בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,381
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:יעקב קאפל טהעבן"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 15: | שורה 15: | ||
איינע פון זיינע מערסט באַרימטע דערגרייכונגען איז געווען זיין געראטענע שתדלנות אין 1791 קעגן בלוט־בלבול באַשולדיגונגען וואס האבן געפירט צו דער אַרעסט און פּייניגונג פון אידן אין טשענגער און פּער. ער האָט אויך אקטיוו קעגנגעשטעלט גזירות וואס האבן נעגאטיוו באאיינפלוסט די אידישע קהילה. ער האט געפירט אַ קאַמף קעגן די דעקרעטן פון קייסערין [[מאריא טערעזא]] און די דערנידערנדע פּראָיעקטן פון קייסער [[יאזעף דעם צווייטער]], אריינגערעכנט א באפעל וואס האט געפאדערט פון אידן צו שערן זייערע בערד, א פּונקט וואס טעבן האט מצליח געווען צו מבטל זיין. ער האָט אויך פּראטעסטירט קעגן הייבונג פון בריקן־שטייערן ספּעציעל פאר אידן אין פרעסבורג, און ענדליך אליין אויסגעדינגען די זאמלונג פון צאלן און רעדוצירט די שטייער. | איינע פון זיינע מערסט באַרימטע דערגרייכונגען איז געווען זיין געראטענע שתדלנות אין 1791 קעגן בלוט־בלבול באַשולדיגונגען וואס האבן געפירט צו דער אַרעסט און פּייניגונג פון אידן אין טשענגער און פּער. ער האָט אויך אקטיוו קעגנגעשטעלט גזירות וואס האבן נעגאטיוו באאיינפלוסט די אידישע קהילה. ער האט געפירט אַ קאַמף קעגן די דעקרעטן פון קייסערין [[מאריא טערעזא]] און די דערנידערנדע פּראָיעקטן פון קייסער [[יאזעף דעם צווייטער]], אריינגערעכנט א באפעל וואס האט געפאדערט פון אידן צו שערן זייערע בערד, א פּונקט וואס טעבן האט מצליח געווען צו מבטל זיין. ער האָט אויך פּראטעסטירט קעגן הייבונג פון בריקן־שטייערן ספּעציעל פאר אידן אין פרעסבורג, און ענדליך אליין אויסגעדינגען די זאמלונג פון צאלן און רעדוצירט די שטייער. | ||
ר' קאפּל'ס וויכטיגסטע מיסיע איז געווען דער קאמף קעגן געצווינגענעם מיליטער־דינסט פאר אידן, א באפעל פון יאזעף דעם צווייטן. ער האט געהאט עטליכע נישט־סוקסעספולע אוידיענצן מיט'ן קייזער אין תקמ"ח (1788){{הערה|קורות העיתים, [https://beta.hebrewbooks.org/reader/reader.aspx?sfid=24977#p=61 אות נט]: והנגיד הקצין ר' קאפל טעבן ז"ל מפרעשבורג התאמץ בהשתדלות רב, זכרה לו אלקי לטוב וכל היגיעות ריקם הושב, ודבר המלך אין להשיב, איש לאחיו אומר מי יתן לי אבר כיונה, וגם חבירו כנגדו עונה, מי יתן והיה שש כנפים לאחד אעופה ואשכונה, ארחיק נדוד חוץ למדינה, לרעות כמדבריות ולא כבייתות, אי אתה יודע שהמדינה הזאת משובשת בגייסות, אך עילה מצא, גדר בעדי ולא אצא, כי פקד להיושבים בכל ספר ופינה, שאל יניחו שום אחד חוץ למדינה, והרבה שרים המליצו בעדינו המכה לרפא, ובכל זאת לא שב אפו, קסם על שפת מלך, ובכל יום מוסיף והולך.}} און תקמ"ט (1789) אין אַן אנשטרענגונג אפּצורופן די מיליטער־קאנסקריפּציע פאר אידן{{הערה|קורות העיתים, אות סב: כנסו והתנדבו איזה יחידי סגולה, מהם בני תורה וגדולה, והלכו לבקש על שארית הגולה, הגביר ר' קאפל טעבן, ומקהלתינו נ"ש [=ניקלשבורג] ר' אהרן לבוב חכם ונבון, והרבני הקצין ר' נפתלי מאר המשתתף בעסקינו, והרב דרויזניץ מו”ה יוסף דייטש מילידי קהלתינו, ארבעה המה מטיבי לכת, מליצתם בכתב ובע"פ נערכת, לדבר עם הקיסר את כל ונוכחת, מפיהם ולא מפי כתבם, והמה יברכו את המלך ועל ה' השליכו יהבם, ונתקבלו לאודיענץ בערב שבת קודש, משנכנס אדר בראש חדש. ... ויבואו ויברכו את המלך כדינה, ובפנים יפות אליהם פונה, ועכ"ז השיבם שלא בדרא דעונה, מים עמוקים עצה בלב איש ואין איש תבונות להדלנה. שוב ביום ד' שלאחריו, שנית עם אגענט חלו פניו, כדי מלא דבר להשיבנו, הלנו או לצרינו, ובכל זאת לא עלתה אספלנית, זו היא שיבה זו היא ביאה רקנית.}}. ווען יאזעף דער צווייטער איז געשטארבן אין 1790 און [[לעאפאלד דער צווייטער|לעאפּאלד דער צווייטער]] איז געווארן קייסער, האט ר' קאפּל אויסגענוצט די געלעגנהייט צו שטופּן פאר א ענדערונג. בשעת זיין מחותן, נפתלי ראָזענטאַל, האט פארגעלייגט אז אידן זאלן גרייט זיין אננעמען מיליטערישע פליכטן ווי בירגער, האט ר' קאפּל זיך געהאלטן צו דעם מער טראדיציאעלן צוגאנג פון אויסלייזן פּערזענליכן דינסט מיט א געצאלט. ר' קאפּל'ס מיינונג האט געזיגט, און ער האט מצליח געווען צו פארהאנדלען מיט קייסער לעאפּאלד דעם צווייטן וועגן דעם ענין. אפילו אויף זיין טויט־בעט אין 1799, איז ער געווען פארטון אין באמיאונגען צו פארמינערן די פּרואוון צו פארפליכטן אידן צו דינען אין דער ארמיי. אין 1796, האט ער איבערגעגעבן קייסער [[פראנץ דער ערשטער]] א מתנה פון 20,000 גאלדענע דוקאטן אין נאמען פון דער אידישער קהילה, | ר' קאפּל'ס וויכטיגסטע מיסיע איז געווען דער קאמף קעגן געצווינגענעם מיליטער־דינסט פאר אידן, א באפעל פון יאזעף דעם צווייטן. ער האט געהאט עטליכע נישט־סוקסעספולע אוידיענצן מיט'ן קייזער אין תקמ"ח (1788){{הערה|קורות העיתים, [https://beta.hebrewbooks.org/reader/reader.aspx?sfid=24977#p=61 אות נט]: והנגיד הקצין ר' קאפל טעבן ז"ל מפרעשבורג התאמץ בהשתדלות רב, זכרה לו אלקי לטוב וכל היגיעות ריקם הושב, ודבר המלך אין להשיב, איש לאחיו אומר מי יתן לי אבר כיונה, וגם חבירו כנגדו עונה, מי יתן והיה שש כנפים לאחד אעופה ואשכונה, ארחיק נדוד חוץ למדינה, לרעות כמדבריות ולא כבייתות, אי אתה יודע שהמדינה הזאת משובשת בגייסות, אך עילה מצא, גדר בעדי ולא אצא, כי פקד להיושבים בכל ספר ופינה, שאל יניחו שום אחד חוץ למדינה, והרבה שרים המליצו בעדינו המכה לרפא, ובכל זאת לא שב אפו, קסם על שפת מלך, ובכל יום מוסיף והולך.}} און תקמ"ט (1789) אין אַן אנשטרענגונג אפּצורופן די מיליטער־קאנסקריפּציע פאר אידן{{הערה|קורות העיתים, אות סב: כנסו והתנדבו איזה יחידי סגולה, מהם בני תורה וגדולה, והלכו לבקש על שארית הגולה, הגביר ר' קאפל טעבן, ומקהלתינו נ"ש [=ניקלשבורג] ר' אהרן לבוב חכם ונבון, והרבני הקצין ר' נפתלי מאר המשתתף בעסקינו, והרב דרויזניץ מו”ה יוסף דייטש מילידי קהלתינו, ארבעה המה מטיבי לכת, מליצתם בכתב ובע"פ נערכת, לדבר עם הקיסר את כל ונוכחת, מפיהם ולא מפי כתבם, והמה יברכו את המלך ועל ה' השליכו יהבם, ונתקבלו לאודיענץ בערב שבת קודש, משנכנס אדר בראש חדש. ... ויבואו ויברכו את המלך כדינה, ובפנים יפות אליהם פונה, ועכ"ז השיבם שלא בדרא דעונה, מים עמוקים עצה בלב איש ואין איש תבונות להדלנה. שוב ביום ד' שלאחריו, שנית עם אגענט חלו פניו, כדי מלא דבר להשיבנו, הלנו או לצרינו, ובכל זאת לא עלתה אספלנית, זו היא שיבה זו היא ביאה רקנית.}}. ווען יאזעף דער צווייטער איז געשטארבן אין ג' אדר תק"נ (1790) און זיין ברודער [[לעאפאלד דער צווייטער|לעאפּאלד דער צווייטער]] איז געווארן קייסער, האט ר' קאפּל באלד אויסגענוצט די געלעגנהייט צו שטופּן פאר א ענדערונג{{הערה|קורות הדורות אות עז: אחרי מות הקיסר והנה יאזעף איננו, האח האח ראתה עינינו, אחיו של ראש הוא לעפאלד השני, לאחר שלשה שבועות בא בגבולינו ... בין גאולה לגאולה, פעל הנגיד ר' קאפל טעבן שלא ליקח יהודים למלחמה במדינת הגר כולה, והמלך לעפאלד חפץ חסד מעודו...}}. (נאכן קרוינונג אום חשון תקנ"א, איז ר' קאפּל געשטאנען אין שפּיץ פון די אידישע אויפנאמע צום נייעם קייסער אין פּרעשבורג, און ר' קאפּל איז באערט געווארן דורך אים{{הערה|קורות הדורות אות פב: והיהודים שם עשו אויפווארטונג כנמוסיהם, והגביר ר’ קאפל טעבן בראשיהם, ונתקבלו בחסד באור פני מלך אליהם, וביחוד לר' קאפל הנ”ל נתן מטבע של זהב (גאלדמינץ) משקלו ט"ז אדומים לכבודיהם.}}). בשעת זיין מחותן, נפתלי ראָזענטאַל, האט פארגעלייגט אז אידן זאלן גרייט זיין אננעמען מיליטערישע פליכטן ווי בירגער, האט ר' קאפּל זיך געהאלטן צו דעם מער טראדיציאעלן צוגאנג פון אויסלייזן פּערזענליכן דינסט מיט א געצאלט. ר' קאפּל'ס מיינונג האט געזיגט, און ער האט מצליח געווען צו פארהאנדלען מיט קייסער לעאפּאלד דעם צווייטן וועגן דעם ענין. אפילו אויף זיין טויט־בעט אין 1799, איז ער געווען פארטון אין באמיאונגען צו פארמינערן די פּרואוון צו פארפליכטן אידן צו דינען אין דער ארמיי. אין תקנ"ז (1796), האט ער איבערגעגעבן דעם קייסער [[פראנץ דער ערשטער]] א מתנה פון 20,000 גאלדענע דוקאטן אין נאמען פון דער אידישער קהילה, ברעגענדיג א באפרייאונג פון מיליטער־דינסט{{הערה|קורות הדורות אות קמה: וגם היהודים שבמדינה בדורון נגשים, קערת כסף אחת מוזהבת ובתוכה אדומים סך עשרים אלף זהובים, אח"כ הביאו עוד י"ב מאות, והכל נמסר לו ע"י הנגיד ר' קאפל טעבן ז"ל, ובאותו הוועד השתדלו ע"י השרים היושבים ראשונה, וגם עלתה בידם שלא יקחו יהודים למלחמה באותם מדינה.}}, כאטש אָן צו געווינען ברייטערע בירגער־רעכט. | ||
ר' קאפּל האט קלוג אויסגענוצט דעם אונגארישן אייגנארטיגן קאנסטיטוציאנעלן סטאטוס אין דער האבסבורגער אימפּעריע צו באקומען א מאנעווער־ראַם אין זיין אַדוואָקאַציע. ער האט געפּלעגט באציאונגען מיט האבסבורגער ביוראקראטן און אויך פארבונדן זיך מיט פּעטער באלאג פון אָטשא, א פירער פון דער אריסטאקראטישער אפּאזיציע צו יאזעף דעם צווייטן, אַריינברענגענדיג אַז די טאָלעראַנץ־שטייער און די קאָנסקריפּציע פון אידן האָבן פאַרקריפּלט אונגאַרנס קאָנסטיטוציע. | ר' קאפּל האט קלוג אויסגענוצט דעם אונגארישן אייגנארטיגן קאנסטיטוציאנעלן סטאטוס אין דער האבסבורגער אימפּעריע צו באקומען א מאנעווער־ראַם אין זיין אַדוואָקאַציע. ער האט געפּלעגט באציאונגען מיט האבסבורגער ביוראקראטן און אויך פארבונדן זיך מיט פּעטער באלאג פון אָטשא, א פירער פון דער אריסטאקראטישער אפּאזיציע צו יאזעף דעם צווייטן, אַריינברענגענדיג אַז די טאָלעראַנץ־שטייער און די קאָנסקריפּציע פון אידן האָבן פאַרקריפּלט אונגאַרנס קאָנסטיטוציע. | ||
| שורה 23: | שורה 23: | ||
==באַציאונגען מיט די אויטאריטעטן== | ==באַציאונגען מיט די אויטאריטעטן== | ||
טהעבנס | טהעבנס פעאיגקייט צו פאַרבינדן זיך מיט און באַאיינפלוסן אויטאריטעטן איז געווען אַ שליסל־אַספּעקט פון זיין הצלחה ווי אַ שתדלן. ער האָט אַנטוויקלט שטאַרקע באַציאונגען מיט פאַרשידענע פיגורן אין דער רעגירונג און ביים הויף. זיין פאַרשטאַנד פון פּראָטאָקאָל און זיין איבעררעדנדיגער אופן האָבן אים ערמעגלעכט עפעקטיוו צו רעפּרעזענטירן די באַזאָרגנישן פון דער יידישער קהילה. | ||
==שפּעטערע יאָרן און טויט== | ==שפּעטערע יאָרן און טויט== | ||
יעקב קאפל טהעבן איז געשטאָרבן דעם 26טן אויגוסט 1799, בשעת ער האָט זיך "געקורירט" אין קאַרלסבאַד. ער איז באַערדיגט געוואָרן אין פּראָג, נעבן דעם קבר פון דעם געערטן רבי יחזקאל לאַנדוי. אַפילו אין זיינע לעצטע טעג האָט ער זיך געטריי געווידמעט זיין קהילה־אַרבעט, ווייטער אָרגאַניזירנדיג באַמיאונגען פאַר דער יידישער קהילה. | יעקב קאפל טהעבן איז געשטאָרבן דעם 26טן אויגוסט 1799, בשעת ער האָט זיך "געקורירט" אין קאַרלסבאַד. ער איז באַערדיגט געוואָרן אין פּראָג, נעבן דעם קבר פון דעם געערטן רבי יחזקאל לאַנדוי. אַפילו אין זיינע לעצטע טעג האָט ער זיך געטריי געווידמעט זיין קהילה־אַרבעט, ווייטער אָרגאַניזירנדיג באַמיאונגען פאַר דער יידישער קהילה. | ||
| שורה 46: | שורה 47: | ||
*{{היברובוקס|רבי אברהם שטערן|מליצי אש - מנחם אב, אלול|29096|page=93}}. | *{{היברובוקס|רבי אברהם שטערן|מליצי אש - מנחם אב, אלול|29096|page=93}}. | ||
*משה רובין, [https://ocr.yiddishbookcenter.org/text/nybc210152/page/32/ האנטבוך פאר אידישע געשיכטע און כראנאלאגיע] 2, בוענאס איירעס, 1933, זז' 30–37. | *משה רובין, [https://ocr.yiddishbookcenter.org/text/nybc210152/page/32/ האנטבוך פאר אידישע געשיכטע און כראנאלאגיע] 2, בוענאס איירעס, 1933, זז' 30–37. | ||
* :Constantin von Wurzbach ''[[:s:DE:BLKÖ:Theben, Koppel R.|Theben, Koppel R]].'' In: ''Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich.'' 44. Theil. Kaiserlich-königliche Hof- und Staatsdruckerei, Wien 1882, S. 189 ([http://www.literature.at/viewer.alo?objid=11646&page=195&scale=3.33&viewmode=fullscreen Digitalisat]). | |||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
{{רעפערענצן}} | {{רעפערענצן}} | ||