בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,381
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(←באנוץ) |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 5: | שורה 5: | ||
==מקור== | ==מקור== | ||
[[טעקע:סדרת דפי הגדת פסח על ניר סטנסיל שהודפסה בקרב חיילי הבריגאדה היהודית הל btm8205.jpeg|קליין|"לשנה הבאה בירושלים הבנויה", הגדה של פסח אויף סטענסיל פון די [[אידישע בריגאדע]], [[נאפאלי]], 1945]] | [[טעקע:סדרת דפי הגדת פסח על ניר סטנסיל שהודפסה בקרב חיילי הבריגאדה היהודית הל btm8205.jpeg|קליין|"לשנה הבאה בירושלים הבנויה", הגדה של פסח אויף סטענסיל פון די [[אידישע בריגאדע]], [[נאפאלי]], 1945]] | ||
די פראזע "לשנה הבאה בירושלים" ווערט נישט דערמאנט אין תנ"ך, ש"ס, אדער סיי וועלכע פון די הגדות פון די פריע ראשונים. | די פראזע "לשנה הבאה בירושלים" ווערט נישט דערמאנט אין תנ"ך, ש"ס, אדער סיי וועלכע פון די הגדות פון די פריע ראשונים. פּראפעסאר שולמית אליצור פון העברעאישן אוניווערזיטעט טענהט אז די פראזע האט ווארשיינליך אנגעהויבן ווי אַן מויער־אויסדרוק, ענליך צו "אמן". אַזעלכע דריי־ווערטערדיגע פראזעס זענען געווען א געווענליכער עלעמענט אין ליטורגישער פּאָעזיע און רעליגיעזער אָפּהיטונג{{הערה|{{לינק|שרייבער=Ken Mondschein|קעפל=“Next Year in Jerusalem”: The Medieval Origins of the Jewish Longing for a Homeland|אדרעס=https://www.medievalists.net/2024/04/next-year-jerusalem-medieval-origins/|זייטל=Medievalists.net|דאטום=April 22, 2024}}}}. | ||
דער ערשטער | דער ערשטער דאקומענטירטער ערשיינונג פון דעם וואונטש איז אין א פיוט פון דעם שפּאנישן [[רבי יוסף אבן אביתור]] (ענדע 10'טער יארהונדערט). זיין פיוט "אאמיר מסתתר", וועלכע איז געפונען געווארן אין דער קאירא גניזה און ערשיינט אין פילע אשכנזישע מחזורים ביי די פיוטים פאר שבת הגדול{{הערה|[https://he.wikisource.org/wiki/סידור/נוסח_אשכנז/שבת/שחרית_לשבת_הגדול_(מזרחי) שחרית לשבת הגדול], אויף וויקיטקסט}}, ענדיגט זיך מיט דער פראזע: "בירושלים לשנה הבאה". אין דעם פיוט "ידידך מאמש" פון רבי יהודה [[אבן גיאת]] (11'טער יארהונדערט) ערשיינט די פראזע אין די מער באקאנטע סדר, "לשנה הבאה בירושלים"{{הערה|{{אוצר החכמה|שולמית אליצור|תרביץ|182819|page=20|קעפל=בין יוסף ליוסף: לזהות מחברו של יוצר קדום|באנד=עא [א–ב] (תשרי–אדר תשס"ב), עמ' 85}}; הנ"ל, "[https://jstudies.huji.ac.il/sites/default/files/jstudies/files/tarbiz_-_8502_-_archive_from_irit_-_03_-_elizur_-_pp._293-307.pdf כהיום הזה בירושלים: למקורה, לתפוצתה ולגלגוליה של תפילה לסיום טקסים]", '''תרביץ''' פה [ב] (טבת תשע"ח), עמ' 305.}}. | ||
איר פּאָפּולאַריטעט איז געוואקסן נאך די 11'טן-12'טן יארהונדערט, מעגליך א רעזולטאט פון די קרייצפאָרער שחיטות און די לענגערע צוגעבונדנקייט צו ירושלים. פון די עלטסטע הגדות וואס אנטהאלטן די פראזע זענען די "פויגל-קאפּ הגדה" (פון פריע 14טן יארהונדערט, ריינלאַנד) און די "באַרסעלאָנאַ הגדה" (פון 1370){{הערה|{{לינק|אדרעס=https://momentmag.com/next-year-in-jerusalem/|שרייבער=George E. Johnson|קעפל=Jewish Word {{!}} Why We Say ‘Next Year in Jerusalem’|זייטל=Moment Magazine|דאטום=April 4, 2022}}}}. דער ערשטער וואס דאקומענטירט דעם מנהג פון עס זאגן ביים סדר איז [[רבי יצחק אייזיק טירנא]] אין זיין "ספר המנהגים" (15'טן יארהונדערט){{הערה|{{אוצר החכמה|רבי יצחק אייזיק טירנא|ספר המנהגים|147985|page=69|שנת הוצאה=תש"ס|מו"ל=מכון ירושלים|עמ=נא|אבאנענטן=יא}}}}, און ביזן 16טן יארהונדערט, מיטן אויפקומען פון געדרוקטע הגדות, איז עס געווארן א סטאנדארט. | |||
== | == באדייט און סימבאָליזם == | ||
פון נאכ'ן חורבן בית שני איז די האפענונג אז דער בית המקדש זאל ווידער אויפגעבויט ווערן א דריטן מאָל גאר צענטראל אין אידישקייט, און איז טיף פארבינדן מיט די האפענונג צם ביאת המשיח און צום קיבוץ גלויות. בקשות פאר'ן אויפבוי פונעם בית המקדש און ירושלים ווערן אפט דערמאנט אין די תפילות. דער וואונטש "לשנה הבאה בירושלים" ווערט געזאגט ביי געלעגנהייטן וואס קומען איינמאל א יאר. עס ווערט געזען אלס אן אופן צו דערמאנען ירושלים ביי גרויסע געלעגנהייטן, ווי אויך איז עס אן אויסדרוק פון אונזער אמונה איבער אחרית הימים. היינטיגע צייטן ווערט עס געזען אלס אויסדרוק צו די האפענונג וואס האלטן אונטער די אידישע גייסט אין אלע זמנים{{הערה|[[#גוטהולד|גוטהולד]], עיון}}. | פון נאכ'ן חורבן בית שני איז די האפענונג אז דער בית המקדש זאל ווידער אויפגעבויט ווערן א דריטן מאָל גאר צענטראל אין אידישקייט, און איז טיף פארבינדן מיט די האפענונג צם ביאת המשיח און צום קיבוץ גלויות. בקשות פאר'ן אויפבוי פונעם בית המקדש און ירושלים ווערן אפט דערמאנט אין די תפילות. דער וואונטש "לשנה הבאה בירושלים" ווערט געזאגט ביי געלעגנהייטן וואס קומען איינמאל א יאר. עס ווערט געזען אלס אן אופן צו דערמאנען ירושלים ביי גרויסע געלעגנהייטן, ווי אויך איז עס אן אויסדרוק פון אונזער אמונה איבער אחרית הימים. היינטיגע צייטן ווערט עס געזען אלס אויסדרוק צו די האפענונג וואס האלטן אונטער די אידישע גייסט אין אלע זמנים{{הערה|[[#גוטהולד|גוטהולד]], עיון}}. | ||
| שורה 23: | שורה 23: | ||
מנהג פולין איז געווען צו זאגן ביים ענדע פון [[נעילה]] "לשנה הבאה בירושלים"{{הערה|זע רבי ידידיה טיאה ווייל, '''לבושי בדים''', ירושלים תשמ"ח, זייט קצו, 17031}}, און אזוי האט מען זיך געפירט אין קהילות פון [[מזרח אייראפע]]{{הערה|מטה אפרים סימן תרכ"ג סעיף ז'; {{משנה ברורה|תרכג|יג}}.}}. אין אנדערע אידישע קהילות איז דאס נישט איינגעפירט. | מנהג פולין איז געווען צו זאגן ביים ענדע פון [[נעילה]] "לשנה הבאה בירושלים"{{הערה|זע רבי ידידיה טיאה ווייל, '''לבושי בדים''', ירושלים תשמ"ח, זייט קצו, 17031}}, און אזוי האט מען זיך געפירט אין קהילות פון [[מזרח אייראפע]]{{הערה|מטה אפרים סימן תרכ"ג סעיף ז'; {{משנה ברורה|תרכג|יג}}.}}. אין אנדערע אידישע קהילות איז דאס נישט איינגעפירט. | ||
==מאדערנע ענדערונגען און קאנטראווערסיעס== | |||
די תפילה ווערט געזאגט אין יעדן ארט, אויך אין ירושלים אליין. פארהאן אזעלכע אין ארץ ישראל וואס פירן זיך צו זאגן "לשנה הבאה בירושלים הבנויה", און עס ווערט אפט באצייכנט אלס "נוסח ארץ ישראל" אדער "נוסח ירושלים". עס ווערט געברענגט בשם דעם סאטמארער רבי און דער בריסקער רב קעגנערשאפט צו דעם נוסח{{הערה|שם=ציון}}. אויך רבי חיים נאה האט גע'טענה'ט אז דער אלטער מנהג אין ירושלים איז נישט אזוי געווען צו זאגן{{הערה|זע {{אוצר החכמה|רבי גבריאל ציננער|נטעי גבריאל|52829|באנד=יום הכיפורים|ירושלים תשס"א, זייט תכז הערה לח}}}}. | די תפילה ווערט געזאגט אין יעדן ארט, אויך אין ירושלים אליין. פארהאן אזעלכע אין ארץ ישראל וואס פירן זיך צו זאגן "לשנה הבאה בירושלים הבנויה", און עס ווערט אפט באצייכנט אלס "נוסח ארץ ישראל" אדער "נוסח ירושלים". עס ווערט געברענגט בשם דעם סאטמארער רבי און דער בריסקער רב קעגנערשאפט צו דעם נוסח{{הערה|שם=ציון}}. אויך רבי חיים נאה האט גע'טענה'ט אז דער אלטער מנהג אין ירושלים איז נישט אזוי געווען צו זאגן{{הערה|זע {{אוצר החכמה|רבי גבריאל ציננער|נטעי גבריאל|52829|באנד=יום הכיפורים|ירושלים תשס"א, זייט תכז הערה לח}}}}. | ||
זייט [[דער זעקס טאגיגער מלחמה]] האט מען אנגעהויבן אין [[מזרחי]]סטישע קרייזן צו זאגן און זינגען די תפילה ענדע דאווענען פון [[יום העצמאות]] און [[יום ירושלים]]. | זייט [[דער זעקס טאגיגער מלחמה]] האט מען אנגעהויבן אין [[מזרחי]]סטישע קרייזן צו זאגן און זינגען די תפילה ענדע דאווענען פון [[יום העצמאות]] און [[יום ירושלים]]. | ||
אין אמעריקע איז די ענגלישע פראַזע "Next Year in Jerusalem" נישט ערשינען אין קיין אמעריקאנער הגדה פאר 1942. דאס איז געווען צוליב מורא פאר אז עס זאל נישט אויסזען ווי אידן האָבן טאפעלטע לויאַליטעטן. דער ערשטער וואָס האָט דאָס עפנטליך איבערגעזעצט אויף ענגליש איז געווען Cecil Roth אין ענגלאַנד אין 1934. אין אמעריקע האט מאָריץ סאַמועל און די "de Sola Pool Haggadah" (וואס איז פארשפרייט געווארן צו אמעריקאנער סאלדאטן במשך דעם צווייטן וועלט־קריג) געבראכן דעם טאַבו, ווי די קאמף קעגן נאציזם און דער שטיצע פאר א אידישער מדינה האבן געוואקסן{{הערה|1=Sarna, Jonathan D., '[https://doi.org/10.1093/oso/9780197783214.003.0001 The Transformation of “Next Year in Jerusalem” in the Postwar American Haggadah]', in Richard I. Cohen (ed.), ''Jerusalem Transformed: Politics, Culture, and Hidden Corners'' (2024).}}. | |||
==ניגונים== | ==ניגונים== | ||