אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רבי שלום אליעזר האלבערשטאם פון ראצפערט"

{{דרעפט}}

'''רבי שלום אליעזר האַלבערשטאַם''' (תרכ"ב, 1862 – ט"ז סיון תש"ד, 1944), דער '''ראצפערטער רבי''', איז געווען דער זעקסטער זון פון [[רבי חיים האלבערשטאם]], דער "דברי חיים" פון צאנז. רבי שלום אליעזר איז אומגעקומען על קידוש השם אין [[אוישוויץ]]-בירקענאו ביי דער [[שואה]].

רבי שלום אליעזר איז געבוירן געווארן אום כ"ה כסלו תרכ"ב (1862){{הערה|[https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/skan/-/skan/4d5bb1e0bf51c3fe2c95c81d57513edb9df7816459184912cf80ba55c260c3bf געבורט מעטריקל 1861] נומ' 224: 28 נאוועמעבער 1861.}} אין [[צאנז]] (Nowy Sącz), פּוילן אלס איינער פון די יונגסטע קינדער פון רבי חיים האלבערשטאם, דער דברי חיים. זיין מוטער איז געווען רעכיל דבורה, די דברי חיים'ס דריטע ווייב, טאכטער פון [[רבי יחיאל צבי הירש אונגער]]. זי איז נפטר געווארן ווען ער איז געווען פיר יאר אלט, בעת א [[כאלערע]] עפּידעמיע. זיין פאטער איז נפטר געווארן ווען ער איז געווען 14 יאר אלט.

*חיה פרידל האַלבערשטאַם (1881–1976), געווען די צווייטע [[רבי בן ציון האלבערשטאם|באָבאָווער רעבעצין]].

*רבי משולם זושא יצחק האַלבערשטאַם פון ראַצפערט (1894–1944). ער איז אומגעקומען מיט זיין פאטער אין אוישוויץ.

*אדל מאָסקאָוויטש-ראָטענבערג (1895–1927).

*חנה טווערסקי-ראָזענפעלד (–1944).

*נפתלי הערץ פון בראָדי (1879?–1940){{הערה|[https://www.geni.com/people/Naftali-Herz-Halberstam-of-Brody/6000000003050667519 Naftali Herz Halberstam, of Brody (1879 - c.1940) - Genealogy]}}.

==דער ראַצפערטער רבי==

אין תרנ"ח איז ער אריבער פון גאליציע קיין אונגארן{{הערה|פנינה מייזליש, [http://horabis.blogspot.com/2007/10/blog-post_4965.html רבנים שנספו בשואה]}}. נאך עטליכע שטעט האט ער זיך באזעצט אין דער שטאט ראצפערט (Újfehértó אין אונגאריש), וואו ער האט אויפגעשטעלט זיין חסידישן הויף און געפירט די צאנזער חסידות אין אונגארן איבער פיר צענדליג יאר. די שטאט ראצפערט איז געווארן באקאנט ווי "דער צאנז פון אונגארן" צוליב אים{{הערה|שם=משפחה|{{לינק|שרייבער=Dovi Safier, Yehuda Geberer|קעפל=Tell the World! Magazine|זייטל=Mishpacha Magazine|דאטום=מאי 30, 2023|אדרעס=https://mishpacha.com/tell-the-world-2/}}}}.

רבי שלום אליעזר איז געווען באוואוסט פאר זיין עניוות, פרומקייט און צדקות. טויזנטער חסידים זענען צו אים געקומען אין ראַצפערט פאַר ברכות און ישועות. ער איז געווען באקאנט ווי אַ בעל מופת, וועמענס ברכות זענען באמת מקויעם געוואָרן. צענדליגער מעשיות פון ניסים און וואונדער האבן זיך פארשפּרייט צווישן די אונגארישע אידן וועגן זיינע ברכות און זיין אומפארגלייכליכע ליבע צו יעדן איד. הגם ער האט געזוכט אונטערדריקן די מעשיות וועגן אים. זיין אייניקל, דער באבאווער רבי, [[רבי שלמה האלבערשטאם (צווייטער)|רבי שלמה האלבערשטאם]], האט געשילדערט זיין יכולת פון מופתים ווי "אומנאטירליך" און אייגנארטיג.

ער האט זיך געהאלטן זייער איינפאך. ער האט זיך אפּגעזאגט צו לעבן מיט לוקסוס אדער אין בעסערע וואוינונגען, און האט אפילו אפּגעזאגט צו פארריכטן אַ ליעק אין דאך פון זיין הויז. ער האט זיך באטראכט ווי א "איינפאכן איד ווי אלע אנדערע". ער פלעגט זיך זעצן צווישן זיינע חסידים און צוהערן צו זייערע מעשיות און דברי תורה. ראש השנה פלעגט ער סערווירן קאווע זיינע חסידים פּערזענליך, און סוכות האט ער געטאנצט אין דעם קרייז מיט אלעמען, נישט אין מיטן אליין ווי אַנדערע רעבעס.

ער פלעגט פּערזענליך אפּענטפערן יעדן בריוו וואס ער האט באקומען מיט זיין אייגענעם האנטשריפט, קורץ אבער מיט פּערזענליכע אויפמערקזאמקייט{{הערה|זעט {{לינק|שרייבער=|קעפל=Lot 30|זייטל=Genazym Auctions|דאטום=סעפטעמבער 11, 2022|אדרעס=https://www.genazym.com/auction/613-גנזים-מכירה-מיוחדת-he/lot-30-18/}}; [https://www.kestenbaum.net/auction/lot/Auction-92/092-078/ בריוו צו חיים פליישמאן פון קליינווארדיין, תש"א].}}. הגם ער האָט זיך זעלטן אריינגעמישט אין עפנטליכע ענינים, האט ער, ביי די רבנות קאנטראווערסיע פון [[רבי יואל טייטלבוים]] אין סאטמאר אין תר"ץ, שטארק אויסגעדריקט זיין קעגנערשאפט צו דער טיילונג פון דער קהילה{{הערה|{{לינק|שרייבער=|קעפל=מכתב נדיר בענין רבנותו של האדמו"ר רבי יואל טייטלבוים בסאטמר, מאת הרה"ק  רבי שלום אליעזר הלברשטאם מרצפרט, בנו של רבי חיים מצאנז. תר"ץ|זייטל=ווינרס מכירות פומביות|דאטום=יוני 29, 2021|אדרעס=https://winners-auctions.com/items/מכתב-יוצא-דופן-בנדירותו-בענין-רבנותו-ש/}}}}. ער האט זיך נישט אינטערעסירט אין פּאליטיק אדער פּארטייען.

ער האט געהאט א גוטע באציאונג מיט אנדערע אדמו"רים פון זיין צייט. ער פלעגט באזוכן זיינע חסידים ארום אונגארן און גאליציע. א גרויסע יערליכע געשעעניש איז געווען זיין נסיעה קיין צאנז פארן יארצייט פון זיין פאטער, דער דברי חיים, וואס איז געווען רעכט נאך פסח, כ"ה ניסן. טויזנטער חסידים פלעגן זיך קאנצענטרירן אין ראצפערט דעם שבת פארן יארצייט פון קאליווער רבי'ן, [[רבי יצחק אייזיק טויב]] (ז' אדר), און דערנאך ארויספארן מיט רבי שלום אליעזר קיין קאליוו צום קבר{{הערה|[https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=49923&st=&pgnum=426 קדושים, ז' 416]}}. ער האט געהאט גוטע באציאונגען מיטן [[רבי ישכר דוב רוקח (ערשטער)|בעלזער רבי'ן]] בעת זיין אויפהאלט אין ראצפערט בשעת [[ערשטע וועלט-מלחמה|וועלט מלחמה 1]]. ער איז געווען באליבט ביי אַלע אַנדערע רעבעס.

מיט דער צייט איז דער רבי געווארן איינער פון די מערסט אנגעזעענע צדיקים אין אונגארן. בעת די יארן פון דער [[צווייטע וועלט-מלחמה|צווייטער וועלט מלחמה]], בעת די נאצישע רדיפות האבן זיך פארשטארקט אין פּוילן, איז דער רבי געווען זייער צעבראכן פון די נייעס וואס ער האט געהערט וועגן די אידן דארטן. ער האט געהאט פאמיליע און חסידים אין יענער געגנט. ער האט געטון אלץ וואס ער האט געקענט צו העלפן זיי ארויסצוקומען, אבער ליידער זענען רוב פון זיי אומגעקומען. אין 1943 האט ער געשריבן א פארצווייפלטן בריוו, וואו ער האט געפרעגט וועגן דעם גורל פון זיין ברודער רבי ישעיהו און זיין שוואגער (און שפּעטער איידעם געווארן) רבי בן ציון האלבערשטאם פון באבאוו, וועלכע ער האט געהערט אז זיי זענען דעפּארטירט געווארן{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://www.genazym.com/auction/599-ספרים-יקרי-ערך/lot-19-שמעתי-כי/|קעפל=Lot 19 - 'שמעתי כי לקחום לשם... מי ומי ההולכים' קריאתו הנואשת של הרה"ק רבי של ום אליעזר הלברשטאם מראצפרט הי"ד אודות אחיו הצעיר רבי ישעיה מטשכויב הי"ד וחתנו רבי בן ציון מבובוב הי"ד.|זייטל=Genazym Auctions|דאטום=נאוועמבער 26, 2021}}}}.

ער האט געמאכט אַן ערנסטע מעלדונג אין זיין שול בעת דער מלחמה, אַז פון איצט אָן זאל קיינער נישט מתפּלל זיין פאר זיינע פּערזענליכע באדערפענישן, ווייל דאס איז א צייט פון קריזיס פאַר כלל ישראל, און אלע תפילות דארפן זיין קאנצענטרירט אויף די באדערפענישן פון כלל ישראל. ער האט דאס איבערגעחזרט עטליכע מאל אין די קומענדיכע יארן. ער האט באזוכט דעם קבר פון קאליווער רבי'ן צו דאווענען פאַר אַ ישועה פאר כלל ישראל. ער האט געזאגט, "דא רעדט דעם צאנזער רב'ס קינד. כלל ישראל דארף האבן א ישועה!". ער האט באמערקט אז דאס איז די ערגסטע צייט צו זיין א רבי, ווייל א רבי'ס אויפגאבע איז צו העלפן זיינע חסידים, און ער איז נישט בכוח צו העלפן{{הערה|שם=משפחה}}.

אין פרילינג/זומער תש"ד זענען הונדערטער טויזנטער אונגארישע אידן דעפּארטירט געווארן קיין אוישוויץ-בירקענאו. רבי שלום אליעזר איז דעפּארטירט געווארן קיין אוישוויץ ט"ז סיון תש"ד, אלט זייענדיג 82 יאר.

לויט עדות, האט זיין פאטער, דער דברי חיים, זיך באוויזן צו אים אין חלום די נאכט פאר זיין דעפּארטאציע קיין אוישוויץ, און אים געגעבן א ברירה צו שטארבן על קידוש השם אדער געראטעוועט ווערן. ער האָ אויסדערוועלט צו מקדש זיין דעם נאמען פון באַשעפער. איידער ער איז געשיקט געווארן קיין אוישוויץ, האט ער אנגעטון א ווייסן קיטל און תכריכים אונטער זיין רבנישע קליידער. ער איז גלייך געשיקט געווארן צו די גאז קאמערן ביי זיין אנקומען, ווי ער איז אומגעקומען על קידוש השם.

ר' יושע ראזענבלום, אַן איבערלעבער פון דער [[זאנדערקאמאנדא|זאָנדערקאָמאַנדאָ]] אין בירקענאו, איז געווען אַן עדות צו די לעצטע מאמענטן פון רבי שלום אליעזר. אין דער אפּקליידע צימער פארן גאז קאמער, האט דער רבי געפרעגט ר' יושע פון וואַנען ער איז. ווען ר' יושע האט געענטפערט פון דער געגנט פון קראקע, האט דער רבי געזאגט אז זיין ברודער [[רבי ישעיהו האלבערשטאם|רבי ישעיה]] איז פון יענער געגנט. ר' יושע האט דעמאלט דערקענט אז דאס איז דער ראצפערטער רבי און האט אים געזאגט אַז עס איז נישט דא קיין צייט, און ער זאל שנעל זאגן וידוי. ער האט געהאלפן דעם רבי'ן אנטון ציצית. דער רבי האט געזאגט וידוי מיט גרויס התלהבות. נאכדעם האט דער רבי געכאפּט ר' יושע'ס צוויי הענט מיט גרויס געפיל און געזאגט מיט אַן אנדער וועלטליכקייט: "דו מיין קינד, וועסט זוכה זיין צו איבערלעבן. דו וועסט בלייבן לעבן. איך בעט דיך, ביטע געדענק. דערצייל דער גאנצער וועלט וואס די פארדאמטע רשעים האבן אונז געטון… דערצייל!". דאס באפעל "דערצייל די וועלט" באגלייט ר' יושע'ן ביזן היינטיגן טאג{{הערה|שם=משפחה}}{{הערה|{{יוטיוב|oYl8NqthJzg|שם=ווידעא ווי ר' יהושע ראזענבלום דערציילט וועגן דער באגעגעניש אין די גאז קאמערן מיטן צדיק רבי שלום אליעזר}}.}}.