מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
3,951
רעדאגירונגען
ק
אויסשטעל
ק (אויסשטעל) |
|||
| (8 מיטלסטע ווערסיעס פון 2 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 10: | שורה 10: | ||
די צען מכות ווערן געשילדערט אין [[ספר שמות]] אין די סדרות [[פרשת וארא|וארא]] און [[פרשת בא|בֹּא]]. זיי ווערן אויך אויסגערעכנט אין קורצן אין צוויי קאַפּיטלען אין תהלים, ע"ח ({{תנ"ך|תהלים|עח|מג|נא|אן=פרק}}) און ק"ה ({{תנ"ך|תהלים|קה|כז|לו|אן=פרק}}). די מדרשים און מפרשים לייגן צו און פארברייטערן די דעטאלן, און מאָלן אראפּ א לעבעדיג בילד פונעם כאאס וואס האט באהערשט דאס לאנד. די געשיכטע פון די צען מכות איז א צענטראלע טייל פון סיפור יציאת מצרים און ווערט דערמאנט אין דער [[הגדה של פסח]]. | די צען מכות ווערן געשילדערט אין [[ספר שמות]] אין די סדרות [[פרשת וארא|וארא]] און [[פרשת בא|בֹּא]]. זיי ווערן אויך אויסגערעכנט אין קורצן אין צוויי קאַפּיטלען אין תהלים, ע"ח ({{תנ"ך|תהלים|עח|מג|נא|אן=פרק}}) און ק"ה ({{תנ"ך|תהלים|קה|כז|לו|אן=פרק}}). די מדרשים און מפרשים לייגן צו און פארברייטערן די דעטאלן, און מאָלן אראפּ א לעבעדיג בילד פונעם כאאס וואס האט באהערשט דאס לאנד. די געשיכטע פון די צען מכות איז א צענטראלע טייל פון סיפור יציאת מצרים און ווערט דערמאנט אין דער [[הגדה של פסח]]. | ||
==די | ==די מכות== | ||
#'''דם''' - בלוט: דער [[נילוס]] טייך און אלע וואסער קוואלן אין מצרים זענען פארוואנדלט געווארן אין [[בלוט]], און די מצריים האבן נישט געקענט טרינקען פון די טייכן. די פיש זענען דערפון געשטארבן, און פארשטונקען דעם טייך{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יד|כה}}}}. עס שטייט אין מדרש אז אויך די פרוכט זאפט און דאס וואסער אין דער מויל פון די מצריים זענען פארוואנדלט געווארן אין בלוט, און אז זייערע האלצערנע און שטיינערנע געצייג האבן געטריפט בלוט{{הערה|{{רבה|שמות|ט|יא}}; מדרש הגדול[https://beta.hebrewbooks.org/reader/reader.aspx?sfid=33185#p=67 אויף ז, יט]}}. די מצריים האבן בלויז געטרונקען וואסער וואס זיי האבן געקויפט פון די אידן פאר א הויכע פּרייז{{הערה|{{רבה|שמות|ט|י}}}}. | #'''דם''' - בלוט: דער [[נילוס]] טייך און אלע וואסער קוואלן אין מצרים זענען פארוואנדלט געווארן אין [[בלוט]], און די מצריים האבן נישט געקענט טרינקען פון די טייכן. די פיש זענען דערפון געשטארבן, און פארשטונקען דעם טייך{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יד|כה}}}}. עס שטייט אין מדרש אז אויך די פרוכט זאפט און דאס וואסער אין דער מויל פון די מצריים זענען פארוואנדלט געווארן אין בלוט, און אז זייערע האלצערנע און שטיינערנע געצייג האבן געטריפט בלוט{{הערה|{{רבה|שמות|ט|יא}}; מדרש הגדול[https://beta.hebrewbooks.org/reader/reader.aspx?sfid=33185#p=67 אויף ז, יט]}}. די מצריים האבן בלויז געטרונקען וואסער וואס זיי האבן געקויפט פון די אידן פאר א הויכע פּרייז{{הערה|{{רבה|שמות|ט|י}}}}. | ||
#'''צפרדע''' - פרעש: פרעש זענען ארויסגעקומען פון נילוס און איבערגעפילט גאנץ מצרים. זיי זענען אריין אין די הייזער, די בעטן, און אפילו די אויוונס{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|כו}}-{{תנ"ך|שמות|ח|יא|אן=ספר}}}}. אין מדרש שטייט אז עס איז קודם ארויס איין פראש און ער האט פון זיך ארויסגעגעבן נאך פרעש, אדער געפיפן צו די אנדערע פרעש זאלן קומען{{הערה|שם=רבהיד|{{רבה|שמות|י|ד}}}}. דער [[אברבנאל]] ברענגט פון [[רבינו חננאל]] אז די צפרדע איז געווען קראָקאָדילן{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|כו|מפרש=אברבנאל}}}}. עס ווערט דערציילט אין מדרש אז די גרייטקייט פון די פרעש צו שפּרינגען אין די אויוונס האט אינספּירירט צוקונפטיגע אידישע העלדן ווי [[חנניה מישאל ועזריה|חנניה, מישאל און עזריה]]{{הערה|{{רבה|שמות|י|ב}}; {{בבלי|פסחים|נג|ב}}}}. | #'''צפרדע''' - פרעש: פרעש זענען ארויסגעקומען פון נילוס און איבערגעפילט גאנץ מצרים. זיי זענען אריין אין די הייזער, די בעטן, און אפילו די אויוונס{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|כו}}-{{תנ"ך|שמות|ח|יא|אן=ספר}}}}. אין מדרש שטייט אז עס איז קודם ארויס איין פראש און ער האט פון זיך ארויסגעגעבן נאך פרעש, אדער געפיפן צו די אנדערע פרעש זאלן קומען{{הערה|שם=רבהיד|{{רבה|שמות|י|ד}}}}. דער [[אברבנאל]] ברענגט פון [[רבינו חננאל]] אז די צפרדע איז געווען קראָקאָדילן{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|כו|מפרש=אברבנאל}}}}. עס ווערט דערציילט אין מדרש אז די גרייטקייט פון די פרעש צו שפּרינגען אין די אויוונס האט אינספּירירט צוקונפטיגע אידישע העלדן ווי [[חנניה מישאל ועזריה|חנניה, מישאל און עזריה]]{{הערה|{{רבה|שמות|י|ב}}; {{בבלי|פסחים|נג|ב}}}}. | ||
| שורה 28: | שורה 23: | ||
דער מדרש זאגט אז א דֶבר, מארד, האט באגלייט אלע מכות{{הערה|{{רבה|שמות|י|ב}}}}. | דער מדרש זאגט אז א דֶבר, מארד, האט באגלייט אלע מכות{{הערה|{{רבה|שמות|י|ב}}}}. | ||
==סדר און צאל== | |||
די תורה ניצט נישט די נומער "צען"{{הערה|זעט {{תנ"ך|שמות|יא|י|מפרש=ר' יוסף אבן כספי}}, וועלכער צייגט אז דער נומער ווערט בכלל נישט דערמאנט אין דער תורה, און פארגלייכט דעם פאקט מיט דעם וואס די [[י"ג מידות]] זענען אויך נישט אנגעצייכנט מיט א קלארן צאל אין תנ"ך.}} אדער די אויסדרוק "מכות" צו באשרייבן די נסים אין מצרים. אנשטאט דעם ניצט זי "אותות", "מֹפְתִים"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|ג}} און {{תנ"ך|שמות|ז|ט|אן=פרק}}; {{תנ"ך|שמות|ח|יט|אן=ספר}}; {{תנ"ך|שמות|י|א|ב|אן=ספר}}; {{תנ"ך|שמות|יא|ט|י|אן=ספר}}.}}, "שְׁפָטִים"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ו|ו}}; {{תנ"ך|שמות|ז|ד|אן=ספר}}; {{תנ"ך|שמות|יב|יב|אן=ספר}}.}} "נגעים"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|יא|א}} וואו עס רעדט זיך וועגן מכת בכורות}} און "מַגֵּפות"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ט|יד}}, איידער מכת ברד}}. דאס ווארט "מכה" אין באצוג צו די שטראפן אין מצרים טרעפט מען ערשט אין די ווערטער פון די פלשתים אין [[ספר שמואל]]{{הערה|{{תנ"ך|שמואל א|ד|ח}}.}}, ווי אויך ווערט דער [[ווערב]] "הכה" באנוצט אין ספר שמות אין רעפערענץ צו די מכות{{הערה|זעט {{תנ"ך|שמות|ג|כ}}; {{תנ"ך|שמות|ז|כה|אן=ספר}}; {{תנ"ך|שמות|ט|טו|אן=ספר}}, {{תנ"ך|שמות|ט|כה|אן=פרק}}, און {{תנ"ך|שמות|ט|לא|לב|אן=פרק}}; {{תנ"ך|שמות|יב|יב|אן=ספר}} און {{תנ"ך|שמות|יב|כט|אן=פרק}}.}}, דעם טערמין "עשר מכות" טרעפט מען אין משניות{{הערה|{{משנה|אבות|ה|ד}}. זעט [https://mishna.alhatorah.org/Parshan/R._Yaakov_b._Shimshon/Avot/5.4 פירוש רבי יעקב בר שמשון, אבות דארט].}}, מדרשים{{הערה|{{מכילתא דרבי ישמעאל|מסכתא=ויהי בשלח|סימן=ז}}; {{ספרי|1=במדבר|4=פח}}; מדרש תנאים דברים כ"ו}}, און אין דער [[הגדה של פסח]]. דער צאל צען ערשיינט אויך אין ביכער פון תקופת בית שני{{הערה|{{יובלים|מח|ו}}-י"ב און [[פילון]] על חיי משה א, יז}}. | |||
אין הגדה של פסח ווערן דערמאנט די צען מכות לויט דעם סדר געשילדערט אין דער תורה, מיט די פאלגנדע נעמען: דם, צפרדע, כינים, ערוב, דֶּבֶר, שחין, ברד, ארבה, חושך, און מכת בכורות. רבי יהודה גיבט דארט אויך א סימן צו געדענקען די מכות דורך זייערע [[ראשי תיבות]]: דצ"ך עד"ש באח"ב{{הערה|אויך אין {{ספרי|1=דברים|4=שא}}, מדרש תנאים דברים כ"ו.}}. | |||
===אין תהלים=== | ===אין תהלים=== | ||
די מכות ווערן אויך געשילדערט אין [[תהלים]] אין אן אנדער סדר | די מכות ווערן אויך פאעטיש געשילדערט אין קורצן אין [[תהלים]], אבער אין אן אנדער סדר ווי אין דער תורה. אין {{תנ"ך|תהילים|קה|לאנג=יא|אן=ספר}} ווערן אויסגערעכנט בלויז זיבן מכות, ווען כנים, שחין, און חושך פעלן. אין {{תנ"ך|תהילים|עח|לאנג=יא|אן=ספר}} זענען אויסגערעכנט אכט, ווען שחין און דבר פעלן. דאס אפנייגן אין פון ספר שמות ווערט צוגעשריבן צו פּאעטישע פרייהייט (Licentia Poētica){{הערה|אבגדור שנאן, [https://www.sefaria.org/A_New_Israeli_Commentary_on_Pirkei_Avot.5.4 פירוש ישראלי חדש], פרקי אבות ה, ד.}}. [[רבי יהודה החסיד]] ברענגט בשם זיין פאטער, אז די מכות האבן פאסירט צוויי מאל, איין מאל לויט דעם סדר אין דער תורה, און דערנאך ווי אין תהילים{{הערה|נאמען=יהח|{{אוצר החכמה|רבי יהודה החסיד|פירושי התורה לר' יהודה החסיד|7877|ירושלים, תשל"ה, שמות ג-ז}}}}. | ||
צבי ביבערפעלד ערקלערט די ענדערונגען, אז אין קאפיטל ע"ח זענען אויסגערעכנט בלויז מכות וואס זענען געווען א לעבנס געפאר, און שטעלט צו די ווערטער פון דעם [[רמב"ן]] אז די דריי מכות, כנים, שחין, און חושך האבן נישט געהאט קיין התראה ווייל זיי זענען נישט קיין לעבנסגעפאר. די סדר אינעם קאפיטל איז לויט דאס וואס איז געשלאגן געווארן: די מצריים, די פלאנצונגען, און די בהמות. לגבי קאפיטל ק"ה זאגט ער אז עס דערמאנט בלויז מכות ביי וועלכע די תורה נוצט דער טערמין "ארץ מצרים", און די קאפיטל טוט אויך ארויסהייבן אז די מכות האבן באטראפן נאציאנאלער פארמעגנס ("מימיהם", "ארצם", "גבולם"). דאס גייט אין איינקלאנג מיט דער טעמע פונעם קאפיטל וואס פאקוסירט אויף [[ארץ ישראל]] און אויף לאנד{{הערה|{{אוצר החכמה|צבי ביברפלד|המעין|641295|ירושלים, תשל"ה, זייט 1|page=2|כותרת=משפט מצרים בתהילים|כרך=טו (ג)}}.}}. | |||
{{שני טורים | {{שני טורים | ||
| שורה 89: | שורה 89: | ||
די מכות האבן אויך געדינט אלס א שטראף פאר די מצריים פאר זייער באהאנדלונג פון די אידישע שקלאפן, און נישט לאזן די בני ישראל פריי נאך ג-ט'ס באפעל. | די מכות האבן אויך געדינט אלס א שטראף פאר די מצריים פאר זייער באהאנדלונג פון די אידישע שקלאפן, און נישט לאזן די בני ישראל פריי נאך ג-ט'ס באפעל. | ||
אויף די ווערטער פון יתרו, "{{מנוקד|כִּי בַדָּבָר אֲשֶׁר זָדוּ עֲלֵיהֶם}}" ({{תנ"ך|שמות|יח|יא}}), זאגט דער גמרא: "בקדירה שבישלו בה נתבשלו" (די מצריים זענען געקאכט געווארן אינעם טאפּ אין וועלכן זיי האבן געקאכט אנדערע){{הערה|{{בבלי|סוטה|יא|א}}}}, דהיינו, די מכות זענען געווען "[[מידה כנגד מידה]]", די שטראף איז געווען אין די זעלבע טערמינען ווי די רשעות וואס די מצריים זענען באגאנגען קעגן די אידן{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יד|כה|מפרש=אברבנאל}}, זעט דארט באריכות.}}: | אויף די ווערטער פון יתרו, "{{מנוקד|כִּי בַדָּבָר אֲשֶׁר זָדוּ עֲלֵיהֶם}}" ({{תנ"ך|שמות|יח|יא}}), זאגט דער גמרא: "בקדירה שבישלו בה נתבשלו" (די מצריים זענען געקאכט געווארן אינעם טאפּ אין וועלכן זיי האבן געקאכט אנדערע){{הערה|{{בבלי|סוטה|יא|א}}}}, דהיינו, די מכות זענען געווען "[[מידה כנגד מידה]]", די שטראף איז געווען אין די זעלבע טערמינען ווי די רשעות וואס די מצריים זענען באגאנגען קעגן די אידן{{הערה|שם=אברביד|{{תנ"ך|שמות|ז|יד|כה|מפרש=אברבנאל}}, זעט דארט באריכות.}}: | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| שורה 118: | שורה 118: | ||
==סטרוקטור און מוסטערן== | ==סטרוקטור און מוסטערן== | ||
עס זענען פארהאן פארשידענע אופנים ווי מפרשים טיילן איין און פארשטייען די סדר און די מוסטערן אין די צען מכות. אייניגע טיילן זיי איין אין פּאָרן, גרופּעס פון דריי, פיר, פינף און זעקס, יעדער איינער פאראייניגט דורך א געוויסן ציל אדער געמיינזאמע אייגנשאפטן. | עס זענען פארהאן פארשידענע אופנים ווי מפרשים טיילן איין און פארשטייען די סדר און די מוסטערן אין די צען מכות. אייניגע טיילן זיי איין אין פּאָרן, גרופּעס פון דריי, פיר, פינף און זעקס, יעדער איינער פאראייניגט דורך א געוויסן ציל אדער געמיינזאמע אייגנשאפטן. | ||
מיליטער טאקטיקן: ווי ביי א באלאגערונג, האבן זיך די מכות אנגעהויבן דורך אפּשניידן די וואסער פארזארגונג פון די מצריים (דם), נאכגעפאלגט דורך הויכ אומרוען (צפרדע), שיסן פיילן (כינים), און אזוי ווייטער{{הערה|{{תנחומא|בא|ד}}, טיילווייז ציטירט אין {{תנ"ך|שמות|ח|יז|מפרש=רש"י}}}}. | מיליטער טאקטיקן: ווי ביי א באלאגערונג, האבן זיך די מכות אנגעהויבן דורך אפּשניידן די וואסער פארזארגונג פון די מצריים (דם), נאכגעפאלגט דורך הויכ אומרוען (צפרדע), שיסן פיילן (כינים), און אזוי ווייטער{{הערה|{{תנחומא|בא|ד}}, טיילווייז ציטירט אין {{תנ"ך|שמות|ח|יז|מפרש=רש"י}}}}. | ||
| שורה 127: | שורה 125: | ||
עס ווערט אויך געזען א קארעספאנדענץ צווישן די צען מכות און די צען מאמרות וואס גאט האט באשאפן די וועלט מיט{{מקור}}. | עס ווערט אויך געזען א קארעספאנדענץ צווישן די צען מכות און די צען מאמרות וואס גאט האט באשאפן די וועלט מיט{{מקור}}. | ||
די סימנים פון רבי יהודה, דצ"ך עד"ש באח"ב, האבן אינספּירירט פיל מפרשים צו צעטיילן די סטרוקטור און קאטעגאריזאציע פון די מכות מכות לויט דעם סימן, למשל אין דריי גרופּעס פון דריי. '''זעט [[דצ"ך עד"ש באח"ב]].''' | |||
די סימנים פון רבי יהודה, דצ"ך עד"ש באח"ב, האבן אינספּירירט פיל מפרשים צו צעטיילן די סטרוקטור און קאטעגאריזאציע פון די מכות מכות לויט דעם סימן, למשל אין דריי גרופּעס פון דריי | |||
===סובדעוויזיעס=== | ===סובדעוויזיעס=== | ||
| שורה 148: | שורה 139: | ||
==פארהארטעווען פּרעה'ס הארץ== | ==פארהארטעווען פּרעה'ס הארץ== | ||
ה' האָט פון פאראויס אנגעזאגט אז ער וועט פארהארטעווען פרעה'ס הארץ (ז:ג), און עס ווערט איבערגעזאגט כמה פעמים (ט:יב; י:א, כ, כז; יא:י). אינמיטן די מכות האט פּרעה עטליכע מאל פארשפּראכן צו באפרייען די אידן, אבער ווי נאר די געפאַרן זענען פאריבער האט ער צוריקגעצויגן זיין ווארט. הגם די ערשטע פינף מכות ווערט פרעה'ס עקשנות פארגעשטעלט ווי זיין אייגענע שטאַרקייט (ז:כב; ח:יא, טו, כח; ט:ז), זעט מען אַז נאָך דער זעקסטער מכּה ווערט ה' דער וואָס פאַרהאַרטעוועט אים, און פארזיכערט אז ער וועט זיך אנטקעגנשטעלן ביז אלע צען מכות זענען פאריבער{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|ג|מפרש=רש"י}}}}. | ה' האָט פון פאראויס אנגעזאגט אז ער וועט פארהארטעווען פרעה'ס הארץ (ז:ג), און עס ווערט איבערגעזאגט כמה פעמים (ט:יב; י:א, כ, כז; יא:י). אינמיטן די מכות האט פּרעה עטליכע מאל פארשפּראכן צו באפרייען די אידן, אבער ווי נאר די געפאַרן זענען פאריבער האט ער צוריקגעצויגן זיין ווארט. הגם די ערשטע פינף מכות ווערט פרעה'ס עקשנות פארגעשטעלט ווי זיין אייגענע שטאַרקייט (ז:כב; ח:יא, טו, כח; ט:ז), זעט מען אַז נאָך דער זעקסטער מכּה ווערט ה' דער וואָס פאַרהאַרטעוועט אים, און פארזיכערט אז ער וועט זיך אנטקעגנשטעלן ביז אלע צען מכות זענען פאריבער{{הערה|{{תנחומא|וארא|ג}}, געברענגט אין {{תנ"ך|שמות|ז|ג|מפרש=רש"י}}}}. | ||
==איינפלוס אויף אידן== | ==איינפלוס אויף אידן== | ||