישן די פירנדע קלאס. דער דומא האט ארויסגעשעטעלט א ווארענונג צום צאר אום נאוועמבער 1916 אז א שרעקליכע חורבן איז אומפארמיידבאר, סיידן א קאנסטיטוציאנאלע רעגירונג ווערט אוועקגעשטעלט. ניקאלאי האט איגנארירט די ווארענונגען | ניקאלאי האט אנגעהויבן פארלירן דאס ביסל שטיצע וואס ער האט יא געהאט, אפילו צווישן די פירנדע קלאס. דער דומא האט ארויסגעשעטעלט א ווארענונג צום צאר אום נאוועמבער 1916 אז א שרעקליכע חורבן איז אומפארמיידבאר, סיידן א קאנסטיטוציאנאלע רעגירונג ווערט אוועקגעשטעלט. ניקאלאי האט איגנארירט די ווארענונגען. | ||
==פעברואר רעוואלוציע== | ==פעברואר רעוואלוציע== | ||
| שורה 85: | שורה 85: | ||
דער דומא פארלימענט האט אוועקגעשטעלט די פּראָוויזאָרישע רעגירונג אום מערץ 16 מיט'ן פלאן צו אפּהאלטן וואַלן, און אנפירן דאס לאנד ביז א נייע רעגירונג ווערט ערוועלט. די רעגירונג, אָנגעפירט קודם דורך פּרינץ געאָרגי לוואָוו, און שפּעטער דורך אלעקסאנדער קערענסקי, האָט געהאַט די נאָמינאַלע אויטאָריטעט איבערן מיליטער און די אַדמיניסטראַציע. זיי האָבן צוגעזאָגט דעמאָקראַטישע רעפאָרמען און ציווילע פרייהייטן און האָבן פּריאָריטירט די פאָרזעצונג פון דער מלחמה. | דער דומא פארלימענט האט אוועקגעשטעלט די פּראָוויזאָרישע רעגירונג אום מערץ 16 מיט'ן פלאן צו אפּהאלטן וואַלן, און אנפירן דאס לאנד ביז א נייע רעגירונג ווערט ערוועלט. די רעגירונג, אָנגעפירט קודם דורך פּרינץ געאָרגי לוואָוו, און שפּעטער דורך אלעקסאנדער קערענסקי, האָט געהאַט די נאָמינאַלע אויטאָריטעט איבערן מיליטער און די אַדמיניסטראַציע. זיי האָבן צוגעזאָגט דעמאָקראַטישע רעפאָרמען און ציווילע פרייהייטן און האָבן פּריאָריטירט די פאָרזעצונג פון דער מלחמה. | ||
די מאכט פון די איבערגאנג רעגירונג איז אבער אינטערמינעוועט געווארן דורך דער "פּעטראָגראַדער סאוויעט פון ארבעטער און זעלנער דעפוטאטן", א קערפערשאפט וואס האט זיך אהערגעשטעלט אלץ די פארטרעטער פון די ארבעטער און ווידערשפּעניגע סאלדאטן. ארבעטער אויף סטרייק האבן זיך צוזאמגענומען אום מערץ 12 אינעם | די מאכט פון די איבערגאנג רעגירונג איז אבער אינטערמינעוועט געווארן דורך דער "פּעטראָגראַדער סאוויעט פון ארבעטער און זעלנער דעפוטאטן", א קערפערשאפט וואס האט זיך אהערגעשטעלט אלץ די פארטרעטער פון די ארבעטער און ווידערשפּעניגע סאלדאטן. ארבעטער אויף סטרייק האבן זיך צוזאמגענומען אום מערץ 12 אינעם טאַוורישן פאלאץ, די זעלבע געביידע וואו דער נייער רעגירונג האט זיך אויפגעהאלטן, און ערוועלט דעפוטאטן וואס זאלן זיי רעפּרעזענטירן, און סאציאליסטישע אקטיוויסטן האבן ארגאניזירט די אלע דעפוטאטן פון איבער פעטראגראד אין איין קאנסיל{{הערה|Daniel Orlovsky, "Corporatism or democracy: the Russian Provisional Government of 1917." ''Soviet and Post-Soviet Review'' 24.1 (1997): 15-25.|כיוון=שמאל}}. | ||
די פירער פון דער פערטראגראדער סאוויעט האבן אנערקענט אז זיי רעפרעזענטירן געוויסע טיילן פון פאלק, אבער נישט דאס גאנצע פאפולאציע. זיי האבן אויך נישט געגלייבט אז די לאנד איז שוין רייף פאר סאציאליזם. זיי האבן אנגעקוקט זייער אויפגאבע באגרעניצט צו לייגן דרוק איינצופירן דעמאקראטישע רעפארמען אין רוסלאנד, אריינגערעכנט דאס ערזעצן די מאנארכיע מיט א רעפובליק, גאראנטירן ציווילע רעכטן, א דעמאקראטישע ארמיי און פאליציי, אפשטעלן רעליגיעזע און עטנישע דיסקרימינאציע, איינפירן וואלן, און אזוי ווייטער. זיי האבן געהאלטן אז אין די רעגירונג געביידע וועלן זיי די בעסטע קענען לייגן דרוק אויף די נייע רעגירונג, דינענדיג ווי א דעמאקראטישע לאבי{{הערה|N. N. Sukhanov, ''The Russian Revolution: A Personal Record'', ed. and trans. Joel Carmichael (Oxford, 1955; originally published in Russian in 1922), 101–108.|כיוון=שמאל}}. | די פירער פון דער פערטראגראדער סאוויעט האבן אנערקענט אז זיי רעפרעזענטירן געוויסע טיילן פון פאלק, אבער נישט דאס גאנצע פאפולאציע. זיי האבן אויך נישט געגלייבט אז די לאנד איז שוין רייף פאר סאציאליזם. זיי האבן אנגעקוקט זייער אויפגאבע באגרעניצט צו לייגן דרוק איינצופירן דעמאקראטישע רעפארמען אין רוסלאנד, אריינגערעכנט דאס ערזעצן די מאנארכיע מיט א רעפובליק, גאראנטירן ציווילע רעכטן, א דעמאקראטישע ארמיי און פאליציי, אפשטעלן רעליגיעזע און עטנישע דיסקרימינאציע, איינפירן וואלן, און אזוי ווייטער. זיי האבן געהאלטן אז אין די רעגירונג געביידע וועלן זיי די בעסטע קענען לייגן דרוק אויף די נייע רעגירונג, דינענדיג ווי א דעמאקראטישע לאבי{{הערה|N. N. Sukhanov, ''The Russian Revolution: A Personal Record'', ed. and trans. Joel Carmichael (Oxford, 1955; originally published in Russian in 1922), 101–108.|כיוון=שמאל}}. | ||
| שורה 97: | שורה 97: | ||
לענין איז געווען אין גלות אין שווייץ און האט צוליב די דעמאקראטיזירונג נאך די פעברואר רעוואלוציע, וואס האט לעגאליזירט פארבאטענע פאליטישע פארטייען, געהאפט צו צושטאנד ברענגען זיין [[מארקסיזם|מארקסיסטישע]] רעוואלוציע. | לענין איז געווען אין גלות אין שווייץ און האט צוליב די דעמאקראטיזירונג נאך די פעברואר רעוואלוציע, וואס האט לעגאליזירט פארבאטענע פאליטישע פארטייען, געהאפט צו צושטאנד ברענגען זיין [[מארקסיזם|מארקסיסטישע]] רעוואלוציע. | ||
לענין האט זיך צוריקגעקערט קיין רוסלאנד אפריל 1917 און האָט גלייך אַרויסגעגעבן די 'אַפּריל טעזעס', וואו ער האָט געפּרעדיגט קעגן יעדער שטיצע פאַר דער פּראָוויזאָרישער רעגירונג, וועלכע ער האָט גערופן אַ | לענין האט זיך צוריקגעקערט קיין רוסלאנד אפריל 1917 און האָט גלייך אַרויסגעגעבן די 'אַפּריל טעזעס', וואו ער האָט געפּרעדיגט קעגן יעדער שטיצע פאַר דער פּראָוויזאָרישער רעגירונג, וועלכע ער האָט גערופן אַ בורזשואַזע און אימפּעריאַליסטישע. אין אנהויב זענען די באלשעוויקן געווען א קליינע מינאריטעט גרופע, אבער מיט לענין'ס אנקום איז די פאפולעריטעט פון די באלשעוויקן כסדר געוואקסן. די באָלשעוויקעס האָבן אַדאָפּטירט פּשוטע סלאָגאַנען ווי "שלום, לאנד און ברויט", וואס איז געווען א צוזאג צו ענדיגן דעם קריג מיט דייטשלאנד, גיבן די לאנד פאר די פויערן, און ענדיגן די הינגער געשאפן דורך דעם קריג. | ||
טראץ די ברייטע קענגנערשאפט אין לאנד קעגן דעם קריג, האט די איבערגאנג רעגירונג באשלאסן צו אנהאלטן די שלאכטן, וואס האט נאר מער בארעכטיגט ביי די סאציאליסטישע פראקציעס און די באלשעוויקן צו פארויסגיין מיט זייער רעוואלוציע. די באלשעוויקן, וועלכע זענען געווען די גרעסטע געפאר פאר די רעגירונג, האבן געשאפן פארשידענע ארבעטער פּאראמיליטערישע מיליצעס גערופן די רויטע גוואַרדיעס, וועלכע זאלן האבן די מעגליכקייט צו רעוואלטירן. | טראץ די ברייטע קענגנערשאפט אין לאנד קעגן דעם קריג, האט די איבערגאנג רעגירונג באשלאסן צו אנהאלטן די שלאכטן, וואס האט נאר מער בארעכטיגט ביי די סאציאליסטישע פראקציעס און די באלשעוויקן צו פארויסגיין מיט זייער רעוואלוציע. די באלשעוויקן, וועלכע זענען געווען די גרעסטע געפאר פאר די רעגירונג, האבן געשאפן פארשידענע ארבעטער פּאראמיליטערישע מיליצעס גערופן די רויטע גוואַרדיעס, וועלכע זאלן האבן די מעגליכקייט צו רעוואלטירן. | ||
| שורה 104: | שורה 104: | ||
יוני 18 האט דער רעגירונג'ס מיניסטער קערענסקי געלאזט אין גאנג א פרישע אפענסיווע אטאקע קעגן דייטשלאנד וואס האט זיך אויסגעלאזט מיט א ביטערער דורכפאל און האָט געברענגט איבער 60,000 רוסישע קרבנות{{הערה|1=https://grokipedia.com/page/Kerensky_offensive}}. אין יולי האט אויסגעבראָכן אַ מאַסן-אומרו (די '''יולי טעג'''), אין וועלכע די אויפגעברויזטע סאלדאטן האבן זיך געלאזט אין די גאסן צוזאמען מיט פּעטראגראדער ארבעטער אין ווילדע פראטעסטן, שרייענדיג די לאזונג "פולע מאכט פאר די סאוויעטן". די דעמאָנסטראַציעס זענען רעפּרעסירט געוואָרן דורך דער פּראָוויזאָרישער רעגירונג. לענין איז אנטלאפן קיין פינלאנד מורא האבנדיג פון ארעסט בשעת [[לעאן טראצקי]] און אנדערע פראמינענטע באלשעוויקן זענען ארעסטירט געווארן. די פראטעסטן האבן באשטעטיגט די ברייטע שטיצע פון די באלשעוויקן און די אנטי-קריג ראדיקאליזם ביי די מאסן, אבער די אומצוגעגרייטקייט ביים רעוואלט איז געווען א פארשעמנדע פלעק וואס האט אראפגעברענגט זייער אנזען{{הערה|1=https://grokipedia.com/page/July_Days}}. | יוני 18 האט דער רעגירונג'ס מיניסטער קערענסקי געלאזט אין גאנג א פרישע אפענסיווע אטאקע קעגן דייטשלאנד וואס האט זיך אויסגעלאזט מיט א ביטערער דורכפאל און האָט געברענגט איבער 60,000 רוסישע קרבנות{{הערה|1=https://grokipedia.com/page/Kerensky_offensive}}. אין יולי האט אויסגעבראָכן אַ מאַסן-אומרו (די '''יולי טעג'''), אין וועלכע די אויפגעברויזטע סאלדאטן האבן זיך געלאזט אין די גאסן צוזאמען מיט פּעטראגראדער ארבעטער אין ווילדע פראטעסטן, שרייענדיג די לאזונג "פולע מאכט פאר די סאוויעטן". די דעמאָנסטראַציעס זענען רעפּרעסירט געוואָרן דורך דער פּראָוויזאָרישער רעגירונג. לענין איז אנטלאפן קיין פינלאנד מורא האבנדיג פון ארעסט בשעת [[לעאן טראצקי]] און אנדערע פראמינענטע באלשעוויקן זענען ארעסטירט געווארן. די פראטעסטן האבן באשטעטיגט די ברייטע שטיצע פון די באלשעוויקן און די אנטי-קריג ראדיקאליזם ביי די מאסן, אבער די אומצוגעגרייטקייט ביים רעוואלט איז געווען א פארשעמנדע פלעק וואס האט אראפגעברענגט זייער אנזען{{הערה|1=https://grokipedia.com/page/July_Days}}. | ||
אין אויגוסט 1917 האָט גענעראַל לאַוור קאָרנילאָוו, דער קאָמאַנדיר-אין-שעף, געפּרואווט מאַרשירן אויף פּעטראָגראַד צו רעסטאַוורירן סדר און אויסלייזן די סאָוועטן. פּרעמיער מיניסטער קערענסקי, האָט מורא געהאַט פון אַ מיליטערישן פּוטש, און האָט אַפּעלירט צו דעם פּעטראָגראַדער סאָוועט, אַריינגערעכנט די באָלשעוויקעס, פאַר הילף. די באָלשעוויקעס האָבן אָרגאַניזירט רויטע גוואַרדיע איינהייטן און זענען באַוואָפנט געוואָרן, וואָס האָט זייער פאַרשטאַרקט זייער איינפלוס. די דורכגעפאַלענע אויפשטאנד האָט דיסקרעדיטירט די פּראָוויזאָרישע רעגירונג און האָט געגעבן די באָלשעוויקעס אַ | אין אויגוסט 1917 האָט גענעראַל לאַוור קאָרנילאָוו, דער קאָמאַנדיר-אין-שעף, געפּרואווט מאַרשירן אויף פּעטראָגראַד צו רעסטאַוורירן סדר און אויסלייזן די סאָוועטן. פּרעמיער מיניסטער קערענסקי, האָט מורא געהאַט פון אַ מיליטערישן פּוטש, און האָט אַפּעלירט צו דעם פּעטראָגראַדער סאָוועט, אַריינגערעכנט די באָלשעוויקעס, פאַר הילף. די באָלשעוויקעס האָבן אָרגאַניזירט רויטע גוואַרדיע איינהייטן און זענען באַוואָפנט געוואָרן, וואָס האָט זייער פאַרשטאַרקט זייער איינפלוס. די דורכגעפאַלענע אויפשטאנד האָט דיסקרעדיטירט די פּראָוויזאָרישע רעגירונג און האָט געגעבן די באָלשעוויקעס אַ נייעם אימפּעט{{הערה|1=https://grokipedia.com/page/Kornilov_affair}}. | ||
==אקטאבער רעוואלוציע== | ==אקטאבער רעוואלוציע== | ||
| שורה 116: | שורה 116: | ||
דער ווינטער פּאַלאַץ, וואו די פּראָוויזאָרישע רעגירונג איז געזעסן, איז אַרומגערינגלט געוואָרן. נאָך דעם ווי דער 'אַוראָראַ' קרוזער שיף האָט געשאָסן ליידיגע קוילן, האָבן די רויטע גוואַרדיעס אַריינגעשטורעמט אינעם פּאַלאַץ אין די פריע שעה'ן פון נאוועמבער 8. די מיניסטאָרן פון דער פּראָוויזאָרישער רעגירונג זענען אַרעסטירט געוואָרן. די רעוואלוציע איז אריבער מער-ווייניגער רואיג, מיט ווייניגער ווי א טוץ טויטע. | דער ווינטער פּאַלאַץ, וואו די פּראָוויזאָרישע רעגירונג איז געזעסן, איז אַרומגערינגלט געוואָרן. נאָך דעם ווי דער 'אַוראָראַ' קרוזער שיף האָט געשאָסן ליידיגע קוילן, האָבן די רויטע גוואַרדיעס אַריינגעשטורעמט אינעם פּאַלאַץ אין די פריע שעה'ן פון נאוועמבער 8. די מיניסטאָרן פון דער פּראָוויזאָרישער רעגירונג זענען אַרעסטירט געוואָרן. די רעוואלוציע איז אריבער מער-ווייניגער רואיג, מיט ווייניגער ווי א טוץ טויטע. | ||
די באלשעוויקן האבן יענע נאכט געשאפן דעם ' | די באלשעוויקן האבן יענע נאכט געשאפן דעם 'סאָוונאַרקאָם' (ראַט פון די פאָלקס־קאָמיסאַרן) מיט לענין אלס פאָרזיצער, און אנגעהויבן דורכפירן זייער קאמוניסטישע אגענדע ארויסגעבנדיג דעקרעטן וואס האבן פארגעשלאָגן אַן אוממיטלבאַרן וואָפן-שטילשטאַנד און אפגעשאפן פּריוואטע בעלות איבער לאנד און פאבריקן און דאס איבערגעגעבן פאר "די מענטשן". זיי האבן פאררופן נאציאנאלע דעמאקראטישע וואלן פאר נאוועמבער 25, אבער כאטש זיי זענען געווען די וואס האבן איבערגעווארפן דער רעגירונג און געשאפן דעם פארזאמלונג, האבן זיי געוואונען בלויז אַרום 24% פון די שטימען (175 זיצן), קעגן די סאָציאַליסט-רעוואָלוציאָנערן וועלכע האָבן געזיכערט אַ מערהייט (אַרום 40% פון די שטימען). | ||
ווען דער אַסעמבלי איז צונויפגעקומען אין יאַנואַר 1918, האָבן די באָלשעוויקעס, אנשטאט ארבעטן מיט די געוואונענע פארטייען אין א קאאליציע, גענצליך פארבאטן סיי וועלכע אפאזיציע פארטייען. דאָס האָט עלימינירט די איינציגע נאַציאָנאַל-דעמאָקראַטישע אינסטיטוציע אין רוסלאַנד און באַפעסטיגט די איין-פּאַרטיי הערשאַפט פון די באָלשעוויקעס און דערמיט האט זיך אנגעהויבן די קאמוניסטישע דיקטאטורשאפט. צו נאכמער אוועקשטעלן די נייע רעגירונג, האבן די באלשעוויקן געשאפן די [[טשעקא]], א געהיים פאליציי וואס האט פונקציאנירט אלץ א רעוואלוציאנערע זיכערהייט סערוויס צו אויסרייסן, מארדן און באשטראפן די וועלכע זענען געווארן פאררעכנט אלץ "פיינט פון די מענטשן" אין אקציעס גערופן רויטע טעראר. | ווען דער אַסעמבלי איז צונויפגעקומען אין יאַנואַר 1918, האָבן די באָלשעוויקעס, אנשטאט ארבעטן מיט די געוואונענע פארטייען אין א קאאליציע, גענצליך פארבאטן סיי וועלכע אפאזיציע פארטייען. דאָס האָט עלימינירט די איינציגע נאַציאָנאַל-דעמאָקראַטישע אינסטיטוציע אין רוסלאַנד און באַפעסטיגט די איין-פּאַרטיי הערשאַפט פון די באָלשעוויקעס און דערמיט האט זיך אנגעהויבן די קאמוניסטישע דיקטאטורשאפט. צו נאכמער אוועקשטעלן די נייע רעגירונג, האבן די באלשעוויקן געשאפן די [[טשעקא]], א געהיים פאליציי וואס האט פונקציאנירט אלץ א רעוואלוציאנערע זיכערהייט סערוויס צו אויסרייסן, מארדן און באשטראפן די וועלכע זענען געווארן פאררעכנט אלץ "פיינט פון די מענטשן" אין אקציעס גערופן רויטע טעראר. | ||
| שורה 139: | שורה 139: | ||
די בליק איבער די געשעענישן פון די תקופה איז שארף צעטיילט לויט פאליטישע אנשויאונגען. אין צייט וואס אין די קאמוניסטישע רוסלאנד איז דער רעוואלוציע געפייערט געווארן יערליך אלץ א נאציאנאלע חגא מיט פאראדעס, איז אבער די אנגענומענע בליק אין די מערב וועלט - און היינט מער-ווייניגער די אנגענומענע מיינונג, אז דאס איז געווען בלויז אן איבערגאנג פון איין טיראניע (צאריזם) צו א צווייטע דיקטאטורשאפט (קאמוניזם){{הערה|[https://www.husj.harvard.edu/articles/a-century-of-1917s-ideas-representations-and-interpretations-of-the-october-revolution-19172017 A Century of 1917s: Ideas, Representations, and Interpretations of the October Revolution, 1917–2017]|כיוון=שמאל}}. | די בליק איבער די געשעענישן פון די תקופה איז שארף צעטיילט לויט פאליטישע אנשויאונגען. אין צייט וואס אין די קאמוניסטישע רוסלאנד איז דער רעוואלוציע געפייערט געווארן יערליך אלץ א נאציאנאלע חגא מיט פאראדעס, איז אבער די אנגענומענע בליק אין די מערב וועלט - און היינט מער-ווייניגער די אנגענומענע מיינונג, אז דאס איז געווען בלויז אן איבערגאנג פון איין טיראניע (צאריזם) צו א צווייטע דיקטאטורשאפט (קאמוניזם){{הערה|[https://www.husj.harvard.edu/articles/a-century-of-1917s-ideas-representations-and-interpretations-of-the-october-revolution-19172017 A Century of 1917s: Ideas, Representations, and Interpretations of the October Revolution, 1917–2017]|כיוון=שמאל}}. | ||
די בליק וואס די קאמוניסטן האבן פאראויסגעשטופט, געגלייבט דורך סאציאליסטן אפילו אין די מערב, און ווערט טיילווייז אינטערגעשטיצט נאך היינט צוליב געוויסע פאקטארן דורך טייל היסטאריקער און אקאדעמיקער, איז אז די אקטאבער רעוואלוציע איז א שטאלצע און גלענצנדע פארזוך פון די | די בליק וואס די קאמוניסטן האבן פאראויסגעשטופט, געגלייבט דורך סאציאליסטן אפילו אין די מערב, און ווערט טיילווייז אינטערגעשטיצט נאך היינט צוליב געוויסע פאקטארן דורך טייל היסטאריקער און אקאדעמיקער, איז אז די אקטאבער רעוואלוציע איז א שטאלצע און גלענצנדע פארזוך פון די ארבעטס קלאס אראפצואווארפן פון מאכט דער צאר, די העכערע קלאס און די קאפיטאליסטן. די באלשעוויקן האבן באפרייט די ארבעטער קלאס און געשאפן א שטאַט וואס פראקטיצירט גלייכבארעכטיגונג. די וואס שטופן פאראויס די קוקווינקל צייגן אן אויף דעם וואס די רוסישע פעדעראלע סאציאליסטישע רעפובליק האט געמאכט ערנסטע פארשריט אין די געביט פון פרויען רעכטן, ווי צושטעלן ערציאונג פאר פרויען, וואס איז געווען פארבאטן אונטער'ן צאר, צווישן אנדערע ליבעראלע געזעצן וואס זענען ערלויבט געווארן. די באלשעוויסטישע רעגירונג האט אויך אריינגעברענגט ארבעטער קלאס בירגער אויף פירנדע פארטיי פאזיציעס, פארזיכערנדיג דערביי אז די אלגעמיינע בירגער האבן א ווארט אין די באשלוסן{{הערה|[https://www.jstor.org/stable/2498180 "The Bolsheviks' Dilemma: Class, Culture, and Politics in the Early Soviet Years"]|כיוון=שמאל}}. פון די הויפט אספעקטן צו די בליק איז די געווינס פון די באלשעוויקן אין די ציווילע קריג{{הערה|[https://sites.bu.edu/revolutionaryrussia/student-research/katherine-ruiz-diaz/ The Russian Civil War]|כיוון=שמאל}}. מיט די מאסיווע אינטערנאציאנאלע שטיצע פאר די ווייסע ארמיי וואלטן די באלשעוויקן געדארפט זיין אין א פאזיציע צו פארלירן, איבערהויפט ווען זיי האבן אנגעהויבן מיט בלויז עטליכע שטעט אין זייער קאנטראל. דאך האט די רויטע ארמיי געזיגט, דורכ'ן שאפן אן ארמיי פון ארום 5 מיליאן אקטיווע זעלנער, וואס איז צושטאנד געקומען צוליב די ברייטע שטיצע ביי די מאסן. | ||
למעשה, כאטש וואס פון אנפאנג האבן די באלשעוויקן טאקע איינגעפירט דעמאקראטישע רעפארמען, האבן זיי זיך אבער שנעל געטוישט צו א ברוטאלע רעזשים וואס האט אונטערדרוקט סיי וועלכע קעגנערשאפט, א רעגירונג וואס האט קאנטראלירט מיט טעראר יעדע טייל פון די געזעלשאפט, עקאנאמיע און קולטור. | למעשה, כאטש וואס פון אנפאנג האבן די באלשעוויקן טאקע איינגעפירט דעמאקראטישע רעפארמען, האבן זיי זיך אבער שנעל געטוישט צו א ברוטאלע רעזשים וואס האט אונטערדרוקט סיי וועלכע קעגנערשאפט, א רעגירונג וואס האט קאנטראלירט מיט טעראר יעדע טייל פון די געזעלשאפט, עקאנאמיע און קולטור. | ||
| שורה 154: | שורה 154: | ||
===די פעברואַר רעוואָלוציע=== | ===די פעברואַר רעוואָלוציע=== | ||
די פעברואַר רעוואָלוציע האָט אָפּגעשאַפן די צאַרישע רעזשים און האָט געעפנט אַ תקופה פון האָפענונג פאַר די אידן. | די פעברואַר רעוואָלוציע האָט אָפּגעשאַפן די צאַרישע רעזשים און האָט געעפנט אַ תקופה פון האָפענונג פאַר די אידן. | ||
כּמעט אַלע אידן אין רוסלאַנד האָבן מיט פרייד באַגריסט די ערשטע רעוואָלוציע. איינע פון די ערשטע מאָסנאַמען פון דער | כּמעט אַלע אידן אין רוסלאַנד האָבן מיט פרייד באַגריסט די ערשטע רעוואָלוציע. איינע פון די ערשטע מאָסנאַמען פון דער נייער פּראָוויזאָרישער רעגירונג איז געווען די אָפּשאַפונג פון אַלע לעגאַלע באַגרעניצונגען אויף אידישע און אַנדערע עטנישע גרופּעס, אַריינגערעכנט דאס אפשאפן דעם תחום-המושב. די רעוואָלוציע האָט אויך אָפּגעשאַפן אַלע אַנדערע אַנטיסעמיטישע געזעצן, ווי די קוואָטעס פאַר אידישע קינדער אין שולעס און דיסקרימינאַציע אין מיליטער. אידן האָבן דאָס ערשטע מאָל געהאַט פולקאמע בירגערליכע רעכט. די געשעעניש איז געפייערט געוואָרן ווי אַ "נייער יציאת מצרים"{{הערה|[[רבי שלום דובער שניאורסאהן]], [https://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=31691&st=&pgnum=435 אגרות קודש כרך ב', עמ' תתכט]-תתלא (סי' תסו) און תתלד-תתלח (סי' תסט).}}{{הערה|1=ש. גיזנבורג, אמאליקע פּעטערבורג: פארשונגען און זכרונות וועגן יידישן לעבן אין דער רעזידענץ-שטאט פון צארישן רוסלאנד, ניו יארק 1944. ז' 252}}{{הערה|1=ש. דובנאוו, Kniga zhizni: vospominanya i razmyshlenya: materiyaly dliya istorii moego vremeni [דאס בוך פון מיין לעבן: זיכרונות און רעיונות : מאטעריאלן צו דער געשיכטע פון מיין צייט], פּעטערבורג 1998. ז' 379}}. | ||
אידן, וועלכע זענען געווען אַרום 4% פון דער גאַנצער באַפעלקערונג אין דער רוסישער אימפּעריע, זענען געווען אומפּראָפּאָרציאָנעל פאַרטרעטן אין דער רעוואָלוציאָנערער פּאָליטישער עליטע פון 1917, און ספּעציעל אין לינקע פּאַרטייען (אַרום 20% אין דער צענטראַלער עקזעקוטיווע קאָמיטעט פון דער צייטווייליגער רעגירונג). זיי זענען געווען הויך רעפּרעזענטירט ביי די מענשעוויקעס, די באלשעוויקעס, די סאָציאַליסט-רעוואָלוציאָנערן, און אין דער אידישער "בונד". טראָץ דעם, האָבן אידישע ליבעראַלן פארמיטן הויכע פּאָזיציעס, ווייל זיי האָבן מורא געהאַט אז די רעוואָלוציע זאָל ווערן אידענטיפיצירט מיט אידן. | אידן, וועלכע זענען געווען בלויז אַרום 4-5% פון דער גאַנצער באַפעלקערונג אין דער רוסישער אימפּעריע, זענען געווען אומפּראָפּאָרציאָנעל פאַרטרעטן אין דער רעוואָלוציאָנערער פּאָליטישער עליטע פון 1917, און ספּעציעל אין לינקע פּאַרטייען (אַרום 20% אין דער צענטראַלער עקזעקוטיווע קאָמיטעט פון דער צייטווייליגער רעגירונג). זיי זענען געווען הויך רעפּרעזענטירט ביי די מענשעוויקעס, די באלשעוויקעס, די סאָציאַליסט-רעוואָלוציאָנערן, און אין דער אידישער "[[בונד]]". טראָץ דעם, האָבן אידישע ליבעראַלן פארמיטן הויכע פּאָזיציעס, ווייל זיי האָבן מורא געהאַט אז די רעוואָלוציע זאָל ווערן אידענטיפיצירט מיט אידן. | ||
פראָמינענטע אידישע פיגורן האָבן געהאַלטן שליסל-פּאָזיציעס: לעאָן טראָצקי (געב. לייב בראָנשטיין) איז געווען דער הויפּט אַרכיטעקט פון דער רויטער אַרמיי. יעקב סװערדלאָוו איז געווען דער ערשטער דע פאַקטאָ הויפּט פון דער סאָוועטישער רעגירונג ביז 1919. גריגאָרי זינאָוויעוו און לעוו קאַמענעוו זענען ביידע געווען מיטגלידער פון דער באלשעוויסטישער צענטראַל-קאָמיטעט און פּאָליטביוראָ. | |||
די | אין דער צענטראַל-קאָמיטעט פון דער באלשעוויסטישער פארטיי אין אויגוסט 1917, זענען 6 פון 21 מיטגלידער געווען אידן (בערך 24%). אין דעם ערשטן פּאָליטביוראָ (1919), זענען דריי פון פינף מיטגלידער געווען פון אידישן אָפּשטאַם. | ||
די אַנטיסעמיטישע אַנטי-באַלשעוויסטישע ווייסע אַרמיי פּראָפּאַגאַנדע האָט פאַרשפּרייט די טענה אַז די רעוואָלוציע איז אַ אידישע. הגם אידן זענען געווען אומפּראָפּאָרציאָנעל פאַרטרעטן אין לינקע קרייזן, איז די באָלשעוויסטישע פּאַרטיי נישט געווען די הויפּט פּאַרטיי פון אידישע אַרבעטער: די מענשעוויקעס און דער בונד האָבן געהאַט מער אידישע מיטגלידער און פירער{{הערה|1=https://grokipedia.com/page/Jewish_Bolshevism}}. | |||
טראָצקי האָט באַרימט דערקלערט אַז ער איז אַן אינטערנאַציאָנאַליסט קודם־כל. ביי מאַרקסיסטן פון ביידע סאָציאַל־דעמאָקראַטישע פראַקציעס, איז אידישקייט נישט געווען זייער הויפּט אידענטיפיקאַציע. | |||
===אידישע פּאָליטישע ריכטונגען=== | ===אידישע פּאָליטישע ריכטונגען=== | ||
בעת דער רעוואָלוציע איז די אידישע געזעלשאַפט געווען טיף צעשפּאלטן אָבער פּאָליטיש זייער אַקטיוו, מיט | בעת דער רעוואָלוציע איז די אידישע געזעלשאַפט געווען טיף צעשפּאלטן אָבער פּאָליטיש זייער אַקטיוו, מיט א פּרעצעדענטלאזע אויפבלי פון טעטיגקייט{{הערה|שם=ענציקולטור|Vladimir Levin, "February Revolution" in ''Encyclopedia of Jewish History and Cultures Online''}}. זעקס הויפּט פּאָליטישע גרופּעס זענען פאָראויס געקומען צווישן תרע"ז און תרפ"א{{הערה|Zvi Gitelman, Russian Revolutions of 1917, YIVO}}. | ||
* ציוניזם: די גרעסטע באַוועגונג, וועלכע האָט געציילט אַרום 300,000 אנהענגער, האָט געצילט צו אַ אידישן לאַנד אין ארץ־ישׂראל. נאָך דער באַלפור דעקלאַראַציע אין נאָוועמבער תרע"ח איז דער ציוניסטישער ציל פאַררעכנט געוואָרן פאַר אַ רעאַליסטישן פּראָספּעקט. | * ציוניזם: די גרעסטע באַוועגונג, וועלכע האָט געציילט אַרום 300,000 אנהענגער, האָט געצילט צו אַ אידישן לאַנד אין ארץ־ישׂראל. נאָך דער באַלפור דעקלאַראַציע אין נאָוועמבער תרע"ח איז דער ציוניסטישער ציל פאַררעכנט געוואָרן פאַר אַ רעאַליסטישן פּראָספּעקט. | ||
* דער בונד: די אַלגעמיינע פאראייניגונג פון אידישע אַרבעטער אין ליטע, פּוילן און רוסלאַנד. ער האָט געהאַט 33,700 מיטגלידער ביים סוף פון 1917 און איז געווען דער גרעסטער און אַקטיווסטער סאָציאַליסטישער פּאַרטיי | * דער בונד: די אַלגעמיינע פאראייניגונג פון אידישע אַרבעטער אין ליטע, פּוילן און רוסלאַנד. ער האָט געהאַט 33,700 מיטגלידער ביים סוף פון 1917 און איז געווען דער גרעסטער און אַקטיווסטער סאָציאַליסטישער פּאַרטיי. זיי האָבן געפאָדערט אידיש צו זיין די שפּראַך פון אַ סעקולאַרער אידישער קולטור אין גלות. | ||
* אַנדערע סאָציאַליסטישע גרופּעס: די ציוניסטיש סאָציאַליסטישע און די אידישע סאָציאַליסטישע אַרבעטער פּאַרטיי (SERP) האָבן זיך פאַראייניגט | * אַנדערע סאָציאַליסטישע גרופּעס: די ציוניסטיש סאָציאַליסטישע און די אידישע סאָציאַליסטישע אַרבעטער פּאַרטיי (SERP) האָבן זיך פאַראייניגט. עס איז אויך געווען די פּועלי־ציון, וואָס האָבן געהאַט אַן אַרבעטער ציוניסטישע אידעאָלאָגיע. | ||
* פאָלקספּאַרטיי: געגרינדעט דורך [[שמעון דובנאוו]], זי האָט אַדוואָקירט קולטורעלע אויטאָנאָמיע אין די לענדער וואו אידן וואוינען (גלות נאַציאָנאַליזם). | * פאָלקספּאַרטיי: געגרינדעט דורך [[שמעון דובנאוו]], זי האָט אַדוואָקירט קולטורעלע אויטאָנאָמיע אין די לענדער וואו אידן וואוינען (גלות נאַציאָנאַליזם). | ||
* אָרטאָדאָקסישע פּאַרטייען: רעליגיעזע אידן האָבן זיך אויך אָרגאַניזירט אין פּאַרטייען, אַזוי ווי מסורת וחרות און נצח ישראל, וואָס האָבן געשטיצט סעקולאַרע, דעמאָקראַטישע קהילות{{הערה|שם=ענציקולטור}}. | * אָרטאָדאָקסישע פּאַרטייען: רעליגיעזע אידן האָבן זיך אויך אָרגאַניזירט אין פּאַרטייען, אַזוי ווי מסורת וחרות און נצח ישראל, וואָס האָבן געשטיצט סעקולאַרע, דעמאָקראַטישע קהילות{{הערה|שם=ענציקולטור}}. | ||
===די | ===די אָקטאָבער רעוואָלוציע און דער בירגערקריג=== | ||
די | די אקטאבער רעוואָלוציע דורך די באלשעוויקן איז געווען צענטראַליזירט אין פּעטראָגראַד, ווייט פונעם תחום המושב, און האָט צום ערשט געפירט צו סקעפּטיציזם ביי די אידישע מאַסן. די בונד, למשל, האָט געהאַלטן אַז לענינ'ס איבערקערעניש איז "צעדרייט"{{הערה|Budnitskii, Oleg 2012, ''Russian Jews Between the Reds and the Whites 1917–1920'', Philadelphia: University of Pennsylvania Press, p. 65}}. | ||
===פּאָגראָמען און דער טויש פון אידישן שטיצע=== | ===פּאָגראָמען און דער טויש פון אידישן שטיצע=== | ||
די הויפּט סיבה פאַר דעם אידישן ענדערונג צו שטיצן די סאָוויעטן איז געווען די היציגע אַנטיסעמיטיזם פון דער | די הויפּט סיבה פאַר דעם אידישן ענדערונג צו שטיצן די סאָוויעטן איז געווען די היציגע אַנטיסעמיטיזם פון דער קאָנטער-רעוואָלוציע. | ||
צווישן 1918 און 1921 האָט אַ כוואַליע פון עקסטרעם ווילדע פּאָגראָמען אויסגעשפּרייט אויף אוקראינע. די צאָל פון אידישע קרבנות איז געווען צווישן | צווישן 1918 און 1921 האָט אַ כוואַליע פון עקסטרעם ווילדע פּאָגראָמען אויסגעשפּרייט אויף אוקראינע. די צאָל פון אידישע קרבנות איז געווען צווישן 100,000 און 150,000 לויט געוויסע פאָרשער, און אַנדערע רעכענונגען ציען זיך ביז 200,000. די פּאָגראָמען, וואָס זענען געווען אַ טייל פון מיליטערישע קאַמפּיינס, זענען געווען ערגער פון די פריערדיגע צאַרישע פּאָגראָמען. | ||
די אַרמייען פון קאָלטשאַק, דעניקין, און ווראַנגל (די ווייסע אַרמייען) האָבן גענוצט אַנטיסעמיטיזם ווי אַ וואָפן. אין דער דאָזיגער פאַרצווייפלטער לאַגע האָבן אידן געזען אין דער רויטער אַרמיי דעם איינציגן באשיצער. כאָטש טייל רויטע אַרמיי איינהייטן זענען אויך געווען אַנטיסעמיטיש, האָבן די באלשעוויקעס אונטער טראָצקי פּרובירט צו ברענגען א סוף צו פּאָגראָמען און האָבן טייל מאָל הינגעריכטעט די אָרגאַניזירער{{הערה|1=Traverso, E. (2018). "The Jews and the Russian Revolution (1917–37)". In ''The Jewish Question''. Leiden, The Netherlands: Brill. https://doi.org/10.1163/9789004384767_008}}. | |||
דער סאָוויעטישער רעזשים האָט אין יולי 1918 ארויסגעגעבן אַ דעקרעט, אונטערגעשריבן פון לענין, וואָס האָט פאַרדאַמט אַנטיסעמיטיזם אַלס אַ "טויטליכע סכּנה פאַר דער גאַנצער רעוואָלוציע". אבער נאָך אַ קורצע צייט פון בליה, האָט דער סאָוועטישער רעזשים סיסטעמאַטיש אַטאַקירט די טראַדיציאָנעלע אידישע רעליגיעזע און פּאָליטישע לעבן. רעליגיעזע ערציאונג פונעם יונגוואַרג איז געוואָרן פאַרבאָטן, און די רעליגיעזע פּראַקטיצירונג פון אידישקייט איז געוואָרן כמעט אוממעגליך פאַר די אידישע מאַסן. די באלשעוויקעס האָבן אויסגענוצט די [[יעווסעקציע]] כדי צו באַקעמפן אידישע רעליגיעזע גלויבונגען און די בונד, פּועלי-ציון, און ציוניסטישע פּאַרטייען זענען געצוואונגען געוואָרן צו פאַרשווינדן ביז 1921. | |||
רבנים, בפרט חסידים, האָבן געארבעט אומערמידליך צו בויען אַ נעצווערק פון אונטערערדישע רעליגיעזע אינסטיטוציעס כדי צו ראַטעווען אידישע מסורה. הונדערטער חסידישע אַקטיוויסטן זענען הינגעריכטעט געוואָרן, און טויזנטער זענען אַרעסטירט און געשיקט געוואָרן קיין [[סיביר]]. | |||
==צו ליינען מער== | ==צו ליינען מער== | ||
*דזשאהן ריעד, | *דזשאהן ריעד, צען טעג וואס האבן אויפגערודערט די וועלט | ||
*לעאן טראצקי, געשיכטע פון די רוסישע רעוואלוציע | *לעאן טראצקי, געשיכטע פון די רוסישע רעוואלוציע | ||
<div class="mw-content-ltr"> | <div class="mw-content-ltr"> | ||