1,047
רעדאגירונגען
ק
אנולירט רעוויזיע 337770 פון תנא קמא (שמועס), אויסשטעל
צייכן: אַנולירונג |
צייכן: אַנולירונג |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|פיוט פאר פרייטאג צונאכטס}} | {{דעסקריפציע|פיוט פאר פרייטאג צונאכטס}} | ||
{{חלונית | |||
| כותרת = יום שבת קודש הוא | |||
| תוכן = '''י'''וֹם שַׁבָּת קוֹדֶשׁ הוּא | |||
אַשְׁרֵי הָאִישׁ שׁוֹמְרֵהוּ | אַשְׁרֵי הָאִישׁ שׁוֹמְרֵהוּ | ||
וְעַל הַיַּיִן זָכְרֵהוּ | וְעַל הַיַּיִן זָכְרֵהוּ; | ||
וְאַל יָשִׂים אֶל לִבּוֹ | וְאַל יָשִׂים אֶל לִבּוֹ | ||
הַכִּיס רֵק וְאֵין בּוֹ | הַכִּיס רֵק וְאֵין בּוֹ | ||
:יִשְׂמַח וְיִרְוֶה, וְאִם לֹוֶה, הַצּוּר יִפְרַע אֶת חוֹבוֹ | :יִשְׂמַח וְיִרְוֶה, וְאִם לֹוֶה, הַצּוּר יִפְרַע אֶת חוֹבוֹ | ||
'''הַ'''בָּשָׂר יַיִן וְדָגִים | |||
וְאַל יֶחֱסַר בְּתַעֲנוּגִים | וְאַל יֶחֱסַר בְּתַעֲנוּגִים | ||
וְאִם שְׁלָשׁ אֵלֶּה לְפָנָיו צָגִים | וְאִם שְׁלָשׁ אֵלֶּה לְפָנָיו צָגִים; | ||
זֶה יִהְיֶה שְׂכָרוֹ | זֶה יִהְיֶה שְׂכָרוֹ | ||
אֲשֶׁר חָפֵץ בִּיקָרוֹ | אֲשֶׁר חָפֵץ בִּיקָרוֹ | ||
:יוֹסֵף חָצָה, דָג וּמָצָא, מַרְגָּלִית בִּבְשָׂרוֹ | :יוֹסֵף חָצָה, דָג וּמָצָא, מַרְגָּלִית בִּבְשָׂרוֹ | ||
'''וְ'''אִם שֻׁלְחָן כַּדָת עָרוּךְ | |||
וּמַלְאָךְ אֵ-ל יַעֲנֶה בָּרוּךְ | וּמַלְאָךְ אֵ-ל יַעֲנֶה בָּרוּךְ | ||
זֶה יִהְיֶה זְמַן אָרוּךְ | זֶה יִהְיֶה זְמַן אָרוּךְ; | ||
וְאוֹיְבָיו יִהְיוּ כְדוֹמֶן | וְאוֹיְבָיו יִהְיוּ כְדוֹמֶן | ||
וּמַלְאָךְ רַע יַעֲנֶה אָמֵן | וּמַלְאָךְ רַע יַעֲנֶה אָמֵן | ||
:בְּעַל כָּרְחוֹ, יְסַפֵּר שְׁבָחוֹ, שְׁמוֹ יַעֲלֶה כְּטוֹב שָׁמֶן | :בְּעַל כָּרְחוֹ, יְסַפֵּר שְׁבָחוֹ, שְׁמוֹ יַעֲלֶה כְּטוֹב שָׁמֶן | ||
'''נָ'''שִׁים נֵרוֹת תַּדְלִיקֶנָּה | |||
וְחֹק נִדּוֹת תַּחֲזִיקֶנָּה | וְחֹק נִדּוֹת תַּחֲזִיקֶנָּה | ||
וְהַחַלּוֹת תַּסִּיקֶנָּה | וְהַחַלּוֹת תַּסִּיקֶנָּה; | ||
יָגֵן בַּעֲדָן זְכוּתָן | יָגֵן בַּעֲדָן זְכוּתָן | ||
יוֹם בֹּא עֵת לֵדָתָן | יוֹם בֹּא עֵת לֵדָתָן | ||
:וְאִם לֹא עָבְרוּ, וְנִזְהָרוּ, אֲזַי קְרוֹבָה לֵדָתָן: | :וְאִם לֹא עָבְרוּ, וְנִזְהָרוּ, אֲזַי קְרוֹבָה לֵדָתָן: | ||
'''תְ'''נוּ שֶׁבַח וְשִׁירָה | |||
לָאֵל אֲשֶׁר שַׁבָּת בָּרָא | לָאֵל אֲשֶׁר שַׁבָּת בָּרָא | ||
וְלָנוּ בוֹ נָתַן תּוֹרָה | וְלָנוּ בוֹ נָתַן תּוֹרָה; | ||
קָרָא לְמשֶׁה מַתָּנָה | קָרָא לְמשֶׁה מַתָּנָה | ||
בְּבֵית גְּנָזַי הִיא טְמוּנָה | בְּבֵית גְּנָזַי הִיא טְמוּנָה | ||
:לְךָ יָאֲתָה, וְקַח אוֹתָהּ, תְּנָהּ לַעֲדַת מִי מָנָה | :לְךָ יָאֲתָה, וְקַח אוֹתָהּ, תְּנָהּ לַעֲדַת מִי מָנָה | ||
'''נֶ'''פֶשׁ כִּי נֶאֱנָחָה | |||
בָּא שַׁבָּת בָּא מְנוּחָה | בָּא שַׁבָּת בָּא מְנוּחָה | ||
גִּיל וְשָׂשׂוֹן וְשִׂמְחָה | גִּיל וְשָׂשׂוֹן וְשִׂמְחָה; | ||
בֵּרְכוֹ וְקִדְּשׁוֹ בְּמָן | בֵּרְכוֹ וְקִדְּשׁוֹ בְּמָן | ||
מִלְּרֶדֶת לְעַם לֹא אַלְמָן | מִלְּרֶדֶת לְעַם לֹא אַלְמָן | ||
:וְהַשַּׁבָּת, נֶפֶשׁ מְשִׁיבַת, בְּפִיסַת בָּר אֲשֶׁר טָמָן | :וְהַשַּׁבָּת, נֶפֶשׁ מְשִׁיבַת, בְּפִיסַת בָּר אֲשֶׁר טָמָן; | ||
'''חֻ'''קּוֹתֶיהָ בְּמָרָה | |||
נִצְטַוּוּ בְּאַזְהָרָה | נִצְטַוּוּ בְּאַזְהָרָה | ||
כַּהֲרָרִים בִּשְׂעָרָה | כַּהֲרָרִים בִּשְׂעָרָה; | ||
תְּלוּיִם הִלְכוֹתֶיהָ | תְּלוּיִם הִלְכוֹתֶיהָ | ||
שׁוֹמְרֵי מִצְוֹתֶיהָ | שׁוֹמְרֵי מִצְוֹתֶיהָ | ||
:יִנְחָלוּ, לְיוֹם שֶׁכֻּלּוֹ, שַׁבָּת בְּצִבְאוֹתֶיהָ | :יִנְחָלוּ, לְיוֹם שֶׁכֻּלּוֹ, שַׁבָּת בְּצִבְאוֹתֶיהָ | ||
'''זֶּ'''ה הָאוֹת אֲשֶׁר שָׂם אֵל | |||
בֵּינוֹ וּבֵין בְּנֵי יִשְׂרָאֵל | בֵּינוֹ וּבֵין בְּנֵי יִשְׂרָאֵל | ||
וּבַשְּׁבִיעִי אֲשֶׁר הוֹאֵל | וּבַשְּׁבִיעִי אֲשֶׁר הוֹאֵל; | ||
סַמְבַּטְיוֹן הַנָּהָר | סַמְבַּטְיוֹן הַנָּהָר | ||
שֶׁבְּכָל יוֹם רָץ וְנִמְהָר | שֶׁבְּכָל יוֹם רָץ וְנִמְהָר | ||
:יוֹכִיחַ, בּוֹ מָנוֹחַ, תָּשִׁיב לְמִין אֲשֶׁר שׁוֹאֵל{{הערה|פארהאן וואס זענען גורס אנדערש, כדי עס זאל שטימען מיט די גראם פון די אנדערע בתים | :יוֹכִיחַ, בּוֹ מָנוֹחַ, תָּשִׁיב לְמִין אֲשֶׁר שׁוֹאֵל{{הערה|פארהאן וואס זענען גורס אנדערש, כדי עס זאל שטימען מיט די גראם פון די אנדערע בתים.}} | ||
'''ק'''וֹלֵי קוֹלוֹת יֶחְדָּלוּן | |||
בְּעֵת שִׁירַי יִגְדָּלוּן | בְּעֵת שִׁירַי יִגְדָּלוּן | ||
כִּי כַטַּל הֵם יִזָּלוּן | כִּי כַטַּל הֵם יִזָּלוּן; | ||
וְאַל יַסִּיגוּ גְבוּלִי | וְאַל יַסִּיגוּ גְבוּלִי | ||
בְּאוֹרַח שִׁיר נָפַל חֶבְלִי | בְּאוֹרַח שִׁיר נָפַל חֶבְלִי | ||
:הִתְקוֹשְׁשׁוּ, וְאַל תְּשַׁמְּשׁוּ, בְּנֵזֶר שִׁיר שָׁפְרָה לִי}} | :הִתְקוֹשְׁשׁוּ, וְאַל תְּשַׁמְּשׁוּ, בְּנֵזֶר שִׁיר שָׁפְרָה לִי | ||
| {{ | | ניקוד = כן | ||
| רוחב = auto | |||
|שורות = יא | |||
די | }} | ||
'''יוֹם שַׁבָּת קֹדֶשׁ הוּא''' איז א [[פיוט]] וואס ווערט געזינגען אין אשכנזישע קהילות צווישן די [[זמירות שבת|זמירות]] פון פרייטאג צונאכטס סעודה, דער נאמען פונעם מחבר איז "יהונתן". | |||
אין | |||
==מחבר און צייט== | |||
דער אידענטיטעט פונעם מחבר און זיין צייט איז נישט באקאנט, אויסער דעם פאקט אז זיין נאמען איז געווען יהונתן, ווי ער האט דאס פארצייכנט אינעם [[אקראסטיך]]. דאס ערשטע מאל דער פיוט איז געדרוקט געווארן איז געווען אין א סדר זמירות און ברכת המזון געדרוקט אין פראג אין יאר ער"ה. | |||
| | |||
|} | ==אויסשטעל== | ||
{{ | דער פיוט באשטייט פון ניין סטראָפן, וואס יעדער פון זיי אנטהאלט זעקס פערזן. די גראמען זענען אויסגעשטעלט אויף א קונסטליכן אופן{{הערה|1={{היברובוקס|אברהם הכהן פון אנאניא|מטיב נגן|33314|page=6|מקום הוצאה=ווארשע|שנת הוצאה=תרל"ט|עמ=4–5}}.|שם=מטנ}}, די ערשטע דריי פערזן גראמען אינאיינעם, און אויך די לעצטע דריי פערזן. דער זעקסטער פערז איז צעטיילט אין דריי חלקים, און די ערשטע צוויי דערפון זענען אין א גראם (א,א,א; ב,ב, ג,ג,ב). די סטראפן הייבן זיך אן מיטן אקראסטיך פון דעם נאמען פונעם מחבר "יהונתן חזק". | ||
==אינהאלט== | |||
דער פיוט איז באזירט אויף פילע דרשות פון דער [[גמרא]] און מדרש וואס פארציילן איבער די שיינקייט פונעם שבת, און דאס גרויסקייט פון איר מכבד זיין. יעדער סטראַף רעדט פון א צווייטער מימרא: | |||
#דער ערשטער סטראף הייבט אן מיט א לויב פאר דעם וואס היט שבת. עס זאגט אן אז מען זאל זיך נישט זארגן אויב דער קעשענע איז ליידיג און מען האט נישט פאר הוצאות השבת, נאר מען זאל בארגן און זיך פרייען און טרינקען ווייל דער באשעפער וועט שוין באצאלן דעם חוב. דאס איז באזירט אויפ'ן גמרא אין [[מסכת ביצה]] "לוו עלי ואני פורע"{{הערה|{{בבלי|ביצה|טו|ב}}.}}. | |||
#דער צווייטער סטראף באשרייבט די אידעאלע שבת סעודה מיט די "דאזיגע דריי": פלייש, וויין און פיש, און אז מען זאל נישט פעלן אין תענוגים. עס דערמאנט די געשיכטע פון [[יוסף מוקיר שבת]]{{הערה|{{בבלי|שבת|קיט|א}}}} אלס א ביישפיל פון דעם שכר פון מכבד זיין שבת. | |||
#דער דריטער סטראף איז געבויט אויף א [[ברייתא]] אין [[מסכת שבת]], "רבי יוסי בר יהודה זאגט, צוויי מלאכים באגלייטן א מענטש ערב שבת פון בית הכנסת צו זיין שטוב, איינער א גוטער און איינס א שלעכטער, און ווען מען קומט אין שטוב, און מען געפינט די ליכט ברענט, דער טיש אנגעגרייט, און די בעט אויסגעשפרייט, זאגט דער גוטע מלאך 'יהי רצון אז אויף דעם קומענדיגן שבת זאל זיין אזוי' און דער שלעכטער מלאך ענטפערט אמן געצווינגענערהייט"{{הערה|{{בבלי|שבת|קיט|ב}}.}}. | |||
#דער פערטער סטראף איז געבויט אויף די משנה{{הערה|{{בבלי|שבת|לא|ב}}.}} אז "אויף דריי זאכן שטארבן פרויען בשעת א געבורט, ווייל זיי זענען נישט געווארנט אין נדה, חלה און אין צינדן ליכט". דער אריגינעלער נוסח איז געווען "ואם עברו ולא נזהרו אזי קרובה מיתתן"{{הערה|תיקוני שבת}}, עס איז געטוישט געווארן אויף "ואם לא עברו ונזהרו, אזי קרובה לידתן" כדי עס זאל גיין פאזעטיוו, הגם די ווערטער זענען נישט אזוי פינקטליך, און דער גראם פון "לידתן" שטייט שוין נאכאמאל. | |||
#דער פינפטער סטראף באזירט זיך אויף די גמרא{{הערה|{{בבלי|ביצה|טז|א}}}}, אז דער אויבערשטער האט געזאגט פאר משה: "איך האב א גוטע מתנה אין מיין קאמער, און איר נאמען איז שבת, און איך וויל דאס געבן פאר די אידן". עס דערמאנט אויך אז די תורה איז געגעבן געווארן אין שבת, ווי עס שטייט אין מסכת שבת{{הערה|{{בבלי|שבת|פו|ב|אן=מסכת}}}}. | |||
#דער זעקסטער סטראף איז באזירט אויפן פסוק{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|ב|ג}}}} "וַיְבָרֶךְ אֱלֹקִים אֶת יוֹם הַשְּׁבִיעִי וַיְקַדֵּשׁ אֹתוֹ" אויף וואס דער מדרש{{הערה|{{מדרש רבה|בראשית|יא}}; אויך געברענגט אין {{תנ"ך|שמות|כ|י|מפרש=רש"י}}.}} זאגט "ברכו במן, וקדשו במן" – אז די מן איז נישט אראפגעקומען שבת, און פרייטאג איז געקומען דאפלט. | |||
#דער זיבעטער סטראף זאגט אז אז די געזעצן פון שבת זענען געגעבן געווארן אין מרה{{הערה|{{תנ"ך|שמות|טו|כה|מפרש=רש"י}}.}}. דערנאך זאגט עס אז די הלכות פון שבת זענען ווי בערג וואס הענגען אויף א האר, ווי עס שטייט אין מסכת חגיגה{{הערה|{{בבלי|חגיגה|י|א}}.}}, ווייל ס'איז דא ווייניג פסוקים און אסאך הלכות. | |||
#דער אכטער סטראף רעדט וועגן שבת אלס א סימן וואס ג-ט האט געשטעלט צווישן אים און די בני ישראל. עס דערמאנט דעם טייך [[סמבטיון]] וואס רוט אום שבת, אלס א באווייז פאר א כופר וואס פארלאנגט א ראי' אויף שמירת שבת. אזוי ווי די גמרא פארציילט אין סנהדרין{{הערה|{{בבלי|סנהדרין|סה|ב}}; {{מדרש רבה|בראשית|יא}}.}} אויף טורנוסרופוס הרשע און [[רבי עקיבא]]. | |||
==דער ניינטער סטראף== | ==דער ניינטער סטראף== | ||
| שורה 169: | שורה 97: | ||
איין פארשער לערנט אפ די מדרשים וואס דער פּייטן קלויבט אַרײנצונעמען אין זײן זמר, אז דער פּייטן האט געוואלט ארויסברענגען דערמיט די העכער טבע'דיגע כוחות וואס דער שבת פארמאגט, און דינט אלס קעגן כוח צו די אפיקורסים וואס גלייבן בלויז אין די גשמיות'דיגע טבע. לויט דעם פירט דער סטראף אויס מיט א תפילה צום אייבערשטן, אז די אידישע גלויבן, וועלכע איז איידל ווי טוי, זאל איבערקומען די קולות פון אלע קעגנער וועלכע זוכן דאס צו פארניכטן{{הערה|עידו חברוני, [https://www.nli.org.il/he/discover/music/jewish-music/piyut/articles/in-depth-look/piyut/yom-shabat-kodesh-hu יום שבת קודש הוא - עיון בפיוט] אויף הפיוט והתפילה וועבזייטל.}}. | איין פארשער לערנט אפ די מדרשים וואס דער פּייטן קלויבט אַרײנצונעמען אין זײן זמר, אז דער פּייטן האט געוואלט ארויסברענגען דערמיט די העכער טבע'דיגע כוחות וואס דער שבת פארמאגט, און דינט אלס קעגן כוח צו די אפיקורסים וואס גלייבן בלויז אין די גשמיות'דיגע טבע. לויט דעם פירט דער סטראף אויס מיט א תפילה צום אייבערשטן, אז די אידישע גלויבן, וועלכע איז איידל ווי טוי, זאל איבערקומען די קולות פון אלע קעגנער וועלכע זוכן דאס צו פארניכטן{{הערה|עידו חברוני, [https://www.nli.org.il/he/discover/music/jewish-music/piyut/articles/in-depth-look/piyut/yom-shabat-kodesh-hu יום שבת קודש הוא - עיון בפיוט] אויף הפיוט והתפילה וועבזייטל.}}. | ||
{{חלונית | |||
| כותרת = איבערזעצונג אין אידיש | |||
| מקור= [[מענדעלע מוכר ספרים]], '''זמירות ישראל''' (זשיטאמיר 1875){{הערה|אלע ווערק, אכטער באנד, זז' 29–33.}}: | |||
| תוכן = דער טאג פוּן שבּת הײליג איז ער, | |||
װאױל דעם װאס היט איהם װי עס געהער. | |||
אוּן דערמאהנט איהם אין קידוּש אױף װײן, | |||
עס פאלט איהם גאר קײן געדאנק ניט אײן, | |||
אַז דער בּײטעל איז גאר לײדיג, לער, | |||
נישטא אין איהם אי אַ שילינגער. | |||
לאז ער זיך פרײען, עסען לרוב, | |||
אױבּ ער בּארגט, װעט גאט צאהלען זײן חוב. | |||
פלײש, װײן אוּן פיש װעט איהם ניט פעהלען, | |||
װעט ער די דרײ געריכט צוּם טיש שטעלען, | |||
דאס װעט זײן דער לױן זײנער דערפאר, | |||
פאר טײער האלטען שבּת דער שכר. | |||
יוסף צוּשפּאלט אַ פיש, ס’איז גאנץ קלאר, | |||
אוּן געפינט אין איהם אַ פּערעל גאר. | |||
איז דער טיש געגרײט אָרענטליך־פײן, | |||
אוּן גאט’ס מלאָך זאגט : „זאלסט געבּענקט זײן“, | |||
װעט עס טאקי תּמיד זײן װי הײנט, | |||
װי מיסט װעלען װערען זײנע פײנט. | |||
דער שלעכטער מלאָך ענטפערט אָמן, | |||
אוּן װעט מוּזען לױבּען זײן נאמען, | |||
דער שם זײנער װעט געהן צװישען לײט, | |||
אַזױ אי ער אײל װאס שמעקט װײט. | |||
װײבּער אַזעלכע װאס ליכט בּענשען, | |||
אוּן האלטען זײער צײט װי מענשען, | |||
װאס זײ בּאקען אוּן נעהמען חלה, | |||
דער זכוּת פוּן די דרײ מצװת אַלע, | |||
װעט זײ אם יִרצה השם בּײשטעהן, | |||
אין דער רעכטער צײט בּײם צוּקינד געהן, | |||
דערפאר ואס זײ היטען דאס אַלסדינג, | |||
װעלען זײ געװינען גיך אוּן גרינג. | |||
גיט צוּ גאט אַ שבח אַ פײנעם, | |||
פאר דעם הײליגען שבּת זײנעם, | |||
ער רוּפט אוּן זאגט צוּ משה אַ װארט: | |||
„אַ מתּנה ליגט אין מײן אוצר דארט, | |||
שבּת איז עס, פּאסט דיר שײן װינדער, | |||
נעהם גיבּ זי די יוּדישע קינדער“. | |||
אַז דאס הארץ װײנט, צרות טרעטען צוּ, | |||
קוּמט דער שבּת, קוּמט מנוּחה אי רוּה, | |||
לוּסטיגקײט קוּמט, אַ שמחה, אַ פרײד, | |||
מען פארגעסט אַלע צרות אוּן לײד. | |||
גאט האט מיט דעם מן אין יענער צײט, | |||
געבענשט, געהײליגט דעם טאג בּײ לײט: | |||
געהײליגט, דארױף איז דאס אַ בּעװײז: | |||
אין איהם איז ניט געגאנגען מן, קײן שפּײז, | |||
געבּענשט, וואס פרײטיג קוּמט פאר איהם אָן | |||
מיט אַ מאל גאנצע צװײ מעסטליך מן. | |||
היט מען פוּן שבּת די פיל געבּאט, | |||
בּעקוּמט מען עולם הבּא פוּן גאט. | |||
דאס איז דער צײכען פוּן גאט דעם הער, | |||
צװישען איהם אוּן יִשראל שטעהט ער | |||
אוּן דעם זיבּטען טאג װאס ער װיל, | |||
װאס ער איז שטארק הײליג, רוּהיג שטיל. | |||
סמבּטיון דער טײך װאס לױפט זעהר גיך, | |||
אוּן שבּת גאר פּלוּצלים שטעלט ער זיך, | |||
בּעװײזט, אַז פוּן רוּה איז ער אַ טאג, | |||
דאס גיבּ דעם אַפּיקורום אַ זאג. | |||
עס הערען אױף די קולות זײנע, | |||
װען איך זינג הױך די זמירות מײנע, | |||
װאס גיסען זיך מחיה װי טױ גלײך, | |||
די שטארקע קולות פוּן יענעם טײך | |||
שווײגען, זענען ניט משיג גבוּל מיר, | |||
אין דעם שטײגער פוּן זינען מײן שיר. | |||
האלט זיך אײן, קײן רעש, קײן פּיפּס מעהר, | |||
נעהמט נישט די קרױן פוּן שיר, װאס מיר געהר. | |||
|שורות = יא | |||
}} | |||
==מעלאדיעס און פירונגען== | ==מעלאדיעס און פירונגען== | ||