בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,359
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 4: | שורה 4: | ||
דער בויגן איז א באדייטנדער ארכיטעקטורישער ווערק, וואָס פאַרמאָגט טיף איינגעקריצטע רעליעפן, וועלכע שילדערן טיטוס'ס טריומפירנדן אַריינטריט אין רוים. פאַר אידן האָט דער בויגן אַ ספּעציעלן פּלאַץ אין זכרון, סימבאָליזירנדיג חורבן, גלות און אידישע קאַטאַסטראָפע פאַר כּמעט צוויי יאָרטויזנט. אין דער מאָדערנער צייט, אָבער, ספּעציעל נאָך דער גרינדונג פון מדינת ישראל, איז דער בויגן און זיין מנורה-בילד פאַרוואַנדלט געוואָרן אין אַ סימבאָל פון גאולה און נייער אידישער נאַציאָנאַלער אידענטיטעט. | דער בויגן איז א באדייטנדער ארכיטעקטורישער ווערק, וואָס פאַרמאָגט טיף איינגעקריצטע רעליעפן, וועלכע שילדערן טיטוס'ס טריומפירנדן אַריינטריט אין רוים. פאַר אידן האָט דער בויגן אַ ספּעציעלן פּלאַץ אין זכרון, סימבאָליזירנדיג חורבן, גלות און אידישע קאַטאַסטראָפע פאַר כּמעט צוויי יאָרטויזנט. אין דער מאָדערנער צייט, אָבער, ספּעציעל נאָך דער גרינדונג פון מדינת ישראל, איז דער בויגן און זיין מנורה-בילד פאַרוואַנדלט געוואָרן אין אַ סימבאָל פון גאולה און נייער אידישער נאַציאָנאַלער אידענטיטעט. | ||
דער טיטוס בויגן געפינט זיך ביים מזרחדיגן עק פונעם פאָרום רומאַנום, אויפן וועליאַ בערגל, וואָס איז געווען דער הויפּט פּראָצעסיאָנאַלער וועג אין אַלטן רוים. | |||
דער טיטוס בויגן געפינט זיך ביים מזרחדיגן עק פונעם פאָרום רומאַנום, אויפן וועליאַ בערגל, וואָס איז געווען דער הויפּט פּראָצעסיאָנאַלער וועג אין אַלטן רוים. דער בויגן איז אויפגעשטעלט געוואָרן נאָכן טויט פון טיטוס אין 81 נצ״ר, כּדי אים צו | |||
==היסטאריע און בוי-אויפגאַבע== | |||
די יודישע מלחמה (66-74 למס'), דער ערשטער גרויסער אויפשטאַנד פון די אידן אין יהודה קעגן דער רוימישער אימפעריע, איז געווען אַ צייט פון גרויסער אינסטאַביליטעט פאַר רוים. נאָך דעם זעלבסטמאָרד פון [[נירון]] אין 68 למס', איז 69 למס' באַקאַנט אַלס דער "יאָר פון די פיר קייסערס". וועספּאַסיאַן, דער גענעראל וואָס איז געווען פאַראַנטוואָרטלעך פאַר יהודה, איז אַרויסגעקומען אַלס דער געווינער קייסער. ער און זיין זון טיטוס האָבן גענוצט די נצחון איבער יהודה אַלס אַ שטאַרקן מיטל צו לעגיטימירן זייער הערשאַפט. | |||
טיטוס האָט אָנגעפירט דעם באַלאַגערונג פון ירושלים, וועלכע האָט געפירט צו דער צעשטערונג פון דעם צווייטן בית המקדש אין 70 למס'. די הייליגע כלים פונעם בית המקדש זענען גענומען געוואָרן קיין רוים און אויסגעשטעלט געוואָרן אַלס רויב אין וועספּאַסיאַן'ס "טעמפּל פון שלום". די געשעעניש איז קאָמעמערירט געוואָרן אין דעם טיטוס בויגן. | |||
דער בויגן איז אויפגעשטעלט געוואָרן נאָכן טויט פון טיטוס אין 81 נצ״ר, כּדי אים צו פאַרגעטערן (אַפּאָטהעאָסיס) און אָנצודענקען זיינע געראָטענע קאַמפּיינען אין יהודה. זיין ברודער און יורש, דאָמיטיאַן, איז געווען די הויפּט קראַפט הינטער דעם מאָנומענטאַלן פּראָיעקט. | |||
דער בויגן איז אַ ביישפּיל פון פלאַווישער פּראָפּאַגאַנדע, וואָס האָט אונטערגעשטראָכן די אימפּעריאַלע דינאַסטיעס זיג איבער דעם אידישן אויפשטאַנד. לויט [[יוסף בן מתתיהו|יוסף פלאַוויוס]], דער אידיש-רוימישער היסטאָריקער, איז דער זיג געווען אַזוי באַדייטנד, אַז ער האָט קאָנקורירט מיט אַלע פריערדיגע רוימישע טריומפן. דער בויגן איז בערך 15.4 מעטער הויך, 13.5 מעטער ברייט און 4.75 מעטער טיף. ער איז געבויט געוואָרן פון פּענטעלישן מאַרמאָר. פאָרשונגען פונעם [[ישיבה אוניווערזיטעט|ישיבה-אוניווערזיטעט]] טיטוס בויגן פּראָיעקט האָבן אַנטפּלעקט אַז די רעליעפן זענען אָריגינעל געווען קאָלירט, אַ פּראָסטע פּראַקטיק אין רוימישער סקולפּטור. | דער בויגן איז אַ ביישפּיל פון פלאַווישער פּראָפּאַגאַנדע, וואָס האָט אונטערגעשטראָכן די אימפּעריאַלע דינאַסטיעס זיג איבער דעם אידישן אויפשטאַנד. לויט [[יוסף בן מתתיהו|יוסף פלאַוויוס]], דער אידיש-רוימישער היסטאָריקער, איז דער זיג געווען אַזוי באַדייטנד, אַז ער האָט קאָנקורירט מיט אַלע פריערדיגע רוימישע טריומפן. דער בויגן איז בערך 15.4 מעטער הויך, 13.5 מעטער ברייט און 4.75 מעטער טיף. ער איז געבויט געוואָרן פון פּענטעלישן מאַרמאָר. פאָרשונגען פונעם [[ישיבה אוניווערזיטעט|ישיבה-אוניווערזיטעט]] טיטוס בויגן פּראָיעקט האָבן אַנטפּלעקט אַז די רעליעפן זענען אָריגינעל געווען קאָלירט, אַ פּראָסטע פּראַקטיק אין רוימישער סקולפּטור. | ||
| שורה 20: | שורה 26: | ||
===אָריגינעלע אויפשריפטן=== | ===אָריגינעלע אויפשריפטן=== | ||
די אויפשריפט אויפן מזרח-פלאַך פונעם בויגן דערמאָנט טיטוס אַלס divo Tito ("דערוויקטער טיטוס"), וואָס | די אויפשריפט אויפן מזרח-פלאַך פונעם בויגן דערמאָנט טיטוס אַלס divo Tito ("דערוויקטער טיטוס"), וואָס באַשטעטיגט אַז דער בויגן איז פאַרענדיגט געוואָרן נאָך זיין טויט. עס האָט אויך עקזיסטירט אַ פריערדיגער טריומף-בויגן פאַר טיטוס אין צירקוס מאַקסימוס, וואָס איז שוין נישט פאַראַן. | ||
==אידישע דייטונגען און זיכרונות== | ==אידישע דייטונגען און זיכרונות== | ||
| שורה 40: | שורה 46: | ||
;מער מאָדערנע אַספּעקטן: היינטצוטאָג, באַזוכן פיל אידן דעם בויגן, אָפט מאָל אויסדריקנדיג דעם געפיל "טיטוס, דו ביסט פאַרגאַנגען, אָבער מיר זענען נאָך דאָ, עם ישראל חי!". דאָס איז געוואָרן אַ טייל פון מאָדערנער אידישער ציווילער רעליגיע. עס זענען אויך פאַראַן קאָנטראָווערסיעלע דעבאַטן, אַזוי ווי פּראָטעסטן בעתן קאָוויד-19 צייט, אָדער אַפילו פאָרשלאָגן צו צעברעכן דעם בויגן, וואָס ווייזט ווי לעבעדיק זיין סימבאָליק בלייבט. | ;מער מאָדערנע אַספּעקטן: היינטצוטאָג, באַזוכן פיל אידן דעם בויגן, אָפט מאָל אויסדריקנדיג דעם געפיל "טיטוס, דו ביסט פאַרגאַנגען, אָבער מיר זענען נאָך דאָ, עם ישראל חי!". דאָס איז געוואָרן אַ טייל פון מאָדערנער אידישער ציווילער רעליגיע. עס זענען אויך פאַראַן קאָנטראָווערסיעלע דעבאַטן, אַזוי ווי פּראָטעסטן בעתן קאָוויד-19 צייט, אָדער אַפילו פאָרשלאָגן צו צעברעכן דעם בויגן, וואָס ווייזט ווי לעבעדיק זיין סימבאָליק בלייבט. | ||
===פאַרשידענע רבנישע מיינונגען | ===פאַרשידענע רבנישע מיינונגען=== | ||
*רבי יוסף שלמה כהנמאַן (גאַב"ד פון פּאָנעוועזש) האָט אַנגעבליך געשטאַנען ביים בויגן און אויסגערופן אויף יידיש: "טיטוס, טיטוס, וואו ביסטו? איך בין דאָ. וואו ביסטו?"{{הערה|https://breslev.co.il/294992/;{{ש}}STEVEN FINE, WITH YAAKOV FINE, 2021, 163.}}. | *רבי יוסף שלמה כהנמאַן (גאַב"ד פון פּאָנעוועזש) האָט אַנגעבליך געשטאַנען ביים בויגן און אויסגערופן אויף יידיש: "טיטוס, טיטוס, וואו ביסטו? איך בין דאָ. וואו ביסטו?"{{הערה|https://breslev.co.il/294992/;{{ש}}STEVEN FINE, WITH YAAKOV FINE, 2021, 163.}}. | ||
*דער סאטמאַרער רבין רבי יואל טייטלבוים האָט, נאָך זיין ערשטן באַזוך וואו ער האָט געטרויערט, אויסגעמיטן דעם בויגן ביי אַ שפּעטערדיגן באַזוך, צוליב דעם וואָס ציוניסטן האָבן אים אָנגענומען ווי אַ סימבאָל פון זייער געדאַנק. ער האָט געזאָגט: "אויב זיי זאָגן אַז מיר קענען גיין, וויל איך נישט גיין"{{הערה|הערשל פרידמאן, ספר מאפלה לאור גדול: נס הצלה פון רבי'ן זי"ע. כ"א כסלו תש"ה (קרית יואל, נ"י: די אידישע פּענע, 2001), 228–232; STEVEN FINE, WITH YAAKOV FINE, 2021, 164–165.}}. | *דער סאטמאַרער רבין רבי יואל טייטלבוים האָט, נאָך זיין ערשטן באַזוך וואו ער האָט געטרויערט, אויסגעמיטן דעם בויגן ביי אַ שפּעטערדיגן באַזוך, צוליב דעם וואָס ציוניסטן האָבן אים אָנגענומען ווי אַ סימבאָל פון זייער געדאַנק. ער האָט געזאָגט: "אויב זיי זאָגן אַז מיר קענען גיין, וויל איך נישט גיין"{{הערה|הערשל פרידמאן, ספר מאפלה לאור גדול: נס הצלה פון רבי'ן זי"ע. כ"א כסלו תש"ה (קרית יואל, נ"י: די אידישע פּענע, 2001), 228–232; STEVEN FINE, WITH YAAKOV FINE, 2021, 164–165.}}. | ||
*דער חב"ד שליח, הרב גרשון מענדל גאַרעליק, האָט דערקלערט די מנורה אויפן בויגן אַ "ליגן" (שקר גמור) און געהאַלטן אַ חב"ד מנורה אַלס די "אמתע מנורה", סימבאָליזירנדיג דעם סוף פון גלות. | *דער חב"ד שליח, הרב גרשון מענדל גאַרעליק, האָט דערקלערט די מנורה אויפן בויגן אַ "ליגן" (שקר גמור) און געהאַלטן אַ חב"ד מנורה אַלס די "אמתע מנורה", סימבאָליזירנדיג דעם סוף פון גלות. | ||
די פאָרשונג פונעם Yeshiva University's Arch of Titus Project, אָנגעפירט פון דר. שמעון פיין, איז אַ טייל פון דער דאָזיקער ברייטער יידישער דערפאַרונג פונעם בויגן, וואָס פאָרשט זיין היסטאָריע און באַדייט פאַר ביידע | די פאָרשונג פונעם Yeshiva University's Arch of Titus Project, אָנגעפירט פון דר. שמעון פיין, איז אַ טייל פון דער דאָזיקער ברייטער יידישער דערפאַרונג פונעם בויגן, וואָס פאָרשט זיין היסטאָריע און באַדייט פאַר ביידע אידן און דער מערבדיקער קולטור. | ||
==קריסטליכע דייטונגען== | ==קריסטליכע דייטונגען== | ||