אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:דעמאקראטיע"

1,484 בייטן צוגעלייגט ,  פֿאַר 1 יאָר
ק
החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע"
ק (אוועקגענומען קאַטעגאָריע:אומבאקוקט דורך HotCat)
צייכן: באקוקט
ק (החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע")
 
(8 מיטלסטע ווערסיעס פון 3 באַניצער נישט געוויזן.)
שורה 1: שורה 1:
{{דעסקריפציע||ענגליש = form of government|העב=שיטת ממשל אשר בה מצוי כח השלטון אצל אזרחי המדינה|דייטש=Herrschaftsform, die vom Volk ausgeht|}}
{{רעגירונג מעטאדן}}
{{רעגירונג מעטאדן}}
[[טעקע:2019 Democracy index.svg|קליין|400px]]
[[טעקע:2019 Democracy index.svg|קליין|400px]]
'''דעמאקראטיע''' איז אַ [[גריכיש]] [[ווארט]] וואס מיינט '''דעם פאָלקס מאַכט'''. אין די [[פאליטיק]] איז דאס א פאליטישע אידיאל באגריף און גאנג, איר געדאנק איז צו ערלויבן יעדן [[בירגער]] א טייל נעמען אין דער פירונג פון זיין [[רעגירונג]] און אז אלע געזעצן זענען פאר שיצן די אינידווידאולע פרייהייטן, וואס מען קען נישט קיינעם גארנישט באגרעניצן נאר אין צוזאמענהאנג מיט די אייגענע זיכערהייט.
'''דעמאקראטיע''' איז אַ [[גריכיש]] [[ווארט]] וואס מיינט '''דעם פאָלקס מאַכט'''. אין די [[פאליטיק]] איז דאס א פאליטישע אידיאל באגריף און גאנג, איר געדאנק איז צו ערלויבן יעדן [[בירגער]] א טייל נעמען אין דער פירונג פון זיין [[רעגירונג]] און אז אלע געזעצן זענען פאר שיצן די אינידווידאולע פרייהייטן, וואס מען קען נישט קיינעם גארנישט באגרעניצן נאר אין צוזאמענהאנג מיט די אייגענע זיכערהייט. אין א '''רעפרעזענטאטיווער דעמאקראטיע''' האלט מען וואלן פון צייט צו צייט, און די בירגער קלויבן אויס ווער זאל זיי רעפרעזענטירן. די רעפרעזאנטאטיוון פירן דאס לאנד (אדער די ארגאניזאציע) ביז די נעקסטע וואלן.
ֿ
אין א '''רעפרעזענטאטיווער דעמאקראטיע''' האלט מען וואלן פון צייט צו צייט, און די בירגער קלויב אויס ווער זאל זיי רעפרעזענטירן. די רעפרעזאנטאטיוון פירן דאס לאנד (אדער די ארגאניזאציע) ביז די נעקסטע וואלן.


 
דער טערמין שטאמט פון דער [[אוראלט גריכיש|אוראלטע גריכיש]] {{שפראך|grc|δημοκρατία}} (''{{שפראך|grc-Latn|דעמאקראטיע}}'') "הערשאפט פון לייט",א ווארט אויסגעשאפן פון δῆμος (''דעמאס'') "לייט" און κράτος (''קראַטאס'') "מאַכט" אדער "הערשאפט" אינעם 5טן יארהונדערט פאר דער ציווילער רעכענונג צו באדייטן די [[פאליטישע סיסטעמען]] וואס האבן עקזיסטירט דעמאלסט אין גריכישע [[שטאטס שטאַט]]ן, מערקווערדיק צווישן זיי [[אטען]]; דער טערמין איז אנטקעגנדיק פון ἀριστοκρατία (''אַריסטאקראַטיע'') "הערשאפט פון די פני"." כאטש די דעפיניציעס זענען נישט מיטשטימיק, פראקטיש איז נישט אלעמאל געווען א קלארע אונטערשייד.<ref>Wilson, N. G. (2006). ''Encyclopedia of ancient Greece''. New York: Routledge. p. 511. ISBN 0-415-97334-1.</ref> די פאליטישע סיסטעם פון אלט אטען, צום ביישפיל, האט געגעבן דעמאקראטישע בירגערשאפט צו אן עליט־קלאס פון פרייע מענער, און האט אויסגעשפארט שקלאפן און פרויען פון באטייליקן אינעם פאליטישן פראצעס.<!-- In virtually all democratic governments throughout ancient and modern history, democratic citizenship consisted of an elite class until full enfranchisement was won for all adult citizens in most modern democracies through the suffrage movements of the 19th and 20th centuries. -->
דער טערמין שטאמט פון [[אוראלט גריכיש]] {{שפראך|grc|δημοκρατία}} (''{{שפראך|grc-Latn|דעמאקראטיע}}'') "הערשאפט פון לייט",א ווארט אויסגעשאפן פון   δῆμος (''דעמאס'') "לייט" און κράτος (''קראַטאס'') "מאַכט" אדער "הערשאפט" אינעם 5טן יארהונדערט פאר דער ציווילער רעכענונג צו באדייטן די [[פאליטישע סיסטעמען]] וואס האבן עקזיסטירט דעמאלסט אין גריכישע [[שטאטס שטאַט]]ן, מערקווערדיק צווישן זיי [[אטען]]; דער טערמין איז אנטקעגנדיק פון ἀριστοκρατία (''אַריסטאקראַטיע'') "הערשאפט פון די פני"." כאטש די דעפיניציעס זענען נישט מיטשטימיק, פראקטיש איז נישט אלעמאל געווען א קלארע אונטערשייד.<ref>Wilson, N. G. (2006). ''Encyclopedia of ancient Greece''. New York: Routledge. p. 511. ISBN 0-415-97334-1.</ref> די פאליטישע סיסטעם פון אלט אטען, צום ביישפיל, האט געגעבן דעמאקראטישע בירגערשאפט צו אן עליט־קלאס פון פרייע מענער, און האט אויסגעשפארט שקלאפן און פרויען פון באטייליקן אינעם פאליטישן פראצעס.<!-- In virtually all democratic governments throughout ancient and modern history, democratic citizenship consisted of an elite class until full enfranchisement was won for all adult citizens in most modern democracies through the suffrage movements of the 19th and 20th centuries. -->


דעמאקראטיע איז אנדערש פון [[מאנארכיע]] און [[דיקטאטור]], ווען נאר איין מענטש האלט די קראפט, און [[אליגארכיע]], אין וואס א קליינע גרופע מענטשן האלטן די קראפט.
דעמאקראטיע איז אנדערש פון [[מאנארכיע]] און [[דיקטאטור]], ווען נאר איין מענטש האלט די קראפט, און [[אליגארכיע]], אין וואס א קליינע גרופע מענטשן האלטן די קראפט.
שורה 30: שורה 28:
דעמאקראטיע האט אויך א געשטעל צו געבן '''"סאציאלאגישע רעכטונגען"''' ווי געזונטהייט, א פלאץ צו וואוינען, שטיצן ארבעטלאסיקע, עלטערערע מענטשן, אלמנות אא"וו. די יסודות זענען נישט אייניק ביי אלע רעגירונגען, די [[ליבעראליזם|ליבעראליסטישע]] געדאנק זאגט אז די רעגירונג דארף היטן די פרייהייט פון יעדן מענטש און ווי ווייניגער זיך מישן צו העלפן [[סאציאליזם|סאציאלאגיש]] אויפן חשבון פון פאדערן [[שטייער]] פון דער אלגעמיינער [[בירגער]]. אבער די [[סאציאל דעמאקראטיע|סאציאל דעמאקראטישע]] געדאנק האלטן אז סאציאלאגישע רעכטונגען איז אזוי ווי נאטירליכע רעכטונגען, און די [[מדינה]] דארף [[שנאר]]ן פון די בירגער כדי צו העלפן די שוואכערע מענטשן.
דעמאקראטיע האט אויך א געשטעל צו געבן '''"סאציאלאגישע רעכטונגען"''' ווי געזונטהייט, א פלאץ צו וואוינען, שטיצן ארבעטלאסיקע, עלטערערע מענטשן, אלמנות אא"וו. די יסודות זענען נישט אייניק ביי אלע רעגירונגען, די [[ליבעראליזם|ליבעראליסטישע]] געדאנק זאגט אז די רעגירונג דארף היטן די פרייהייט פון יעדן מענטש און ווי ווייניגער זיך מישן צו העלפן [[סאציאליזם|סאציאלאגיש]] אויפן חשבון פון פאדערן [[שטייער]] פון דער אלגעמיינער [[בירגער]]. אבער די [[סאציאל דעמאקראטיע|סאציאל דעמאקראטישע]] געדאנק האלטן אז סאציאלאגישע רעכטונגען איז אזוי ווי נאטירליכע רעכטונגען, און די [[מדינה]] דארף [[שנאר]]ן פון די בירגער כדי צו העלפן די שוואכערע מענטשן.


א ליבעראלישע רעגירונג (ווי [[אמעריקע]]) וועט פאדערן ווייניקער שטייער פון די בירגער און ווייניקער העלפן די שוואכע (זיי וועלן העלפן בעיקר צו נאטירליכע רעכטונגען און נישט צו סאציאלאגישע רעכטונגען), און א סאציאל דעמאקראטישע רעגירונג (ווי [[מדינת ישראל]]) וועלן פאדערן הויכע שטייער פון די בירגער כדי צו העלפן די שוואכע.
א ליבעראלישע רעגירונג (ווי [[אמעריקע]]) וועט פאדערן ווייניגער שטייער פון די בירגער און ווייניגער העלפן די שוואכע (זיי וועלן העלפן בעיקר צו נאטירליכע רעכטונגען און נישט צו סאציאלאגישע רעכטונגען), און א סאציאל דעמאקראטישע רעגירונג (ווי [[מדינת ישראל]]) וועלן פאדערן הויכע שטייער פון די בירגער כדי צו העלפן די שוואכע.


== פאלקס רעכטונגען ==
== פאלקס רעכטונגען ==
שורה 37: שורה 35:
== אנדערע סארטן רעגירונג הערשאפט זענען ==
== אנדערע סארטן רעגירונג הערשאפט זענען ==
* [[אויטאקראטיע]] - די הערשאפט ווערט געפירט דורך א יחיד אדער עטליכע יחידים, און עס איז נישט דא קיין שום פרייהייט פאר די אלגעמיינע בירגער אנטייל צו נעמען אין די באשלוסן פון דער רעגירונג. ביישפילן זענען [[קאמוניזם|קאמוניסטישע]], [[פאשיזם|פאשיסטישע]], און דיקטאטרישע רעגירונגען.
* [[אויטאקראטיע]] - די הערשאפט ווערט געפירט דורך א יחיד אדער עטליכע יחידים, און עס איז נישט דא קיין שום פרייהייט פאר די אלגעמיינע בירגער אנטייל צו נעמען אין די באשלוסן פון דער רעגירונג. ביישפילן זענען [[קאמוניזם|קאמוניסטישע]], [[פאשיזם|פאשיסטישע]], און דיקטאטרישע רעגירונגען.
* [[מאנארכיע]] - א הערשאפט וואס ווערט געפירט דורך א קעניגליכן פאמיליע, געקליבן דורך שטאמבוים. א ''קאנסטיטוציענאלע מאנארכיע'' קען זיך אויך פירן ווי א דעמאקראטיע.
* [[מאנארכיע]] - א הערשאפט וואס ווערט געפירט דורך א קעניגליכן פאמיליע, געקליבן דורך שטאמבוים. א ''קאנסטיטוציענאלע מאנארכיע'' קען זיך אויך פירן ווי א דעמאקראטיע ווי צ.ב.ש. [[ענגלאנד]] און נאך.
* [[טעאקראטיע]] - א [[רעליגיע]] הערשאפט וואס ווערט געפירט דורך די רעליגיעזע און [[גייסטליכע]] פירער, ווי צ.ב.ש. איראן, און די טאליבאנער אין אפגאניסטאן.
* [[טעאקראטיע]] - א [[רעליגיע]] הערשאפט וואס ווערט געפירט דורך די רעליגיעזע און [[גייסטליכע]] פירער, ווי צ.ב.ש. איראן, און די טאליבאנער אין אפגאניסטאן - א חלק פון זיי האבן אויכט דעמאקראטישע וויילן אבער דער [[גייסטליכע]]<nowiki/>ר פירער געוולעטיגט העכער זיי אזוי [[אירן]] און נאך.


== דעמאקראטיע אין דער תורה ==
== דעמאקראטיע אין דער תורה ==
אין דער [[תורה]] שטייט אז ווען [[משה רבינו]] האט פארגעלייגט די תורה־געזעצן פאר די [[איד]]ן, האט ער פריער גענומען זייער הסכמה דערפון, אזוי ווי עס שטייט ([[ספר שמות|שמות]] כ"ד ג'): וַיָּבֹא מֹשֶׁה, וַיְסַפֵּר לָעָם אֵת כָּל-דִּבְרֵי ה', וְאֵת, כָּל-הַמִּשְׁפָּטִים; וַיַּעַן כָּל-הָעָם קוֹל אֶחָד, וַיֹּאמְרוּ, כָּל-הַדְּבָרִים אֲשֶׁר-דִּבֶּר ה', נַעֲשֶׂה... וְנִשְׁמָע.
אין דער [[תורה]] שטייט אז ווען [[משה רבינו]] האט פארגעלייגט די תורה־געזעצן פאר די [[איד]]ן, האט ער פריער גענומען זייער הסכמה דערפון, אזוי ווי עס שטייט ([[ספר שמות|שמות]] כ"ד ג'): וַיָּבֹא מֹשֶׁה, וַיְסַפֵּר לָעָם אֵת כָּל-דִּבְרֵי ה', וְאֵת, כָּל-הַמִּשְׁפָּטִים; וַיַּעַן כָּל-הָעָם קוֹל אֶחָד, וַיֹּאמְרוּ, כָּל-הַדְּבָרִים אֲשֶׁר-דִּבֶּר ה', נַעֲשֶׂה... וְנִשְׁמָע.


אבער אין די פרטים פון [[דעמאקראטיע]] זענען דא חלקים וואס שטימען מיט די תורה אבער עס זענען דא חלקים וואס איז נישט גלייך וויל [[דעמאקראטיע]] האלט אז יעדער מעג טוהן וואס עם באגריפט. אבער די תורה זאגט ערבים כל ישראל און בזמן בית המקדש האט מען געצווינגען יעדער איד צו טוהן רצון ד' . 
אזוי אויכט די שטעל פון ווייבער איז אנדערש ביי די תורה ווי [[דעמאקראטיע]]. און ווען [[משיח]] וועט קומען וועט זיין א מלך פון מלכי בית דוד. אבער אסאך אנדערע זאכן איז יא צוגעפאסט ווען עס איז נישט אנקעגן די תורה. 


== זעט אויך ==
== זעט אויך ==
* [[ליבעראליזם]]
* [[ליבעראליזם]]
* [[סאציאל דעמאקראטיע]]'
* [[סאציאל דעמאקראטיע]]'
שורה 52: שורה 52:
{{רעפליסטע}}
{{רעפליסטע}}


 
==דרויסנדיגע לינקס==
== וועבלינקען ==
* [http://www.kulanu-nahlit.org א ישראלדיקע זייט וואס שטיצט דעם "דירעקטן דעמאקראטיע"]
* [http://www.kulanu-nahlit.org א ישראלדיקע זייט וואס שטיצט דעם "דירעקטן דעמאקראטיע"]
* [http://www.idi.org.il המכון הישראלי לדמוקרטיה]
* [http://www.idi.org.il המכון הישראלי לדמוקרטיה]
שורה 60: שורה 59:
[[קאַטעגאָריע:דעמאקראטיע|*]]
[[קאַטעגאָריע:דעמאקראטיע|*]]
[[קאַטעגאָריע:פאליטישע וויסנשאפט]]
[[קאַטעגאָריע:פאליטישע וויסנשאפט]]
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]]  
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]]
[[קאַטעגאָריע:עלעמענטארע ארטיקלען צו פארברייטערן]]
[[HE:דמוקרטיה]]
{{קרד/ויקי/יידיש}}
{{קרד/ויקי/יידיש}}