בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,374
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:י-ה רבון עלם"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(בס"ד) צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
יה ריבון עלם (אראמיש, "ג-ט, בעל־הבית פון דער וועלט") איז א פיוט וואס איז געשריבן געוואָרן דורך [[רבי ישראל נאג'ארה | {{דרעפט}} | ||
'''יה ריבון עלם''' (אראמיש, טייטש: "ג-ט, בעל־הבית פון דער וועלט") איז א פיוט וואס איז געשריבן געוואָרן דורך [[רבי ישראל נאג'ארה]], א 16טן יאָרהונדערט פּייטן. עס איז איינע פון די מערסט פּאָפּולערע שבת'דיגע [[זמירות]], באזונדערס צווישן אשכנז'ישע קהילות וואס זינגען עס ביי די סעודה פון פרייטאג ביינאכט, און ספרדישע קהילות וואס זינגען עס ביי די בקשות. עטליכע תימנער אידן פלעגן עס אויך זינגען. | |||
==מחבר און געשיכטע== | ==מחבר און געשיכטע== | ||
רבי ישראל נג'אַראַ (בערך | רבי ישראל נג'אַראַ (בערך ה'שט"ו–שפ"ח) איז געווען א פּראָליפישער פּייטן, וואס האט געשריבן איבער 650 פיוטים. זיין ערשטע און בארימטע ווערק, "זמירות ישראל", איז געדרוקט געוואָרן אין 1586, און א פארגרעסערטע אויסגאבע אין 1600. זיין שאפונג האט אריינגענומען סעקולערע און הייליגע לידער אין עטליכע שפּראכן, בארגן ריטמען פון טערקישע, שפּאנישע, גריכישע און אידישע טראדיציעס. זיין ציל איז געווען צו געבן מענטשן מער ספּיריטואלע ווערטער צו פּאפּולערע ניגונים. | ||
==פאָרעם און אינהאַלט== | |||
"יה ריבון עלם" איז געשריבן אין [[אראמיש]], עס איז שטארק געשפּיגלט פון דער שפּראך פון דניאל, און שליסט איין אויסדרוקן פון זוהר. טראץ דער ארמישער שפּראך, איז ער ברייט פארשפּרייט געווארן, אויך ווייל אין שבת דארף מען נישט קיין מלאכים וואס זאלן הערן, ווייל ג-ט הערט דעם מענטש גלייך{{הערה|1=https://www.sefaria.org/sheets/635405.6?lang=bi&with=all&lang2=en}}. | |||
== | דער פּיּוּט איז געבויט אין א סטראָפישן סטיל, באַקאַנט אלס מואוואַששאַח אין אראביש<ref>{{Cite book |last=Kligman |first=Mark |title=Sephardic and Mizrahi Jewry |chapter-url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.18574/nyu/9780814797419.003.0016/html |chapter=Chapter 13 Diversity and Uniqueness An Introduction to Sephardic Liturgical Music |year=2005 |pages=259–284 |publisher=New York University Press |isbn=978-0-8147-9741-9 |language=en |doi=10.18574/nyu/9780814797419.003.0016 }}</ref>. ער באַשטייט פון פינף סטאַנזעס, יעדער מיט פיר גראמענדיגע שורות, און יעדער שורה האָט פיר אַקצענטירטע זילבן. דער פּזמון "יה רבון עלם ועלמיא, אנת הוא מלכא מלך מלכיא" ווערט איבערגעזונגען נאך יעדן סטאַנזע. די ערשטע בוכשטאבן פון די סטאַנזעס פארמירן דעם מחבר'ס נאמען "ישראל" אלס אקראָסטיך. | ||
"יה | |||
דער פיוט איז אַ הימען פון לויב צו ג-ט, דער "מלך מלכיא", וואָס הערשט איבער דער וועלט אין זיין אומענדלעכער כּוח און כּבוד. עס באַשרייבט די וואונדער פון ג-ט'ס בריאה: מלאכים, מענטשן, חיות און פויגלען. עס באַהאַנדלט אויך די קליינקייט פונעם מענטש קעגן ג-ט'ס גרויסקייט. דער פיוט ענדיגט זיך מיט אַ תּפילה פאַר דער גאולה פון ישראל און דער ווידער־אויפבוי פון ירושלים, די "שטאָט פון שיינקייט". | |||
רבי ישראל נג'אַרה האָט שטאַרק גענוצט דעם ספר דניאל אַלס אינספּיראַציע. ער ציטירט גלייך אדער אַדאַפּטירט פסוקים, אפילו אזעלכע וואָס האָבן אָריגינעל רעפערירט צו נבוכדנצר און דריוש, און האט זיי אדאפּטירט צו לויבן ג-ט. | |||
כאָטש עס איז אוניווערסאַל פאַרבונדן מיט שבת, אַנטהאַלט דער פיוט קיין דירעקטע דערמאָנונג פון שבת אָדער זיין ריטואַלן. עס איז מעגליך אז עס איז אַריין אין דער שבת רעפּערטואַר צוליב איר ענלעכקייט אין שפּראַך צו די שבת זמירות פון אריז"ל. | כאָטש עס איז אוניווערסאַל פאַרבונדן מיט שבת, אַנטהאַלט דער פיוט קיין דירעקטע דערמאָנונג פון שבת אָדער זיין ריטואַלן. עס איז מעגליך אז עס איז אַריין אין דער שבת רעפּערטואַר צוליב איר ענלעכקייט אין שפּראַך צו די שבת זמירות פון אריז"ל. | ||
==לחנים און פּערפאָרמאַנס== | ==לחנים און פּערפאָרמאַנס== | ||
"יה ריבון עלם" איז אָריגינעל געזונגען געוואָרן צו אַן אַראַבישן לחן אין מקאם ראשט. איבער די | "יה ריבון עלם" איז אָריגינעל געזונגען געוואָרן צו אַן אַראַבישן לחן אין [[מקאם]] ראשט, װאס איז הײנט פארגעסן געװארן. איבער די יארן זענען געשאפן געווארן אומצאליגע ניגונים, סיי אלטע און סיי מאדערנע. מער ווי 50% אויסגעפרעגטע אויף [[אייוועלט]] האבן געענטפערט אז זיי קענען 5 ניגונים אדער מער אויף קה רבון{{הערה|1=https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?t=52964}}. צווישן די בארימטסטע לחנים זענען: | ||
* עממישע ניגונים: עס זענען | * עממישע ניגונים: עס זענען דא א באַוואוסטער עממישער ניגון מיט 2 הייזער, און אַן איראַקישער לחן. | ||
* חסידישע ניגונים: | * חסידישע ניגונים: | ||
** באַבאָווער ניגון: אַ באַקאַנטער ניגון געשאַפן פון רבי בנציון האַלבערשטאַם, דער באָבאָווער רבי, וואָס צייכנט זיך אויס מיט חסידישע נואַנסן פון דבקות און השתפּכות־הנפש. | ** באַבאָווער ניגון: אַ באַקאַנטער ניגון געשאַפן פון רבי בנציון האַלבערשטאַם, דער באָבאָווער רבי, וואָס צייכנט זיך אויס מיט חסידישע נואַנסן פון דבקות און השתפּכות־הנפש{{הערה|1=שמן, נחמן דאס געזאנג פון חסידות די ראל פון חסידיזם אין אונדזערע דורות (בוענאס אייראס: צענטראל-פארבאנד פון פוילישע יידן אין ארגענטינע, תשי"ט), 67.}}. | ||
** וויזשניצער ניגון: עס זענען דאָ עטליכע וויזשניצער ניגונים, אַרייַנגערעכנט דער "רברבין" ניגון. דער | ** וויזשניצער ניגון: עס זענען דאָ עטליכע וויזשניצער ניגונים, אַרייַנגערעכנט דער "רברבין" ניגון, א חב"ד ניגון וואס איז צוגעלייגט געווארן דורך דעם אמרי חיים. דער אמרי חיים האָט געענדערט זיין טאַטנס (דער אהבת ישראל) ניגון, באַניצנדיג א לחן וואָס ער האָט געהערט ביי ליובאַוויטשער חסידים אין רוסלאַנד, ווייל ער האָט געזען דעם אריגינעלן ניגון פון טאַטן ווי "שרביטו של מלך" (אַ שטעקן פון אַ קעניג){{הערה|https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?p=1645318#p1645318}}. | ||
** דינאָווער ניגון: געשאַפן פון רבי צבי אלימלך פון דינאָוו, געזונגען ביי תולדות אהרן און נאַדוואָרנאַ. | ** דינאָווער/בלאָזשאָווער ניגון: געשאַפן פון רבי צבי אלימלך פון דינאָוו, געזונגען ביי תולדות אהרן, שומרי אמונים און תולדות אברהם יצחק און נאַדוואָרנאַ{{הערה|1=https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?p=169051#p169051}}. | ||
** מעליץ- | ** מעליץ-ספּינקא ניגון: רבי איציקל מעליצער זצ"ל האָט פאַרפאַסט דעם ניגון אויפן שיף פון אייראָפּע קיין אַמעריקע{{הערה|1=https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?p=4865337#p4865337}}. | ||
** פּיטסבורג ניגון: איז זייער אויפגעכאַפּט לעצטנס, באַזונדערס די לעצטע צוויי שטיקלעך{{הערה|https://ivelt.com/forum/viewtopic.php?p=4736028#p4736028}}. דער שטיקל למקדשך איז געבויט אויף דער קאמאדער ניגון{{הערה|1=https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?p=3177588#p3177588}}. | |||
** פּיטסבורג ניגון: איז זייער אויפגעכאַפּט לעצטנס, באַזונדערס די לעצטע צוויי שטיקלעך. | ** קאַרלינער ניגון: באַוואוסט אין חב"ד אלס "ר' מיכאל דער אַלטערס ניגון"{{הערה|1=https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?p=2091058#p2091058}}. | ||
** קאַרלינער ניגון: באַוואוסט אין חב"ד אלס "ר' מיכאל דער אַלטערס ניגון". | סלונים{{הערה|1=https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?p=3334049#p3334049}}. | ||
* מאָדערנע קאָמפּאָזיציעס: פיל זינגערס און קאָמפּאָזיטאָרן האָבן הײַנטצוטאָג געשאַפֿן נײַע לחנים, אַרײַנגערעכנט מרדכי חלפון, שמואל אַדלער{{הערה|1=https://www.milkenarchive.org/music/volumes/view/a-garden-eastward/work/five-sephardic-choruses/}}, חיים בענט, יצחק פוקס, אהרן ראַזעל, יאיר דלאל, און רונן שטערן. | |||
* מאָדערנע קאָמפּאָזיציעס: | |||
דער פיוט איז אויך געזונגען געוואָרן אין אַנדערע אידישע שפּראַכן, אַזוי ווי אידיש און לאַדינאָ. | |||
דער | |||
אַשכּנזישע ייִדן זינגען אים טראַדיציאָנעל בײַם שבתדיקן טיש פֿרײַטיק אָװנט נאָך דער סעודה. | |||
ספֿרדישע ייִדן זינגען אים אין די בקשות פֿאַר שבת שחרית. | |||
אױך תימנער ייִדן פֿלעגן אים זינגען. | |||
==מענדעלע מוכר ספרים== | |||
<poem>גאט דער הער פוּן אײבּיג־אײבּיגער צײט, | |||
דוּ בּיסט איבּער מלכים מלך בּײ לײט, | |||
דײנע גרױסע װערק אוּן װאוּנדערליכקײט, | |||
זײ דא צוּדערצעהלען געפעלט מיר פײן: | |||
איך לױבּ פריהמארגענס, אין אָװענט נישט מינדער | |||
צוּ דיר, הײליגער גאט, חידוּשים־װינדער, | |||
װאס בּעטאפען איטליכע זאך בּעזינדער, | |||
הײליגע מלאָכים אי מענשענס־קינדער, | |||
פוּן די חיות בּיז די פײגעל אַרײן. | |||
גרױס, שטארק איז דײנע װערק בּיז אױף אַ האר | |||
דערנירריגסט הױכע, דערהױכסט נידריגע גאר. | |||
װען אַ מעגט זאל לעבּען טױזענט יאהר, | |||
װעט דײן װערק כּערעכענען אין שטאנד ניט זײן. | |||
גאט, װואס כּבוד אײז דײנס, שטאַרקײט דערבּײ, | |||
דײן קאף בּר לײבּען פוּנ’ם מױל בּעפרײ, | |||
לײז דײן פאלק אױס, אין נײטען שטעה זײ בּײ, | |||
דאס אױסגעװעהלטע פאלק דײנס, װאס זעהר פײן. | |||
צוּ דײן בּית המקדש קעהר זיך װידער, | |||
צוּם אָרט װאס דארט קװעלט אי הארץ אי גלידער, | |||
אוּן זינגען װעט מען דיר שײנע לידער | |||
אין ירוּשלים, אַ שטאדט גאר אַ שײן.</poem> | |||
==מחלוקות און שיטות== | ==מחלוקות און שיטות== | ||
| שורה 50: | שורה 84: | ||
צוזאַמען, האָט "יה ריבון עלם" אַ רייכע געשיכטע פון מוזיקאַלישער און ספּיריטואַלער באַטייטונג, וואָס פאָרזעצט צו דערפרייען און דערהויבן יידישע הערצער איבער דער וועלט. | צוזאַמען, האָט "יה ריבון עלם" אַ רייכע געשיכטע פון מוזיקאַלישער און ספּיריטואַלער באַטייטונג, וואָס פאָרזעצט צו דערפרייען און דערהויבן יידישע הערצער איבער דער וועלט. | ||
==ביבליאגראפיע== | |||
*https://orot.ac.il/עיונים-בסידור-התפילה-י-ה-ריבון-עולם | |||
*{{הפיוט והתפילה|48}} | |||
[[he:י-ה ריבון עלם]] | [[he:י-ה ריבון עלם]] | ||