בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,359
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 8: | שורה 8: | ||
דער טיטל "פּויפּסט" ווי מיר קענען עס היינט איז געווארן מער באשטימט אין בערך דעם 9טן יארהונדערט. אבער די בישאפן פון רוים האבן א וויכטיגע ראלע אין דער קריסטליכער געמיינדע פון די ערשטע יארהונדערטער. | דער טיטל "פּויפּסט" ווי מיר קענען עס היינט איז געווארן מער באשטימט אין בערך דעם 9טן יארהונדערט. אבער די בישאפן פון רוים האבן א וויכטיגע ראלע אין דער קריסטליכער געמיינדע פון די ערשטע יארהונדערטער. | ||
די געשיכטע פון די באציאונגען צווישן די פּויפּסטן און די אידן איז לאנג און קאמפּליצירט. די רוימישע קירכע האט נישט געהאט קיין יוריסדיקציע איבער מענטשן וואס זענען נישט געטויפט געווארן. אבער די פּויפּסטן האבן אפט גענומען א שטעלונג צו די פּאליטישע, קאמערציעלע און סאציאלע באדינגונגען אונטער וועלכע אידן האבן געוואוינט אין קריסטליכע שטאַטן. אלס הערשער פון די פּויפּסטליכע שטאַטן האבן די פּויפּסטן אויך געהאט די רעכט צו געזעצגעבן וועגן דעם סטאטוס פון זייערע אידישע אונטערטאנען{{הערה|{{אנצ יהודית|12273-popes-the|Popes, the|Gotthard Deutsch, Joseph Jacobs}}}}. | די געשיכטע פון די באציאונגען צווישן די פּויפּסטן און די אידן איז לאנג און קאמפּליצירט. די רוימישע קירכע האט נישט געהאט קיין יוריסדיקציע איבער מענטשן וואס זענען נישט געטויפט געווארן. אבער די פּויפּסטן האבן אפט גענומען א שטעלונג צו די פּאליטישע, קאמערציעלע און סאציאלע באדינגונגען אונטער וועלכע אידן האבן געוואוינט אין קריסטליכע שטאַטן. אלס הערשער פון די פּויפּסטליכע שטאַטן האבן די פּויפּסטן אויך געהאט די רעכט צו געזעצגעבן וועגן דעם סטאטוס פון זייערע אידישע אונטערטאנען{{הערה|שם=JE|{{אנצ יהודית|12273-popes-the|Popes, the|Gotthard Deutsch, Joseph Jacobs}}}}. | ||
די באציאונגען האבן זיך געטוישט איבער די יאָרהונדערטער, פון תקופות פון שוץ קעגן געוואַלדטאטן און געצוואונגענע טבילה צו תקופות פון שטרענגע באַגרעניצונגען און פארפאלגונגען, ווי די איינפירונג פון די געטאס און די פארברענונג פון דעם תלמוד. טייל פּויפּסטן האבן אויך ארויסגעגעבן בולעס קעגן בלוט־בלבולים. | די באציאונגען האבן זיך געטוישט איבער די יאָרהונדערטער, פון תקופות פון שוץ קעגן געוואַלדטאטן און געצוואונגענע טבילה צו תקופות פון שטרענגע באַגרעניצונגען און פארפאלגונגען, ווי די איינפירונג פון די געטאס און די פארברענונג פון דעם תלמוד. טייל פּויפּסטן האבן אויך ארויסגעגעבן בולעס קעגן בלוט־בלבולים. | ||
| שורה 20: | שורה 20: | ||
אין די מיטל־אלטער האבן די פּויפּסטן געהאט א פארצווייגטע געשיכטע פון באַציאונגען מיט אידן. טייל פּויפּסטן, ווי קאליקסטוס דער צווייטער (1119-1124), האבן ארויסגעגעבן בולעס וואס האבן פארדאמט געצוואונגענע טבילה און אקטן פון געוואלדטאטן קעגן אידן. אנדערע פּויפּסטן, ווי אינאָסענט דער דריטער (1198-1216), האבן איינגעפירט באגרעניצונגען קעגן אידן, ווי למשל די פאדערונג צו טראגן א [[געלע לאטע|ספּעציעלער צייכן]] אויף זייערע קליידער. | אין די מיטל־אלטער האבן די פּויפּסטן געהאט א פארצווייגטע געשיכטע פון באַציאונגען מיט אידן. טייל פּויפּסטן, ווי קאליקסטוס דער צווייטער (1119-1124), האבן ארויסגעגעבן בולעס וואס האבן פארדאמט געצוואונגענע טבילה און אקטן פון געוואלדטאטן קעגן אידן. אנדערע פּויפּסטן, ווי אינאָסענט דער דריטער (1198-1216), האבן איינגעפירט באגרעניצונגען קעגן אידן, ווי למשל די פאדערונג צו טראגן א [[געלע לאטע|ספּעציעלער צייכן]] אויף זייערע קליידער. | ||
כאטש אלע, אָדער כמעט אלע, נאכפאלגער פון אינאָצענט דער דריטער האבן באשטעטיגט די Constitutio pro Judaeis, האבן זיי געווענליך פּרובירט צו פארזיכערן די דורכפיר פון די אנטי-אידישע קאַנאָנען פון דער לאַטעראַן קאונסיל. האָנאָריוס דער דריטער (1216–1227) איז אבער געווען געצוואונגען דורך אומשטענדן צו ערלויבן דעם קעניג פון קאסטיליע צו סוספּענדירן די פליכט צו טראגן די [[אידישע | כאטש אלע, אָדער כמעט אלע, נאכפאלגער פון אינאָצענט דער דריטער האבן באשטעטיגט די Constitutio pro Judaeis, האבן זיי געווענליך פּרובירט צו פארזיכערן די דורכפיר פון די אנטי-אידישע קאַנאָנען פון דער לאַטעראַן קאונסיל. האָנאָריוס דער דריטער (1216–1227) איז אבער געווען געצוואונגען דורך אומשטענדן צו ערלויבן דעם קעניג פון קאסטיליע צו סוספּענדירן די פליכט צו טראגן די [[אידישע אפצייכן|אידישע אפּצייכן]] ווי באשטימט דורך דעם קאונסיל, כדי צו פארמיידן די אידן פון מיגרירן צו מוסולמענישע געביטן. אונטער גרעגארי דער ניינטער (1227–1241), וועלכער האט פרובירט צו צווינגען דאס טראגן דעם אפּצייכן אין נאַוואַרע (1234), איז די פּאפּסטליכע אפענסיווע קעגן די אידן פארברייטערט געווארן צו אידישער ליטעראטור, ווייל מיט זיין ערלויבעניש איז דער אנפאל אויף ספרים און דעם תלמוד אנגעהויבן געווארן. קאפּיעס פון דעם לעצטן זענען פארהאלטן געווארן ביז אַן אויספארשונג וועגן זייער אינהאלט (1239; זעט [[ניקאלאס דאנין]], [[רבי יחיאל פון פאריז]]). דאס איז נאכגעפאלגט געווארן דורך זייער פארדאמונג און פאר'משפּט'ונג צו פארברענען, וואס איז ווארשיינליך פארגעקומען נישט נאר אין פראנקרייך, נאר אויך (אונטער דער ספּעציפישער אויטאריטעט פון פּויפּסט) אין רוים (זעט [[שריפת התלמוד]]). [[אינאצענט דער פערטער|אינאָצענט דער פערטער]] (1243–1254) האָט איבערגע'חזר'ט די פארדאמונג פון תלמוד אין זיין בול Impia judaeorum perfidia פון 1244. אין 1253 האט ער באשטעטיגט דעם ארכיבישאָפּ'ס ארויסטרייבונג פון די אידן פון ווינא אין פראנקרייך ווייל זיי האבן נישט געהארכזאמט די לאַטעראַנישע דעקרעטן, און אין 1250 האט ער אינטערווענירט צו פארמיידן די אויפבוי פון א נייער [[קארדאבער שול|שול]] אין [[קארדאווא|קארדאבא]]. מצד שני האט ער אין צוויי בולן פון 1246 אומצוויידייטיג פארדאמט [[בלוט בלבול|בלוט־בלבולים]] וואס האבן אנגעהויבן אויפצוקומען, און האט אריינגענומען זיין פארדאמונג אין דער Constitutio pro Judaeis, וואס ער האט ארויסגעגעבן צום צווייטן מאל אין יענעם יאר. די דאזיגע פארדאמונג איז געבליבן אַן אינטעגראַלער טייל פון דעם טעקסט פון דער Constitutio ווען אימער זי איז שפּעטער ווידער ארויסגעגעבן געווארן דורך זיינע נאכפאלגער. כאטש [[אלעקסאנדער דער פערטער]] (1254–1261) האט פרובירט צו צווינגען דעם אידישן אפּצייכן און האט אנגעצונדן ווייטערדיגע אנפאלן אויף דעם תלמוד, האט ער אויך אנערקענט דעם ווערט פון די אידישע סוחרים פאר זיין אוצר, און אין 1255 האָט ער א צאל פון זיי באפרייט פון אלע שטייערן איבער די פּאפּסטליכע פארמעגן. | ||
אין | אין דער תקופה פון דער גרויסער טיילונג (1378–1417) איז דער פּויפּסטום אזוי פארטיפט געווען אין אירע אייגענע פּראבלעמען אז עס האט געהאט ווייניג געלעגנהייט זיך צו פארנעמען מיט די אידן. אין האפענונג צו דערגרייכן אַן איינדרוקספולן נצחון דורך דעם וואָס די אידן זאלן אנערקענען די "אמת" פון קריסטנטום, און דערמיט פארשטארקן זיין פּערזענליכע סטאטוס, האט דער שפּאנישער אנטיפּויפּסט [[בענעדיקט דער דרייצנטער]] אנטוויקלט א כמעט פרענעטישע אנטי-אידישע פּאליטיק. ער איז געווען פאראנטווארטליך פאר און האט געפירט די [[ויכוח פון טארטאסא|ויכוח פון טאָרטאָסאַ]] (1413–1414) און האט אנגעצונדן די פארפאלגונגס־באוועגונג, אריינגערעכנט דאס פארדאמען דעם תלמוד און אויפלייגן ווייטגרייכנדע באגרעניצונגען אויף די אידן, וואס האט אויך נאכגעפאלגט אין דער שפּאנישער האלבאינזל. | ||
אין דעם 20סטן יאָרהונדערט האט די שטעלונג פון די פּויפּסטן צו אידן זיך | <!-- אין 1417 האָט אַ ייִדישע פּראָצעסיע זיך געטראפן מיט דעם ניי-אויסגעוויילטן פּויפּסט מארטין דער פינפטער אין קאָנסטאַנץ, אָבער ער האט, ווי אנדערע פּויפּסטן, אָפּגעוואָרפן די תורה מיט "געמאָסטענע ווערטער". דעם נאכפאלגנדן יאר האָבן אידן קאָנוואָקירט אַ סינאָד און געבראַכט מתנות צו מארטין דעם פינפטן צו איבעררעדן אים צו צוריקצונעמען אַנטי-ייִדישע געזעצן וואָס זענען אויפגעשטעלט געוואָרן דורך אַנטיפּויפּסט בענעדיקט דעם דרייצנטן{{הערה|שם=טאבלעט}}. | ||
--> | |||
אנדערע פּויפּסטן האבן געוויזן א מער טאלעראנטע שטעלונג, ווי למשל אלעקסאנדער דער זעקסטער (1492–1503), וועלכער האט ערלויבט די פליטים פון שפאניע זיך צו באזעצן אין זיינע שטאַטן. | |||
קלעמענט דער זיבעטער (1523–1534) איז באקאנט אין דער אידישער געשיכטע פאר זיין אינטערעס אין דעם פאל פון דעם משיח שקר [[דוד ראובני]], און פאר דעם שוץ וואס ער האט געגעבן [[רבי שלמה מולכו]], וועלכער, אלס א גר, האט פארלוירן זיין לעבן צו דער [[אינקוויזיציע]]. ער האט אויך ארויסגעגעבן א באפעל צו באשיצן די מאַראַנאָס אין פּארטוגאל קעגן דער אינקוויזיציע (1533 און 1534){{הערה|שם=JE}}. | |||
די רעפארמאציע און די פאלגנדע שטרענגקייט אין פארסירן די צענזור פון ספרים האבן זיך אפּגעוויזן אויף דעם צושטאנד פון די אידן אויף אזוי ווייט אז משומדים האבן גערן געוויזן זייער איבערגעגעבנקייט צו זייער נייעם גלויבן דורך דענונצירן ספרי קודש, און ספּעציעל דעם תלמוד, אלס פיינטליך צו קריסטנטום. דעריבער האט פּויפּסט יוליוס דער דריטער ארויסגעגעבן אַן עדיקט וואס האט געפאדערט דאס פארברענען פון תלמוד (1553) און האט פארבאטן דאס דרוקן עס דורך קריסטן. אין רוים זענען א גרויסע צאל קאפּיעס עפנטליך פארברענט געווארן (א' תשרי ה'שי"ד). דער ערגסטער טייל איז נאך געקומען. פּאול דער פערטער (1555–1559), אין זיין בול "Cum nimis absurdum" (12טן יולי 1555; כ"ג תמוז ה'שט"ו), האט נישט נאר איבערגענייט אלע קאַנאָנישע באגרעניצונגען קעגן די אידן — ווי די וואס האבן זיי פארבאטן צו פּראקטיצירן מעדיצין צווישן קריסטן, צו האלטן קריסטליכע דינסטן, און דאס גלייכן — נאר ער האט זיי אויך באגרעניצט אין זייער קאמערציעלע אקטיוויטעט, זיי פארבאטן צו האבן מער ווי איין שול אין א שטאָט, געצוואונגען דאס טראגן פון דעם געלן הוט, נישט ערלויבט א איד צו ווערן אדרעסירט אלס "סיניאָר", און צום סוף באפוילן אז זיי זאלן וואוינען אין א געטאָ. די לעצטע מאסנאם איז דורכגעפירט געווארן אין רוים מיט אומדערבארעמדיגער שטרענגקייט{{הערה|שם=JE}}. | |||
פּיוס דער פערטער (1559–1565), פּאול'ס נאכפאלגער, האט געבראכט א קורצע פארלייכטערונג, און אין 1562 האָט ער מאדיפיצירט די שטרענגקייט פון די פארארדענונגען פון זיין פאָרגייער, אפילו ערלויבט דאס דרוקן פון תלמוד מיט געוויסע אויסלאזונגען אדער, אָן זיי, אונטער אַן אנדערן נאמען (1564). ער האט אויך אינדוצירט דעם הייליגן רוימישן קייסער צו צוריקציען אַן עדיקט פון גירוש קעגן די אידן פון [[בעהמען]], און האט פאַרלייכטערט די לעבנסבאדינגונגען אין דעם ניי-געגרינדעטן רוימישן געטאָ דורך פארבאטן די העכערונג פון דינגען דארט. ער איז נאכגעפאלגט געווארן דורך פּיוס דער פינפטער (1566–1572), וועלכער, ווי קארדינאַל גהיסליערי, איז פריער געווען דער הויפּט פון דער רוימישער אינקוויזיציע, אין וועלכער קאפּאציטעט ער האט געפירט דעם אנפאל אויף אידישער ליטעראטור אין דעם פריערדיגן צענדליג יאר. מיט אים האט די פּאליטיק פון אונטערדריקונג ווידער טריומפירט; די רעגולאציעס פון 1555 זענען באנייט געווארן און די קאנצעסיעס וואס זענען געמאכט געווארן דורך זיין פאָרגייער זענען צוריקגענומען געווארן. אין 1567/68 האט ער פארבאטן אידן פון די פּאפּסטליכע שטאַטן צו לייען געלט אויף ריבית, און זיין בול Hebraeorum gens פון 1569 האט ארויסגעטריבן אידן פון די קלענערע ערטער אין די פּאפּסטליכע דאָמיניאָנען, מיט די אויסנאם פון רוים און אַנקאָנאַ אין איטאליע, און [[אוויניאן|אַוויניאָן]], קאַרפּענטראַס, און צוויי אנדערע ערטער אין פראנקרייך. זיין פּערזענליכע פאנאטישקייט, מער פון דעם, איז געווען פאראנטווארטליך פאר די איינפיר פון דער געטאָ סיסטעם אין די הערצאָגטומען פון אורבינאָ און טוסקאַניע (1570–1571){{הערה|שם=יודאיקע}}. | |||
עס זענען געווען עטליכע קליינע פארבעסערונגען אונטער [[גרעגארי דער דרייצנטער]] (1572–1585), אבער ער איז געווען פאראנטווארטליך פאר דער ווידער-איינפירונג פון די פּרעדיגטען (דרשות) אין וואס אידן זענען געצוואונגען געווארן זיך צו באטייליגן, און פאר דעם שטרענגן פארבאט פון דעם פּראקטיצירן מעדיצין דורך די אידן צווישן קריסטן. די לעצטע האט באצייכנט דעם סוף פון דער טראדיציע פון אידישע מעדיצינישע פּראקטיקער אין דינסט פון וואטיקאן, וואס איז געווען געווענליך זינט דעם 13טן יארהונדערט{{הערה|שם=יודאיקע}}. | |||
עס איז ווידער געווען א קורצע גינסטיגע אינטערלודיע אונטער סיקסטוס דער פינפטער (1585–1590), וועלכער האט געמאכט אַן אנטשלאסענעם פּרואוו צו צוריקשטעלן די עקאנאמישע בלי פון די פּויפּסטליכע שטאַטן און האט דערפאר צוריקגעדרייט די אנטי-אידישע פּאליטיק פון פריערדיגע פּויפּסטן, כאטש וואס פאר זיין ערוועלט ווערן האט ער געוויזן גרויסע שטרענגקייט קעגן די מאַראַנאָס ווען ער איז געווען אינקוויזיטאר אין ווענעציע. ער האט געהאט אין זיין דינסט אלס זיין הויז-פארוואלטער יאָאַו לאָפּעז, אַ מאראנא וואס האט זיך אומגעקערט צו אידנטום. ער האט אויך געגעבן [[מאיר מאגינא|מאיר מאַגינאָ]] א מאָנאָפּאָל פאר א פארבעסערטן מעטאד פון זיידן פּראדוקציע, האט אנגענומען די דעדיקאציע צו זיך אין [[רבי דוד דע פאמיס|רבי דוד דע פּאָמיס]]'נס {{העב|רבי דוד דה פומיס}} ווערטערבוך, צמח דוד, און האט די אידן פון די פּויפּסטליכע שטאַטן פיזיש באשיצט מער ווי איין מאל. זיין בול Christiana pietas פון 1586 האט צוריקגעדרייט די פארפאלגונגס־עדיקטן פון זיינע פאָרגייער און האט די אידן ערלויבט צוריקצוקערן צו די פּויפּסטליכע שטאַטן, צו האלטן קריסטליכע דינסטן ווי פריער, און צו פּראקטיצירן מעדיצין. מער פון דעם, האט ער צוריקגעדרייט די פּאליטיק פון פריערדיגע פּויפּסטן וועגן דעם פּראַקטיצירן פון ריבית, ערלויבט דאס עפענען פון קרעדיט באַנקען אין די פּויפּסטליכע שטאַטן און ארויסגעגעבן לייסענצן אדער "אַבסאָלוציעס" פאַר אידישע געלט־לייער אין פארשידענע טיילן פון איטאליע, וואס האט פאר די קומענדיגע 100 יאר געברענגט א באדייטנדן איינקונפט צום פּויפּסטליכן אוצר{{הערה|שם=יודאיקע}}. | |||
די דאזיגע גינסטיגע אינטערלודיע איז געווען קורצלעביג, און האט זיך געענדיגט באלד נאך דעם טויט פון סיקסטוס דעם פינפטן. [[קלעמענט דער אכטער]] (1592–1605) מוז האבן געווען אמאל אין פריינדליכע באציאונגען מיט אידן, ווייל א חנוכה מנורה וואס טראגט זיין [[הערב|וואַפּן]] אלס קארדינאל ווערט אויפגעהיטן אין דעם וויקטאָריע און אַלבערט מוזעאום, לאנדאן. אבער אין יאר נאך זיין טראָן־איבערנאַמע האט ער ארויסגעגעבן די בול Caeca et obdurata (1593), וואס האט ווידער-באפעסטיגט די פארפאלגונגס־פּאליטיק פון פּאָול דעם פערטן און פּיוס דעם פינפטן, אויסער דעם פארבאט אויף געלט־לייען, וואס איז געבליבן ערלויבט פאר נאך א געוויסע צייט{{הערה|שם=יודאיקע}}. | |||
אין 18טן יארהונדערט האבן זיך די באדינגונגען ווייטער פארערגערט. באנייטע שטרענגקייט האט זיך אנגעהויבן אונטער בענעדיקט דער דרייצנטער (1724–1730) און קלעמענט דער צוועלפטער (1730–1740). דער לעצטער האט אין 1733 באאויפטראגט קארדינאל פּעטראַ צו צונויפשטעלן א נייעם אנטי-אידישן קאָד, וואס האט איינגעפירט פארשידענע נייע דערנידערונגען, למשל, אז דער אידישער אפּצייכן זאל ווערן געטראגן אפילו בשעת'ן רייזן און אז רבנים זאלן נישט ערלויבט ווערן צו האבן קיין אונטערשיידנדע מלבוש. אין 1766 איז דער דאזיגער קאָד געווארן באנייט און שטרענג דורכגעפירט דורך בענעדיקט דער פערצנטער (1740–1758) און דער צושטאנד פון די אידן פון די פּויפּסטליכע דאָמיניאָנען האט דערגרייכט זיין נידריגסטן פּונקט. דער פּויפּסט האט ווידער איינגעשטעלט שטרענגע מאָסנאַמען קעגן העברעאישער ליטעראטור, און אין 1747 האט ער געאורטיילט אז א אידיש קינד וואס איז אמאל געטויפט געווארן, אפילו קעגן קירכע געזעץ, מוז אויפגעצויגן ווערן ווי א קריסט. די דאזיגע פסק האט געגעבן א שטופּ צו דעם סקאנדאל פון געצוואונגענע טויפונגען, וואס האט פון דעמאלט אָן דערלאנגט א טראגישע באדייטונג אין דער געשיכטע פון רוימישן אידנטום{{הערה|שם=יודאיקע}}. | |||
אבער אפילו דער דאזיגער פּאנטיפעקס האט נישט פארגעסן די איידעלע פּויפּסטליכע טראדיציעס. ווען אין 1758 האבן די אידישע קהילות פון פּוילן אים געבעטן, דורך יעקב סעלעק, פאר שוץ קעגן דער כוואליע פון בלוט־בלבולים וואס האבן אנגעהויבן ווערן א כסדר'דיגע געפאר צו זייער לעבן, האט ער סימפּאטיש איבערגעגעבן דעם ענין צום "הייליגן אפיס פון דער אינקוויזיציע", אַן אקט וואס האט געפירט צו דעם בארימטן באריכט פון קארדינאל גאַנגאַנעלי וואס האט פארדאמט דעם בלבול. אין 1759 איז דער דאזיגער באריכט פארגעשטעלט געווארן פאַר און באשטעטיגט געווארן דורך דעם נעקסטן פּויפּסט, קלעמענט דער דרייצנטער (1758–1769), וועלכער האט די מסקנות קאמוניקירט צום פּויפּסטליכן נונציוס אין ווארשע און האט אים באפוילן צו באשיצן די אידן פון געוואלדטאטן אין דעם ענין{{הערה|שם=יודאיקע}}. | |||
צען יאר שפּעטער איז גאַנגאַנעלי אליין געווארן פּויפּסט, אלס קלעמענט דער פערצנטער (1769–1774). טיף בארירט פון דער אומגליק וואס די אידישע קהילות פון די פּויפּסטליכע שטאַטן זענען אריינגעפאלן, האט ער געוואלט פארבעסערן זייער עקאנאמישן צושטאנד. צווישן אנדערע רעפארמען האט ער געגעבן אידן עטליכע פרייהייט פון פארנעמונג און האט זיי באפרייט פון דער באלדיגער יוריסדיקציע פון דער אינקוויזיציע. ער האט געוויזן א באזונדערע טובה דעם רוימישן אידישן פירער, יחזקאל אַמבראָן{{הערה|שם=יודאיקע}}. | |||
דאס האט זיך אבער ארויסגעוויזן אלס בלויז א קורצע אינטערלודיע, ווייל מיט זיין נאכפאלגער, פּיוס דער זעקסטער (1775–1798), איז א פולשטענדיגע רעאקציע אנגעקומען. דער Editto sopra gli ebrei (1775) פון פּיוס האט קאָדיפיצירט, ווידער-פארסירט און פארשטארקט די גאנצע פריערדיגע, דערנידערנדע אנטי-אידישע געזעצגעבונג, ווי בארבאריש עס זאל נאר האבן געווען, און איז אפילו אזוי ווייט געגאנגען אז ער האט פארבאטן אידן צו פארברענגען די נאכט ארויס פון געטאָ, אונטער טויט שטראף. דאס זענען געווען די באדינגונגען אונטער וועלכע די אידן פון די פּויפּסטליכע שטאטן האבן ווייטער עקזיסטירט ביז די ארמייען פון דער [[פראנצויזישע רעוואלוציע|פראנצויזישער רעוואלוציע]] האבן איבערגעקערט די וועלטליכע מאכט פון די פּויפּסטן אין 1797–1798 און אינאיינוועגס האבן אפּגעשטעלט אלע דיסקרימינאטארישע געזעצגעבונג{{הערה|שם=יודאיקע}}. | |||
נאך דעם אומווארפונג פון נאפּאלעאן האט פּיוס דער זיבעטער (1800–1823) געפירט דעם וועג אין דער רעאקציע וואס האט נאכגעפאלגט איבער גאנץ איטאליע. (די פּויפּסטליכע פארמעגן אין דרום פראנקרייך, מיט קאנטראל איבער די אידישע קהילות פון יענער געגנט, זענען אינצווישן פארלוירן געגאנגען). צו א פארעלטערטן רעליגיעזן אָבסקוראַנטיזם איז איצט צוגעקומען די מער איבערצייגנדע באטראכטונג אז אידן זענען ריכטיג פארדעכטיגט געווארן אין סימפּאטיע צו דער ליבעראלער באוועגונג אין איטאליענישער פּאליטיק. פון יענע צייט אָן ביזן אומווארף פון דער וועלטליכער מאכט פון פּויפּסטום איז די אלטע פּאליטיק פון אונטערדריקונג ווידער באנייט געווארן, און פון דעם שטאנדפונקט זענען די פּויפּסטליכע שטאַטן געווען די רעאַקציאָנערסטע געגנט אין אייראפּע. פּויפּסט פּיוס דער זיבעטער האט זיך אומגעקערט פון זיין לאנגן גלות אנטשלאסן ווידער איינצושטעלן די פאַר-רעוואלוציאנערע קירכליכע רעזשים ביזן לעצטן דעטאל, אריינגערעכנט דעם געטאָ, פּרעדיגטען, און אזוי ווייטער. נאר דאס טראגן דעם אידישן אפּצייכן, כאטש נאמינעל באשטימט, איז נישט פאקטיש דורכגעפירט געווארן{{הערה|שם=יודאיקע}}. | |||
פּיוס דער זיבעטער איז אבער געווען כמעט מעסיג אין פארגלייך צו זיין נאכפאלגער, לעאָ דער צוועלפטער (1823–1829), וועלכער האט ווידער אויפגעלעבט די שארפסטע אנטי-אידישע פאראורטיילן, אפילו אזוי ווייט ווי לאזן רעסטאוורירן די טויערן פון די געטאָס און ווידער איינשטעלן דעם Editto sopra gli ebrei פון 1775. פּויפּסט פּיוס דער אַכטער (1829–1830) האט געפונען צייט במשך פון זיין קורצער פּאָנטיפיקאַט צו פארבאטן די אידן צו אריינגיין אין פּערזענליכע באציאונגען מיט קריסטן פאר קיין צוועק אויסער אין ביזנעס. זיין נאכפאלגער, גרעגארי דער זעכצנטער (1831–1846), האט אפילו ווידער ארויפגעלייגט די [[קארנאוואל|קאַרנאַוואַל]] שטייער, וואס האט פארביטן דעם אלטן זידל פון דער אידישער קארנאוואל געלויף, מיט אלע זיינע דערנידערנדע אסאציאציעס. אין 1836 האט ער פארטריבן די ווייניג אידן וואס האבן זיך "אומלעגאל" באזעצט אין [[באלאניא|באָלאָניא]]{{הערה|שם=יודאיקע}}. | |||
פּיוס דער ניינטער (1846–1878) האט אנגעהויבן זיין פּאָנטיפיקאַט ווי די האפענונג פון דער ליבעראלער באוועגונג, איינפירנדיג עטליכע מאסנאמען פאר דער פארבעסערונג פון דער לאגע פון די אידן פון די פּויפּסטליכע שטאַטן. שפּעטער אבער איז אויך ער געווארן רעאקציאנער, און כאטש זיין פּערזענליכע צוגאנג איז געבליבן נישט אומפריינטליך האט ער זיך געהאלטן צו אלע זיינע פאָרגייערס' באגרעניצונגען מיט אַן אומפארמינערטער קראפט. אונטער אים האט אפילו געוועלטיגט דער זידליכער געצוואונגענער טויפונג פון קינדער, דער בארימטסטער (אבער נישט דער איינציגער אדער דער לעצטער) פאל איז געווען דער בארימטער [[עדגארדא מארטארא|מאָרטאַראַ]] פאל פון 1858, אין וועלכן דער פּויפּסט האט אנגעהאלטן אַן אבסאלוט אומבויגזאמע שטעלונג{{הערה|שם=יודאיקע}}. | |||
<!-- וועגן פּיוס דעם צענטן (אויסגעוויילט 1903) איז נישט גענוג באַקאַנט צו דערלויבן אַן אורטייל וועגן זיין שטעלונג צו די אידן. ער האָט אויפגענומען הערצל און עטלעכע אַנדערע אידן אין אַן אוידיענץ, אָבער אין זיין דיאָצעס פון מאַנטואַ, איידער ער איז געוואָרן פּויפּסט, האָט ער פאַרבאָטן די צערעמאָניע פון אַ סאָלעמנער מאַסע אויף דעם קעניגס געבורטסטאָג ווייל דער שטאטראט וואָס האָט דאָס געבעטן האָט באַזוכט אַ צערעמאָניע אין דער שול{{הערה|שם=JE}}. | |||
--> | |||
אין דעם 20סטן יאָרהונדערט האט די שטעלונג פון די פּויפּסטן צו אידן זיך באדייטנד געענדערט. דער צווייטער וואַטיקאַן קאָונסיל (1962–1965) האט אנגענומען א דעקלאראציע וואָס האָט פארדאמט אנטיסעמיטיזם און געזאגט אז אידן ווי א פאלק זענען נישט פאראנטווארטליך פארן טויט פון ישו. יאן פאולוס דער צווייטער (1978–2005) האט געארבעט קאנסיסטענט צו פארבעסערן די אידיש-קאַטוילישע באציאונגען און איז געווען דער ערשטער פּויפּסט זייט פּעטער צו באזוכן א שול אין רוים אין 1986. | |||
יאָן פּאָול דער צווייטער איז געווען באקאנט אלס א פארטיידיגער פון דעם אידישן פאלק. זיין לאנגער פּאָנטיפיקאַט האט געשאפן א סטאבילע פּלאטפארמע פאר וואוקס אין די אידיש־קאטוילישע באציאונגען. אין 2000 האט ער געמאכט א היסטארישן באזוך אין מדינת ישראל, באזוכט [[יד ושם]], און אריינגעלייגט א געשריבענע אנטשולדיגונג צום אידישן פאלק פאר אנטיסעמיטישע זינד פון קאטאליקן אין א שפּאלט אין דער [[כותל המערבי]]. ער האט באשטעטיגט די ספּעציעלע באציאונגען צווישן קריסטנטום און דעם אידישן פאלק און די אייביגע גילטיגקייט פון גאט'ס אנגייענדן בונד מיט די אידן{{הערה|שם=יודאיקע}}. | |||
בענעדיקט דער זעכצנטער (2005–2013) האט זיין פּאָנטיפיקאַט אנגעהויבן מיט א באזוך אין דער רונשטראסע שול אין [[קעלן]], דער עלטסטער שול אין צפון אייראפּע. בשעת דעם באזוך האט ער זיך אויסגעשפּראכן קעגן "נייע צייכנס פון אנטיסעמיטיזם". אין 2006 האט ער באזוכט אוישוויץ{{הערה|שם=יודאיקע}}. | |||
פראַנציסקוס דער ערשטער (2013–2025) האט טעלעגראפירט דעם הויפט־רב פון רוים, ריקאַרדאָ שמועל די סעני, וועגן זיין ערוועלט ווערן אלס פּויפּסט, וואס איז געווען די ערשטע מאל אז א נייער פּויפּסט האט גלייך קאמוניקירט מיט א אידישן רעליגיעזן פירער. כאטש דער רב האט נישט געקענט אנטיילנעמען אין דער פּויפּסטליכער איינשווערונג צוליב פסח, איז די טעלעגראם באטראכט געווארן ווי אַן איינלאדונג צו דיאַלאָג. שפּעטער איז פארגעקומען א דירעקטער באַגעגעניש צווישן דעם נייעם פּויפּסט און פארשטייער פון פארשידענע גלויבנס, ביי וועלכער דער פּויפּסט האט אויסגעדריקט זיין אינטערעס אין דעם רב און די רוימישע אידן{{הערה|שם=טאבלעט}}. | |||
==פונקציעס און אויטאָריטעט== | ==פונקציעס און אויטאָריטעט== | ||
| שורה 31: | שורה 68: | ||
דער פּויפּסט ווערט ערוועלט אויף לעבנסצייט דורך א פּראצעדור וואס ווערט גערופן 'קאנקלעיוו', אין וועלכן די קארדינאל עלעקטארן קומען זיך צוזאַמען אין וואַטיקאַן שטאָט און פארשליסן זיך צו שטימען פאר דעם נעקסטן פּויפּסט. נאר קאַרדינאַלן אונטער 80 יאָר זענען ערלויבט צו שטימען. עס ווערן געוויינליך דורכגעפירט עטליכע שטימען ביז די קאַרדינאַלן דערגרייכן די נויטיגע צוויי-דריטל מערהייט צו וויילן א פּויפּסט. נאכדעם ווי ער איז אויסגעוועלט געווארן, נעמט דער נייער פּויפּסט א פּויפּסטליכן נאמען. דער לעצטער פּויפּסט איז געווען פראנציסקוס, דער 266סטער אין צאָל, וועלכער איז ערוועלט געווארן דעם 13טן מערץ 2013. | דער פּויפּסט ווערט ערוועלט אויף לעבנסצייט דורך א פּראצעדור וואס ווערט גערופן 'קאנקלעיוו', אין וועלכן די קארדינאל עלעקטארן קומען זיך צוזאַמען אין וואַטיקאַן שטאָט און פארשליסן זיך צו שטימען פאר דעם נעקסטן פּויפּסט. נאר קאַרדינאַלן אונטער 80 יאָר זענען ערלויבט צו שטימען. עס ווערן געוויינליך דורכגעפירט עטליכע שטימען ביז די קאַרדינאַלן דערגרייכן די נויטיגע צוויי-דריטל מערהייט צו וויילן א פּויפּסט. נאכדעם ווי ער איז אויסגעוועלט געווארן, נעמט דער נייער פּויפּסט א פּויפּסטליכן נאמען. דער לעצטער פּויפּסט איז געווען פראנציסקוס, דער 266סטער אין צאָל, וועלכער איז ערוועלט געווארן דעם 13טן מערץ 2013. | ||
נאָכן צווייטן וואַטיקאַן קאָונסיל איז פארגעקומען א | נאָכן צווייטן וואַטיקאַן קאָונסיל איז פארגעקומען א באדייטנדע פארבעסערונג אין די אידיש-קאטוילישע באציאונגען. פּויפּסטן ווי יאן פאולוס דער צווייטער און בענעדיקט דער זעכצנטער האבן זיך באמיט צו פארשטארקן דעם דיאלאג און די קאאפּעראציע מיט די אידן. דער לעצטער פּויפּסט, פראנציסקוס, האט אויך ווייטער געפירט די דאזיגע טראדיציע פון גוטע באציאונגען. | ||
---- | ---- | ||
עס זענען פארהאן לעגענדעס אין דער אידישער וועלט וועגן אידן וואס זענען געווארן פּויפּסטן, אבער קיינע פון די לעגענדעס זענען נישט באשטעטיגט געווארן. איין באליבטע לעגענדע דערציילט וועגן דעם זון פון א רב און געלערנטן פון דעם 10טן יארהונדערט, וועלכער איז געווארן געקידנאפּט, געטויפט און עווענטועל געווארן א פּויפּסט. זיין פאטער האט אים אנגעבליך געטראפן און אפילו באזוכט. די אָריגין פון דער לעגענדע וועגן א אידישן פּויפּסט שטאמט פון דער געשיכטע פון [[רבי שמעון הגדול|רבי שמעון בן יצחק הגדול]] פון [[מיינץ]], וועמענס זון אלחנן איז געקידנאפּט געווארן און געטויפט געווארן{{הערה|[https://www.rabbiwein.com/blog/jewish-popes-652.html JEWISH POPES : Rabbi Wein : Jewish Destiny]|כיוון=שמאל}}. | עס זענען פארהאן לעגענדעס אין דער אידישער וועלט וועגן אידן וואס זענען געווארן פּויפּסטן, אבער קיינע פון די לעגענדעס זענען נישט באשטעטיגט געווארן. איין באליבטע לעגענדע דערציילט וועגן דעם זון פון א רב און געלערנטן פון דעם 10טן יארהונדערט, וועלכער איז געווארן געקידנאפּט, געטויפט און עווענטועל געווארן א פּויפּסט. זיין פאטער האט אים אנגעבליך געטראפן און אפילו באזוכט. די אָריגין פון דער לעגענדע וועגן א אידישן פּויפּסט שטאמט פון דער געשיכטע פון [[רבי שמעון הגדול|רבי שמעון בן יצחק הגדול]] פון [[מיינץ]], וועמענס זון אלחנן איז געקידנאפּט געווארן און געטויפט געווארן{{הערה|[https://www.rabbiwein.com/blog/jewish-popes-652.html JEWISH POPES : Rabbi Wein : Jewish Destiny]|כיוון=שמאל}}. | ||
די טראַדיציע פון אידישע מתנות פאר די פּויפּסטן, ווי א ספר-תורה ביי דער קאָראַנאַציע פון אַ נייעם פּויפּסט, האט געדינט ווי אַ סימבאָל פון די קאָמפּלעקסע באַציאונגען. דער פּויפּסט האט געווענליך אָפּגעוואָרפן די מתנה מיט באגרעניצטע ווערטער, וואס האבן אפּגעשפּיגלט די טעאלאגישע דיפערענצן. אבער די טראדיציע האט אויך געוויזן די אנערקענונג פון דער ספּעציפישער ראלע וואס אידן האבן געשפּילט אין דער געזעלשאפט און רעליגיע פון רוים{{הערה|[https://www.tabletmag.com/sections/history/articles/jews-and-pope The Jews and the Pope], Tablet Magazine.|כיוון=שמאל}}. | די טראַדיציע פון אידישע מתנות פאר די פּויפּסטן, ווי א ספר-תורה ביי דער קאָראַנאַציע פון אַ נייעם פּויפּסט, האט געדינט ווי אַ סימבאָל פון די קאָמפּלעקסע באַציאונגען. דער פּויפּסט האט געווענליך אָפּגעוואָרפן די מתנה מיט באגרעניצטע ווערטער, וואס האבן אפּגעשפּיגלט די טעאלאגישע דיפערענצן. אבער די טראדיציע האט אויך געוויזן די אנערקענונג פון דער ספּעציפישער ראלע וואס אידן האבן געשפּילט אין דער געזעלשאפט און רעליגיע פון רוים{{הערה|שם=טאבלעט|[https://www.tabletmag.com/sections/history/articles/jews-and-pope The Jews and the Pope], Tablet Magazine.|כיוון=שמאל}}. | ||
==ליסטע פון וויכטיגע פּויפּסטן אין באַצוג צו אידן== | ==ליסטע פון וויכטיגע פּויפּסטן אין באַצוג צו אידן== | ||