מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
3,951
רעדאגירונגען
ק
הגהה
אין תקציר עריכה |
ק (הגהה) |
||
| (7 מיטלסטע ווערסיעס פון 3 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|פאטער פון די חשמונאים דינאסטיע, אנהייבער פון רעוואלט קעגן יוונים}} | {{דעסקריפציע|פאטער פון די חשמונאים דינאסטיע, אנהייבער פון רעוואלט קעגן יוונים}} | ||
{{אישיות רבנית | {{אישיות רבנית | ||
| מקום קבורה = [[מודיעין]] | | מקום קבורה = [[ מודיעין (אלטע שטאט)| מודיעין]] | ||
| תאריך פטירה עברי = [[ט"ו חשון]], {{לינק צו אידיש יאר|3595}}{{הערה|שם=דאט}} | | תאריך פטירה עברי = [[ט"ו חשון]], {{לינק צו אידיש יאר|3595}}{{הערה|שם=דאט}} | ||
| טאטע = [[יוחנן כהן גדול]] | | טאטע = [[יוחנן כהן גדול]] | ||
| קינדער = | | קינדער = | ||
*[[יוחנן גדי]] | |||
*[[שמעון התרסי]] | |||
*[[יהודה המכבי]] | |||
*[[אלעזר חורן]] | |||
*[[יונתן הוופסי]] | |||
*[[חנה בת מתתיהו]] | |||
}} | }} | ||
'''מתתיהו''' (אדער '''מתתיה'''{{הערה|{{בבלי|מגילה|יא|א}}; מגילת אנטיוכס; {{טור|אורח חיים|תרפב|מפרש=בית יוסף}} (זעט דארט אין הגהות והערות); סידורי הספרדים}}) '''בן יוחנן כהן גדול חשמונאי''' איז געווען א כהן אין די צייטן פונעם צווייטן בית המקדש, ער האט אנגעהויבן [[חשמונאים רעוואלט|דעם אויפשטאנד]] קעגן | '''מתתיהו''' (אדער '''מתתיה'''{{הערה|{{בבלי|מגילה|יא|א}}; מגילת אנטיוכס; {{טור|אורח חיים|תרפב|מפרש=בית יוסף}} (זעט דארט אין הגהות והערות); סידורי הספרדים}}) '''בן יוחנן כהן גדול חשמונאי''' איז געווען א כהן אין די צייטן פונעם צווייטן בית המקדש, ער האט אנגעהויבן [[חשמונאים רעוואלט|דעם אויפשטאנד]] קעגן דער סעלעווקידישער אימפעריע (די "[[יוונים]]" אין חז"ל), און איז דער פאטער פון די [[חשמונאים|חשמונאי'שע דינאסטיע]]. | ||
==אפשטאם און אמט== | ==אפשטאם און אמט== | ||
{{הויפט ארטיקל|חשמונאים}} | {{הויפט ארטיקל|חשמונאים}} | ||
מתתיהו איז געווען דער זון פון [[יוחנן כהן גדול|יוחנן]] דער זון פון שמעון, פון [[משמרת יהויריב]]{{הערה|לויט ווי עס שטייט אין ספר מקבים א' און נאך מקורות פון זיינער צייט, אבער אין פילע פיוטים (ווי אין פיוט [[אעדיף כל שמונה]] פון [[רבי אלעזר הקליר]]: "{{מנוקד|וַיֵּעוֹרוּ פִּרְחֵי אִמֵּר}}", און נאך) שטייט אז זיי זענען געווען פון [[משמרת אמר|משמרת אִמֵּר]]. זעט: {{קישור כללי|שרייבער=שולמית אליצור|קעפל=מסורות חנוכה מפתיעות מתגלות בפיוטי ארץ ישראל הקדומים|זייטל=הספרנים|דאטום=דעצעמבער 13, 2017|אדרעס=https://blog.nli.org.il/piut_hannuka/}}}}. ער האט געהאט פינף זין, [[יוחנן | מתתיהו איז געווען דער זון פון [[יוחנן כהן גדול|יוחנן]] דער זון פון שמעון, פון [[משמרת יהויריב]]{{הערה|לויט ווי עס שטייט אין ספר מקבים א' און נאך מקורות פון זיינער צייט, אבער אין פילע פיוטים (ווי אין פיוט [[אעדיף כל שמונה]] פון [[רבי אלעזר הקליר]]: "{{מנוקד|וַיֵּעוֹרוּ פִּרְחֵי אִמֵּר}}", און נאך) שטייט אז זיי זענען געווען פון [[משמרת אמר|משמרת אִמֵּר]]. זעט: {{קישור כללי|שרייבער=שולמית אליצור|קעפל=מסורות חנוכה מפתיעות מתגלות בפיוטי ארץ ישראל הקדומים|זייטל=הספרנים|דאטום=דעצעמבער 13, 2017|אדרעס=https://blog.nli.org.il/piut_hannuka/}}}}. ער האט געהאט פינף זין, [[יוחנן גדי]], [[שמעון התרסי]], [[יהודה המכבי]], [[אלעזר חורן]], און [[יונתן הוופסי]]. ער האט געוואוינט אין ירושלים, און אנטלאפן קיין [[ מודיעין (אלטע שטאט)| מודיעין]] ביי די גזירות פון אנטיוכוס{{הערה|{{מקבים|א|ב|א|ה}}.}}. | ||
מתתיהו'ס משפחה ווערט אנגערופן "חשמונאי", און עס זענען דא עטליכע ערקלערונגען פון וואו דער טיטל שטאמט: א. [[יוסף בן מתתיהו]] שרייבט אז חשמונאי איז געווען דער פאטער פון שמעון, מתתיהו'ס זיידע{{הערה|{{יוספוס|קדמוניות היהודים|יב|ו|א}}.}}; ב. אסאך ראשונים טייטשן אז חשמונאי איז געווען א צווייטער נאמען פון יוחנן, דער פאטער פון מתתיהו{{הערה|ארחות חיים, הלכות חנוכה אות כב, געברענגט אין שלטי הגיבורים אויפן מרדכי, שבת פרק ב'; [[רבי יהודה בר יקר]], אין זיין פירוש אויף על הנסים; [[רבי דוד אבודרהם]], פירוש הברכות והתפילות, פרק יט; ספר יוחסין, מאמר ראשון, אלף בית, אות היו"ד.}}; ג. טייל נעמען אן אז מתתיהו האט געשטאמט פונעם שטאט חַשְׁמוֹן אין [[נגב]]{{הערה|דערמאנט אין {{תנ"ך|יהושע|טו|כז}}}}, און ער ווערט גערופן חַשְׁמוֹנַאי נאך דעם שטאט{{הערה|{{היברובוקס|רבי יצחק בער|סדר עבודת ישראל|42807|רעדלהיים, תרכ"ח, זייט 101|כרך=נוסח פולין|page=120}}; פראפ' [[שמואל קליין]], '''ארץ יהודה''', עמ' 247-248.}}; ד. דער בית יוסף ברענגט אז חשמונים איז א לשון פון חשיבות, ווי מען טרעפט אין פסוק {{ציטוטון|יֶאֱתָיוּ חַשְׁמַנִּים|{{תנ"ך|תהילים|סח|לב}}}}{{הערה|{{טור|אורח חיים|תרפב|מפרש=בית יוסף}}; [[שלמה זלמן הענא]], '''שערי תפלה''', סימן קיד. אזוי ווייזט אויך אויס פונעם באנוץ אין [[מעוז צור]]: {{ציטוטון|אזי בימי חשמנים}}.}}; ה. די גמרא{{הערה|{{בבלי|מגילה|יא|א}}}} ברענגט א ברייתא וואו עס שטייט "'''ו'''חשמונאי ובניו ומתתיה כה"ג", און עס איז אויך פארהאן אזא גירסא אין [[על הנסים]], צו זאגן "'''ו'''חשמונאי"{{הערה|ווי אין {{מסכת קטנה|סופרים|כ|ח}}}}, ווי אויך אין א מדרש מעשה חנוכה{{הערה|אוצר מדרשים ערך חנוכה}}, פון וואס עס איז משמע אז חשמונאי איז דער נאמען פון נאך א מענטש וואס האט געקעמפט מיט די קינדער פון מתתיהו{{הערה|{{אוצר החכמה|מנחם אדלר|חשמונאי ובניו|200708|ירושלים, תשס"ג, זייט יז|page=23}}.}}. לויט געוויסע מקורות איז דער חשמונאי געווען א שוואגער פון יוחנן כהן גדול{{הערה|שלמי חגיגה עמ' שכג, אין נאמען פון סידורים בשם רש"י; מאורי אור, דף קמט עמוד ב', בשם תוספות ריב"א.}}. | מתתיהו'ס משפחה ווערט אנגערופן "חשמונאי", און עס זענען דא עטליכע ערקלערונגען פון וואו דער טיטל שטאמט: א. [[יוסף בן מתתיהו]] שרייבט אז חשמונאי איז געווען דער פאטער פון שמעון, מתתיהו'ס זיידע{{הערה|{{יוספוס|קדמוניות היהודים|יב|ו|א}}.}}; ב. אסאך ראשונים טייטשן אז חשמונאי איז געווען א צווייטער נאמען פון יוחנן, דער פאטער פון מתתיהו{{הערה|ארחות חיים, הלכות חנוכה אות כב, געברענגט אין שלטי הגיבורים אויפן מרדכי, שבת פרק ב'; [[רבי יהודה בר יקר]], אין זיין פירוש אויף על הנסים; [[רבי דוד אבודרהם]], פירוש הברכות והתפילות, פרק יט; ספר יוחסין, מאמר ראשון, אלף בית, אות היו"ד.}}; ג. טייל נעמען אן אז מתתיהו האט געשטאמט פונעם שטאט חַשְׁמוֹן אין [[נגב]]{{הערה|דערמאנט אין {{תנ"ך|יהושע|טו|כז}}}}, און ער ווערט גערופן חַשְׁמוֹנַאי נאך דעם שטאט{{הערה|{{היברובוקס|רבי יצחק בער|סדר עבודת ישראל|42807|רעדלהיים, תרכ"ח, זייט 101|כרך=נוסח פולין|page=120}}; פראפ' [[שמואל קליין]], '''ארץ יהודה''', עמ' 247-248.}}; ד. דער בית יוסף ברענגט אז חשמונים איז א לשון פון חשיבות, ווי מען טרעפט אין פסוק {{ציטוטון|יֶאֱתָיוּ חַשְׁמַנִּים|{{תנ"ך|תהילים|סח|לב}}}}{{הערה|{{טור|אורח חיים|תרפב|מפרש=בית יוסף}}; [[שלמה זלמן הענא]], '''שערי תפלה''', סימן קיד. אזוי ווייזט אויך אויס פונעם באנוץ אין [[מעוז צור]]: {{ציטוטון|אזי בימי חשמנים}}.}}; ה. די גמרא{{הערה|{{בבלי|מגילה|יא|א}}}} ברענגט א ברייתא וואו עס שטייט "'''ו'''חשמונאי ובניו ומתתיה כה"ג", און עס איז אויך פארהאן אזא גירסא אין [[על הנסים]], צו זאגן "'''ו'''חשמונאי"{{הערה|ווי אין {{מסכת קטנה|סופרים|כ|ח}}}}, ווי אויך אין א מדרש מעשה חנוכה{{הערה|אוצר מדרשים ערך חנוכה}}, פון וואס עס איז משמע אז חשמונאי איז דער נאמען פון נאך א מענטש וואס האט געקעמפט מיט די קינדער פון מתתיהו{{הערה|{{אוצר החכמה|מנחם אדלר|חשמונאי ובניו|200708|ירושלים, תשס"ג, זייט יז|page=23}}.}}. לויט געוויסע מקורות איז דער חשמונאי געווען א שוואגער פון יוחנן כהן גדול{{הערה|שלמי חגיגה עמ' שכג, אין נאמען פון סידורים בשם רש"י; מאורי אור, דף קמט עמוד ב', בשם תוספות ריב"א.}}. | ||
| שורה 30: | שורה 36: | ||
| סיומת = קבר נעבן מודיעין ({{coord|31.934746|34.9941453|טיפ=primary}}) וואס טייל געבן אן אז דארט ליגט מתתיהו, אבער אנע קראנטע מקור{{הערה|[https://mcity.co.il/?id=5201601091240222 "טיול ל- בין מתתיהו החשמונאי לשייך המערבי"]}}. | | סיומת = קבר נעבן מודיעין ({{coord|31.934746|34.9941453|טיפ=primary}}) וואס טייל געבן אן אז דארט ליגט מתתיהו, אבער אנע קראנטע מקור{{הערה|[https://mcity.co.il/?id=5201601091240222 "טיול ל- בין מתתיהו החשמונאי לשייך המערבי"]}}. | ||
}} | }} | ||
אין יאר {{לינק צו אידיש יאר|3594}}{{הערה|שם=דאט|דאטום לויט ספר מקבים. אין טייל ראשונים איז משמע אז די רעוואלט האט זיך אנגעהויבן הערשט אין יאר תרכ"ב, און מתתיהו איז אוועק אין יאר תרכ"ג, און אזוי נעמט אן [[צמח דוד]].}}, ווען [[אנטיוכוס]] האט ארויסגעגעבן [[גזירות אנטיוכוס|זיינע גזירות]], זענען מתתיהו און זיינע קינדער אנטלאפן קיין [[מודיעין]]. ווען די לייט פון אנטיוכוס זענען אנגעקומען קיין מודיעין, האבן זיי פארגעשלאגן מתתיהו'ן צו שטעלן א ביישפיל פאר די דארטיגע אידן און שחט'ן א קרבן פאר אן אפגאט. מתתיהו האט זיך שארף קעגן געשטעלט, און ווען א צווייטער האט זיך אנגעטראגן דאס צו טון האט מתתיהו יענעם גע'הרג'ט אינאיינעם מיט דער שליח פון אנטיוכוס{{הערה|{{מקבים|א|ב|טו|כח}}.}}. מתתיהו האט דאן אויך פארעפנטליכט א פסק מלחמה צו האלטן אין שבת, נאך וואס ערליכע אידן זענען אטאקירט געווארן דורך דער קעניג'ס מיליטער אום שבת, און נישט וועלנדיג מחלל שבת זיין זענען זיי גע'הרג'ט געווארן מיט זייערע פאמיליעס{{הערה|{{מקבים|א|ב|כט|מא}}. זעט {{דורות הראשונים|א|340}} אז ער האט נאר אפגעשאצט דעם מצב און באשטימט אז עס גייען אן די פון-פריער באקאנטע הלכות אז פיקוח נפש איז דוחה שבת, און אז א מלחמה וועלכע מען האט אנגעהויבן פון פריער זעצט פאר אום שבת.}}. | אין יאר {{לינק צו אידיש יאר|3594}}{{הערה|שם=דאט|דאטום לויט ספר מקבים. אין טייל ראשונים איז משמע אז די רעוואלט האט זיך אנגעהויבן הערשט אין יאר תרכ"ב, און מתתיהו איז אוועק אין יאר תרכ"ג, און אזוי נעמט אן [[צמח דוד]].}}, ווען [[אנטיוכוס]] האט ארויסגעגעבן [[גזירות אנטיוכוס|זיינע גזירות]], זענען מתתיהו און זיינע קינדער אנטלאפן קיין [[ מודיעין (אלטע שטאט)| מודיעין]]. ווען די לייט פון אנטיוכוס זענען אנגעקומען קיין מודיעין, האבן זיי פארגעשלאגן מתתיהו'ן צו שטעלן א ביישפיל פאר די דארטיגע אידן און שחט'ן א קרבן פאר אן אפגאט. מתתיהו האט זיך שארף קעגן געשטעלט, און ווען א צווייטער האט זיך אנגעטראגן דאס צו טון האט מתתיהו יענעם גע'הרג'ט אינאיינעם מיט דער שליח פון אנטיוכוס{{הערה|{{מקבים|א|ב|טו|כח}}.}}. מתתיהו האט דאן אויך פארעפנטליכט א פסק מלחמה צו האלטן אין שבת, נאך וואס ערליכע אידן זענען אטאקירט געווארן דורך דער קעניג'ס מיליטער אום שבת, און נישט וועלנדיג מחלל שבת זיין זענען זיי גע'הרג'ט געווארן מיט זייערע פאמיליעס{{הערה|{{מקבים|א|ב|כט|מא}}. זעט {{דורות הראשונים|א|340}} אז ער האט נאר אפגעשאצט דעם מצב און באשטימט אז עס גייען אן די פון-פריער באקאנטע הלכות אז פיקוח נפש איז דוחה שבת, און אז א מלחמה וועלכע מען האט אנגעהויבן פון פריער זעצט פאר אום שבת.}}. | ||
מתתיהו האט אויסגערופן "מי לה' אלי" – 'דער וואס איז פאר דעם אייבערשטן זאל קומען מיט מיר'{{הערה|זע: {{המעין|אריה אולמן|האם אכן אמר מתתיהו 'מי לה' אלי'?|32|1059|טבת, תשע"ד, זייטן 22–27}}.}}, איז אנטלאפן מיט זיינע קינדער צו די בערג, און אנגעהויבן דעם רעוואלט קעגן אנטיוכוס. אין דער זעלבע צייט האט ער פארטריבן די מתיוונים, צעבראכן די במות פון די עבודה זרה'ס, און גע'מל'ט די קינדער וואס זענען נישט געווען גע'מל'ט צוליב די גזירות{{הערה|{{מקבים|א|ב|לח|מז}}.}}. | מתתיהו האט אויסגערופן "מי לה' אלי" – 'דער וואס איז פאר דעם אייבערשטן זאל קומען מיט מיר'{{הערה|זע: {{המעין|אריה אולמן|האם אכן אמר מתתיהו 'מי לה' אלי'?|32|1059|טבת, תשע"ד, זייטן 22–27}}.}}, איז אנטלאפן מיט זיינע קינדער צו די בערג, און אנגעהויבן דעם רעוואלט קעגן אנטיוכוס. אין דער זעלבע צייט האט ער פארטריבן די מתיוונים, צעבראכן די במות פון די עבודה זרה'ס, און גע'מל'ט די קינדער וואס זענען נישט געווען גע'מל'ט צוליב די גזירות{{הערה|{{מקבים|א|ב|לח|מז}}.}}. | ||