אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "מאטערסדארף"

מאטערסדארף (זעט מקור)

רעוויזיע פון 09:17, 19 מערץ 2025

1,595 בייטן צוגעלייגט , פֿאַר 8 חדשים

קיין רעדאגירונג באמערקונג

בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן

46,362

רעדאגירונגען

@@ שורה 1: / שורה 1: @@
 {{דעסקריפציע|שטאָט אין בורגנלאנד, עסטרייך}}
 {{דרעפט}}
-'''מאַטערסדאָרף''', (Mattersdorf; אפיציעלער נאמען זינט 1924: '''מאטערסבורג''' דייטש: Mattersburg; אונגאריש: Nagymárton, נאדימארטאָן), איז א שטאָט אין [[בורגנלאנד]], די מערסט מזרח־דיגע פראווינץ פון [[עסטרייך]]. ביז 1920 איז די שטאָט געווען א טייל פון קעניגרייך פון אונגארן אין דער עסטרייך־אונגאַרישער אימפעריע. אין 1924 איז דער געענדערט געוואָרן צו מאַטערסבורג.
+'''מאַטערסדאָרף''', (Mattersdorf; אפיציעלער נאמען זינט 1924: '''מאטערסבורג''' דייטש: Mattersburg; אונגאריש: Nagymárton, נאדימארטאָן), איז א שטאָט אין [[בורגנלאנד]], די מערסט מזרח'דיגע פראווינץ פון [[עסטרייך]]. ביז 1920 איז די שטאט געווען א טייל פון קעניגרייך פון אונגארן אין דער עסטרייך־אונגארישער אימפעריע.
-די שטאָט איז געווען איינע פון די "שבע קהילות" <!-- און נאָך 1813 – איינע פון די "פינף קהילות" -->.
+די שטאָט איז געווען איינע פון די "שבע קהילות".
 == היסטאָריע ==
@@ שורה 9: / שורה 9: @@
 == די אידישע קהילה ==
-מאטערסדארף איז געווען איינע פון די [[שבע קהילות]] (זיבן געמיינדעס) אין בורגנלאנד, וואס זענען געווען בארימט פאר זייער פרומקייט און די בארימטע רבנים וואס זיי האָבן פּראדוצירט. די שטאט איז טראדיציאנעל געוועזן צעטיילט אין צוויי דיסטריקטן: Izraelita-Nagymarton ("אידישע נאדימארטאָן") און Keresztény Nagymarton ("קריסטליכע נאדימארטאָן"). די אידישע גענגט איז געווען אַן [[אויטאנאמיע|אויטאָנאָמע]] [[פאליטישע געמיינדען|אַדמיניסטראַטיווע איינהייט]] ביז 1902.
+מאטערסדארף איז געווען איינע פון די [[שבע קהילות]] אין בורגנלאנד, וואס זענען געווען בארימט פאר זייער פרומקייט און די בארימטע רבנים וואס זיי האָבן פּראדוצירט. די שטאט איז טראדיציאנעל געווען צעטיילט אין צוויי דיסטריקטן: Izraelita-Nagymarton ("אידישע נאדימארטאָן") און Keresztény Nagymarton ("קריסטליכע נאדימארטאָן"). די אידישע גענגט איז געווען אַן [[אויטאנאמיע|אויטאָנאָמע]] [[פאליטישע געמיינדען|אַדמיניסטראַטיווע איינהייט]] ביז 1902.
-אידן זענען געגלייבט זיך צו האבן באזעצט אין מאטערסדארף שוין בערך אין יאר 800 אדער 1222. א פּלאטע אויף דער שיל-וואנט זאל האבן געוויזן אז זי איז געבויט געווארן אין 1354. אין יעדן פאַל, אידן האָבן שוין געוואוינט דארט איידער די טערקן האבן איבערגענומען די געגנט אין 1526, ווען מאטערסדארף האט אריינגענומען פילע פליטים פון [[שאפראן|שאָפּראָן]]. אין 1569 האבן געוואוינט דארט 67 אידן אין 11 הייזער.
+אידן זענען געגלייבט זיך צו האבן באזעצט אין מאטערסדארף שוין בערך אין יאר 800 (ד'תק"ס) אדער 1222 (ד'תתקפ"ב). א פּלאטע אויף דער שיל-וואנט זאל האבן געוויזן אז זי איז געבויט געווארן אין 1354 (ה'קי"ד). לויט א טראדיציע, האבן זעקס ברידער מיטן נאמען שישא, וועלכע זענען אנטלאפן פון שפאניע אין דעם 14טן אדער 15טן יארהונדערט, געפונען א נייעם היים אין אונגארן און האבן אנגעהויבן די אידישע קהילה פון מאטערסדארף. אלנפאלס, אידן האבן שוין געוואוינט דארט איידער די טערקן האבן איבערגענומען די געגנט אין 1526 (רפ"ו), ווען מאטערסדארף האט אריינגענומען פילע פליטים פון [[שאפראן|שאָפּראָן]]. אין שכ"ט האבן געוואוינט דארט 67 אידן אין 11 הייזער.
-נאָך 1622 איז די קהילה געקומען אונטער דער שוץ פון דער עסטערהאַזי-פאמיליע. אין 1694 האבן די עסטערהאַזיס געגעבן די שבע קהילות באשיצונגס-בריוו, וואס איז געווארן באנייט פיר מאל, און אין 1800 איז עס פונדאסניי פארפאסט געווארן. באלד נאך וואס [[לעאפאלד דער ערשטער|לעאָפּאָלד דער ערשטער]] האט פארטריבן די אידן פון [[וויען]] אין 1670, האבן די אידן אין 1671 געמוזט פארלאזן אויך מאטערסדארף. אין 1678 האָט מען זיי ערלויבט צוריקצוקומען, אבער זיי האבן געמוזט ווידער אפּקויפן זייערע פארמעגנס. די קהילה איז מערערע מאל אויסגעפּלינדערט געווארן דורך די טערקן.
+די שטאט איז געווען אויפן וועג פון דער טערקישער אינוואזיע פון וויען און איז עטליכע מאל אויסגעפּלינדערט געווארן דורך די טערקן צווישן 1544 און 1671.
+אין 1622 (שפ"ב) איז די קהילה געקומען אונטער דער שוץ פון דער עסטערהאַזי פאמיליע, אונגארישע אדעל וואס זענען געווען געטריי צום עסטרייכישן האפסבורג מלוכה.
+באלד נאך וואס [[לעאפאלד דער ערשטער|לעאָפּאָלד דער ערשטער]] האט פארטריבן די אידן פון [[וויען]] אין 1670 (ת"ל), האבן די אידן אין 1671 געמוזט פארלאזן אויך מאטערסדארף. אין 1675/8 האט מען זיי ערלויבט צוריקצוקומען, אבער זיי האבן געמוזט צוריקקויפן זייערע פארמעגנס.
+ אין 1694 (תנ"ד) האט פּאול עסטערהאַזי ארויסגעגעבן פאר די שבע קהילות א באשיצונגס-בריוו, וואס איז געווארן באנייט פיר מאל, און אין 1800 (תק"ס) איז עס פונדאסניי פארפאסט געווארן.
 אין 1744 האָבן דארט געוואוינט בערך 352 אידן אין 30 הייזער; אין 1770 זענען געווען רעגיסטרירט 179 אידישע משפחות; אין 1785 זענען געווען בערך 767 מענטשן אין 43 הייזער; אין 1818 האט מען געגעבן רשות צו בויען נאָך 12 הייזער. די אידן האבן געדארפט צאלן צינזן צו די שטעט שאפּראן און ווינער ניישטאַדט פארן רעכט צו האנדלען אין זייערע גרעניצן.
-אין 1848 האָבן געוואוינט אין דער שטאט 1,500 אידן (א דריטל פון דער גאנצער באפעלקערונג). פון אנהייב פונעם 20סטן יאָרהונדערט איז די צאל אידן געשרינקען צוליב עמיגראציע צו גרעסערע שטעט; אין 1902 זענען זיי געפאלן צו 752, און ביי די צייט פונעם אַנשלוס פון עסטרייך דורך דייטשלאנד (1938) צו 511.
+אין תק"ד האבן געוואוינט אין דער שטאט 1,500 אידן (א דריטל פון דער גאנצער באפעלקערונג).
+אום י"ח אדר ב' תקס"ב האט א פייער פארניכטעט דעם אידישן פערטל אין מאטערסדארף, און פיל מענטשן פארלוירן זייערע הייזער, און טייל פון זייער פארמעגן. מענטשן פון די דערנעבנד שטעט האבן געשיקט נדבות צו שטיצן זייערע ברידער אין מאטערסדארף. דער רב פון מאַטערסדארף אין יענער צייט, דער חתם סופר, האט אין א תשובה פרובירט אויסצורעכענען א גלייכן וועג צו צעטיילן די נדבות צווישן די מענטשן{{הערה|[[שית:Responsa_Chatam_Sofer%2C_Yoreh_De'ah.239|שו"ת חתם סופר, חלק ב' יורה דעה, סי' רכב]]}}.
+א [[כאלערע|כאָלערע]] עפּידעמיע אין 1830–1832 האט אויך געהאט א שווערן אפעקט אויף דער אידישער קהילה, וואס האט געפירט צו א רעדוקציע אין דער צאל איינוואוינער.
+פון אנהייב פונעם 20סטן יאָרהונדערט איז די צאל אידן געשרינקען צוליב עמיגראציע צו גרעסערע שטעט; אין 1902 זענען זיי געפאלן צו 752, און ביי די צייט פונעם אַנשלוס פון עסטרייך דורך דייטשלאנד (1938) צו 511.
 די הונדערטער-יאריגע אויטאנאמיע האט געשאפן א שטארקע קהל'ישע רעגירונג, וואס האט רעגולירט נישט נאר רעליגיעזע ענינים, נאר אויך עקאנאמישע און געזעלשאפטליכע ענינים. צווישן די בארימטערבנים וואס האָבן געדינט אין דער קהילה זענען געווען [[רבי גרשון חיות|רבי גרשון ב"ר אברהם חיות]], [[רבי ירמיה מאטערסדארף]], [[רבי יששכר בער בלאך|רבי יששכר בער ב"ר שמשון בלאך]], [[רבי משה סופר]] (חתם סופר) און [[רבי שמעון סופר]]. די מאטערסדארפער ישיבה איז געווען בארימט און געצויגן תלמידים פון גאנץ אייראפּע.