בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,374
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(בס"ד) |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
'''שמעון כיפא'''(כיפא פון אראמיש, טייטש "שטיין"), אויך באקאנט אלס '''פּעטרוס''' (גריכיש: Πέτρος, לאטייניש: Petrus, ביידע פון פּעטרא וואס טייטש אויך "שטיין"), איז א געשטאלט וואס ווערט דערמאנט אין די קריסטליכע כתבים און אין פארשידענע אידישע מקורות. אין דער קריסטליכער טראדיציע ווערט ער גערעכנט ווי איינער פון די צוועלף שליחים פון יאָשקע און דער ערשטער פירער פון דער פריער קירכע. אבער | {{דעסקריפציע|קריסטליכער פיגור}} | ||
'''שמעון כיפא'''(כיפא פון אראמיש, טייטש "שטיין"), אויך באקאנט אלס '''פּעטרוס''' (גריכיש: Πέτρος, לאטייניש: Petrus, ביידע פון פּעטרא וואס טייטש אויך "שטיין"), איז א געשטאלט וואס ווערט דערמאנט אין די קריסטליכע כתבים און אין פארשידענע אידישע מקורות. אין דער קריסטליכער טראדיציע ווערט ער גערעכנט ווי איינער פון די צוועלף שליחים פון יאָשקע און דער ערשטער פירער פון דער פריער קירכע. אבער אין אידישע מקורות, בפרט אין דעם קאנטראווערסיאלן ווערק [[תולדות ישו]], ווערט זיין געשטאלט פארשידנארטיג געטייטשט, פון א צדיק וואס האט געדינט די אידן צו א פאררעטער אדער א שליח געשיקט דורך די חכמים צו שפּאלטן די קריסטן פון די אידן. | |||
== | ==אין קריסטליכער טראדיציע== | ||
שמעון איז געווען זון פון יונה און | שמעון איז געווען זון פון יונה און א ברודער פון אַנדרעי. ער איז געווען א פישער פון כפר נחום אדער בית צידה אין גליל. לויט די קריסטליכע טראדיציע האט יאשקע אים געגעבן דעם צווייטן נאמען "כיפא" אדער "פּעטרוס", וואס באטייט "שטיין", און געזאגט אז אויף דעם שטיין וועט זיין קירכע געבויט ווערן. | ||
אין די גאספּעלן ווערט שמעון כיפא אפט דערמאנט ווי דער פּראמינענטסטער פון יאשקע'ס תלמידים. ער איז דער ערשטער וואס האט דערקלערט אז יאשקע איז דער משיח. לויט מתי האט יאשקע אים געגעבן די שליסלען פון הימל און די מאכט צו בינדן און צו לאזן. אבער, אין די גאָספּעלן ווערט אויך געוויזן אַז יאשקע האט אים געטשעפּעט פאר זיין מאנגל אין אמונה און פאלשן קנאות, ווי אויך פאר זיין מורא אין דער קריטישער שעה. | |||
אין די | |||
נאך דער צעליקונג פון יאשקע ווערט פּעטרוס דערמאנט אין פריערדיגע טראדיציעס ווי דער ערשטער פון די תלמידים וואס האט געזען דעם אויפגעשטאנענעם משיח. אין די "מעשים פון די שליחים" ווערט ער געוויזן ווי דער פירער פון דער קירכע אין ירושלים און האט געהאט א באשטימענדן איינפלוס אויף איר כאראקטער און ארגאניזאציע. | נאך דער צעליקונג פון יאשקע ווערט פּעטרוס דערמאנט אין פריערדיגע טראדיציעס ווי דער ערשטער פון די תלמידים וואס האט געזען דעם אויפגעשטאנענעם משיח. אין די "מעשים פון די שליחים" ווערט ער געוויזן ווי דער פירער פון דער קירכע אין ירושלים און האט געהאט א באשטימענדן איינפלוס אויף איר כאראקטער און ארגאניזאציע. | ||
== | ==אין אידישע מקורות== | ||
אין אידישע מקורות געפינען זיך פארשידענע מעשיות און מיינונגען וועגן שמעון כיפא. אין דער "אגדתא דשמעון כיפא" ווערט דערציילט ווי אין א צייט פון גרויסער צרה צווישן אידן און קריסטן, האבן צוועלף מענער פארשפּרייט פאלשע נביאות און געשטארקט דעם גלויבן אין יאשקע. די חכמים האבן זיך געזארגט, און שמעון כיפא איז אויפגעשטאנען און האט זיך פארשטענדיגט מיט א [[בת קול]]. ער האט זיך געלאזט גיין צו די קריסטן און דורך נסים און צייכנס זיי איבערצייגט אז ער איז א שליח פון יאשקע. ער האט זיי געלערנט נייע געזעצן וואס האבן זיי ווייטער אוועקגעשטופּט פון אידישקייט. אין דער מעשה ווערט דערציילט אז שמעון כיפא האט געשריבן דעם [[שם המפורש]] און עס אריינגעלייגט אין זיין פלייש, און דורך דעם נאמען געוויזן נסים{{הערה|אגדתא דשמעון כיפא נוסחא א, אין יעללינעק, בית המדרש חלק ה' עמ' ס; [[יהודה דוד אייזענשטיין|אייזנשטיין]], אוצר המדרשים.}}. | אין אידישע מקורות געפינען זיך פארשידענע מעשיות און מיינונגען וועגן שמעון כיפא. אין דער [[תולדות ישו]], וואס איז א זאמלונג פון אידישע פאלקס־דערציילונגען און פּאלעמישע טעקסטן געשריבן ווי אַן אלטערנאטיווע רעאקציע צו דער קריסטליכער געשיכטע פון ישו, שפּילט שמעון כיפא (אדער שמעון הקלפוס) אפט אַן אנדער ראלע ווי דער געטרייער תלמיד וואס ווערט געזען אין די [[נייער טעסטאמענט|ניו טעסטאמענט]]. עטליכע מאטיוון און ראלעס וואס ווערן אים צוגעשריבן זענען: | ||
*אַן אַגענט פאַר די אידן: אין עטלעכע ווערסיעס פון דער תולדות ישו, ווערט שמעון כיפא געזען ווי א איד וואס האנדלט אונטערגעשטעלט צו פארשטערן די אויפטוען פון ישו און זיינע תלמידים. ער קען ווערן געשיקט דורך די אידישע חכמים צו אינפילטרירן די גרופּע פון ישו אדער צו פארפירן די קריסטן. | |||
*אַ קאָמפּאָניסט פון ליטורגישע תפילות: עטליכע אידישע טעקסטן טענה'ן אז שמעון כיפא האט קאָמפּאָנירט וויכטיגע עלעמענטן אין דער אידישער ליטורגיע, אריינגערעכנט די נשמת תפילה און א הימען פאר יום־כיפּור. די דאזיגע טענה איז א טייל פון א ברייטערן נאראטיוו אין די טעקסטן וואס צילט צו ווייזן אז די פריע קריסטליכע פירער האבן געהאנדלט צום נוצן פון אידן, אומצוקערענדיג זיך מיט ישו כדי אים צו פארשווערן. | |||
*אין קאנפליקט מיט ישו: די תולדות ישו באשרייבט אפט א קאנפליקט צווישן ישו און שמעון כיפא, אין וועלכן שמעון קען אויסשפּילן א ראלע אין ישו'ס ארעסט און הינריכטונג. | |||
אין דער "אגדתא דשמעון כיפא" ווערט דערציילט ווי אין א צייט פון גרויסער צרה צווישן אידן און קריסטן, האבן צוועלף מענער פארשפּרייט פאלשע נביאות און געשטארקט דעם גלויבן אין יאשקע. די חכמים האבן זיך געזארגט, און שמעון כיפא איז אויפגעשטאנען און האט זיך פארשטענדיגט מיט א [[בת קול]]. ער האט זיך געלאזט גיין צו די קריסטן און דורך נסים און צייכנס זיי איבערצייגט אז ער איז א שליח פון יאשקע. ער האט זיי געלערנט נייע געזעצן וואס האבן זיי ווייטער אוועקגעשטופּט פון אידישקייט. אין דער מעשה ווערט דערציילט אז שמעון כיפא האט געשריבן דעם [[שם המפורש]] און עס אריינגעלייגט אין זיין פלייש, און דורך דעם נאמען געוויזן נסים{{הערה|אגדתא דשמעון כיפא נוסחא א, אין יעללינעק, בית המדרש חלק ה' עמ' ס; [[יהודה דוד אייזענשטיין|אייזנשטיין]], אוצר המדרשים.}}. | |||
אין אַן אנדער ווערסיע ווערט דערציילט אז שמעון כיפא איז געווען א גרויסער חכם צווישן די אידן, אבער די קריסטן האבן אים מקנא געווען און אים געוואלט צו זיך נעמען ווייל זיי האבן מורא געהאט פאר זיין חכמה. ער האט זיך געלאזט גיין מיט זיי אונטער דער צוזאג אז זיי וועלן אים מאכן פאר זייער פירער און אז ער וועט קענען גרינדן געזעצן וואס וועלן דינען די אידן. עס ווערט דערמאנט אז ער האט איינגעפירט געזעצן ביי די קריסטן וואס האבן געהאלפן די אידן, ווי צום ביישפּיל נישט צו טון שלעכטס צו קיין איד און צו לאזן די אידן אריינקומען אין זייערע קירכעס{{הערה|אגדתא דשמעון כיפא נוסחא ב און נוסחא ג, אין יעללינעק, בית המדרש חלק ו' עמ' ט און קנה; [[יהודה דוד אייזענשטיין|אייזנשטיין]], אוצר המדרשים.}}. | אין אַן אנדער ווערסיע ווערט דערציילט אז שמעון כיפא איז געווען א גרויסער חכם צווישן די אידן, אבער די קריסטן האבן אים מקנא געווען און אים געוואלט צו זיך נעמען ווייל זיי האבן מורא געהאט פאר זיין חכמה. ער האט זיך געלאזט גיין מיט זיי אונטער דער צוזאג אז זיי וועלן אים מאכן פאר זייער פירער און אז ער וועט קענען גרינדן געזעצן וואס וועלן דינען די אידן. עס ווערט דערמאנט אז ער האט איינגעפירט געזעצן ביי די קריסטן וואס האבן געהאלפן די אידן, ווי צום ביישפּיל נישט צו טון שלעכטס צו קיין איד און צו לאזן די אידן אריינקומען אין זייערע קירכעס{{הערה|אגדתא דשמעון כיפא נוסחא ב און נוסחא ג, אין יעללינעק, בית המדרש חלק ו' עמ' ט און קנה; [[יהודה דוד אייזענשטיין|אייזנשטיין]], אוצר המדרשים.}}. | ||
| שורה 22: | שורה 27: | ||
עס איז אויך א טענה אז דער טאג פון ט' טבת איז א תענית וואס איז געגרינדעט געווארן אין ירושלים צום אנדענק פון שמעון הקלפוס, וואס האט געראטעוועט די אידן פון א גרויסער צרה. אבער דער טעם פאר דעם טאג איז נישט קלאר דערמאנט אין אלע מקורות. | עס איז אויך א טענה אז דער טאג פון ט' טבת איז א תענית וואס איז געגרינדעט געווארן אין ירושלים צום אנדענק פון שמעון הקלפוס, וואס האט געראטעוועט די אידן פון א גרויסער צרה. אבער דער טעם פאר דעם טאג איז נישט קלאר דערמאנט אין אלע מקורות. | ||
==קאָנטראַסט מיט קריסטלעכע פּערספּעקטיוון== | |||
די ייִדישע פּאָרטרעטן פון שמעון כיפא אין דער תולדות ישו שטעלן זיך שטאַרק קעגן די קריסטלעכע פּערספּעקטיוון, וואָס זעען אים ווי אַ שליסל־פיגור אין דער פריִער קירך און דער ערשטער פּאַפּסט. דער קריסטלעכער נערראַטיוו הייבט אָן זיין געטריישאַפט צו ישו און זיין וויכטיקייט אין פאַרשפּרייטן די קריסטלעכע לערעס. דער קאָנטראַסט צווישן די צוויי פּערספּעקטיוון רעפלעקטירט די לאַנגע געשיכטע פון רעליגיעזע פּאָלעמיק און דיפערענצן צווישן ייִדנטום און קריסטנטום. | |||
==באַדייט אין דער ייִדישער פּאָלעמישער ליטעראַטור== | |||
די פּאָרטרעטן פון שמעון כיפא אין דער תולדות ישו און אַנדערע ייִדישע טעקסטן זענען אַ וויכטיקער טייל פון דער ייִדישער רעאַקציע צו קריסטנטום איבער די דורות. דורך אומבייטן און איבערטייטשן די געשיכטעס פון די פריִע קריסטלעכע פירער, האָבן ייִדישע מחברים געזוכט צו שטאַרקן די ייִדישע אידענטיטעט און צו באַשיצן זייערע גלויבן קעגן די טשאַלענדזשן פון דער דאָמינאַנטער קריסטלעכער קולטור. די געשיכטעס האָבן אויך געקענט דינען ווי אַ פאָרעם פון אינערלעכער קריטיק און אַן אויסדרוק פון די שפּאַנונגען צווישן ייִדישע און קריסטלעכע קהילות. | |||
==דער געפינס פון "שמעון בר יונה" אויף הר הזיתים== | ==דער געפינס פון "שמעון בר יונה" אויף הר הזיתים== | ||
אין 1953 איז אויף [[הר הזיתים]] אין ירושלים געפונען געווארן אַן אלטער בית קברות מיט גלוסקמאות (ביין-הייזער) וואס האבן געטראגן פריע קריסטליכע סימבאלן און נעמען. איינע פון די גלוסקמאות האט געטראגן דעם העברעישן נאמען פון פּעטרוס: "שמעון בר יונה". דאס האט געשטיצט די טענה אז פּעטרוס איז טאקע געווען א איד און קען האבן געהאט א פארבינדונג מיט ירושלים{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל שפירא|למה האפיפיור פטרוס נקבר עם שמו היהודי?|403879|אקטאבער 27, 2021}}}}. | אין 1953 איז אויף [[הר הזיתים]] אין ירושלים געפונען געווארן אַן אלטער בית קברות מיט גלוסקמאות (ביין-הייזער) וואס האבן געטראגן פריע קריסטליכע סימבאלן און נעמען. איינע פון די גלוסקמאות האט געטראגן דעם העברעישן נאמען פון פּעטרוס: "שמעון בר יונה". דאס האט געשטיצט די טענה אז פּעטרוס איז טאקע געווען א פרומער איד און קען האבן געהאט א פארבינדונג מיט ירושלים{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל שפירא|למה האפיפיור פטרוס נקבר עם שמו היהודי?|403879|אקטאבער 27, 2021}}}}. | ||
==די מיינונג פון רש"י== | ==די מיינונג פון רש"י== | ||
רש"י האט געהאט אַן אנדער מיינונג וועגן שמעון כיפא. ער האט אים באטראכט ווי א בור און א טיפש. לויט רש"י האבן צוויי אידן מיטן נאמען יוחנן פּאולוס און פּעטרוס געשריבן ביכער פאר די קריסטן כדי צו ראטעווען די אידן פון יאשקע און זיי ווייטער אוועקצוהאלטן פון אידישקייט{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל שפירא|חשיפה מבהילה של רש"י על פאולוס ופטרוס|403503|אקטאבער 19, 2021}}}}. | רש"י האט געהאט אַן אנדער מיינונג וועגן שמעון כיפא. ער האט אים באטראכט ווי א בור און א טיפש. לויט רש"י האבן צוויי אידן מיטן נאמען יוחנן פּאולוס און פּעטרוס געשריבן ביכער פאר די קריסטן כדי צו ראטעווען די אידן פון יאשקע און זיי ווייטער אוועקצוהאלטן פון אידישקייט{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל שפירא|חשיפה מבהילה של רש"י על פאולוס ופטרוס|403503|אקטאבער 19, 2021}}}}. | ||
==ביבליאגראפיע== | ==ביבליאגראפיע== | ||
*{{לינק|שרייבער=יוסף קוואדראט|קעפל=The 9th of Teves: A Fast Day?|זייטל=Kankan Online|דאטום=יאנואר 15, 2020|אדרעס=https://kankanjournal.com/a0508}} | *{{לינק|שרייבער=יוסף קוואדראט|קעפל=The 9th of Teves: A Fast Day?|זייטל=Kankan Online|דאטום=יאנואר 15, 2020|אדרעס=https://kankanjournal.com/a0508}} | ||
[[he:פטרוס]] | |||