בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,360
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
|||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|סארט פּיוטים-סעריע}} | |||
[[טעקע:מחזור קרובות היידנהיים.jpg|קליין|שער-בלאט פון א "ספר קרובות" ארויסגעגעבן דורך [[רבי וואלף היידנהיים]], מיט א פּאָרטרעט פון [[רבי אלעזר הקליר]]]] | |||
'''קרובות''' (אדער '''קרובץ'''{{הערה|זעט פרי מגדים, משבצות זהב נג י; מעדני יום טוב; התשבי ערך קרובץ; מור וקציעה קעב; אז קרובץ איז פארגרייזט פון קרובות}}) זענען [[פיוטים]] וואס ווערן געזאגט בעת [[חזרת הש"ץ]]. צומאל ווערן זיי אויך אנגערופן מיט'ן נאמען '''[[יוצרות]]''' א טיטל וואס איז אריגינעל געווען באשטימט פאר די פיוטים פון ברכת קריאת שמע. אין געוויסע ספרים קענען אויך אנדערע פיוטים ווערן באצייכנט מיט'ן טיטל 'קרובץ'. | '''קרובות''' (אדער '''קרובץ'''{{הערה|זעט פרי מגדים, משבצות זהב נג י; מעדני יום טוב; התשבי ערך קרובץ; מור וקציעה קעב; אז קרובץ איז פארגרייזט פון קרובות}}) זענען [[פיוטים]] וואס ווערן געזאגט בעת [[חזרת הש"ץ]]. צומאל ווערן זיי אויך אנגערופן מיט'ן נאמען '''[[יוצרות]]''' א טיטל וואס איז אריגינעל געווען באשטימט פאר די פיוטים פון ברכת קריאת שמע. אין געוויסע ספרים קענען אויך אנדערע פיוטים ווערן באצייכנט מיט'ן טיטל 'קרובץ'. | ||
| שורה 6: | שורה 8: | ||
די אנטוויקלונג פון די קרובות סעריעס און די אומשטענדן וואס האבן צוגעברענגט דערצו גייען צוריק צום תקופה פון די ערשטע דור פייטנים, וואס איז נישט פארהאן ביז היינט צופיל אינפארמאציע דערוועגן. ס'איז פארהאן א דעה אז דאס האט זיך אנגעהויבן צוליב א גזירה וואס האט פארבאטן דאס לערנען [[תלמוד]], דעריבער האט דער שליח ציבור ביים דאווענען אריינגעריקט הלכות און מדרשים{{הערה|'''פרקוי בן באבוי''' אין נאמען פון זיין רבי'ן [[רב יהודאי גאון]], גנזי שכטר ח"ב זייט 551-552; העתים קעב-קעג; מקור חיים סימן סח}}. רש"י שרייבט אז משה רבינו האט מתקן צו לערנען די הלכות פון יעדן יום טוב בעפאר יום טוב, און שפעטער ווען די הערצער זענען געווארן שוואכער האט מען דאס אריינגערוקט אינעם דאווענען. די ערשטע קרובות וואס מען זאגט ביז היינט זענען די פון [[רבי אלעזר הקליר]], אויף וועם טייל ראשונים שרייבן אז ער איז געווען פון די תנאים. אנדערע שיטות זענען אז ער איז געווען בזמן פון די [[רבנן סבוראי]] אדער אנהייב פון די [[גאונים]]. אין די [[קאהירער גניזה|גניזה פון קאהיר]] האט מען געטראפן פילע קרובה-סעריעס פון [[יניי]] און דער קליר וואס זענען נישט באקאנט געווען ביז דאן. [[רבינו גרשום מאור הגולה]] שרייבט אז יניי האט מחבר געווען קרובות אויף יעדן פון די סדרות פון קריאת התורה, לויט דעם דריי-יעריגן מחזור וואס איז געווען איינגעפירט אין ארץ ישראל, איבערבלייבענישן דערפון האט מען געפונען אין גניזה. קליר'ס קרובות זענען בעיקר אויף ספעציעלע שבתים און ימים טובים, אריינגערעכנט חנוכה, פורים, און פאר א חתן. | די אנטוויקלונג פון די קרובות סעריעס און די אומשטענדן וואס האבן צוגעברענגט דערצו גייען צוריק צום תקופה פון די ערשטע דור פייטנים, וואס איז נישט פארהאן ביז היינט צופיל אינפארמאציע דערוועגן. ס'איז פארהאן א דעה אז דאס האט זיך אנגעהויבן צוליב א גזירה וואס האט פארבאטן דאס לערנען [[תלמוד]], דעריבער האט דער שליח ציבור ביים דאווענען אריינגעריקט הלכות און מדרשים{{הערה|'''פרקוי בן באבוי''' אין נאמען פון זיין רבי'ן [[רב יהודאי גאון]], גנזי שכטר ח"ב זייט 551-552; העתים קעב-קעג; מקור חיים סימן סח}}. רש"י שרייבט אז משה רבינו האט מתקן צו לערנען די הלכות פון יעדן יום טוב בעפאר יום טוב, און שפעטער ווען די הערצער זענען געווארן שוואכער האט מען דאס אריינגערוקט אינעם דאווענען. די ערשטע קרובות וואס מען זאגט ביז היינט זענען די פון [[רבי אלעזר הקליר]], אויף וועם טייל ראשונים שרייבן אז ער איז געווען פון די תנאים. אנדערע שיטות זענען אז ער איז געווען בזמן פון די [[רבנן סבוראי]] אדער אנהייב פון די [[גאונים]]. אין די [[קאהירער גניזה|גניזה פון קאהיר]] האט מען געטראפן פילע קרובה-סעריעס פון [[יניי]] און דער קליר וואס זענען נישט באקאנט געווען ביז דאן. [[רבינו גרשום מאור הגולה]] שרייבט אז יניי האט מחבר געווען קרובות אויף יעדן פון די סדרות פון קריאת התורה, לויט דעם דריי-יעריגן מחזור וואס איז געווען איינגעפירט אין ארץ ישראל, איבערבלייבענישן דערפון האט מען געפונען אין גניזה. קליר'ס קרובות זענען בעיקר אויף ספעציעלע שבתים און ימים טובים, אריינגערעכנט חנוכה, פורים, און פאר א חתן. | ||
דער נאמען קרובות שטאמט ווארשיינליך אויפ'ן נאמען פונעם [[שליח ציבור]], וואס מ'האט גערופן אין ארץ ישראל שפראך "'''קרוב'''"{{הערה|{{ירושלמי|ברכות|א|ה}}; {{רבה|ויקרא|יט}}; זעט אויך כל בו, סימן יא}}, ווייל ער איז ווי א כהן וואס האט מקריב געווען קרבנות{{הערה|אבודרהם נאך 'אין כאלוקינו'; פרי מגדים, משבצות זהב נג י}}{{הערה|זעט {{ירושלמי|ברכות|ד|ד}}: "''זה שעובר לפני התיבה אין אומר לו בוא והתפלל, אלא '''בוא וקרב''', עשה קרבנינו, עשה צרכינו, עשה מלחמותינו, פייס בעדינו''"}}. אן אנדער טעם איז וויבאלד מען דערנענטערט זיך צו השי"ת דורך אים לויבן{{הערה|מעדני יום טוב, ברכות ה, כא}}, אדער פון לשון "קרב" - אינעווייניג, ווייל דאס ווערט אריינגעשטעלט אינערהאלב דעם נוסח התפילה{{הערה|אבודרהם; זעט אליה רבה נג, כג}}. די בעלי ה[[תוספות]]{{הערה|תוספות חגיגה יג. ד"ה ורגלי; רא"ש ברכות פ"ה סימן כא}} און נאך זיי דער [[טור]]{{הערה|סימן סח}} באצייכענען דאס אלס "'''קרובץ'''" און אזוי געפינט מען אויך די ספרים פון מנהגי אשכנז, וואס געבן אן דערויף אז דאס איז ראשי תיבות ''"קול רנה וישועה באהלי צדיקים"''{{הערה| | דער נאמען קרובות שטאמט ווארשיינליך אויפ'ן נאמען פונעם [[שליח ציבור]], וואס מ'האט גערופן אין ארץ ישראל שפראך "'''קרוב'''"{{הערה|{{ירושלמי|ברכות|א|ה}}; {{רבה|ויקרא|יט}}; זעט אויך כל בו, סימן יא}}, ווייל ער איז ווי א כהן וואס האט מקריב געווען קרבנות{{הערה|אבודרהם נאך 'אין כאלוקינו'; פרי מגדים, משבצות זהב נג י}}{{הערה|זעט {{ירושלמי|ברכות|ד|ד}}: "''זה שעובר לפני התיבה אין אומר לו בוא והתפלל, אלא '''בוא וקרב''', עשה קרבנינו, עשה צרכינו, עשה מלחמותינו, פייס בעדינו''"}}. אן אנדער טעם איז וויבאלד מען דערנענטערט זיך צו השי"ת דורך אים לויבן{{הערה|מעדני יום טוב, ברכות ה, כא}}, אדער פון לשון "קרב" - אינעווייניג, ווייל דאס ווערט אריינגעשטעלט אינערהאלב דעם נוסח התפילה{{הערה|אבודרהם; זעט אליה רבה נג, כג}}. די בעלי ה[[תוספות]]{{הערה|תוספות חגיגה יג. ד"ה ורגלי; רא"ש ברכות פ"ה סימן כא}} און נאך זיי דער [[טור]]{{הערה|סימן סח}} באצייכענען דאס אלס "'''קרובץ'''" און אזוי געפינט מען אויך די ספרים פון מנהגי אשכנז, וואס געבן אן דערויף אז דאס איז ראשי תיבות ''"קול רנה וישועה באהלי צדיקים"''{{הערה|{{תהלים|קיח|טו}}}}{{הערה|ספר המנהגים קלויזנער, טו ח; און דאס זעלבע אין קב הישר סימן פו; און אין בית יוסף סימן סח}}. | ||
די ערשטע קרובות סעריע זענען פארפאסט געווארן אין ארץ ישראל, ווי עס שטארט ארויס פון די נוסח התפילה און די מנהגים. און זענען געווען געאייגנט צו זאגן דורכ'ן בעל תפילה, אלס ערזאץ, און שפעטער אלס צוגאב, צום אלגעמיינעם נוסח פון די הויכע שמונה עשרה. דער בעל תפילה האט געהאט די געלעגנהייט צו אויסוועלן זיין אייגענעם נוסח התפילה. ווי עס איז משמע פון די ראשונים האט אין זייער צייט בלויז דער בעל תפילה געזאגט די פיוטים און דער ציבור האט צוגעהערט{{הערה|ספר חחכמוני; זכר יהוסף אורח חיים יט}}, שפעטער מיטן פארשפרייטונג פון געדרוקטע מחזורים איז געווארן איינגעפירט אז דער ציבור זאגט דאס פאר זיך, און דער בעל תפילה לאזט עס אויס מיט א נוסח{{הערה|מקור חיים; זעט אויך מהרי"ל}}. | די ערשטע קרובות סעריע זענען פארפאסט געווארן אין ארץ ישראל, ווי עס שטארט ארויס פון די נוסח התפילה און די מנהגים. און זענען געווען געאייגנט צו זאגן דורכ'ן בעל תפילה, אלס ערזאץ, און שפעטער אלס צוגאב, צום אלגעמיינעם נוסח פון די הויכע שמונה עשרה. דער בעל תפילה האט געהאט די געלעגנהייט צו אויסוועלן זיין אייגענעם נוסח התפילה. ווי עס איז משמע פון די ראשונים האט אין זייער צייט בלויז דער בעל תפילה געזאגט די פיוטים און דער ציבור האט צוגעהערט{{הערה|ספר חחכמוני; זכר יהוסף אורח חיים יט}}, שפעטער מיטן פארשפרייטונג פון געדרוקטע מחזורים איז געווארן איינגעפירט אז דער ציבור זאגט דאס פאר זיך, און דער בעל תפילה לאזט עס אויס מיט א נוסח{{הערה|מקור חיים; זעט אויך מהרי"ל}}. | ||
==סארטן קרובות== | ==סארטן קרובות== | ||
צווישן די קרובות-סעריעס זענען פארהאן בעיקר צוויי סארטן. פיוטים באשטימט פאר די ערשטע דריי ברכות פון די חזרת הש"ץ אין וועלכע מ'האט געזאגט [[קדושה]], ד.ה. די הויכע שמונה עשרה פון שחרית | צווישן די קרובות-סעריעס זענען פארהאן בעיקר צוויי סארטן. פיוטים באשטימט פאר די ערשטע דריי ברכות פון די חזרת הש"ץ אין וועלכע מ'האט געזאגט [[קדושה]], ד.ה. די הויכע שמונה עשרה פון שחרית אום שבת און יום טוב, באזירט אויפ'ן מנהג אין ארץ ישראל צו זאגן קדושה בלויז דאן{{הערה|געברענגט אין תוספות {{בבלי|סנהדרין|לז|ב}} ד"ה מכנף, אין נאמען פון תשובת הגאונים}} באצייכנט אלס '''קדושתא'''. ווידעראום א סעריע פון קורצע פיוטים צו זאגן ביי יעדן ברכה - א שטייגער ווי די מוסף פאר שבת שקלים און החודש, אדער די קרובץ לפורים, דאס ווערט גערופן לויט וויפיל ברכות עס איז דא אין שמו"ע; '''שבעתא''' אדער '''שמונה עשרה'''. אויך זענען פארהאן סליחות און קינות סעריעס וואס זענען געווען אויך א טייל פון א קרובות סעריע אויפ'ן גאנצן שמונה-עשרה, און בלויז ביי די ברכות פון סלח לנו אדער בונה ירושלים האט זיך עס פארצויגן צו א לענגערע סעריע פון צענדליגער פיוטים. | ||
===קדושתא=== | ===קדושתא=== | ||
די קדושתא סעריע איז א פארצווייגטע און לענגערע סעריע, וואס איז באזירט אויף אן איינהייטליכע נושא וואס נעמט ארום דעם גאנצן סעריע. עס הייבט זיך אן מיט | די קדושתא סעריע איז א פארצווייגטע און לענגערע סעריע, וואס איז באזירט אויף אן איינהייטליכע נושא וואס נעמט ארום דעם גאנצן סעריע. עס הייבט זיך אן מיט איין פיוט פאר ביידע פון די ערשטע צוויי ברכות, דערנאך מערערע פיוטים, וועלכע פלעגן זיך אריינציען ביז דורכאויס די פסוקים פון קדושה. דאס מערסט באקאנטע קדושתאות זענען די פון קליר וואס זענען פארבליבן אינעם אשכנז'ישן סידור, ביי שחרית פון די ימים טובים, ימים נוראים און ארבע פרשיות. ביי די יום טוב שני של גליות וואס איז נישטא פון קליר האט [[רבי שמעון הגדול]] פון [[מאגענצא]] פארפאסט קדושתאות אויפ'ן זעלבן שטייגער. אויף [[שבת הגדול]] איז דא א קדושתא פון [[רבי יוסף טוב עלם]]. | ||
אין די כתבי יד פון די קרובות טרעפט מען אז זיי האבן אויסגעפירט מיט פסוקים, ווי עס שיינט איז דאס דעמאלטס געווען דער ערשיינונג ביי שלוחי ציבור, א מנהג וואס ווערט דערמאנט און אויסגעשלאסן אין ירושלמי. אין די מחזורים זענען די פסוקים על פי רוב אויסגעלאזט געווארן, ווי אויך איז צוגעלייגט געווארן נאך א בית אדער צוויי דורך א שפעטערדיגער מחבר, צו ערגענצן דעם פיוט און אים משלב זיין מיט די אויספיר פון דער ברכה. | אין די כתבי יד פון די קרובות טרעפט מען אז זיי האבן אויסגעפירט מיט פסוקים, ווי עס שיינט איז דאס דעמאלטס געווען דער ערשיינונג ביי שלוחי ציבור, א מנהג וואס ווערט דערמאנט און אויסגעשלאסן אין ירושלמי. אין די מחזורים זענען די פסוקים על פי רוב אויסגעלאזט געווארן, ווי אויך איז צוגעלייגט געווארן נאך א בית אדער צוויי דורך א שפעטערדיגער מחבר, צו ערגענצן דעם פיוט און אים משלב זיין מיט די אויספיר פון דער ברכה. | ||
| שורה 24: | שורה 26: | ||
:::<li>'''מגן''' - געזאגט ביי די ערשטע ברכה פון 'מגן אברהם'.</li> | :::<li>'''מגן''' - געזאגט ביי די ערשטע ברכה פון 'מגן אברהם'.</li> | ||
:::<li>'''מחיה''' - געזאגט ביי די צווייטע ברכה פון 'מחיה המתים'.</li> | :::<li>'''מחיה''' - געזאגט ביי די צווייטע ברכה פון 'מחיה המתים'.</li> | ||
:::<li>'''משלש''' - דער ערשטער פיוט פון דער דריטער ברכה פון 'הא-ל הקדוש'. | :::<li>'''משלש''' - דער ערשטער פיוט פון דער דריטער ברכה פון 'הא-ל הקדוש'. | ||
::: | :::דער אויספיר פון דעם '''משלש''' פיוט איז אלעמאל מיט'ן פסוק "ימלוך ה' לעולם…"{{הערה|{{תהלים|קמו|י}}}}, אדער "ואתה קדוש יושב תהילות ישראל"{{הערה|{{תהלים|כב|ד}}}}. שפעטער איז געווארן איינגעפירט צו זאגן אלעמאל ביידע פסוקים. און צוגעלייגט די ווערטער "א-ל נא" וואס איז געווען דער אנהייב פונעם נאכפאלגנדן פיוט.</li> | ||
דאס האט אריינגעפירט צום לענגערן סעריע וואס האט געדינט אלס אריינפיר צו דאס זאגן 'קדושה': | דאס האט אריינגעפירט צום לענגערן סעריע וואס האט געדינט אלס אריינפיר צו דאס זאגן 'קדושה': | ||
:::<li> דער פיוט נאכ'ן משלש איז פון אן אנדער סארט ווי געווענליך, דאס געבוי איז צעשטרויבלט, מיט אומפינקטליכע שורות, און אלע ווערטער פונעם גאנצן פיוט זענען אויפ'ן זעלבן גראם. דער פיוט ענדיגט זיך מיט די ווערטער "קדוש", "נורא וקדוש" אדער "נורא ומרום וקדוש", וואס איז דורכאויס די דורות באשטימט געווארן אויף "חי וקים נורא ומרום וקדוש". אין די קדושתאות פון ימים נוראים פעלט דער פערטער פיוט{{הערה| | :::<li> דער פיוט נאכ'ן משלש איז פון אן אנדער סארט ווי געווענליך, דאס געבוי איז צעשטרויבלט, מיט אומפינקטליכע שורות, און אלע ווערטער פונעם גאנצן פיוט זענען אויפ'ן זעלבן גראם. דער פיוט ענדיגט זיך מיט די ווערטער "קדוש", "נורא וקדוש" אדער "נורא ומרום וקדוש", וואס איז דורכאויס די דורות באשטימט געווארן אויף "חי וקים נורא ומרום וקדוש". אין די קדושתאות פון ימים נוראים פעלט דער פערטער פיוט{{הערה|זעט רוקח, הל' ראש השנה, סימן ר, און נאך}}, לויט געוויסע מנהגים זאגט מען אנשטאט דעם דער פיוט "אתה הוא אלקינו".</li> | ||
:::<li> דער פיפטער פיוט, קען זיין פארשידנארטיג, יניי פלעגט אריינשטעלן אן '''עשיריה''', א פיוט וואס דער אקראסטיך לויפט פון אות א' ביז י'{{הערה| | :::<li> דער פיפטער פיוט, קען זיין פארשידנארטיג, יניי פלעגט אריינשטעלן אן '''עשיריה''', א פיוט וואס דער אקראסטיך לויפט פון אות א' ביז י'{{הערה|זעט עזרא פליישר, שירת הקודש העברית בימי הביניים, ירושלים 1975, זייט 146}}. ווידעראום רבי אלעזר הקליר פלעגט געווענליך לייגן א '''קיקלר''' געבוי, בתים פון דריי סטראפעס איטליכער, און נאך יעדע דריי בתים קומט א פזמון, אדער א '''רהיט'''. אלס אויספיר צו דעם פיוט זאגט מען דעם פארצייטישן תפילה פון "א-ל נא לעולם תוערץ".</li> | ||
:::<li> דינט אלס אריינפיר צום סילוק, און פלעגט ביי רוב פארצייטישע פיוטים זיין מיט א צאמגענומענער און מסודר'דיגער פיוט. ביים קליר איז דאס על פי רוב געווען מיט א '''פזמון''', בתים פון דריי שורות, און דערנאך א פזמון וואס פירט אויס מיט'ן ווארט "קדוש" (דאס איז בעצם די שטיקלעך וואס ווערט היינט געזאגט "חזן וקהל" בעפאר דעם פיוט, וויבאלד מיט די | :::<li> דינט אלס אריינפיר צום סילוק, און פלעגט ביי רוב פארצייטישע פיוטים זיין מיט א צאמגענומענער און מסודר'דיגער פיוט. ביים קליר איז דאס על פי רוב געווען מיט א '''פזמון''', בתים פון דריי שורות, און דערנאך א פזמון וואס פירט אויס מיט'ן ווארט "קדוש" (דאס איז בעצם די שטיקלעך וואס ווערט היינט געזאגט "חזן וקהל" בעפאר דעם פיוט, וויבאלד מיט די צייט האט מען אויפגעהערט צו זאגן דעם פזמון אינצווישן די בתים, און מען זאגט עס נאר אנהייב און סוף){{הערה|תלמידי רש"י; זעט אויך תוספות ראש השנה ג. ד"ה וישמע וואס רופט דאס אן א "פזמון לפרשת זכור"}}, אדער אן '''עסתריוטא''' - בתים פון צוויי שורות גראמען, און דערנאך א דריטער גראם וואס ענדיגט זיך מיט "קדוש".</li> | ||
:::<li> '''רהיט''' - אן אריינפיר צו קדושה, און רעדט געווענליך איבער די מעלה פון די מלאכים און די גרויסקייט פון די אידן איבער זיי. זיי הייבן זיך מיטן ווארט "ובכן". אפטמאל ווערט דער רהיט זיך אנהייבן מיט א פסוק (צום ביישפיל; "ובכן ויהי בשלם סוכו") און דער פייטן וועט דרש'ענען דעם גאנצן פסוק אין די רייע. אין געוויסע קדושתאות זענען די רהיטים אויסגעלאזט געווארן מיט די יארן, אבער אין די [[קאיר גניזה]] זעט מען אז זיי האבן עקזיסטירט.</li> | :::<li> '''רהיט''' - אן אריינפיר צו קדושה, און רעדט געווענליך איבער די מעלה פון די מלאכים און די גרויסקייט פון די אידן איבער זיי. זיי הייבן זיך מיטן ווארט "ובכן". אפטמאל ווערט דער רהיט זיך אנהייבן מיט א פסוק (צום ביישפיל; "ובכן ויהי בשלם סוכו") און דער פייטן וועט דרש'ענען דעם גאנצן פסוק אין די רייע. אין געוויסע קדושתאות זענען די רהיטים אויסגעלאזט געווארן מיט די יארן, אבער אין די [[קאיר גניזה]] זעט מען אז זיי האבן עקזיסטירט.</li> | ||
:::<li>'''סילוק''' - דער אויספיר | :::<li>'''סילוק''' - דער אויספיר פירט אריין צו די פסוקים פון "קדושה", ביי קליר און זיינע נאכפאלגער איז דאס דער לענגסטער פיוט פון אלע, און איז בכלל נישט געבויט מיט קיין ריטם פון א ליד. דער סילוק פלעגט דינען אלס אריינפיר צו די פסוקים פון "קדוש" און ברוך", אנשטאט די באשטימטע נוסח פון "כתר יתנו לך" אדער "נעריצך". דער חזן האט געזאגט דעם אריינפיר, און דער גאנצער קהל האט געענפערט צו אים מיט די פסוקים פון "קדוש" "ברוך" און ימלוך".</li> | ||
:::<li>'''פיוטי קדושה''' - די קדושתא האט זיך אריגינעל אריינגעצויגן אויך צווישן די פסוקים זעלבסט, אלס אלטערנאטיוו צום פארזאג פונעם חזן אויף די פסוקים פון קדושה ("אז בקול רעש גדול" אדער "כבודו מלא עולם). אין די מאנוסקריפטן פון דער גניזה ווערן זיי אנגערופן '''אופנים'''. דער טייל פון די פיוטים זענען אבער מיט די צייט כמעט אינגאנצן פארגעסן געווארן, סיידן אין די קדושתאות פון ימים נוראים וואו עס איז פארבליבן דער פיוט "וחיות בוערות כגחלי אש".</li> | :::<li>'''פיוטי קדושה''' - די קדושתא האט זיך אריגינעל אריינגעצויגן אויך צווישן די פסוקים זעלבסט, אלס אלטערנאטיוו צום פארזאג פונעם חזן אויף די פסוקים פון קדושה ("אז בקול רעש גדול" אדער "כבודו מלא עולם"). אין די מאנוסקריפטן פון דער גניזה ווערן זיי אנגערופן '''אופנים'''. דער טייל פון די פיוטים זענען אבער מיט די צייט כמעט אינגאנצן פארגעסן געווארן, סיידן אין די קדושתאות פון ימים נוראים וואו עס איז פארבליבן דער פיוט "וחיות בוערות כגחלי אש".</li> | ||
</ol> | </ol> | ||
===שבעתא=== | ===שבעתא=== | ||
דער צווייטער סארט איז די וואס לויפן אויף אלע ברכות פון שמונה עשרה אייניג, די שבעתא איז א סעריע קורצע פיוטים אויף יעדן פון די זיבן ברכות פון די שבת'דיגע און יום-טוב'דיגע דאווענען, וואס מען | דער צווייטער סארט איז די וואס לויפן אויף אלע ברכות פון שמונה עשרה אייניג, די שבעתא איז א סעריע קורצע פיוטים אויף יעדן פון די זיבן ברכות פון די שבת'דיגע און יום-טוב'דיגע דאווענען, וואס מען האט נישט געזאגט קיין קדושה דערביי. צומאל האט זיך עס אויך געקענט פארברייטערן מיט לענגערע פיוטים ביי טייל ברכות. דערפון איז פארבליבן פארשפרייט די מוספים פאר פרשת שקלים און פרשת החודש. אפט מאל דינט א פסוק אלס דער ערשטער ווארט פון יעדן פיוט אין א רייע, יעדעס ווארט אויף אן אנדער ברכה (א שטייגער ווי דער פסוק "ויאהב המלך את אסתר" ביי די קרובץ לפורים). אויך האט דאס געקענט פארמאגן אן ענליכן אויספיר ביי יעדן פון די ברכות מיט צופאסונגען צום ענין פון דעם ברכה. | ||
לויט טייל פארשער איז דער תפילה פון | לויט טייל פארשער איז דער תפילה פון "ישמח משה במתנת חלקו" - וואס עפנט דעם צענטראלן טייל פון די שבת'דיגע שמונה-עשרה ביי שחרית - א טייל פון א "שבעתא" וואס איז אויסגעשטעלט לויט די סדר פון אלף-בית, און פארמאגט די אותיות יוד, כף און למד, נאך וואס די שטיקל פאר יעדן ברכה באשטייט פון דריי אותיות{{ביאור|די גירסא לויט זיי איז: '''''י'''שמח משה במתנת חלקו כי עבד נאמן קראת לו / '''כ'''ליל תפארת בראשו נתת לו בעמדו לפניך על הר סיני / '''ל'''וחות אבנים הוריד בידו וכתוב בהן שמירת שבת''}}{{הערה|מנחם זולאי; זעט {{לינק|אדרעס=https://www.nli.org.il/he/discover/music/jewish-music/piyut/articles/in-depth-look/piyut/what-is-yismach-moshe|שרייבער=איתי מרינברג|קעפל=ישמח משה – ברכה או פיוט?|זייטל=אתר הפיוט והתפילה}}}}. | ||
===שמונה עשרה=== | ===שמונה עשרה=== | ||
עס איז אויך דא א קרובה וואס לויפט איינגעטיילט אויף די אכצן ברכות פון א וואכנדיגע שמונה עשרה. דער תוספות רי"ד דערמאנט איבער די קרובות וואס זענען פארפאסט געווארן אויף די ח"י ברכות, אויף פורים, הושענא רבא, י"ז בתמוז, און עשרה בטבת; אז עס האט איינגעשלאסן די ברכה פון "צמיחת דוד" אינערהאלב "בונה ירושלים", ווי דער נוסח פון ארץ ישראל. נאך א דערמאנונג צום ארץ ישראל'דיגן נוסח איז דער אויספיר פון עבודה, וואס ענדיגט זיך "לעבדו ביראה" דאס פארט זיך מיט'ן "שאותך לבדך ביראה נעבוד", אנדערש ווי דער מנהג בבל צו זאגן "המחזיר שכינתו לציון". | |||
אויך ביי דעם איז דאס צאמגעפלאכטן | אויך ביי דעם איז דאס צאמגעפלאכטן געווארן מיט איין פסוק וואס נעמט ארום אלע פיוטים פונעם גאנצן סעריע. פון די סארט איז פארשפרייט דער קרובץ לפורים פון רבי אלעזר הקליר. | ||
===קדושת י"ח=== | ===קדושת י"ח=== | ||
איז געווען געווידמעט פאר די תפילת שמונה-עשרה אין ספעציעלע טעג פון יאר וואס מען האט יא געזאגט דערביי "קדושה", א שטייגער ווי [[חנוכה]]{{הערה|זעט מסכת סופרים | "קדושת י"ח" איז געווען געווידמעט פאר די תפילת שמונה-עשרה אין ספעציעלע טעג פון יאר וואס מען האט יא געזאגט דערביי "קדושה", א שטייגער ווי [[חנוכה]]{{הערה|זעט {{מסכת קטנה|סופרים|כ|ז}}}}, [[חול המועד]] און [[ראש חודש]]. דער ערשטער טייל פונעם געבוי פון די קדושתות י"ח זענען ענליך צו די פון די "קדושתא" נאר אויף א קורצערן פארמאט, און פון דארט און ווייטער איז דאס געבוי פונקט ווי אין די "שבעתא". | ||
===סליחות און קינות === | ===סליחות און קינות === | ||
| שורה 74: | שורה 76: | ||
{{ביאורים}} | {{ביאורים}} | ||
{{רעפערענצן}} | {{רעפערענצן}} | ||
[[he:קרובה]] | [[he:קרובה]] | ||