אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "אריוך"

215 בייטן אראפגענומען ,  פֿאַר 4 חדשים
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(דאפלט)
אין תקציר עריכה
שורה 8: שורה 8:
ווען [[אברהם|אברם]] האט זיך דערוואוסט דערפון איז געקומען מיט זיינע קנעכט ראטעווען זיין פלימעניק, ער האט זיי באזיגט ביי חובה וואס איז צולינקס פון [[דמשק]], און ער האט באפרייט לוט און צוגענומען די רויב.
ווען [[אברהם|אברם]] האט זיך דערוואוסט דערפון איז געקומען מיט זיינע קנעכט ראטעווען זיין פלימעניק, ער האט זיי באזיגט ביי חובה וואס איז צולינקס פון [[דמשק]], און ער האט באפרייט לוט און צוגענומען די רויב.


אין מדרש שטייט אז אין בבל האט מען געלערנט אז די איסרין מטבע איז גערופן געווארן נאך אלסר{{הערה|{{רבה|בראשית|מב|ד}}.}}, ווייל אריוך האט איינגעשטעלט די מטבע{{הערה|נזר הקודש אויף בראשית רבה.}}. דער תרגום יונתן שרייבט אז ער האט געהייסן אריוך "ווייל ער איז געווען הויך (אריך) צווישן די גיבורים"{{הערה|שם=תיונתן|תרגום יונתן אויף {{תנ"ך|בראשית|יד|א}}.}} אדער מיינט יונתן צו רעדן בגנותו אז "היה אריך בית זכרותו ואבר התשמיש"{{הערה|{{תא שמע|19043|אגרא דכלה|ביאורי תרגום יונתן|פרק יד|פסוק א}}.}}. דער אלשיך זאגט אז אריוך איז געווען גרעסער ווי כדרלעומר{{הערה|{{תא שמע|1059|אלשיך|בראשית|יד|א}}}}.
אין מדרש שטייט אז אין בבל האט מען געלערנט אז אן "איסר" ווערט גערופן נאך אלסר{{הערה|{{רבה|בראשית|מב|ד}}.}}, ווייל אריוך האט איינגעשטעלט די מטבע{{הערה|נזר הקודש אויף בראשית רבה.}}. דער תרגום יונתן שרייבט אז ער האט געהייסן אריוך "ווייל ער איז געווען הויך (אריך) צווישן די גיבורים"{{הערה|שם=תיונתן|תרגום יונתן אויף {{תנ"ך|בראשית|יד|א}}.}} אדער מיינט יונתן צו רעדן בגנותו אז "היה אריך בית זכרותו ואבר התשמיש"{{הערה|{{תא שמע|19043|אגרא דכלה|ביאורי תרגום יונתן|פרק יד|פסוק א}}.}}. דער אלשיך זאגט אז אריוך איז געווען גרעסער ווי כדרלעומר{{הערה|{{תא שמע|1059|אלשיך|בראשית|יד|א}}}}.


דער מדרש שטעלט די פיר קעניגן קעגן די פיר מלכיות, און זאגט אז אריוך איז מרמז אויף אנטיוכוס (מלכות יון){{הערה|{{רבה|בראשית|מב|ב}} און ד'; {{ילקוט שמעוני|תורה|עב}}. זעט פירוש מהרז"ו אויף בראשית רבה.}}. לויט אן אנדער גירסא איז אריוך קעגן מלכות מדי{{הערה|רמב"ן און אברבנאל, בראשית יד, א.}}. דער ישמח משה זאגט אז אלסר איז געווען א שטאט אין מדי{{הערה|{{תא שמע|19002|ישמח משה|לך לך|טו}}.}}.
דער מדרש שטעלט די פיר קעניגן קעגן די פיר מלכיות, און זאגט אז אריוך איז מרמז אויף אנטיוכוס (מלכות יון){{הערה|{{רבה|בראשית|מב|ב}} און ד'; {{ילקוט שמעוני|תורה|עב}}. זעט פירוש מהרז"ו אויף בראשית רבה.}}. לויט אן אנדער גירסא איז אריוך קעגן מלכות מדי{{הערה|רמב"ן און אברבנאל, בראשית יד, א.}}. דער ישמח משה זאגט אז אלסר איז געווען א שטאט אין מדי{{הערה|{{תא שמע|19002|ישמח משה|לך לך|טו}}.}}.
שורה 15: שורה 15:


דער אברבנאל שרייבט אז די פיר קעניגן, אריינגערעכנט אריוך, "האבן געקעניגט אין געגנטער פון [[אשור]]"{{הערה|אברבנאל, בראשית יד, א.}}. ענליך שרייבט שוין [[יוסף בן מתתיהו]] אז די פיר קעניגן זענען געווען אשורישער גענערעלער{{הערה|{{יוספוס|קדמוניות היהודים|א|ט}}.}}.
דער אברבנאל שרייבט אז די פיר קעניגן, אריינגערעכנט אריוך, "האבן געקעניגט אין געגנטער פון [[אשור]]"{{הערה|אברבנאל, בראשית יד, א.}}. ענליך שרייבט שוין [[יוסף בן מתתיהו]] אז די פיר קעניגן זענען געווען אשורישער גענערעלער{{הערה|{{יוספוס|קדמוניות היהודים|א|ט}}.}}.
דאס לאנד אֶלָּסָר ווערט געטייטשט אין תרגום יונתן אלס 'תַלְסַר'{{הערה|שם=תיונתן}}, ענליך צו די תרגום אויף "תְּלַאשָּׂר" אין {{תנ"ך|מלכים ב|יט}}, וועלכע ווערט אידענטיפיצירט מיט טיל-אַשורי וואס איז געווען צו מזרח דעם חדקל, און טייל פארשער האלטן אז דאס איז אלסר{{הערה|שם=מייזלסר|[[#מייזלר|מייזלר]], אלסר}}.


==אין פארשונג==
==אין פארשונג==
דער נאמען 'אַרְיוֹךְ' ווערט געזען אלס א [[חורים|חורי]]שער, לינגוויסטיש פאראלעל צו 'אַריוואוק' אדער 'אַריאוק' וואס ערשיינט אין די בריוו פון [[מארי]] און מינוזי אין די צייטן פון כאמוראבי, וועלכע ווערט אידענטיפיצירט מיט אמרפל. די נעמען זענען זעלטן אין קיילשריפט אויפשריפטן, און ערשיינט נישט נאך דער צווייטער יאר-טויזנט פצ"ר{{הערה|[[#ארצי|ארצי]], 1993}}. אנדערע האלטן עס אלס אן אינדיאנער-איראנער נאמען 'אַריאַאוקאַ', האבנדיג די 'אַריאַ' שטאם דערין{{הערה|[[#מייזלר|מייזלר]], אריוך; רן צדוק, '''עולם התנ"ך: דניאל''', תל אביב, דוידזון עתי, [[1997]], עמ' 33.}}.
עס פלעגט זיין אנגענומען צו אידענטיפיצירן אריוך מיט וואראד-סין אדער מיט רים-סין די קעניגן פון לאַרסאַ, א מאכטפולע שטאט איז די 18'טע יארהונדערט פצ"ר. לאַרסאַ האט געוועלטיגט איבער פילע ארומיגע שטעט, ביז כאַמוראַבי, וועלכע ווערט אידענטיפיצירט מיט [[אמרפל]], האט עס איינגענומען אין יאר 1764 פצ"ר. איינער פון די קעניגן פון לאַרסאַ ווערט דערמאנט מיט'ן צונאמען 'עריאַקו' (Eri-aku) אין געוויסע קיילשריפט דאקומענטן, און "לאַרסאַ" קלינגט ענליך צו "אלסר"{{הערה|כיוון=שמאל|Pinches, Theophilus (1908). [https://archive.org/details/cu31924005788256/page/218/mode/1up?view=theater The Old Testament In the Light of The Historical Records and Legends of Assyria and Babylonia] (third ed.). London: Society for Promoting Christian Knowledge. pp. 218–220.}}{{הערה|{{אוצר החכמה|לייבל רוזניק|התנ"ך מן השטח|613422|באנד=א|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשע"א|עמ=77–81}}}}. היינטיגער פארשער ווארפן אבער אפ דעם פארשלאג{{הערה|[[#מייזלר|מייזלר]], אריוך}}.  


דאס לאנד אֶלָּסָר ווערט געטייטשט אין תרגום יונתן אלס 'תַלְסַר'{{הערה|שם=תיונתן}}, ענליך צו די תרגום אויף "תְּלַאשָּׂר" אין {{תנ"ך|מלכים ב|יט}}, וועלכע ווערט אידענטיפיצירט מיט טיל-אַשורי וואס איז געווען צו מזרח דעם חדקל, און טייל פארשער האלטן אז דאס איז אלסר{{הערה|שם=מייזלסר|[[#מייזלר|מייזלר]], אלסר}}. אין דער מגילה פאר בראשית פון קומראן ערשיינט 'כפתוך', ווארשיינליך כפתור וואס איז קאַפאָדעקיע{{הערה|{{אוצר החכמה|יהודה קיל|תנ"ך עם פירוש דעת מקרא|154878|באנד=א|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשנ"ז|מו"ל=מוסד רב קוק|עמ=שסב}}}}<ref>{{Cite book|title=The Genesis Apocryphon of Qumran Cave 1 (1Q20): A Commentary|last=Fitzmyer|first=Joseph|publisher=Editrice Pontifico Istituto Biblico|year=2004|isbn=8876533184|location=Rome|pages=232}}</ref>. פארשער אידענטיפיצירן אֶלָּסָר מיט לארסא אין דרום מעסאָפאָטאַמיע, אנדערע אידענטיפיצירן עס מיט אילאַנסוראַ נעבן חרן וואס ווערט דערמאנט אין די בריוו פון מארי{{הערה|שם=מייזלסר}}.
טייל האלטן אז אריוך אין אַריאוק (Arriuk) פון אילאַנסוראַ וואס ווערט דערמאנט אין די בריוו פון מארי אן אלס אונטערטאַנער פון זימרי-לים דער קעניג פון מאַרי, מיט וועלכער כאַמוראַבי איז געווען אליאירט{{הערה|כיוון=שמאל|Walton, John H., and Craig S. Keener. ''NRSV Cultural Backgrounds Study Bible: Bringing to Life the Ancient World of Scripture''. Zondervan, 2019. p. 39; K.A. Kitchen, ''On the Reliability of the Old Testament'' [OROT], William B. Eerdmans Publishing, 2003. p. 320; {{cite book |title=Memoriae Igor M. Diakonoff |last=Durand |first=Jean-Marie |publisher=Eisenbrauns |year=2005 |isbn=978-1-57506-123-8 |pages=59–69 |language=fr |editor-last=Kogan |editor-first=Leonid Efimovich |series=Babel und Bibel |volume=2 |chapter=De l’époque amorrite à la Bible: le cas d’Arriyuk |chapter-url=https://books.google.com/books?id=GQKCcOTftfwC&pg=PA59}}; {{cite book |title=The City of Babylon: A History, c. 2000 BC – AD 116 |last=Dalley |first=Stephanie |publisher=Cambridge University Press |year=2021 |isbn=9781107136274 |pages=319–320 |url=https://books.google.com/books?id=TMsvEAAAQBAJ&pg=PA319}} (פון ענגלישער וויקיפעדיע)}} {{הערה|שם=מייזלסר}}. אויך ווערט פארגעשלאגן אז ער איז אריוואוק (Arriwuk) דער זון פון זימרי-לים{{הערה|[[#מייזלר|מייזלר]], זייט 804}}.


עס פלעגט זיין אנגענומען צו אידענטיפיצירן אריוך מיט [[ואראד-סין]] אדער [[רים-סין]] די קעניגן פון לארסא, וועלכע האבן געהאט דעם צונאמען 'אריאַקו' (Eri-aku){{הערה|כיוון=שמאל|Pinches, Theophilus (1908). [https://archive.org/details/cu31924005788256/page/218/mode/1up?view=theater The Old Testament In the Light of The Historical Records and Legends of Assyria and Babylonia] (third ed.). London: Society for Promoting Christian Knowledge. pp. 218–220.}}, אבער היינטיגער פארשער ווארפן אפ דעם פארשלאג{{הערה|[[#מייזלר|מייזלר]], אריוך}}. טייל האלטן אז אריוך אין אַריאוק וואס ווערט דערמאנט אין די בריוו פון מארי אן אן אונטערטאַנער פון זימרילים דער קעניג פון מארי{{הערה|כיוון=שמאל|Walton, John H., and Craig S. Keener. ''NRSV Cultural Backgrounds Study Bible: Bringing to Life the Ancient World of Scripture''. Zondervan, 2019. p. 39; K.A. Kitchen, ''On the Reliability of the Old Testament'' [OROT], William B. Eerdmans Publishing, 2003. p. 320; {{cite book |title=Memoriae Igor M. Diakonoff |last=Durand |first=Jean-Marie |publisher=Eisenbrauns |year=2005 |isbn=978-1-57506-123-8 |pages=59–69 |language=fr |editor-last=Kogan |editor-first=Leonid Efimovich |series=Babel und Bibel |volume=2 |chapter=De l’époque amorrite à la Bible: le cas d’Arriyuk |chapter-url=https://books.google.com/books?id=GQKCcOTftfwC&pg=PA59}}; {{cite book |title=The City of Babylon: A History, c. 2000 BC – AD 116 |last=Dalley |first=Stephanie |publisher=Cambridge University Press |year=2021 |isbn=9781107136274 |pages=319–320 |url=https://books.google.com/books?id=TMsvEAAAQBAJ&pg=PA319}} (פון ענגלישער וויקיפעדיע)}}. אויך ווערט פארגעשלאגן אז ער איז אריוואוק דער זון פון זימרילים{{הערה|[[#מייזלר|מייזלר]], זייט 804}}.
אלנפאלס ווערט דער נאמען 'אַרְיוֹךְ' געזען אלס א [[חורים|חורי]]שער, לינגוויסטיש פאראלעל צו די אויבנדערמאנטע 'אַריוואוק' און 'אַריאוק'. די נעמען זענען זעלטן אין קיילשריפט אויפשריפטן, און ערשיינען נישט נאכאמאל נאך דער צווייטער יאר-טויזנט פצ"ר{{הערה|[[#ארצי|ארצי]], 1993}}. אנדערע האלטן עס אלס אן אינדיאנער-איראנער נאמען 'אַריאַאוקאַ', האבנדיג די 'אַריאַ' שטאם דערין{{הערה|[[#מייזלר|מייזלר]], אריוך; רן צדוק, '''עולם התנ"ך: דניאל''', תל אביב, דוידזון עתי, [[1997]], עמ' 33.}}.


==ביבליאגראפיע==
==ביבליאגראפיע==