בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,374
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 21: | שורה 21: | ||
אין יאר ק"פ האבן זיך אנגעהויבן ברוטאלע פארפאלגונגען פאר די אידן אין עסטרייך, וואס האבן געפירט צו דער [[ווינער גזירה]] אין ט' ניסן ה'קפ"א. די גזירה האט געקאסט דאס לעבן פון רבי ישראל איסרלנ'ס מוטער און פעטער, און רבי ר' אהרן בלומליין. רבי איסרליין, אן עדות צו א טייל פון די געשעענישן, האט אפט מאל דערציילט זיינע עלטערע תלמידים וועגן דער קאטאסטראפע, ספעציעל אין תשעה באב{{הערה|לקט יושר [https://www.sefaria.org.il/Leket_Yosher%2C_Volume_I_(Orach_Chayim).112.3 א, 112].}}. | אין יאר ק"פ האבן זיך אנגעהויבן ברוטאלע פארפאלגונגען פאר די אידן אין עסטרייך, וואס האבן געפירט צו דער [[ווינער גזירה]] אין ט' ניסן ה'קפ"א. די גזירה האט געקאסט דאס לעבן פון רבי ישראל איסרלנ'ס מוטער און פעטער, און רבי ר' אהרן בלומליין. רבי איסרליין, אן עדות צו א טייל פון די געשעענישן, האט אפט מאל דערציילט זיינע עלטערע תלמידים וועגן דער קאטאסטראפע, ספעציעל אין תשעה באב{{הערה|לקט יושר [https://www.sefaria.org.il/Leket_Yosher%2C_Volume_I_(Orach_Chayim).112.3 א, 112].}}. | ||
נאך דער גזירה, האט ר' איסרלן ווארשיינליך געפליכטעט פאר א צייט פון עסטרייך קיין איטאליע{{הערה|שם=קאווע|{{לינק|שרייבער=Dr. Tamar Ron Marvin|קעפל=Coffee with Terumat ha-Deshen|זייטל=Stories from Jewish History|דאטום=יוני 25, 2025|אדרעס=https://trmarvin.substack.com/p/coffee-with-terumat-ha-deshen}}|כיוון=שמאל}}. שפעטער האט ער זיך באזעצט אין [[מארבורג]], שטייערמארק, וואו ער האט אנגעהויבן דינען אלס רב אינעם ארטיגער קהילה{{הערה|[[#ברלנר|בערלינער]], 179; [[#אידלברג|איידלבערג]], 40.}}. מער ווי צוויי יארצענדלינג שפעטער, ארום ה'ר"ה{{הבהרה}}, האט ער זיך אומגעקערט קיין [[וויענער ניישטאט|ווינער-נוישטאט]], נידער-עסטרייך, וואו ער איז געבליבן פאר דער רעשט פון זיין לעבן. ער האט געפירט א ישיבה סיי אין מארבורג און סיי אין נוישטאדט{{הערה|שם=וויקי|ענגליש וויקיפעדיע.}}{{מקור}}. מיט זיין פטירה אין ה'ר"כ איז געשלאסן געווארן א גייסטרייכער עפאכע פאר די אידן אין עסטרייך. נאך זיין פטירה זענען די תורה-צענטערס אין עסטרייך אונטערגעגאנגען און זיך גערוקט מזרח-צו – קיין בעהמען, אונגארן, און פוילן{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 9, 38.}}. | נאך דער גזירה, האט ר' איסרלן ווארשיינליך געפליכטעט פאר א צייט פון עסטרייך קיין איטאליע{{הערה|שם=קאווע|{{לינק|שרייבער=Dr. Tamar Ron Marvin|קעפל=Coffee with Terumat ha-Deshen|זייטל=Stories from Jewish History|דאטום=יוני 25, 2025|אדרעס=https://trmarvin.substack.com/p/coffee-with-terumat-ha-deshen}}|כיוון=שמאל}}. שפעטער האט ער זיך באזעצט אין [[מארבורג]], שטייערמארק, וואו ער האט אנגעהויבן דינען אלס רב אינעם ארטיגער קהילה{{הערה|[[#ברלנר|בערלינער]], 179; [[#אידלברג|איידלבערג]], 40.}}. מער ווי צוויי יארצענדלינג שפעטער, ארום ה'ר"ה{{הבהרה}}, האט ער זיך אומגעקערט קיין [[וויענער ניישטאט|ווינער-נוישטאט]], נידער-עסטרייך, וואו ער איז געבליבן פאר דער רעשט פון זיין לעבן. ער האט געפירט א ישיבה סיי אין מארבורג און סיי אין נוישטאדט{{הערה|שם=וויקי|ענגליש וויקיפעדיע.}}{{מקור}}. | ||
ער איז געווען אקטיוו אלס קהילה-רב, און האט געהאלטן דרשות וועלכע האבן זיך קאנצעטרירט אויף הלכה{{הערה|[[#ברלנר|בערלינער]], 269; [[#אידלברג|איידלבערג]], 54.}}. ער איז געווען א רב וואס האט זיך נישט נאר טיף פארטון אין הלכה, נאר אויך זייער געזארגט מיט די סאציאלע און פאליטישע באדינגונגען פון זיינע מיטגלידער און זייער מאראלן און קולטורעלן לעבן{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 38.}}. | |||
ער האט ארויסגעגעבן א גזירה פון אן אלגעמײנעם תענית און ספּעציעלע תפילות צוליב פארפאלגונגען אין באיערן{{הערה|לקט יושר א, 112.}}. | |||
מיט זיין פטירה אין ה'ר"כ איז געשלאסן געווארן א גייסטרייכער עפאכע פאר די אידן אין עסטרייך. נאך זיין פטירה זענען די תורה-צענטערס אין עסטרייך אונטערגעגאנגען און זיך גערוקט מזרח-צו – קיין בעהמען, אונגארן, און פוילן{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 9, 38.}}. | |||
===אלס ראש ישיבה=== | ===אלס ראש ישיבה=== | ||
| שורה 31: | שורה 37: | ||
ר' ישראל איסרליין האט זיך שטארק געזארגט פאר דעם גייסטישן לעבן פון די תלמידים, ווי אויך זייער פיזישע און עקאנאמישע וואוילזיין{{הערה|לקט יושר א, 50, 51.}}. ער איז געווען צוגעבונדן צו זיינע תלמידים, און האט טיף געטרויערט ווען איינער איז אוועק{{הערה|לקט יושר א, 116.}}. שבת אינדערפרי, זענען אלע תלמידים געווארן איינגעלאדנט צו זיין הויז פאר קידוש נאכן דאווענען. די וואס זענען געווען נענטער צו אים זענען געווארן איינגעלאדנט צו סעודות שבת און ימים טובים{{הערה|לקט יושר א, 50, 57.}}. די נאכט פון ל"ג בעומר, האבן ר' איסרליין און זיינע תלמידים געפייערט דורך א מאלצייט צוזאמען אויף די שטח הישיבה{{הערה|לקט יושר א, 97.}}. | ר' ישראל איסרליין האט זיך שטארק געזארגט פאר דעם גייסטישן לעבן פון די תלמידים, ווי אויך זייער פיזישע און עקאנאמישע וואוילזיין{{הערה|לקט יושר א, 50, 51.}}. ער איז געווען צוגעבונדן צו זיינע תלמידים, און האט טיף געטרויערט ווען איינער איז אוועק{{הערה|לקט יושר א, 116.}}. שבת אינדערפרי, זענען אלע תלמידים געווארן איינגעלאדנט צו זיין הויז פאר קידוש נאכן דאווענען. די וואס זענען געווען נענטער צו אים זענען געווארן איינגעלאדנט צו סעודות שבת און ימים טובים{{הערה|לקט יושר א, 50, 57.}}. די נאכט פון ל"ג בעומר, האבן ר' איסרליין און זיינע תלמידים געפייערט דורך א מאלצייט צוזאמען אויף די שטח הישיבה{{הערה|לקט יושר א, 97.}}. | ||
די תלמידים האבן געוואוינט אין א הויז גערופן "בית הבחורים". דער בחורים עס-זאל איז אויך געווען אין דעם בנין{{הערה|לקט יושר א, 51.}}. די קהילה האט געהאט א ספעציעלן פאנד, "צדקה של בחורים", | די תלמידים האבן געוואוינט אין א הויז גערופן "בית הבחורים". דער בחורים עס-זאל איז אויך געווען אין דעם בנין{{הערה|לקט יושר א, 51.}}. די קהילה האט געהאט א ספעציעלן פאנד, "צדקה של בחורים", צו שטיצן די ארימע תלמידים{{הערה|לקט יושר ב, 15.}}. | ||
ר' ישראל איסרליין האט זיך אנגעשטרענגט צו אויפלעבן און פארשטארקן דאס לערנען גמרא און אנדערע אלטע קוואלן קעגן דער טענדענץ צו זיך פארלאזן בלויז אויף די שפּעטערדיגע קאָדיפיקאַטאָרן{{הערה|1={{יודאיקה|Simha Katz|Isserlein, Israel ben Pethahiah|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/isserlein-israel-ben-pethahiah}}|שם=יודאיקע|כיוון=שמאל}}. אין די פריערדיגע יארהונדערט, האט די תלמודישע לערע אין דייטשלאנד שטארק גענידערט, אזוי אז אפילו די תלמידי חכמים האבן זיך מערסטנס געווידמעט צו די הלכה-קאָדעקסן און פוסקים, און פארנאכלעסיגט דעם תלמוד און די אלטע אויטאריטעטן. ר' איסרלן'ס באמיאונגען האבן אים אפט געפירט צו קאנפליקטן מיט די עלטערע רבנים. ער האט למשל געשטיצט צוויי יונגע תלמידי־חכמים וואס האבן געוואלט עפענען א ישיבה אין נוישטאַדט, אבער זענען קעגנגעשטעלט געווארן דורך רבי מייסטערליין {{העב|רבי מיישטרלין}}, א פאָרשטייער פון דער אלטער ישיבה, וועלכער האט נישט געשטיצט דעם שטודיום פון די ראשונים{{הערה|[[#ברלנר|בערלינער]], 225.}}. | ר' ישראל איסרליין האט זיך אנגעשטרענגט צו אויפלעבן און פארשטארקן דאס לערנען גמרא און אנדערע אלטע קוואלן קעגן דער טענדענץ צו זיך פארלאזן בלויז אויף די שפּעטערדיגע קאָדיפיקאַטאָרן{{הערה|1={{יודאיקה|Simha Katz|Isserlein, Israel ben Pethahiah|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/isserlein-israel-ben-pethahiah}}|שם=יודאיקע|כיוון=שמאל}}. אין די פריערדיגע יארהונדערט, האט די תלמודישע לערע אין דייטשלאנד שטארק גענידערט, אזוי אז אפילו די תלמידי חכמים האבן זיך מערסטנס געווידמעט צו די הלכה-קאָדעקסן און פוסקים, און פארנאכלעסיגט דעם תלמוד און די אלטע אויטאריטעטן. ר' איסרלן'ס באמיאונגען האבן אים אפט געפירט צו קאנפליקטן מיט די עלטערע רבנים. ער האט למשל געשטיצט צוויי יונגע תלמידי־חכמים וואס האבן געוואלט עפענען א ישיבה אין נוישטאַדט, אבער זענען קעגנגעשטעלט געווארן דורך רבי מייסטערליין {{העב|רבי מיישטרלין}}, א פאָרשטייער פון דער אלטער ישיבה, וועלכער האט נישט געשטיצט דעם שטודיום פון די ראשונים{{הערה|[[#ברלנר|בערלינער]], 225.}}. | ||
רבי איסרליין האט זיך געקעגנשטעלט דעם דיאַלעקטישן מעטאָד פון [[פלפול|פּלפּול]] בײם לערנען גמרא, טענה'נדיג אז פלפול איז נישט כדאי צו מאכן דערויף ברכות התורה{{הערה|לקט יושר א, 44.}}. | רבי איסרליין האט זיך געקעגנשטעלט דעם דיאַלעקטישן מעטאָד פון [[פלפול|פּלפּול]] בײם לערנען גמרא, טענה'נדיג אז פלפול איז נישט כדאי צו מאכן דערויף ברכות התורה{{הערה|לקט יושר א, 44.}}. | ||
===כאראקטער און אייגנשאפטן=== | ===כאראקטער און אייגנשאפטן=== | ||
| שורה 113: | שורה 115: | ||
==השפעה== | ==השפעה== | ||
רבי ישראל איסרלינ'ס ווערק האבן געהאט א גרויסע השפעה און ווערן ברייט ציטירט אין שפעטערדיגער פוסקים, און האט געהאט א טארקע ראָלע אין דער אנטוויקלונג פון אשכנזישע פסקים און מנהגים. דער [[רבי משה איסרליס|רמא"]] ברענגט פיל פון ר' איסרלינ'ס פסקי הלכה אין "דרכי משה" אויפ'ן "טור" און אין די הגהות צום "[[שולחן ערוך]]". [[רבי יוסף קארו]] האט זיך אויך ברייט באצויגן צו זיינע פסקים אין "בית יוסף"{{הערה|[[#Kelman|Kelman]], ז' 102.}}. [[רבי יוסף טאיטאצאק]] האט שטארק געשעצט זיינע אויסדרוקן, פארגלייכנדיג זיי צו די פון דעם [[רא"ש]]{{הערה|[[רבי שמואל די מעדינה]], שו"ת מהרשד"ם, [https://www.sefaria.org.il/Responsa_Maharashdam%2C_Even_HaEzer.155.3 אבן העזר, סי' קנה].}}. אפילו רבי שלמה לוריא (מהרש"ל), וואס איז געווענליך געווען זייער אומאפהענגיג אין זיינע מיינונגען, האט באטראכט ר' איסרליין'ס מיינונגען אלס אויטאריטאטיוו{{הערה|ים של שלמה | רבי ישראל איסרלינ'ס ווערק האבן געהאט א גרויסע השפעה און ווערן ברייט ציטירט אין שפעטערדיגער פוסקים, און האט געהאט א טארקע ראָלע אין דער אנטוויקלונג פון אשכנזישע פסקים און מנהגים. דער [[רבי משה איסרליס|רמא"]] ברענגט פיל פון ר' איסרלינ'ס פסקי הלכה אין "דרכי משה" אויפ'ן "טור" און אין די הגהות צום "[[שולחן ערוך]]". [[רבי יוסף קארו]] האט זיך אויך ברייט באצויגן צו זיינע פסקים אין "בית יוסף"{{הערה|[[#Kelman|Kelman]], ז' 102.}}. [[רבי יוסף טאיטאצאק]] האט שטארק געשעצט זיינע אויסדרוקן, פארגלייכנדיג זיי צו די פון דעם [[רא"ש]]{{הערה|[[רבי שמואל די מעדינה]], שו"ת מהרשד"ם, [https://www.sefaria.org.il/Responsa_Maharashdam%2C_Even_HaEzer.155.3 אבן העזר, סי' קנה].}}. אפילו [[רבי שלמה לוריא]] (מהרש"ל), וואס איז געווענליך געווען זייער אומאפהענגיג אין זיינע מיינונגען, האט באטראכט ר' איסרליין'ס מיינונגען אלס אויטאריטאטיוו{{הערה|{{תא שמע|6074|ים של שלמה|גיטין|פרק רביעי - השולח|כד}}: "דעת מהרא"י עיקר ... מדבריו אל תסור כי היה גדול ומופלג בימיו וראה מעשה וקבל הלכה, וידע לתוכן מאופני מנהיגי שלו לומדי אשכנז ואושטרייך שהיו חסידים ובעלי מעשה."}}. | ||
ר' איסרליין ווערט אנגעזען ווי א איבערגאנגס־פיגור צווישן ראשונים און אחרונים, וועלכער האט קאנסאלידירט די אשכנזישע הלכה. זיינע ווערק אנטהאלטן אויך ווערטפולן מאטעריאל וועגן דער אלגעמיינער געשיכטע פון אידן אין דייטשלאנד אינעם 15טן יארהונדערט, ספעציפיש וועגן דער ארגאניזאציע פון קהילות און זייער רוחניותדיגן לעבן{{הערה|שם=יודאיקע}}. | ר' איסרליין ווערט אנגעזען ווי א איבערגאנגס־פיגור צווישן ראשונים און אחרונים, וועלכער האט קאנסאלידירט די אשכנזישע הלכה. זיינע ווערק אנטהאלטן אויך ווערטפולן מאטעריאל וועגן דער אלגעמיינער געשיכטע פון אידן אין דייטשלאנד אינעם 15טן יארהונדערט, ספעציפיש וועגן דער ארגאניזאציע פון קהילות און זייער רוחניותדיגן לעבן{{הערה|שם=יודאיקע}}. | ||