מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, ביוראקראטן, אינטערפעיס רעדאקטארן, emailconfirmed, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, סיסאפן, צוות טכני, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
102,362
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע"
ק (טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: ײַ ← יי (4), סיכסוכ ← סכסוכ, ← {{כ}} (2)) |
ק (החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע") |
||
| (13 מיטלסטע ווערסיעס פון 5 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע||ענגליש = Austrian writer|העב=סופר אוסטרי|דייטש=jüdischer Pädagoge und Religionswissenschaftler|}} | |||
[[טעקע:HerzHomberg.jpg|לינקס|קליין|314x314פיקס]] | [[טעקע:HerzHomberg.jpg|לינקס|קליין|314x314פיקס]] | ||
'''נפתלי הערץ האָמבערג''' (אויף [[דייטש|דייטש]]: '''Herz Homberg;'''{{ר}} [[ה'תק"ט|תק"ט]] - [[ה'תר"א|תר"א]]) איז געווען פון די [[השכלה|משכילים]], וועלכער האט געארבעט לויט דער עסטרייכישער רעגירונג'ס פארארדענונגען ארויפצוצווינגען א מאדערנעם חינוך אויף די [[גאליציאנער | '''נפתלי הערץ האָמבערג''' (אויף [[דייטש|דייטש]]: '''Herz Homberg;'''{{ר}} [[ה'תק"ט|תק"ט]] - [[ה'תר"א|תר"א]]) איז געווען פון די [[השכלה|משכילים]], וועלכער האט געארבעט לויט דער עסטרייכישער רעגירונג'ס פארארדענונגען ארויפצוצווינגען א מאדערנעם חינוך אויף די [[גאליציאנער אידן|אידן פון גאליציע]]. | ||
== זיינע וואנדערונגען און לערנונגען == | == זיינע וואנדערונגען און לערנונגען == | ||
נפתלי הערץ האָמבערג איז געבוירן געוואָרן אין יאר [[ה'תק"ט|תק"ט]] אינעם דאָרף [[ליבאַן (דיסטריקט)|ליוונע]], נעבן [[פראג]], אין [[בעהמען]]. אין זיין יוגנט האט ער געלערנט ביי | נפתלי הערץ האָמבערג איז געבוירן געוואָרן אין יאר [[ה'תק"ט|תק"ט]] אינעם דאָרף [[ליבאַן (דיסטריקט)|ליוונע]], נעבן [[פראג]], אין [[בעהמען]]. אין זיין יוגנט האט ער געלערנט ביי [[רבי יחזקאל לאנדא]], דער "נודע ביהודה", און שפעטער אין די ישיבות אין [[בראטיסלאווא|פרעשבורג]] און [[גלאָגאוו]]. אלט זייענדיג 18 יאר, האט ער אָנגעהויבן שטודירן [[דייטש]] אין געהיים. ווען דאס איז אויפגעדעקט געווארן, האט ער פארלאזט די ישיבה. צווישן די יארן [[ה'תקכ"ח|תקכ"ח]] און [[ה'תק"ל|תק"ל]] האט ער זיך אויפגעהאלטן אין [[ברעסלוי]] און זיך איינגעהאנדלט אַן אַלגעמיינע בילדונג. שפעטער האָט ער געליינט דעם מאמר פון [[זשאן-זשאק רוסא|רוסאָו]] "עמילע", און אונטער דער השפּעה פון דעם מאמר האָט ער זיך געקערט צו דער פעלד פון ערציאונג. | ||
צווישן די יארן [[1770|תק"ל]]–[[1772|תקל"ב]] האט ער זיך אויפגעהאלטן אין [[בערלין]], וואו ער האט שטודירט [[לאטיין|לאטייניש]] און [[מאטעמאטיק]]. אין יאר [[1772|תקל"ב]] איז ער אנגעקומען קיין [[האמבורג]], וואו ער האָט פארברייטערט זיינע שטודיעס אין ערציאונג און פעדאגאגיק. אין יאר [[1779|תקל"ט]] האט ער זיך צוריקגעקערט קיין בערלין. אין בערלין האָט ער זיך דערנענטערט צו דעם קרייז פון משכילים און בפרט צו [[משה מענדלסאן]]. מענדעלסאָן האָט אים אויפגענומען אלס א פריוואטער לערער פאר זיין זון [[יוסף מענדלסאן|יוסף]]. משה מענדלסאן און הערץ האָמבערג האָבן ווייטער אנגעהאלטן קשרים דורך בריוו ביז מענדלסאנ'ס טויט. האָמבערג האָט אויך זיך באטייליגט אין שרייבן דעם "ביאור" פון מענדלסאן אויף דער תורה, שרייבנדיג דעם פירוש אויף ספר דברים. | צווישן די יארן [[1770|תק"ל]]–[[1772|תקל"ב]] האט ער זיך אויפגעהאלטן אין [[בערלין]], וואו ער האט שטודירט [[לאטיין|לאטייניש]] און [[מאטעמאטיק]]. אין יאר [[1772|תקל"ב]] איז ער אנגעקומען קיין [[האמבורג]], וואו ער האָט פארברייטערט זיינע שטודיעס אין ערציאונג און פעדאגאגיק. אין יאר [[1779|תקל"ט]] האט ער זיך צוריקגעקערט קיין בערלין. אין בערלין האָט ער זיך דערנענטערט צו דעם קרייז פון משכילים און בפרט צו [[משה מענדלסאן]]. מענדעלסאָן האָט אים אויפגענומען אלס א פריוואטער לערער פאר זיין זון [[יוסף מענדלסאן|יוסף]]. משה מענדלסאן און הערץ האָמבערג האָבן ווייטער אנגעהאלטן קשרים דורך בריוו ביז מענדלסאנ'ס טויט. האָמבערג האָט אויך זיך באטייליגט אין שרייבן דעם "ביאור" פון מענדלסאן אויף דער תורה, שרייבנדיג דעם פירוש אויף ספר דברים. | ||
| שורה 14: | שורה 15: | ||
אין די קומענדיגע יאר האט ער געגרינדעט איבער הונדערט שולעס, צווישן זיי שולעס פאר מיידלעך און ווי אויך א שולע פאר לערערס אין שפיץ פון [[אהרון פרידנטאל]]. די לערערס אין די שולעס פון האמבערג האבן מזלזל געווען אין תורה און מצוות און הלכה, און ווי אויך פלעגט זיין פארשידענע סכסוכים צווישן זיי, אזוי אז די אידן האבן געטון וואס זיי האבן געקענט זיך ארויסצודרייען פון שיקן זייערע קינדער צו לערנען אין די שולעס, אויף אזוי ווייט אז זיי האבן ענדערש געוואלט שיקן די קינדער אין קריסטליכע שולעס. אין יענע יארן האט האמבערג זיך אויסגעדרוקט מיט א פאזיטיווער מיינונג איבער די "ליכט שטייערן" וואס די רעגירונג האט ארויפגעלייגט אויף די אידן. ווי אויך האט ער געדינט ווי א [[צענזור|צענזורירער]] אויף אידישע ספרים. ער האט גע'עצה'ט פאר דער רעגירונג צוצושפארן די ישיבות און צו פארבאטן דאס זיך באנוצן מיט [[לשון קודש|לשון־קודש]]. האמבערג איז געזען געווארן ווי א פיינט אין די אויגן פון די אידן פון גאליציע. זיי האבן אים פאר'מסר'ט אז ער האט געהאט ריווח פון די "ליכט שטייערן". אין יאר [[1800|תק"ס]] אדער [[1801|תקס"א]] איז האמבערג געווען געצוואונגען צו אנטלויפן פון גאליציע קיין וויען, און אין יאר [[1806|תקס"ו]], נאכדעם וואס מען האט אים פארדעכטיגט אין סימפאטיזירן מיט'ן סנהדרין פון [[נאפאלעאן באנאפארטע|נאפאלעאן]], האט די רעגירונג פארשפארט די שולעס וועלכע ער האט אויפגעשטעלט. | אין די קומענדיגע יאר האט ער געגרינדעט איבער הונדערט שולעס, צווישן זיי שולעס פאר מיידלעך און ווי אויך א שולע פאר לערערס אין שפיץ פון [[אהרון פרידנטאל]]. די לערערס אין די שולעס פון האמבערג האבן מזלזל געווען אין תורה און מצוות און הלכה, און ווי אויך פלעגט זיין פארשידענע סכסוכים צווישן זיי, אזוי אז די אידן האבן געטון וואס זיי האבן געקענט זיך ארויסצודרייען פון שיקן זייערע קינדער צו לערנען אין די שולעס, אויף אזוי ווייט אז זיי האבן ענדערש געוואלט שיקן די קינדער אין קריסטליכע שולעס. אין יענע יארן האט האמבערג זיך אויסגעדרוקט מיט א פאזיטיווער מיינונג איבער די "ליכט שטייערן" וואס די רעגירונג האט ארויפגעלייגט אויף די אידן. ווי אויך האט ער געדינט ווי א [[צענזור|צענזורירער]] אויף אידישע ספרים. ער האט גע'עצה'ט פאר דער רעגירונג צוצושפארן די ישיבות און צו פארבאטן דאס זיך באנוצן מיט [[לשון קודש|לשון־קודש]]. האמבערג איז געזען געווארן ווי א פיינט אין די אויגן פון די אידן פון גאליציע. זיי האבן אים פאר'מסר'ט אז ער האט געהאט ריווח פון די "ליכט שטייערן". אין יאר [[1800|תק"ס]] אדער [[1801|תקס"א]] איז האמבערג געווען געצוואונגען צו אנטלויפן פון גאליציע קיין וויען, און אין יאר [[1806|תקס"ו]], נאכדעם וואס מען האט אים פארדעכטיגט אין סימפאטיזירן מיט'ן סנהדרין פון [[נאפאלעאן באנאפארטע|נאפאלעאן]], האט די רעגירונג פארשפארט די שולעס וועלכע ער האט אויפגעשטעלט. | ||
ווי דערמאנט, איז האמבערג אנטלאפן קיין וויען. דארט האט ער זיך אויפגעהאלטן אומגעפער זעקס יאר, אן קיין געזעצליכן סטאטוס און אין ארעמע און דחקות'דיגע באדינגונגען. אין יאר [[1806|תקס"ו]], נאכדעם וואס די רעגירונג האט פארשפארט זיינע שולעס און אים אפגעזאגט פון זיין פאסטן אלס דער הויפט אויפזעער, איז ער געשטעלט געווארן ווי דער צענזורירער אויף אידישע ספרים. ער האט פארפאסט א ביכל איבער רעליגיעזע לימודים פאר די אידן מיט'ן נאמען "[https://beta.hebrewbooks.org/24565 אמרי שפר]", וועלכער איז געבויט אויף די עיקרים פון דער אמונה לויט'ן [[רמב"ם]], אויף די [[עשרת הדיברות]] און אויף ענינים פון [[מוסר]], דרך־{{ | ווי דערמאנט, איז האמבערג אנטלאפן קיין וויען. דארט האט ער זיך אויפגעהאלטן אומגעפער זעקס יאר, אן קיין געזעצליכן סטאטוס און אין ארעמע און דחקות'דיגע באדינגונגען. אין יאר [[1806|תקס"ו]], נאכדעם וואס די רעגירונג האט פארשפארט זיינע שולעס און אים אפגעזאגט פון זיין פאסטן אלס דער הויפט אויפזעער, איז ער געשטעלט געווארן ווי דער צענזורירער אויף אידישע ספרים. ער האט פארפאסט א ביכל איבער רעליגיעזע לימודים פאר די אידן מיט'ן נאמען "[https://beta.hebrewbooks.org/24565 אמרי שפר]", וועלכער איז געבויט אויף די עיקרים פון דער אמונה לויט'ן [[רמב"ם]], אויף די [[עשרת הדיברות]] און אויף ענינים פון [[מוסר]], דרך־{{ר}}ארץ און לאָיאַליטעט צו דער עסרייכישער מדינה. אין דער צווייטער מהדורה פונעם ספר, וועלכע איז ארויס אין יאר [[ה'תקס"ח|תקס"ח]], איז דא א הסכמה פון [[רבי מרדכי בנעט|רבי מרדכי באנעט]], אבער עס איז נישט קלאר אויב ער האט דאס געגעבן פון זיין אייגענעם ווילן אדער צוליב דעם וואס האמבערג איז געווען א [[מקורב למלכות]]. (שפעטער האט דער זון פון רבי מרדכי, נפתלי, פרובירט צו פארפאסן אן אלטערנאטיווע, מער קאנסערוואטיווער קאטעכיזם מיט'ן נאמען "[https://dlib.rsl.ru/viewer/01006750924#?page=3 אמונת ישראל]".) | ||
אין יאר [[ה'תקע"ב|תקע"ב]] האט ער ארויסגעגעבן אן ענליכן ספר מיט'ן נאמען "[https://www.nli.org.il/he/manuscripts/NNL_ALEPH002560009/NLI#$FL45606550 בני ציון]" אויף דער דייטשער שפראך, וועלכער איז געבויט אויף די עשרת הדיברות מיט א | אין יאר [[ה'תקע"ב|תקע"ב]] האט ער ארויסגעגעבן אן ענליכן ספר מיט'ן נאמען "[https://www.nli.org.il/he/manuscripts/NNL_ALEPH002560009/NLI#$FL45606550 בני ציון]" אויף דער דייטשער שפראך, וועלכער איז געבויט אויף די עשרת הדיברות מיט א דגש אויף די [[מצוות שבין אדם לחבירו]] און לאיאליטעט צו דער מדינה. אין סוף יאר [[ה'תקע"ב|תקע"ב]] האט דער קייזער ארויסגעגען א באפעל וועלכער האט פארארדענט צו לערנען דעם ספר אין אלע אידישע שולעס, און אזוי אויך אז ווער עס וויל באקומען א ערלויבעניש חתונה צו האבן, מוז דורכגיין א פארהער אויף דעם אינהאלט פון דעם ספר (און צוליב דעם לערנען דייטש). דינענדיג אלס צענזורירער האט ער פארגעשלאגן צו פארבאטן צו דרוקן נייע ספרים אין [[קבלה]], דרשות און חידושים אויף [[תלמוד בבלי|ש"ס]] (וויבאלד "די אלטע זענען שוין אזוי אויך איבער גענוג"). אזוי אויך האט ער פארגעשלאגן אויסצומעקן פארשידענע טיילן פון דער גמרא און פון די [[סידור|סידורים]]. רוב פון זיינע פארשלאגן זענען קיינמאל נישט אנגענומען געווארן וויבאלד די רעגירונג איז דאן געווען פארנומען מיט דער מלחמה קעגן [[נאפאלעאן באנאפארטע|נאפאלעאן]], אדער צוליב דעם וואס דאס פרומע אידנטום האבן געארבעט מיט וואס זיי האבן נאר געקענט קעגן אים. | ||
אין יאר [[ה'תקע"ד|תקע"ד]] איז האמבערג געשטעלט געווארן צו זיין דער ממונה אויף די שולעס אין [[בעהמען]]. אויף דעם פאסטן האט ער געדינט ביז זיין טויט אין יאר [[ה'תר"א|תר"א]]. אין דער צייט האט ער פארפאסט נאך עטליכע ביכלעך, צווישן זיי אן אייגענעם פירוש אויף די [[חמשה חומשי תורה]]. ער האט ארויסגעגעבן א צווייטע מהודרה פון דעם דייטשן־לשה"ק'ן ווערטערבוך "[https://www.nli.org.il/he/books/NNL_ALEPH001846114/NLI אוצר השורשים]" פון [[יהודה לייב בן־זאב.]] צופיל פרטים איבער זיין לעבן אין פראג איז נישט באקאנט, און ווי ס'זעט זיך אויס איז ער דעמאלטס שוין נישט געווען אזוי אקטיוו, מן הסתם אויך צוליב זיין טיפן עלטער. (ער איז געשטעלט געווארן אלס ממונה אלט זייענדיג 65 יאר, און געדינט אויף דעם פאסטן ביז זיין טויט אין עלטער פון 92 יאר.) | אין יאר [[ה'תקע"ד|תקע"ד]] איז האמבערג געשטעלט געווארן צו זיין דער ממונה אויף די שולעס אין [[בעהמען]]. אויף דעם פאסטן האט ער געדינט ביז זיין טויט אין יאר [[ה'תר"א|תר"א]]. אין דער צייט האט ער פארפאסט נאך עטליכע ביכלעך, צווישן זיי אן אייגענעם פירוש אויף די [[חמשה חומשי תורה]]. ער האט ארויסגעגעבן א צווייטע מהודרה פון דעם דייטשן־לשה"ק'ן ווערטערבוך "[https://www.nli.org.il/he/books/NNL_ALEPH001846114/NLI אוצר השורשים]" פון [[יהודה לייב בן־זאב.]] צופיל פרטים איבער זיין לעבן אין פראג איז נישט באקאנט, און ווי ס'זעט זיך אויס איז ער דעמאלטס שוין נישט געווען אזוי אקטיוו, מן הסתם אויך צוליב זיין טיפן עלטער. (ער איז געשטעלט געווארן אלס ממונה אלט זייענדיג 65 יאר, און געדינט אויף דעם פאסטן ביז זיין טויט אין עלטער פון 92 יאר.) | ||
| שורה 35: | שורה 36: | ||
* [https://www.jewishencyclopedia.com/articles/7835-homberg-herz הערץ האמבערג], אין דער 1901–1906 אויפלאגע פון [[דער אידישער ענציקלאפעדיע]] (אין ענגליש) | * [https://www.jewishencyclopedia.com/articles/7835-homberg-herz הערץ האמבערג], אין דער 1901–1906 אויפלאגע פון [[דער אידישער ענציקלאפעדיע]] (אין ענגליש) | ||
* [https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/homberg-naphtali-herz הערץ האמבערג], אין דער [[ענציקלאפעדיע יודאאיקע]] (אין ענגליש) | * [https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/homberg-naphtali-herz הערץ האמבערג], אין דער [[ענציקלאפעדיע יודאאיקע]] (אין ענגליש) | ||
* הירץ הומבירג, {{ | * הירץ הומבירג, {{ר}}[https://beta.hebrewbooks.org/24565 אמרי שפר], ווין תקס"ח, אינעם וועבזייטל [[היברובוקס|HebrewBooks]] | ||
[[קאַטעגאָריע:משכילים]] | [[קאַטעגאָריע:משכילים]] | ||
[[קאַטעגאָריע:גאליציאנער | [[קאַטעגאָריע:גאליציאנער אידן]] | ||
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||
[[he:הרץ הומברג]] | |||