אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דרעפט:צען מכות"

די צען מכות זענען געשילדערט אין [[ספר שמות]], ספּעציפיש אין די סידרות [[פרשת וארא|וארא]] און [[פרשת בא|בֹּא]]{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יד}}–יב, לו}}. זיי ווערן אויך קורץ אויסגערעכנט אין צוויי קאַפּיטלען פון תהלים{{הערה|{{תנ"ך|תהלים|עח|מג|נא}}; {{תנ"ך|תהלים|קה|כז|לו}}}}. דער מדרש און שפּעטערע מפרשים לייגן צו מער פּרטים און איינבליק, און מאָלן אראפּ א לעבעדיג בילד פונעם כאאס וואס האט באהערשט דאס לאנד. די געשיכטע פון די צען מכות איז א צענטראלער טייל פון דער געשיכטע פון יציאת מצרים און ווערט דערמאנט אין דער [[הגדה]].

די תורה אליין נוצט נישט דעם טערמין "מכות" אדער די צאל צען ווען זי באשרייבט די נסים אין מצרים. אנשטאט דעם, באצייכנט די תורה זיי אלס "אוֹתֹת וּמֹפְתִים"{{הערה|זעט {{תנ"ך|שמות|ז|ג}}. ז, ט. ח, יט. י, א-ב, יא, ט-י.}}, "שְׁפָטִים"{{הערה|זעט {{תנ"ך|שמות|ו|ו}}. ז, ד. יב, יב.}}, "נגעים"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|יא|א}}}} און "מַגֵּפות"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ט|יד}}}}. דער באגריף פון א סך הכל פון צען מכות ערשיינט ערשט אין ספרים פון דער בית שני תקופה{{הערה|זעט {{יובלים|מח|ו}}-י"ב און פילון על חיי משה א, יז}}, און דער פריסטער רעקארד פון דעם אויסדרוק "עֶשֶׂר מַכּוֹת" געפינט זיך אין תנא'ישע מקורות{{הערה|זעט {{מכילתא דרבי ישמעאל|מסכתא=ויהי בשלח|סימן=ז}}; {{ספרי|1=במדבר|4=פח}}; מדרש תנאים דברים כ"ו; {{משנה|אבות|ה|ד}}. זעט [https://mishna.alhatorah.org/Parshan/R._Yaakov_b._Shimshon/Avot/5.4 פירוש רבי יעקב בר שמשון, אבות דארט].}}.

#'''ערוב''' - ווילדע חיות: א געמיש פון ווילדע חיות האבן אטאקירט די מצריים און זייערע בהמות{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ח|טז|כח}}}}. זיי זענען פארשוואונדן געווארן נאכן סוף פון דער מכה, כדי די מצריים זאלן נישט קענען געניסן פון די הויטן פון די חיות. [[רשב"ם]] טייטשט ערוב אלס [[וואלף|וועלף]]{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ח|יז|מפרש=רשב"ם}}}}. [[רבי נחמיה]] אין מדרש ערלקלערט ערוב ווי שווארמען פון אינזעקטן{{הערה|{{רבה|שמות|יא|ג}}}}.

#'''חושך''' - פינסטערניש: א טיפע און געדעכטע פינסטערניש האט באדעקט גאנץ מצרים פאר זעקס טעג{{הערה|שם=יכב|{{תנ"ך|שמות|י|כב|מפרש=רש"י}}}}, אז מען האט גארנישט געקענט זען און זיך נישט רירן. אבער אין גושן, וואו די אידן האבן געוואוינט, איז געווען ליכט. עס ווערט דערמאנט אז די פינצטערניש האט געדינט צו באהאלטן דעם טויט פון די רשעים פון די אידן וואס האבן נישט געוואלט פארלאזן מצרים. דער מדרש דערציילט אז במשך די מכה האבן די אידן באזוכט די הייזער פון די מצריים און אנטדעקט זייערע אוצרות, אינפארמאציע וואס זיי האבן שפּעטער גענוצט ווען ג-ט האט זיי באפוילן צו בעטן די דאזיגע זאכן פארן פארלאזן מצרים{{הערה|{{תנ"ך|שמות|י|כב|מפרש=רש"י}}}}.

#'''בכורות''' - טויט פון די בכורים: אין איין נאכט האט ג-ט גע'הרג'עט אלע בכורים פון מצרים, סיי מענטשן און סיי בהמות, פון פּרעה'ס ערשט-געבוירענעם זון ביז צום בכור פון דעם געפאנגענעם אין טורמע. אבער די אידישע ערשט-געבוירענע זענען אפגעשוינט געווארן{{הערה|{{תנ"ך|שמות|יב|כט}}}}.

די מכות ווערן אויך געשילדערט אין [[תהלים]], אבער בשעת די צען געשעענישן פון די דערציילונג פון ספר שמות זענען דעטאלירט באזונדער, ערשיינען זיי אין תהלים אויסגערעכנט אין אן אנדערע סדר און צאל, און ווערן אין עטליכע פעלער באצייכנט מיט סינאנימען אדער באשטאנדטיילן פון די מכות. אין {{תנ"ך|תהילים|קה|לאנג=יא|אן=ספר}} ווערט אויסגערעכענט צען סארט שטראפן, אבער זיי צייגן בלויז אויף אכט פון די מכות. {{תנ"ך|תהילים|עח|לאנג=יא|אן=ספר}} רעכנט אויס 11 שטראפונגען, אבער זיי זענען בלויז פון זיבן מכות. די אפנויגונג אין תהלים פון ספר שמות ווערט צוגעשריבן צו איר פּאעטישע גאנג.

:{{טערמין|וִיגִיעָם|זייערע פלאנצונגען}} לָ'''אַרְבֶּה'''.

דער תכלית פון די מכות ווערט אריינגעפירט אין {{תנ"ך|שמות|ז|ה}}: "וידעו מצרים כי אני ה' בנטותי את ידי על מצרים…". דאס ווערט איבערגעזאגט אין עטליכע ערטער (ז:יז; ח:ו, יח; ט:יד, טז, כט), און ווייזט אז די מכות זענען אַן ענטפער אויף פרעה'ס טראציגע פראגע אין {{תנ"ך|שמות|ה|ב|אן=ספר}}: "מי ה'…? לא ידעתי את ה' וגם את ישראל לא אשלח." די מכות זענען באשטימט צו מגלה זיין דעם מאכט און איינציגקייט פון ג-ט, און אונטערשיידן זיך פון ביידע – {{קלאר אויס|מאגישע}} כוחות און נאטירליכע קאטאסטראפן. ווען פאר די מצרישע חרטומים געלינגט נישט צו מאכן כינים, איינערקענען זיי: "אצבע אלקים היא" (ח:טו).

די מכות זענען דורכגעפירט נאך א ווארענונג אדער צייכן דורך משה און אהרן, לויט דעם באפעל און אין נאמען פון ה'. דאס אויפזאמלען מכות, זייער צווישנשיידן צווישן די אידן און מצריים (אנגעהויבן פון ח:יח), און דאס וואס די לעצטע פיר מכות זענען פּרעצעדענטלאז אין דער היסטאריע, האבן געברענגט פרעה'ס הויף צו מער און מער אנערקענונג פון ה' (ח:ד, כא, כד; ט:כ, כז–כח; י:ז–ח, טז–יז, כד), וואס האט זיך געענדיגט מיט דער באפרייאונג פון די אידן (יב:לא–לב). ווי קלארגעשטעלט אין ט:יד–טז און י:א–ב, איז דער ציל פון פארלענגערן די מכות נישט בלויז ארויסצולאזן די אידן, נאר צו אוועקשטעלן אן אייביגע וויסנשאפט פון ג-ט'ס רום, מאכט און הערשאפט איבער די נאטור און די נארישקייט פון זיך קעגנשטעלן אים.

|זיי דערנידערן||קרעץ צווינגט זיי צו איזאלירן