בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:רבי אהרן ווארמס"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 9: | שורה 9: | ||
| תאריך פטירה עברי = ט"ו אייר ה'תקצ"ו | | תאריך פטירה עברי = ט"ו אייר ה'תקצ"ו | ||
| ווייב = קענדלה | | ווייב = קענדלה | ||
}}'''רבי אהרן ווארמס''' (אויך ווירמש אדער וירמיש; ה'תקי"ד–ט"ו אייר ה'תקצ"ו, אין [[מעץ]]) איז געווען א בארימטער רב און תלמיד חכם, דיין, פוסק און ראש ישיבה אין [[עלזאס|עלזאַס]]-[[לאטארינגיע|לאָטאַרינגיע]], פראנקרייך, אין דער תקופה פון [[עמאנציפאציע|עמאַנציפּאַציע]] און די פראנצויזישע רעוואלוציע. זיין לעבן האט געשפּאנט די פּעריאדע פון איבערגאנג פון דער אלטער סדר צו דער נייער. רבי אהרן ווירמש איז באקאנט בעיקר פאר זיין הויפט ווערק, "'''מאורי אור'''", אַן עקסטענסיוו שטודיע אויפן תלמוד און שולחן ערוך. ער האט געדינט אלס מיטגליד אין דער פּאריזער סנהדרין אין תקס"ז. | }}'''רבי אהרן ווארמס''' (אויך ווירמש אדער וירמיש; ה'תקי"ד–ט"ו אייר ה'תקצ"ו, אין [[מעץ]]) איז געווען א בארימטער רב און תלמיד חכם, דיין, פוסק און ראש ישיבה אין [[עלזאס|עלזאַס]]-[[לאטארינגיע|לאָטאַרינגיע]], פראנקרייך, אין דער תקופה פון [[עמאנציפאציע|עמאַנציפּאַציע]] און די פראנצויזישע רעוואלוציע. זיין לעבן האט געשפּאנט די פּעריאדע פון איבערגאנג פון דער אלטער סדר צו דער נייער. רבי אהרן ווירמש איז באקאנט בעיקר פאר זיין הויפט ווערק, "'''מאורי אור'''", אַן עקסטענסיוו שטודיע אויפן תלמוד בבלי און שולחן ערוך. ער האט געדינט אלס מיטגליד אין דער פּאריזער סנהדרין אין תקס"ז. ער איז באקאנט מיט זיין קריטישן צוגאנג צו פאלקס־מנהגים און אפילו צו פוסקי הלכה פֿאַר אים. אין לעצטן דור איז זיין געשטאלט מחלוקת'דיג ארום די פראגע פון זיין נטיה צו רעפארם. | ||
==ביאגראפיע== | ==ביאגראפיע== | ||
| שורה 16: | שורה 16: | ||
ר' אהרן'ס פאטער האט פארזארגט זיין פריע חינוך. שפעטער האט ער געלערנט אין [[עלזאס]]ער ישיבות און דערנאך אין דער ישיבה אין מעץ, וואס איז געפירט געווארן דורך הויפט רב [[רבי לייב גינצבורג]], מחבר פון "שאגת אריה". כאטש זיין באציאונג צו רבי לייב איז נישט קלאר, מיט ווייניג דערמאנונגען אין זיין הויפט ווערק מאורי אור, אידענטיפיצירן געוויסע מקורים אים יא אלס א תלמיד{{הערה|Berkovitz, Law, pp. 65–66, note 1.}}. לויט געוויסע האט ער באקומען הויכע חן ביי רבי לייב און האט געהאלטן א הלכה'דיגע רעדע אין דער מעץ שול אין דעם יונגן עלטער פון פופצן{{הערה|שם=JE|{{אנצ יהודית|101-aaron-worms|Aaron Worms|Louis Ginzberg}}}}. | ר' אהרן'ס פאטער האט פארזארגט זיין פריע חינוך. שפעטער האט ער געלערנט אין [[עלזאס]]ער ישיבות און דערנאך אין דער ישיבה אין מעץ, וואס איז געפירט געווארן דורך הויפט רב [[רבי לייב גינצבורג]], מחבר פון "שאגת אריה". כאטש זיין באציאונג צו רבי לייב איז נישט קלאר, מיט ווייניג דערמאנונגען אין זיין הויפט ווערק מאורי אור, אידענטיפיצירן געוויסע מקורים אים יא אלס א תלמיד{{הערה|Berkovitz, Law, pp. 65–66, note 1.}}. לויט געוויסע האט ער באקומען הויכע חן ביי רבי לייב און האט געהאלטן א הלכה'דיגע רעדע אין דער מעץ שול אין דעם יונגן עלטער פון פופצן{{הערה|שם=JE|{{אנצ יהודית|101-aaron-worms|Aaron Worms|Louis Ginzberg}}}}. | ||
אין 1777 איז ער באשטימט געווארן צום רבנות פון קריכינגען (Créhange) אין דייטש [[לאטארינגיע | אין 1777, אין עלטער פון 23 יאר, איז ער באשטימט געווארן צום רבנות פון קריכינגען (קרייאנש{{הערה|'קן טהור', דף קע,א.}}, Créhange) אין דייטש [[לאטארינגיע]], וואו ער האט געדינט זיבן יאר{{הערה|שם=JE}}. נאך רבי לייב'ס פטירה אין תקמ"ה איז ער צוריקגעקומען קיין מעץ, וואו ער איז באשטימט געווארן אלס דער ראש ישיבה (זיין תלמיד איז געווען אליקים כרמולי), און שפּעטער אלס דיין און פוסק. פון 1813 האט ער געדינט אלס דעפּוטאט רב. טראץ דעם וואס ער איז גערעכנט געווארן אלס העכסטע הלכה אויטאריטעט אין דער קהילה, איז אים לאנגע יארן נישט געגעבן געווארן די פּאזיציע פון הויפט רב ווייל ער האט נישט גערעדט פראנצויזיש{{הערה|[https://viewer.rsl.ru/ru/rsl01006576292?page=377&rotate=0&theme=white 'בן נון', דף קפו, א].}}. ער איז ענדליך איינשטימיג אויסגעוועלט געווארן הויפּט רב פון מעץ אום י"ד סיון תקצ"ב, א פאזיציע וואס די רעגירונג האט באשטעטיגט טראץ זיין מאנגל אין פראנצויזישער באהאוונטקייט{{הערה|שם=JE}}. ער איז נפטר געווארן פיר יאר שפּעטער. | ||
ר' אהרן האט קאמבינירט פובליק סערוויס מיט אינטענסיווע געלערנטקייט, און האט געשפילט א פירנדיגע ראלע אין דער אידישער קהילה פון מעץ{{הערה|Berkovitz, Law, pp. 65.}}. | ר' אהרן האט קאמבינירט פובליק סערוויס מיט אינטענסיווע געלערנטקייט, און האט געשפילט א פירנדיגע ראלע אין דער אידישער קהילה פון מעץ{{הערה|Berkovitz, Law, pp. 65.}}. | ||
| שורה 25: | שורה 25: | ||
ער האט אונטערגעשטיצט די גרינדונג פון דער ערשטער אידישער פובליק שולע אין מעץ אין 1818 און איז געווען פארמישט אין מעודד זיין פאכבילדונג{{הערה|Berkovitz, Law, pp. 66–67.}}. | ער האט אונטערגעשטיצט די גרינדונג פון דער ערשטער אידישער פובליק שולע אין מעץ אין 1818 און איז געווען פארמישט אין מעודד זיין פאכבילדונג{{הערה|Berkovitz, Law, pp. 66–67.}}. | ||
ר' אהרן איז נפטר געווארן ט"ו אייר ה'תקצ"ו אין מעץ, געהייליגט און באליבט ביי סיי ארטאדאקסישע און סיי פּראגרעסיווע אידן. ער איז נאכגעפאלגט געווארן אלס הויפט רב פון מעץ דורך זיין איידעם, רבי יהודה | ר' אהרן איז נפטר געווארן ט"ו אייר ה'תקצ"ו אין מעץ, געהייליגט און באליבט ביי סיי ארטאדאקסישע און סיי פּראגרעסיווע אידן. ער איז נאכגעפאלגט געווארן אלס הויפט רב פון מעץ דורך זיין איידעם, מאן פון זיין טאכטער מינקלא, רבי יהודה מאיר לאמבערט, וועלכער איז געווען א שארפער קעגנער פון רעפארם{{הערה|שם=JE}}. ר' אהרן'ס פּטירה האט באצייכנט, אין א געוויסן זין, דעם סוף פון אן עפאכע פון ערנסטע תלמודישע געלערנטקייט וואס ווערט פובליצירט אין פראנקרייך, ווי נאכפאלגענדע וויסנשאפטליכע ווערק זענען אפט פארבליבן אין כתב-יד{{הערה|שם=MUSE|Berkovitz, Jay R. "[https://dx.doi.org/10.1353/book.67402 4. The Jewish Community: Continuity and Change]", ''The Shaping of Jewish Identity in Nineteenth-Century France''. Wayne State University Press, 2018. Project MUSE.|כיוון=שמאל}}. | ||
==ווערק== | ==ווערק== | ||
| שורה 51: | שורה 51: | ||
ר' אהרן'ס אונטערשטרייכונג פון היסטארישע קאנטיניואיטעט אין מנהג קען האבן געצילט צו קעגנצווירקן די וואקסנדיגע אומסטאבילקייט אין אידישן לעבן אין יענער עפאכע{{הערה|Berkovitz, Law, p. 72.}}. | ר' אהרן'ס אונטערשטרייכונג פון היסטארישע קאנטיניואיטעט אין מנהג קען האבן געצילט צו קעגנצווירקן די וואקסנדיגע אומסטאבילקייט אין אידישן לעבן אין יענער עפאכע{{הערה|Berkovitz, Law, p. 72.}}. | ||
==השקפה אויף השכלה== | ==השקפה אויף השכלה== | ||
די פאקט אז זיינע צייטגענאָסן | די פאקט אז זיינע צייטגענאָסן האבן אים געזען פון מערקווירדיג אנדערשע פּערספּעקטיוון ווייזט אז ער איז געווען א פילפאכיגער מענטש מיט אומגעוויינטלעכער קאָמפּלעקסאַטיע. ער האָט געשנאָבן גרויסע באַוואונדערונג צווישן לומדי תורה און טראדיציאנעלע בעלי בתים וואס האבן אים באטראכט אלס א פאנטרעגער פאר לימוד התורה און מסורה. פון דער אנדערער זייט, האבן די וואס האבן געזוכט ריטועלע רעפארמען (פּראפּאנענטן פון השכלה), אים געזען אלס א בונד אין זייער קאמף קעגן דער ארטאדאקסישער עסטאבלישמענט{{הערה|Berkovitz, Law, pp. 67–68.}}. | ||
טראץ זיין טראדיציאנאליזם, זאגן מאנכע אז ער האט אויסגעדרוקט מיינונגען וואס האבן געפלאסטערט דעם וועג פאר רעפארם. ער האט געגלויבט אז עס איז בעסער צו דאווענען אין דער מוטער שפראך אויב מען פארשטייט נישט קיין העברעאיש, איידער זיך צו מוטשען מיט העברעאישע תפילות אן פארשטאנד. באזירט אויף דעם, האט ער זיך נישט אנגעשלאסן אין דער אגיטאציע קעגן די רעפארמען פון דעם האמבורגער טעמפל{{הערה|שם=יודאיקע}}. ער האט אויך פּראטעסטירט קעגן אריינלייגן פיוטים אין תפילות, צומאל רעדנדיג לעכערליך פון זייערע מחברים. ער האט געמאכט א שטארקע שטעלונג קעגן גלויביגע מנהגים, קריטיש קוקנדיג אויף מנהגים וואס זענען נישט געהאלטן געווארן פאר פליכט בלויז באזירט אויף באנוץ{{הערה|שם=JE}}. | טראץ זיין טראדיציאנאליזם, זאגן מאנכע אז ער האט אויסגעדרוקט מיינונגען וואס האבן געפלאסטערט דעם וועג פאר רעפארם. ער האט געגלויבט אז עס איז בעסער צו דאווענען אין דער מוטער שפראך אויב מען פארשטייט נישט קיין העברעאיש, איידער זיך צו מוטשען מיט העברעאישע תפילות אן פארשטאנד. באזירט אויף דעם, האט ער זיך נישט אנגעשלאסן אין דער אגיטאציע קעגן די רעפארמען פון דעם האמבורגער טעמפל{{הערה|שם=יודאיקע}}, און נישט אונטערגעשריבן דעם "אלה דברי הברית". ער האט אויך פּראטעסטירט קעגן אריינלייגן פיוטים אין תפילות, צומאל רעדנדיג לעכערליך פון זייערע מחברים. ער האט געמאכט א שטארקע שטעלונג קעגן גלויביגע מנהגים, קריטיש קוקנדיג אויף מנהגים וואס זענען נישט געהאלטן געווארן פאר פליכט בלויז באזירט אויף באנוץ{{הערה|שם=JE}}. | ||
ער איז אזוי באטראכט געווארן אין דעם קליינעם קרייז פון פראנצויזישע משכילים אלס איינער וואס האט דעם פּאטענציאל צו דינען אלס א מאדעל פאר א נײעם דור רבנים. | ער איז אזוי באטראכט געווארן אין דעם קליינעם קרייז פון פראנצויזישע משכילים אלס איינער וואס האט דעם פּאטענציאל צו דינען אלס א מאדעל פאר א נײעם דור רבנים. | ||
| שורה 81: | שורה 79: | ||
==דרויסנדיגע לינקס== | ==דרויסנדיגע לינקס== | ||
*{{היברובוקס|| | די זיבן חלקים פון ספר מאורי אור: | ||
*{{היברובוקס|| | *{{היברובוקס||חלק א|19282|מקום הוצאה=מעץ|שנת הוצאה=תק"נ}}. אַנטהאַלט הגהות און קורצע הערות אויף גאנץ ש"ס. 78 בלעטער. בראש פון ספר איז געדרוקט די הסכמה פון די דריי חברים פון בית דין אין מעץ: רב אורי פייבוש הכהן, רב מאיר שאַרלוויל, און רב יוסף גוגנהיים. | ||
*{{היברובוקס||חלק ב|21354|מקום הוצאה=מעץ|שנת הוצאה=תקנ"א}}. אַנטהאַלט חידושים אויף מסכתות ברכות, שבת, און עירובין, און הערות צום שולחן ערוך אורח חיים, סימנים א'–רמ"א. 32 בלעטער. | |||
* | *'''[https://beta.hebrewbooks.org/reader/reader.aspx?sfid=21354#p=84 חלק ג]''' – מעץ תקנ"ג. חידושים אויף מסכתות שבת און עירובין און קורצע הערות אויף ש"ס, און אויף שולחן ערוך אורח חיים, סימנים רמ"ב–שס"ט. 36 בלעטער. | ||
*{{היברובוקס|| | *{{היברובוקס||חלק ד – באר שבע|24110|מקום הוצאה=מעץ|שנת הוצאה=תקע"ט}}. אַנטהאַלט חידושים אויף ברכות, שבת, און עירובין אין נגלה און אין אַגדה, ווי אויך אויף די הלכות שייך צו די דאָזיקע מסכתות. 148 בלעטער. | ||
*{{היברובוקס|| | <!-- *{{היברובוקס||חלק ד – באר שבע|10104}} | ||
*{{היברובוקס|| | *{{היברובוקס||חלק ד – באר שבע|21228}}. --> | ||
*{{היברובוקס|| | *{{היברובוקס||חלק ה – עוד למועד|24111|מקום הוצאה=מעץ|שנת הוצאה=תקפ"ב}}. אַנטהאַלט צוויי חלקים אויף מסכתות פון סדר מועד. 192 בלעטער. | ||
*{{היברובוקס|| | <!-- *{{היברובוקס||חלק ה – עוד למועד|10106}} | ||
*{{היברובוקס|| | *{{היברובוקס||חלק ה – עוד למועד|21270}} | ||
*{{היברובוקס|| | *{{היברובוקס||חלק ה – עוד למועד|21271}} | ||
*{{היברובוקס||בן נון|32957||שנת הוצאה= | *{{היברובוקס||חלק ה – עוד למועד|10108}} --> | ||
*{{היברובוקס|| | *{{היברובוקס||חלק ו – בן נון|32957|מקום הוצאה=מעץ|שנת הוצאה=תקפ"ז}}. חידושים אויף סדר נשים. אַנטהאַלט מסכת מכות און סדר נזיקין. 191 בלעטער. | ||
<!-- *{{היברובוקס||חלק ו – בן נון|10105}} --> | |||
*{{היברובוקס||חלק ז – קן טהור|21229|מקום הוצאה=מעץ|שנת הוצאה=תקצ"א}}. חידושים אויף סדר נזיקין און קליינע מסכתות. אַנטהאַלט סדר קדשים און טהרות. | |||
*[https://tablet.otzar.org/#/exKotar/100281 מאורי אור (7 בענדער) אויף אוצר החכמה] | *[https://tablet.otzar.org/#/exKotar/100281 מאורי אור (7 בענדער) אויף אוצר החכמה] | ||
*[https://digipres.cjh.org/delivery/DeliveryManagerServlet?dps_pid=IE3626505 ספר מאורי אור: על התלמוד כולו], 7 חלקים (הויכע רעזאלוציע PDF טעקעס). | *[https://digipres.cjh.org/delivery/DeliveryManagerServlet?dps_pid=IE3626505 ספר מאורי אור: על התלמוד כולו], 7 חלקים (הויכע רעזאלוציע PDF טעקעס). | ||