בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| (2 צווישנדיגע ווערסיעס פונעם זעלבן באַניצער נישט געוויזן) | |||
| שורה 44: | שורה 44: | ||
}} --> | }} --> | ||
[[טעקע:Harran1.jpg|שמאל|ממוזער|250px|חורבות אין חרן]] | [[טעקע:Harran1.jpg|שמאל|ממוזער|250px|חורבות אין חרן]] | ||
'''{{מנוקד|חָרָן}}''' ([[אכדיש]]: Harrāni, "קאראוואן סטאנציע"). איז אַן אור־אלטער שטאט אין [[פדן ארם]] וואו [[תרח]] און זיין פאמיליע האבן זיך באזעצט ארויסגייענדיג פון [[אור כשדים]] אויפ'ן וועג קיין [[כנען]], און אין איר איז תרח געשטארבן.<!-- | '''{{מנוקד|חָרָן}}''' ([[אכדיש]]: Harrāni, "קאראוואן סטאנציע"). איז אַן אור־אלטער שטאט אין [[פדן ארם]] וואו [[תרח]] און זיין פאמיליע האבן זיך באזעצט ארויסגייענדיג פון [[אור כשדים]] אויפ'ן וועג קיין [[כנען]], און אין איר איז תרח געשטארבן.<!-- דער שטאט ווערט היינט אידענטיפיצירט מיט דער [[טערקיי|טערקישער]] שטאט חאראן. | ||
(אין [[טערקיש]]: '''Harran'''; אין אראביש: '''حران'''; אין [[סיריש]]: '''ܚܪܐܢ'''; [[כורדיש]]: '''Herran'''/'''حەڕان''', אין פונקטליכע טראנסקריפציע: '''חראן''') איז א אלטע שטאט אין [[שנלאורפה (געגנט)|שנלאורפה]] [[טערקישע געגנטן|געגנט]] אין [[פראווינצן פון טערקיי|פראווינץ]] [[דרום-מזרח אנטוליה]] וואס איז אין דרום-מזרח [[טערקיי]]. די שטאט שטייט אויבן פון דער [[טייך]] [[בליח]] זינט די צייטן פון [[שומר]] און [[אכד]]. זי ווערט דערמאנט אין [[אשור]]ישע דאקומענטן פון די [[19'טע יארהונדערט בעפ"צ]], און אין דאקומענטן פון [[מארי]] פון די [[18'טע יארהונדערט בעפ"צ]], ווי א צענטער פאר וואנדער שבטים מיטן נאמען [[בני ימין]]. היינט איז דא אין שטאט א [[ארכעאלאגיע|ארכעאלאגישע]] פלאץ, און עס באזוכן דארט אסאך [[טוריסטן]] וואס ווילן זען די אמאליגע סארט לעבן און פון די [[בלאטע]] געביידעס. לויט אן אפיציעלע אפשאצונג פון יאר [[2022]] האט איר באפעלקערונג זיך געציילט ביי די 96,072 איינוואוינער. --> | (אין [[טערקיש]]: '''Harran'''; אין אראביש: '''حران'''; אין [[סיריש]]: '''ܚܪܐܢ'''; [[כורדיש]]: '''Herran'''/'''حەڕان''', אין פונקטליכע טראנסקריפציע: '''חראן''') איז א אלטע שטאט אין [[שנלאורפה (געגנט)|שנלאורפה]] [[טערקישע געגנטן|געגנט]] אין [[פראווינצן פון טערקיי|פראווינץ]] [[דרום-מזרח אנטוליה]] וואס איז אין דרום-מזרח [[טערקיי]]. די שטאט שטייט אויבן פון דער [[טייך]] [[בליח]] זינט די צייטן פון [[שומר]] און [[אכד]]. זי ווערט דערמאנט אין [[אשור]]ישע דאקומענטן פון די [[19'טע יארהונדערט בעפ"צ]], און אין דאקומענטן פון [[מארי]] פון די [[18'טע יארהונדערט בעפ"צ]], ווי א צענטער פאר וואנדער שבטים מיטן נאמען [[בני ימין]]. היינט איז דא אין שטאט א [[ארכעאלאגיע|ארכעאלאגישע]] פלאץ, און עס באזוכן דארט אסאך [[טוריסטן]] וואס ווילן זען די אמאליגע סארט לעבן און פון די [[בלאטע]] געביידעס. לויט אן אפיציעלע אפשאצונג פון יאר [[2022]] האט איר באפעלקערונג זיך געציילט ביי די 96,072 איינוואוינער. --> | ||
==נאמען און לאקאציע== | ==נאמען און לאקאציע== | ||
חרן געפינט זיך ארום 10 מייל צפון פון דער סירישער גרעניץ, ביי די צוזאמפלוס פון די וואַדיס וועלכע אין ווינטער קומען אריין צום באַליך טייך פונקט אונטער איר מקור. עס איז סטראטעגיש לאָקירט אומגעפער ביי האלב וועג צווישן גוזאַנאַ ({{מנוקד|גּוֹזָן}}{{הערה|פארגלייכט: {{תנך|מלכים ב|יז|ו}}; יח, יא; {{תנ"ך|דברי הימים א|ה|כו}}}}) און קאַרקעמיש אויף די מזרח-מערב וועג וואס פארבינדט די [[חידקל]] און די [[מיטלענדישער ים]], גענוי ביי די פּונקט וואו די צפון-דרום מאַרשרוט לענגאויס די באליך פארבינדט די [[פרת]] צו [[אנאטאליע]]. עס איז דערמיט די טראדיציאנעלן שיידוועג פון די הויפּט רוטן פון [[מעסאפאטאמיע|מעסאָפּאָטאַמיע]] צו די מערב און די צפון-מערב{{הערה|פארגלייכט {{תנ"ך|יחזקאל|כז|כג}}}}, און זיין נאמען אין אכאדיש (און | חרן געפינט זיך ארום 10 מייל צפון פון דער סירישער גרעניץ, ביי די צוזאמפלוס פון די וואַדיס וועלכע אין ווינטער קומען אריין צום באַליך טייך פונקט אונטער איר מקור. עס איז סטראטעגיש לאָקירט אומגעפער ביי האלב וועג צווישן גוזאַנאַ ({{מנוקד|גּוֹזָן}}{{הערה|פארגלייכט: {{תנך|מלכים ב|יז|ו}}; יח, יא; {{תנ"ך|דברי הימים א|ה|כו}}}}) און קאַרקעמיש אויף די מזרח-מערב וועג וואס פארבינדט די [[חידקל]] און די [[מיטלענדישער ים]], גענוי ביי די פּונקט וואו די צפון-דרום מאַרשרוט לענגאויס די באליך פארבינדט די [[פרת]] צו [[אנאטאליע]]. עס איז דערמיט די טראדיציאנעלן שיידוועג פון די הויפּט רוטן פון [[מעסאפאטאמיע|מעסאָפּאָטאַמיע]] צו די מערב און די צפון-מערב{{הערה|פארגלייכט {{תנ"ך|יחזקאל|כז|כג}}}}, און זיין נאמען אין אכאדיש (און [[שומער]]יש) דייט דאס אָן. דער תורה'דיגער נאמען '''{{מנוקד|פַּדַּן אֲרָם}}'''{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|כה|כ}} א"א}}, "דער אראמישער שאסיי", שיינט צו אידענטיפיצירן די זעלבע פּלאץ דורך א סינאנים וואס שפּיגלט אפּ זיין שפּעטערער ראלע אלס א צענטער פון [[ארם|אראמישער]] באזעצונג. | ||
==אין די תורה== | ==אין די תורה== | ||
אין [[ספר בראשית]] ווערט געשילדערט אז [[תרח]] אינאיינעם מיט זיינע זין [[אברהם אבינו]] און נחור און זיין אייניקל [[לוט]] זענען ארויס פון [[אור כשדים|אוּר כַּשְׂדִּים]] מיט'ן ציל צו גיין קיין [[ארץ כנען]], אבער תרח און נחור האבן זיך אפגעשטעלט אינמיטן וועג און זענען געבליבן אין חרן וואו תרח איז געשטארבן{{הערה|{{תנך|בראשית|יא|לא|לב}}}}. | אין [[ספר בראשית]] ווערט געשילדערט אז [[תרח]] אינאיינעם מיט זיינע זין [[אברהם אבינו]] און נחור און זיין אייניקל [[לוט]] זענען ארויס פון [[אור כשדים|אוּר כַּשְׂדִּים]] מיט'ן ציל צו גיין קיין [[ארץ כנען]], אבער תרח און נחור האבן זיך אפגעשטעלט אינמיטן וועג און זענען געבליבן אין חרן וואו תרח איז שפּעטער געשטארבן{{הערה|{{תנך|בראשית|יא|לא|לב}}}}. אברהם און זיין פלומעניק [[לוט]] האבן אבער ווייטער געוואנדערט קיין [[ארץ כנען]]. | ||
אברהם האט געזען אין חרן זיין לאנד און געבורטס־ארט, און אהין האט ער געשיקט [[אליעזר עבד אברהם|זיין קנעכט אליעזר]] צו זוכן א ווייב פאר זיין זון [[יצחק]]{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|כד|ד}}}}. דארט האט אויך [[יעקב]] געהייראט זיינע ווייבער [[לאה]] און [[רחל]], טעכטער פון [[לבן]], אייניקל פון נחור. קיין חרן איז יעקב אנטלאפן פון [[עשו]] זיין ברודער און דארט זענען געבוירן צו יעקב עלף פון זיינע צוועלף קינדער וואס זענען געווען די [[שבטי ישראל]]. | אברהם האט געזען אין חרן זיין לאנד און געבורטס־ארט, און אהין האט ער געשיקט [[אליעזר עבד אברהם|זיין קנעכט אליעזר]] צו זוכן א ווייב פאר זיין זון [[יצחק]]{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|כד|ד}}}}. דארט האט אויך [[יעקב]] געהייראט זיינע ווייבער [[לאה]] און [[רחל]], טעכטער פון [[לבן]], אייניקל פון נחור. קיין חרן איז יעקב אנטלאפן פון [[עשו]] זיין ברודער און דארט זענען געבוירן צו יעקב עלף פון זיינע צוועלף קינדער וואס זענען געווען די [[שבטי ישראל]]. | ||
| שורה 62: | שורה 62: | ||
==היסטאריע== | ==היסטאריע== | ||
===אין די צייטן פון די אבות=== | |||
שריפטליכע מקורות דערמאנען צום ערשטן מאל חרן אין אן אלטע בבלישער רייזע אלס א וויכטיגער שיידוועג און אין א בריוו געוואנדן צו יאסמאה-אדו (= אדאד), דעם [[אשור]]ישער משנה למלך אין [[מארי|מאַרי]] (צירקע 1790 בעפצ"ר). נאך א בריוו צייגט, אז חרן איז געווען א וויכטיגער צענטער פון די האלב-נומאדישע "בני ימין". דער בריוו מאכט אויפמערקזאם דעם קעניג פון מארי אויף דעם אויספיר פון א פארמאלער בונד צווישן אסדי-תאקים, וועלכער איז דעמאלט געווען קעניג פון חרן, און די (אנדערע) מלכים פון זאלמאקום פון איין זייט, און די שעיכן און זקנים פון די "בני ימין" פון דער צווייטער זייט. דעם בונד איז געווארן געשלאסן אין דעם טעמפּל פון די לבנה-געטשקע סין אין חרן. דאס לאנד זאלמאקום איז געווארן דער אביעקט פון א פארלענגערטן קאמפיין פון שאמשי-אדו (= שמשי-אדאד) דער ערשטער פון אשור (צירקע 1815—1782 בעפצ"ר) און איז מסתמא געווארן אונטערטעניג צו אים אינאיינעם מיט חרן. | |||
מיט זיין טויט איז אבער די אלטע אשורישע אימפעריע זיך צעפאלן און חרן איז אזוי געווען, משמעות, אַן אומאפּהענגיגע פירשטנטום גענוי אין דער צייט ווען, ווארשיינליך, די תורה שפּיגלט אָפּ דאס אויפהאלטונג פון די תרח פאמיליע אין דער געגנט{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יא|לא}}}}. די מיגראציע פון די תרח-פאמיליע פארלויפט פאראלעל צו דעם וואס איז געווען די באוועגונג פון דער לבנה קולט פון אוּר צו חרן, און די פערזענליכע נעמען פון די תרח פאמיליע מיטגלידער שפּיגלען אפ די געאגראפישע נעמען פון די חרן געגנט. ספּעציפיש שְׂרוּג, דער זיידע פון תרח, קען ווערן פארגליכן מיט די שטאט סאַרוגי (דעם היינטיגן Seruç){{הערה|סאמועל באָשאַר, Geographia Sacra seu Phaleg et Canaan, 2, 114}}, עטליכע 35 מייל מערב פון חרן, און נחור, זיין פאטער (און צווייטער זון) מיט די שטאט פון נחור, וועלכע ליגט מסתמא אויף די אויבער-חבור טייך גראָד מזרח פון חרן. תרח'ס אייגענע נאמען איז אידענטיפיצירט געווארן מיט טיל (-שא)-תוראחי אויפן באליך דרום פון חרן און זיין דריטער זון, חרן, דערמאנט דעם נאמען פון דער שטאט, הגם די צוויי נעמען זענען אויסגעשריבן אנדערש אין לשון-קודש. | |||
אלנפאלס דאקומענטירן די מאַרי בריוו א פּאליטישן, געזעלשאפטליכן, און עקאנאמישן צושטאנד אין די לאַטיטוד פון חרן וואס מאכט לגמרי גלויבליך די באזעצונג דארט פון מינימום פינף דורות פון פּאסטעכער פון די תרח פאמיליע. אויסערדעם האט אלברייט פארגעשלאגן, אז זיי האבן אויסגענוצט די סטראטעגישע פאזיציע פון חרן זיך צו פארנעמען מיט א ווייטן האנדל, באזירט אויף אייזל קאראוואנען, אין פארבינדונג מיט אברהם און לוט, דער זון פון זיין ברודער נחור, וואס, ווי ער זאגט, איז געפארן ווייטער קיין דמשק, כנען און סיני. | |||
===אין אלף השלישי=== | |||
חרן ווערט נישט דערמאנט אין די קוניפאָרם שריפטן פון די מיטאַנישע צייט. אבער עס האט מסתמא באלאנגט צו יענעם חורישן שטאַט און איז איינגענומען געווארן דורך די חתים צוזאמען מיט אנדערע מיטאַנישע צענטערן. ערשט אינעם 15טן יארהונדערט איז ווידער געהערט געווארן פון עס. | |||
מאטיוואזא, איידעם פון שופּילוליומא, האט באזיגט די לאַדזשיטאַמאַט מיטאַניאַן הערשער, Shuttarna III, מיט די הילף פון Shuppiluliuma ס זון Piyashilli פון קאַרטשעמיש און איצט האט צו אָפּגעבן האַראַן און זיין אנדערע קאַנקוועסץ מערב פון די האַבאָר טייך צו די יענער. | |||
צווישן די [[16'טע יארהונדערט בצ"ר]] ביז די [[13'טע יארהונדערט בצ"ר]] האט געוועלטיגט אין שטאט די [[מיתני|מִיתָנִי]] קעניגרייך און זי איז געווען די צענטראלע און וויכטיגסטע שטאט אין צפון [[מעסאפאטאמיא]] (זעט אויך [[ארם נהריים]]). אין די תקופה האבן געוואוינט אין חרן די מערב [[שעמיים פעלקער]]. פונקט ווי [[אור (שטאט)|אור]], איז אויך חרן געווען אין די תקופה א גרויסע רעליגיעזע צענטער, און אין איר איז פארגעקומען א קולטור פון דינען די לבנה. זי איז אויך געווען באקאנט ווי א שטאט פון האנדל ביי די וועג פון די הענדלער [[נינוה]]-חרן-[[כרכמיש]]-[[חאלעב (שטאט)|חאלעב]]-[[דמשק]]-[[כנען]]. | צווישן די [[16'טע יארהונדערט בצ"ר]] ביז די [[13'טע יארהונדערט בצ"ר]] האט געוועלטיגט אין שטאט די [[מיתני|מִיתָנִי]] קעניגרייך און זי איז געווען די צענטראלע און וויכטיגסטע שטאט אין צפון [[מעסאפאטאמיא]] (זעט אויך [[ארם נהריים]]). אין די תקופה האבן געוואוינט אין חרן די מערב [[שעמיים פעלקער]]. פונקט ווי [[אור (שטאט)|אור]], איז אויך חרן געווען אין די תקופה א גרויסע רעליגיעזע צענטער, און אין איר איז פארגעקומען א קולטור פון דינען די לבנה. זי איז אויך געווען באקאנט ווי א שטאט פון האנדל ביי די וועג פון די הענדלער [[נינוה]]-חרן-[[כרכמיש]]-[[חאלעב (שטאט)|חאלעב]]-[[דמשק]]-[[כנען]]. | ||