אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "הרב בערל וויין"

רבי '''בערל וויין''' (תרצ"ד, שיקאגא – תשפ"ה, ירושלים) איז געווען אַן אמעריקאנער-געבוירענער ארטאדאקסישער רב, בעל דרשן, שרייבער, און היסטאריקער. ער איז ברייט באקאנט פאר פּאפּולאריזירן אידישע היסטאריע דורך טויזנטער אוידיא טעיפס, ביכער, סעמינארן, טעלעוויזיע און ראדיא אויפטריטן, און פילמען. ער האט טיף באאיינפלוסט דורות פון ארטאדאקסישע אידן דורך זיין ארבעט, און איז אפט באצייכנט געווארן ווי "די שטימע פון אידישער היסטאריע"{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://blogs.timesofisrael.com/rabbi-berel-wein-ztl-the-rabbi-who-gave-the-jewish-people-their-story/|שרייבער=Paul Mendlowitz|קעפל=Rabbi Berel Wein zt”l : The Rabbi Who Gave the Jewish People Their Story|דאטום=Aug 18, 2025}}.}}. במשך זיין קאריערע, האט ער געהאלטן פּערזענליכע און אידעאלאגישע פארבינדונגען סיי צו [[מאדערן ארטאדאקס]]ישן אידנטום און סיי צו חרדישן אידנטום.

הרב וויין שטאמט פון א משפחה פון ליטווישע רבנים. ער איז געבוירן געווארן ט' ניסן תרצ"ד{{הערה|1={{cite book|last=Greenwald|first=Yisroel|title=Reb Mendel and his Wisdom|publisher=Mesorah|year=1995|isbn=978-0-89906-117-7|page=xvii}} (פון ענגליש וויקיפּעדיע).|שם=קפלן|כיוון=שמאל}}, אין [[שיקאגא|שיקאַגאָ]], אילינוי, אלס אַן איינציגער זון צו רבי זאב וויין (1906-2004), און אסתר, א טאכטער פון רבי חיים צבי הלוי רובינשטיין (נפ' חשון תש"ד), דער גרינדער פון '[[היברו טעאלאגישן קאלעדזש]]' (בית מדרש לתורה, באקאנט אלס "סקאָקי ישיבה" {{העב|ישיבת סקוקי}}), וועמען ר' בערל האט געשילדערט אלס זיין מוסטער{{הערה|1={{לינק|שרייבער=|קעפל=Rabbi Berel Wein's Statement of Motivation and Purpose|אדרעס=https://covenantfn.org/award-person/berel-wein/|זייטל=The Covenant Foundation}}.}}{{הערה|זעט [https://www.crcweb.org/rabbis/Rubenstein%20Chaim%20Zvi%20Halevi%201872-1944.pdf א באשרייבונג פון ר' בערל אויף זיין זיידן].}}. זיין פאטער ר' זאב איז געווען א תלמיד פון [[רבי שמעון שקאפ]] און שפּעטער פון [[הרב קוק]]{{הערה|1={{לינק|שרייבער=Gedalia Guttentag|קעפל=Voice of History|אדרעס=https://mishpacha.com/voice-of-history/|זייטל=Mishpacha Magazine|דאטום=אוגוסט 19, 2025}}.|שם=משפח25|כיוון=שמאל}}, און האט געדינט אלס רב פון קהלת בית המדרש הגדול אנשי לוקניק אין שיקאגא איבער 51 יאר{{הערה|{{עיה|The Sentinel|cgs||Rabbi Zev Wein To Be Honored By Kesser Maariv On Sunday|19660310|65}}.|כיוון=שמאל}}. ער איז געווען א ברודער פון הרב שמעי׳ דוד וויין, דער ערשטער רב אין חולון{{הערה|איבער אים זעט: [[ע:רבי שמעיה דוד ויין|רבי שמעיה דוד ויין]], אויף המכלול אין העברעאיש.}}.

אין פּאראלעל מיט זיינע לעגאלע שטודיעס האט הרב וויין געלערנט אין 'בית מדרש לתורה' אין שיקאַגאָ, וואס איז געגרינדעט געווארן דורך זיין זיידע הרב רובינשטיין. דארט האט בערל באקומען סמיכה דורך זיין רבי, [[רבי חיים קרייזווירטה]]. זיינע אנדערע רבי'ס זענען געווען רבי מרדכי רוגוב{{הערה|איבער אים: {{אישי ישראל|רבי מרדכי רוגוב}}.}} און רבי ישראל מענדל הכהן קאפּלאן{{הערה|איבער אים: {{אישי ישראל|רבי ישראל מנדל קפלן}}.}}{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://matzav.com/boruch-dayan-emes-rav-berel-wein-ztl/|קעפל=Boruch Dayan Emes: Rav Berel Wein zt”l|זייטל=Matzav.com|דאטום=August 16, 2025}}.|שם=מצב|כיוון=שמאל}}.

אין יאר תשט"ו (1955) האט ער חתונה געהאט מיט יוכבד ("דזשעקי") לעווין, וועלכע איז געבוירן אין וואַסיקי, ליטע, און האט ביי די פיר יאר אלט עמיגרירט מיט איר פאמיליע קיין [[דעטרויט]]{{הערה|שם=מצב}}, וואו איר פאטער הרב אליעזר לעווין, א נאענטער תלמיד פונעם חפץ חיים, האט געדינט אלס רב איבער זעכציג יאר{{הערה|[[ע:רבי אליעזר לוין|רבי אליעזר לוין]], אויף המכלול אין העברעאיש.}}. אין שיקאַגאָ האבן זיי געהאט פיר קינדער. יוכבד איז נפטר געווארן אין 2006, און ער האט שפּעטער חתונה געהאט מיט מירא כהן, אן אייניקל פון א צאל חסידישע גזע'ס און א מלחמה איבערלעבער, וועלכע איז נפטר געווארן אין 2018{{הערה|{{cite news|last=Davis|first=Lenore|newspaper=Five Towns Jewish Times|url=https://thefivetowns.com/passing-rebbetzin-mira-cohen-wein|title=Passing of Rebbetzin Mira Cohen Wein|date=January 12, 2018}}.|כיוון=שמאל}}.

פון תשט"ז ביז תשכ"ד האט הרב וויין פּראקטיצירט אלס אדוואקאט אין שיקאגאָ. ער האט געזאגט אז ער האט נישט הנאה געהאט פון דעם געזעץ פעלד, ווייל ער האט דארט געזען מענטשן אין זייער ערגסטן צושטאנד{{הערה|שם=משפח25}}.

אין יאר תשכ"ד, אין עלטער פון 30, איז ער געווארן דער רב אין קהילת בית ישראל אין [[מיאמי ביטש]], פלארידע, וואו ער איז געבליבן ביז תשל"ב. ער האט אויסגעברייטערט די קהילה פון 39 פאמיליעס צו 250{{הערה|1=https://www.rocklanddaily.com/news/in-tribute-rabbi-berel-wein-z-l-prominent-monsey-torah-personality}}. דאָרטן האָט ער אויך געדינט אלס איינער פון די הויפּט לערערס אין דער יונגער ישיבה קטנה, מתיבתא פון גרעיטער מיאמי. אין דער צייט האט ער געשמיעדט נאענטע באציאונגען מיט גדולי ישראל. ער האט דארט אויפגעבויט א מקוה אין שול, וואס דער סאטמארער רבי האט גענוצט, און אזוי ארום באשטעטיגט איר כשרות{{הערה|שם=JP|{{לינק|אדרעס=https://www.jewishpress.com/indepth/front-page/miami-beach-memoirs/2014/06/12/4/|שרייבער=Berel Wein|קעפל=Miami Beach Memoirs|זייטל=JewishPress.com|דאטום=14 Sivan 5774}}.|כיוון=שמאל}}.

אין 1967 האט ער באקומען א [[דאקטאר]] אין העברעישע ליטעראטור פון העברעישער טעאלאגישער קאלעדזש{{הערה|1=https://covenantfn.org/award-person/berel-wein/}}.

אין תשל"ב (1972) איז די משפחה אריבער קיין ניו יארק, וואו ער איז באשטימט געווארן אלס עקזעקוטיווער וויצע־פּרעזידענט פון דער ארטאדאקסישער פארבאנד ([[OU]]). באלד דערנאך, נאך דער פּלוצלינגער פטירה פון רבי אלכסנדר ראזענבערג, האט וויין אים איבערגענומען אלס דער רבנישער אדמיניסטראטאר פון [[OU]] כשרות אפּטיילונג, א פּאזיציע וואס ער האט פארנומען פאר פינף יאר. ער ווערט קרעדיטירט מיט פארוואנדלען די כשרות השגחה אין צפון אמעריקע, אריינברענגענדיג ארדענונג, עפעקטיווקייט און קעמפנדיג קעגן כאאס און אומזיכערע הכשרים{{הערה|שם=משפח25}}. ער איז אחראי געווען פאר'ן איינפירן די OU אין דער פלייש אינדוסטריע{{הערה|1=https://jewishaction.com/jewish-world/people/centennial-spotlight-rabbi-berel-wein/}}.

אין 1997 האבן הרב וויין און זיין פרוי געמאכט עליה קיין ארץ ישראל. זיי האבן זיך באזעצט אין דעם [[רחביה]] קווארטאל פון ירושלים, וואו ער איז געווארן דער רב פון בית כנסת הנשיא אין 2002{{הערה|איבער דער שול זעט: [[ע:בית הכנסת הנשיא|בית הכנסת הנשיא]], אויף המכלול אין העברעאיש.}}. ער איז אויך געווען א עלטערער פאַקולטעט מיטגליד פון [[ישיבת אור שמח]] אין ירושלים, וואו ער האט געגעבן שיעורים פאר ענגליש-רעדנדע סטודענטן.

ער האָט ברייט געלעקטשערט אין ארץ ישראל און אינדרויסן פון לאַנד, און האָט געשריבן א וועכנטליכע קאלום פאר די Jerusalem Post זינט 1999. ער איז אויך באוויזן געווארן רעגולער אין טעלעוויזיע פּראגראמען אין ישראל, ווי "פרעג דעם רב".

רבי בערל וויין איז נפטר געווארן אין ירושלים דעם 16טן אויגוסט 2025, אין עלטער פון 91 יאר, נאך עטליכע יאר פון קראנקהייט. ער איז באערדיגט געווארן אויפן הר הזיתים אין ירושלים.

ער איז איבערגעבליבן דורך זיין זון, רבי חיים וויין, און דריי טעכטער: מרת שרי טייטלבוים, מרת מרים געטינגער, און מרת דינה געווירץ, ווי אויך פיל אייניקלעך און אור-אייניקלעך{{הערה|שם=מצב}}.

רבי בערל וויין איז געווען אַ פּראָליפישער שרייבער אין סיי העברעיש סיי ענגליש, ווי אויך אין אודיא און וויזועלע פאָרמאַטן. ער איז ברייט באַקאַנט פאַר זיין ראָלע אין פּאָפּולאַריזירן אידישע געשיכטע. אין 1984, האָט ער אנגעהויבן ארגאניזירן ספּעציעלע אידישע היסטאריע קלאסן אין זיין שול און ישיבה און מאנסי, וועלכע זענען געווארן רעקארדירט, און געווארן איבער 700 אודיא טעיפּס. זיינע לעקציעס, בארימט פאר זייער כאפּנדער דערציילונג, קלוגשאפט און הומאר, האבן געהאט א זייער שטארקן אפּקלאנג, מיט איבער א מיליאן קאפּיעס פארקויפט איבער דער וועלט{{הערה|שם=אליוו}}.

''עכאָוס פון כבוד'' (Echoes of Glory: The Story of the Jews in the Classical Era, 350 BCE-750 CE), ''העראַלד פון גורל'' (Herald of Destiny: The Story of the Jews in the Medieval Era, 750-1650), ''טריומף פון איבערלעבונג'' (Triumph of Survival: The Story of the Jews in the Modern Era, 1650-1995), ''אמונה און גורל'' (Faith and Fate: The Story of the Jewish People in the Twentieth Century). די לעצטע איז אויך א דאָקומענטאַרע פילם סעריע.

אנדערע היסטאָריע ביכער (פיל זענען פובליצירט געווארן דורך [[ארטסקראל]]) נעמען אריין ''מוסטערן אין אידישער געשיכטע'' (Patterns in Jewish History), ''אומענדליכער האַס: אַנטיסעמיטיזם פון דער תנ"כישער עפּאָכע ביז מאָדערנע צייטן'' (Endless Hatred), און ''אין די פוסטריט פון אליהו הנביא'' (In The Footsteps of Eliyahu HaNavi). זיין לעצטע ווערק, ''אַכט מענטשן וואָס מיר האָבן באַגעגנט אויפן וועג אַהיים'' (Eight People We Met on the Way Home), קאָנצענטרירט זיך אויף דער געשיכטע פון ציוניזם און מדינת ישראל.

הרב וויין האט געשריבן ווערק אויף תורה פּרשנות, אידיש לעבן און הלכה. ער איז באקאנט פאר זיין שפּאסיגן רעדע און שרייב סטיל. צווישן זיינע ווערק זענען:

* פּרשנות: ''פּרקי אבות: לערנונגען פאַר אונזערע צייטן'' (Pirkei Avos: Teachings for Our Times), ''די פּסחדיגע הגדה: דורך דער פּריזמע פון דערפאַרונג'' (The Pesach Haggadah).

* ביכער אויף תלמודישע טעמעס: ''די בעל-פּה תורה פון סיני'' (Oral Law of Sinai), ''וויזיע און העלדישקייט'' (Vision & Valor).

ער האט געגלייבט אז די היסטאריע פון דעם אידישן פאלק איז אַן אפּשפּיגלונג פון ווי גאט ארבעט אין דער וועלט. ער האט גערעכנט די גרינדונג פון מדינת ישראל, צוזאמען מיט דער חורבן, אלס די צוויי הויפט געשעענישן פון דעם פארגאנגענעם יארהונדערט, וואס האבן ראדיקאל און שטענדיג געענדערט די אידישע געזעלשאפט{{הערה|1=https://www.rabbiwein.com/blog/post-1598{{ש}}https://www.rabbiwein.com/blog/post-1600.}}. ער האט געגלויבט אז די אידישע צוקונפט ליגט אין מדינת ישראל{{הערה|שם=משפח25}}, און אז די איצטיגע גערודער איז א קאמף פאר דער אידענטיטעט פון א אידישער מדינה, מיט א דגש אויף דער ראלע פון תורה אין איר{{הערה|1=https://www.youtube.com/watch?v=-VIGL23pYVM}}. ער האט קריטיקירט ארטאדאקסישע גלייכגילטיקייט צו מדינת ישראל, טענה'נדיג אז ארטאדאקסישע אידנטום איז אפּהענגיג פון איר, אפילו אויב געוויסע סעקטן זענען דאָקטרינעל דערקעגן{{הערה|1=https://jewishaction.com/yom-haatzmaut/voices-of-faith-memories-of-1948-from-rabbi-berel-wein-ztl/}}{{הערה|1=https://www.rabbiwein.com/blog/post-1542{{ש}}https://www.rabbiwein.com/blog/post-1546}}.