אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "אבא גלוסקער"

רעוויזיע פון 01:09, 16 יאנואר 2025

אברהם אבא גלוסקער^[א] (הלוסקער; צווייטער העלפט פונעם 18טן יארהונדערט), אויך באקאנט אלס דער "הלוסקער מגיד", איז געווען א השכלה-פיגור, וועלכע איז באקאנט געווען פאר'ן ווערן גע'רודפ'ט דורך פרומע קהילות. ער איז געווען באפריינדעט מיט משה מענדלסאן. ער איז געשטעלט געווארן אויפ'ן קונע פונעם שול אין ווילנע, און פארשיקט געווארן פון שטאט מיט שאנדע.

ביאגראפיע

גלוסקער האט געדינט אלס א מגיד, אבער אין זיינע דרשות האט ער גערעדט אפיקורסות וועלכער האט געברענגט אז מ'זאל פארטרייבן פון שטאט צו שטאט. נאכ'ן פארשוויגן ווערן האט ער אראפגעשריבן זיינע געדאנקען, און ווי ער האט גע'טענה'ט האט ער געשריבן דרייצן בענדער. אבער זיינע ווערק זענען פארברענט געווארן אויפ'ן הויף פונעם ווילנער שול.

נאך א לאנגער צייט ארומוואנדערנדיג פון שטאט צו שטאט, האט ער אנגעקומען קיין בערלין, וואו ער האט באגעגנט משה מענדלסאן. ער איז אבער גע'רודפ'ט געווארן דורך די לאקאלע ארטאדאקסישע קרייזן, און דער הויפט פון דער בערלינער געמיינדע האט פארלאנגט ביי די אויטאריטעטן אים ארויסצואווארפן פון שטאט מיטן אויסרייד אז ער האט נישט קיין וואוינרעכט. מענדלסאן, אבער, וועלכער האט געהאלטן גלוסק פאר א טיפער דענקער, האט אים ערמעגליכט צו בלייבן.

רבי יעקב עמדין האט אין איינע פון זיינע בריוון צו מענדלסאן מרמז געווען אויף גלוסק שרייבנדיג: "שמעתי על מעלתו כי הוא מגדל כלב רע בתוך ביתו". מאיר לעטעריס ציטירט א פּאַראָדיע, וואס אבא האט זאל האבן אימפּראָוויזירט ווען ער איז אראפּגעווארפן געווארן די טרעפּ דורך יעב"ץ אין אַלטאָנע^[3].

נאכן הערן איבער דעם ווילנער גאון אז ער פארמאגט אויך באקאנטשאפט אין וועלטליכע חכמות, איז גלוסק געגאנגען אים באזוכן. אינעם שמועס האט ער זיך ארויסגעכאפט א פראזע, אז דער גרויסער מפרש רש"י פלעגט נישט שטענדיג אויסטייטשן דעם פסוק לויטן פשט, און אויך די בעלי-המדרש זענען נישט אויסן געווען אויסצוטייטשן לויטן דקדוק. הערנדיג דאס איז דער גאון געווארן דערציטערט און האט תיכף אפגעהאקט דעם שמועס.

וואס עס האט ווייטער פאסירט, דערציילט אבא הלוסק אין זיין בריוו צו מענדלסאנען:

"איך בין אוועק אין מיין אכסניא. אבער איידער איך בין געקומען צו מיין רו, האבן זיך שוין געפעדערט צוויי מלאכי חבלה און האבן מיך גערופן צו קומען צו די פרנסים פון שטאט און זייער בית-דין... בין איך געגאנגען און געשטעלט זיך פאר זיי. זענען פאר מיר געזעסן זיבן זקנים אנגעטון אין טלית און תפילין. האט איין זקן זיך אויפגעשטעלט פאר מיר און געזאגט: דו ביסט דאס יענער, וואס דו האסט מחרף ומגדף געווען אויף די חכמי המדרש ז"ל און אויף די רייד פון רש"י ז"ל? האָב איך געענטפערט: איך האב נישט מחרף ומגדף געווען. זאגט ער צו מיר: און וואס האסטו געזאגט דעם גאון? דעמאלט האב איך געזאגט, אז זיי טייטשן נישט איין אויפן דרך הפשט. האט דער אלטער א מאך געטון מיט דער האנט, און די צוויי מחבלים האבן מיך גענומען און ארויס געפירט אין דרויסן... און דער זקן איז אויפגעשטאנען און האט מיר פארגעליינט דאס קוויטל פון בית-דין, אז איך מוז קריגן פערציג מלקות, ווי עס איז דער דין פון דעם וואס איז מבזה תלמידי חכמים. און די צוויי מלאכי חבלה האבן מיך געשלאגן טאקע די דאזיגע קלעפּ. נאר דערמיט האט זיך זייער כעס נישט איינגעשטילט, נייערט זיי האבן מיך געבראכט פארן אריינגאנג פון שול און האבן אריינגעטון מיין האלז אין אן אייזערנער קייט, וואס איז געווען איינגעפעסטיגט אין וואנט פון שול (דאס איז די קונע), איך זאל שטיין אזוי פארן עולם, און איבער מיין קאפּ האבן זיי צוגעקלעפּט א פּאפּיר, וואו עס איז געווען אנגעשריבן, אז דער דאזיגער מענטש ווערט באשטראפט, ווייל ער האט געשפּעט איבער די רי רייד פון אונזערע הייליגע חכמים. און איטליכער ווער עס איז געקומען דאוונען מנחה האט מיך גערופן: פושע ישראל!, און מען האט מיר קיין שפיי אין פנים נישט געזשאלעוועט, און פון דעם וואס מען האט מיר אנגעשפיגן אין פנים איז געווארן כמעט א טייכל ווי דער ירדן. דו ווייסט דאך, אז ווילנע איז נישט ווי בערלין, וואָרום אין ווילנע קומט א גרויסער עולם אין דער צייט פון דאוונען. אז מען האט געענדיגט דאוונען מנחה, האט מען מיך ארויסגעפירט אויסערן שטאט און געהייסן גיין"^[4].

לויט געוויסע באריכטן זענען זיינע דרייצן חיבורים, וועלכע זענען געווען גרייט צו ארויסגעבן, אויך פארברענט געווארן אויפן הויף פונעם ווילנער שול. ווארשיינליך וואלט ער אליין אויך שלעכט אפגעקומען ווען נישט א געוויסער רב איז אים געקומען צו הילף, מעגליך אז דאס איז געווען דער ווילנער גאון^[5]. גלוסק איז שפעטער געפארן קיין דייטשלאנד, האלאנד, פראנקרייך און ענגלאנד איידער ער איז צוריק אהיים. זיין נאכפאלגנדן שיקזאל איז אומבאקאנט. דער דייטשער פּאעט אַדעלבערט פון שאַמיסאָ (Chamisso) האט געשריבן א ליד געווידמעט צו גלוסק (1832).

ביבליאגראפיע

"מחשבות חרוץ: לקורות השכלת היהודים ברוססלאנד", ירחון הכרמל 5 (שבט תרל"ב), 234-244 – העברעאישע איבערזעצונג פון Chamisso'ס פאעמע
היינריך גרעץ, די יודישע פאלקס-געשיכטע 1, ניו יארק 1901, זייטן 147-160
שמעון יהודה סטאַניסלאַווסקי, אין: וואָשאָד, 12 (1887), 122-8 (רוסיש)
א. קאהוט, מענדלסאן און זיין פאמיליע (1886), 51-53 (דייטש)

נאטיצן

↑ עס זענען די חילוקי דעות לגבי אין וועלכע גלוסק (Глуск) ער איז געקומען פון, צי דער פון דער לובלינער וואיעוואדעשאפט^[1], אדער דער פון דער מינסקער גובערניע^[2].

רעפערענצן

↑ אנאנימער שרייבער אין הכרמל ט (סיון תרל"ב), 462.
↑ ישראל יעקב דינסטג, "האם התנגד הגר"א למשנתו הפילוסופית של הרמב"ם?", תלפיות ד, תש"ט, קבצים וכתבי עת, ספרי זכרון ויובל, זייט 266 (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן).
↑ מאיר לעטעריס, הצופה להמגיד, המגיד, שנה כא, נו' 7, פעברואר 14, 1877.
↑ עליות אליהו, ווילנע, תרל"ד, עמ' 47—50, אין דער אנמערקונג פון ר' יעקב צבי פון מעקלענבורג. דער משכיל וואס איז באשטראפט געווארן נישט געווען שלמה מיימון, ווי מען האט געמיינט על-פי טעות, נאר אבא הלוסק.
↑ הכרמל תרל"ב נו' 5; געברענגט פון שאמיסא'ס ליד; און לויט עדות פון יהושע זעליג זאלקינד וואס ער האט געזען אלס קינד.

[3] עס זענען די חילוקי דעות לגבי אין וועלכע גלוסק (Глуск) ער איז געקומען פון, צי דער פון דער לובלינער וואיעוואדעשאפט^[1], אדער דער פון דער מינסקער גובערניע^[2].

[1] אנאנימער שרייבער אין הכרמל ט (סיון תרל"ב), 462.

[2] ישראל יעקב דינסטג, "האם התנגד הגר"א למשנתו הפילוסופית של הרמב"ם?", תלפיות ד, תש"ט, קבצים וכתבי עת, ספרי זכרון ויובל, זייט 266 (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן).

[4] מאיר לעטעריס, הצופה להמגיד, המגיד, שנה כא, נו' 7, פעברואר 14, 1877.

[5] עליות אליהו, ווילנע, תרל"ד, עמ' 47—50, אין דער אנמערקונג פון ר' יעקב צבי פון מעקלענבורג. דער משכיל וואס איז באשטראפט געווארן נישט געווען שלמה מיימון, ווי מען האט געמיינט על-פי טעות, נאר אבא הלוסק.

[6] הכרמל תרל"ב נו' 5; געברענגט פון שאמיסא'ס ליד; און לויט עדות פון יהושע זעליג זאלקינד וואס ער האט געזען אלס קינד.

[א]

[3]

[4]

[5]

[1]

[2]

@@ שורה 3: / שורה 3: @@
 ==ביאגראפיע==
-גלוסק, וועלכער האט זיך ערווארבן א ברייטער קענטעניס פון [[פילאזאפיע]] און וועלטליכע בילדונג, האט פארלאזט זיין געבורט לאנד צו זוכן פרייע אידעען. נאך א לאנגער צייט וואס ער האט ארומגעוואנדערט פון שטאט צו שטאט האט ער דערגרייכט [[בערלין]], וואו ער האט באגעגנט [[משה מענדלסאן]]. ער איז אבער גע'רודפ'ט געווארן דורך די לאקאלע ארטאדאקסישע קרייזן, און דער הויפט פון דער בערלינער געמיינדע האט געבעטן ביי די אויטאריטעטן אים ארויסצואווארפן פון שטאט מיטן אויסרייד אז ער האט נישט קיין וואוינרעכט. מענדלסאן, אבער, וועלכער האט געהאלטן גלוסק פאר א טיפער [[דענקער]], האט אים ערמעגליכט צו בלייבן.
+גלוסקער האט געדינט אלס א מגיד, אבער אין זיינע דרשות האט ער גערעדט אפיקורסות וועלכער האט געברענגט אז מ'זאל פארטרייבן פון שטאט צו שטאט. נאכ'ן פארשוויגן ווערן האט ער אראפגעשריבן זיינע געדאנקען, און ווי ער האט גע'טענה'ט האט ער געשריבן דרייצן בענדער. אבער זיינע ווערק זענען פארברענט געווארן אויפ'ן הויף פונעם ווילנער שול.
-לויט מאיר לעטעריס האט [[רבי יעקב עמדין]], אין איינע פון זיינע בריוון צו מענדלסאן, מרמז געווען אויף גלוסק שרייבנדיג: "שמעתי על מעלתו כי הוא מגדל כלב רע בתוך ביתו". לעטעריס ציטירט אויך א פּאַראָדיע, וואס אבא זאל האבן אימפּראָוויזירט ווען ער איז אראפּגעווארפן געווארן די טרעפּ דורך יעב"ץ אין [[אלטאנע|אַלטאָנע]]{{הערה|{{עיתונות יהודית היסטורית|המגיד|MGD|מאיר לעטעריס|הצופה להמגיד|18770214|15|שנה כא, נו' 7}}}}.
+נאך א לאנגער צייט ארומוואנדערנדיג פון שטאט צו שטאט, האט ער אנגעקומען קיין [[בערלין]], וואו ער האט באגעגנט [[משה מענדלסאן]]. ער איז אבער גע'רודפ'ט געווארן דורך די לאקאלע ארטאדאקסישע קרייזן, און דער הויפט פון דער בערלינער געמיינדע האט פארלאנגט ביי די אויטאריטעטן אים ארויסצואווארפן פון שטאט מיטן אויסרייד אז ער האט נישט קיין וואוינרעכט. מענדלסאן, אבער, וועלכער האט געהאלטן גלוסק פאר א טיפער [[דענקער]], האט אים ערמעגליכט צו בלייבן.
+[[רבי יעקב עמדין]] האט אין איינע פון זיינע בריוון צו מענדלסאן מרמז געווען אויף גלוסק שרייבנדיג: "שמעתי על מעלתו כי הוא מגדל כלב רע בתוך ביתו". מאיר לעטעריס ציטירט א פּאַראָדיע, וואס אבא האט זאל האבן אימפּראָוויזירט ווען ער איז אראפּגעווארפן געווארן די טרעפּ דורך יעב"ץ אין [[אלטאנע|אַלטאָנע]]{{הערה|{{עיתונות יהודית היסטורית|המגיד|MGD|מאיר לעטעריס|הצופה להמגיד|18770214|15|שנה כא, נו' 7}}}}.
 נאכן הערן איבער דעם [[ווילנער גאון]] אז ער פארמאגט אויך באקאנטשאפט אין וועלטליכע חכמות, איז גלוסק געגאנגען אים באזוכן. אינעם שמועס האט ער זיך ארויסגעכאפט א פראזע, אז דער גרויסער מפרש [[רש"י]] פלעגט נישט שטענדיג אויסטייטשן דעם פסוק לויטן פשט, און אויך די בעלי-המדרש זענען נישט אויסן געווען אויסצוטייטשן לויטן דקדוק. הערנדיג דאס איז דער גאון געווארן דערציטערט און האט תיכף אפגעהאקט דעם שמועס.