אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "אמרפל"

יעצטיגע רעוויזיע זינט 08:26, 8 יולי 2024

אברהם באזיגט די פיר קעניגן, אילוסטראציע פון אנטאניא טעמפעסטא, יאר 1613

אמרפל איז געווען א קעניג פון שִׁנְעָר, און ווערט דערמאנט אין ספר בראשית, קאַפּיטל י"ד ווי איינער פון די קאאליציע פון פיר קעניגן, וואס זענען געקומען צו עמק השידים דערשטיקן די אויפשטאנד פון די פינף קעניגן פון ככר הירדן וואס האבן זיך פאראייניגט צו ווידערשפעניגן אין די קעניגן פון מעסאפאטאמיע.

אין די תורה

די פיר קעניגן, אמרפל דער קעניג פון שִׁנְעָר, אַרְיוֹךְ דער קעניג פון אֶלָּסָר, כְּדָרְלָעֹמֶר דער קעניג פון עֵילָם און תדעל דער קעניג פון גוים, זענען געקומען קיין כנען צו אונטערדרוקן די פינף קעניגן פון ככר הירדן וועלכע האבן רעוואלטירט אין כדרלעומר. אויפן וועג זענען זיי באפאלן נאך פעלקער, ווי די רפאים, די חורים, די אמורים און נאך. אין זייער מלחמה קעגן די פינף קעניגן האבן זיי באזיגט די אויפשטענדלער, בארויבט זייער פארמעגן און גענומען פון זיי מענטשן אין געפענגעניש. אברהם אבינו האט זיי נאכגעיאגט אויף זייער וועג קיין צפון צו זייערע לענדער, און אין דמשק געגנט האט ער זיי דערגרייכט, באזיגט, און צוריקגעקערט דאס רויב און די געפאנגענע.

אמרפל איז געווען באוואוסט אלס א גרויסער קעניג אין זיין צייט^[1], און לויט רש"י איז ער געווען דער חשוב'סטער צווישן די פיר קעניגן^[2]. אנדערע מפרשים זאגן אז כדרלעומר איז געווען דער חשוב'סטער און הויפט צווישן זיי^[3], נאר אמרפל איז געווען דער עלטסטער^[4]. טייל זאגן אז אין גרויסקייט און אין פירן די קעניגרייך אינעווייניג אין לאנד איז אמרפל געווען אין שפיץ, און מיט העלדישקייט אין קריג איז כדרלעומר געווען אין שפיץ^[5].

נאמען און לאנד

שניצונג פון חמורבי, איינער פון די השערות צום אידענטיטעט פאר אמרפל

דער נאמען אמרפל ווערט אויך דערמאנט אין אוגאריטישע טעקסטן מיט טראַנסקריפּציע עמרפ, ווען דער בוכשטאב ל' פעלט^[6].

שנער איז למעשה דער אלטער נאמען פון בבל, ווי עס ווייזט אויס פון מעשה דור הפלגה: ”וַיְהִי בְּנָסְעָם מִקֶּדֶם וַיִּמְצְאוּ בִקְעָה בְּאֶרֶץ שִׁנְעָר וַיֵּשְׁבוּ שָׁם... עַל כֵּן קָרָא שְׁמָהּ בָּבֶל כִּי שָׁם בָּלַל ה' שְׂפַת כָּל הָאָרֶץ וּמִשָּׁם הֱפִיצָם ה' עַל פְּנֵי כָּל הָאָרֶץ” (בראשית פרק י"א, פסוקים ב'; ט'), א זאך וואס שטימט מיט אן השערה וואס אידענטיפיצירט אמרפל מיט דער בבל'ישער חאמוראבי, וואס איז אויך באקאנט ווי עמורפי. אנדערע שפעקולאציעס אידענטיפיצירן אים מיט אובל-פי-אל דער צווייטער, קעניג פון אשנונה^[7], אדער אמאר-סין, א קעניג אין די דריטע אור דינאסטיע^[8].

יוסף בן מתתיהו שרייבט אין זיין ספר "קדמוניות היהודים", אז אמרפל איז געווען אן אשור'ישער קריגס-מיניסטער וועלכער איז געשיקט געווארן מיט דריי אנדערע קריגס-מיניסטארן פאר א שטראף קאמפיין אין כנען; צוזאמען האבן זיי בארויבט סיריע און אונטערטעניגט די קעניגן פון סדום און אומגעגנט וועלכע האבן ווידערשפעניגט אין אשור^[9].

אין חז"ל

אין חז"ל ווערט געברענגט אז אמרפל איז נישט קיין צווייטער ווי נמרוד, און די אמוראים רב און שמואל קריגן זיך איבער די צוויי נעמען^[10]: ”רב ושמואל, חד אמר: נמרוד שמו, ולמה נקרא שמו אמרפל? שאמר והפיל לאברהם אבינו בתוך כבשן האש. וחד אמר: אמרפל שמו, ולמה נקרא שמו נמרוד? שהמריד את כל העולם כולו עליו [=אויף ה'] במלכותו.”

אויך אין ספר הישר שטייט אז אמרפל איז נמרוד^[11], מיט די ערקלערונג אז דעם צונאמען "אמרפל" האט ער באקומען נאכן דורכפאל ביים בויען דעם מגדל בבל, וואס ווערט אין דעם ספר אויך צוגעשריבן צו נמרוד.

דרויסנדיגע לינקס

"Amraphel", JewishEncyclopedia.com (ענגליש)
מי היה אמרפל מלך שנער? אין "עצור כאן חושבים" פאָרום

רעפערענצן

↑ ספורנו, בראשית יד, א
↑ גור אריה, בראשית יד, ה
↑ רד"ק, בראשית יד, ד
↑ פענח רזא און טור על התורה, בראשית יד, א
↑ העמק דבר, בראשית יד, א
↑ פנחס ארצי, עולם התנ"ך: בראשית, תל אביב, דוידזון עתי, 1993, עמ' 103.
↑ Micael Roaf, Cambridge Atlas of Archaeology - king lists p.111 and pp.108-123.
↑ Rohl, David (2010). The Lords of Avaris. Random House. p. 294.
↑ יוסף בן מתתיהו, קדמוניות היהודים, ספר א, פרק ט
↑ עירובין נג, א
↑ ספר הישר, ירושלים תשט"ו, עמ' 28

[1] ספורנו, בראשית יד, א

[2] גור אריה, בראשית יד, ה

[3] רד"ק, בראשית יד, ד

[4] פענח רזא און טור על התורה, בראשית יד, א

[5] העמק דבר, בראשית יד, א

[6] פנחס ארצי, עולם התנ"ך: בראשית, תל אביב, דוידזון עתי, 1993, עמ' 103.

[7] Micael Roaf, Cambridge Atlas of Archaeology - king lists p.111 and pp.108-123.

[8] Rohl, David (2010). The Lords of Avaris. Random House. p. 294.

[9] יוסף בן מתתיהו, קדמוניות היהודים, ספר א, פרק ט

[10] עירובין נג, א

[11] ספר הישר, ירושלים תשט"ו, עמ' 28

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

@@ שורה 1: / שורה 1: @@
-{{דרעפט}}
+{{דעסקריפציע|קעניג פון שנער, פון די פיר קעניגן קעגן אברהם}}
-<!-- הייבט אן רעדאגירן אונטער די שורה -->
+[[טעקע:Tempesta Abraham Makes the Enemies Flee Who Hold His Nephew.jpg|220px|ממוזער|שמאל|[[אברהם]] באזיגט די פיר קעניגן, אילוסטראציע פון [[אנטאניא טעמפעסטא]], יאר 1613]]
-[[קובץ:Tempesta Abraham Makes the Enemies Flee Who Hold His Nephew.jpg|220px|ממוזער|שמאל|[[אברהם]] באזיגט די פיר קעניגן, מאלעריי פון [[אנטוניו טמפסטה]] יארע [[1613]]]]
+'''אמרפל''' איז געווען א קעניג פון [[שנער|שִׁנְעָר]], און ווערט דערמאנט אין {{תנ"ך|בראשית|יד|לאנג=יא}} ווי איינער פון די קאאליציע פון פיר קעניגן, וואס זענען געקומען צו [[ים המלח|עמק השידים]] דערשטיקן די [[מלחמת המלכים|אויפשטאנד פון די פינף קעניגן]] פון [[ככר הירדן]] וואס האבן זיך פאראייניגט צו ווידערשפעניגן אין די קעניגן פון [[מעסאפאטאמיע]].
-'''אמרפל ''' דער קעניג פון [[שנער]], ווערט דערמאנט אין [[תנ"ך]] אין {{תנ"ך|בראשית|יד}} ווי איינער פון די קעניגן פון די [[מלחמה פון די פיר מלכים מיט די פינף|פיר קעניגן קאאליציע]] וואס איז אויפגעשטעלט געווארן צוזאמען מיט [[אריוך]] דער קעניג פון [[אלסר]], [[כדרלעמר]] דער קעניג פון [[עילם]] און [[תדעל]] דער קעניג פון [[גוים]], צו דערדריקן די [[ווידערשטאנד]] פון די פינעף קעניגן פון [[כיכר הירדן]] און נאך פעלקער אין געגנט {{הערה|אין פסוק ווערט געשילדערט א גאנצע שטראף קאמפיין פון די פעלקער פון געגנט וואס האבן ווידערגעשפעניגט אין די פיר קעניגן, וואס האט אריינגערעכנט אפאר פעלקער אויסער די פינעף קעניגן פון כיכר הירדן ({{תנ"ך|בראשית|יד|ה}}-ח'):
- וּבְאַרְבַּע עֶשְׂרֵה שָׁנָה בָּא כְדָרְלָעֹמֶר וְהַמְּלָכִים אֲשֶׁר אִתּוֹ וַיַּכּוּ אֶת '''רְפָאִים בְּעַשְׁתְּרֹת קַרְנַיִם''' וְאֶת '''הַזּוּזִים בְּהָם''' וְאֵת '''הָאֵימִים בְּשָׁוֵה קִרְיָתָיִם''': וְאֶת '''הַחֹרִי בְּהַרְרָם שֵׂעִיר''' עַד אֵיל פָּארָן אֲשֶׁר עַל הַמִּדְבָּר: וַיָּשֻׁבוּ וַיָּבֹאוּ אֶל עֵין מִשְׁפָּט הִוא קָדֵשׁ '''וַיַּכּוּ אֶת כָּל שְׂדֵה הָעֲמָלֵקִי''' וְגַם אֶת '''הָאֱמֹרִי הַיֹּשֵׁב בְּחַצְצֹן תָּמָר''': וַיֵּצֵא מֶלֶךְ סְדֹם...". }}, וואס האבן אנגעבונדן א [[בונד]] צו ווידערשפעניגן אין די קעניגן פון [[ארם נהריים|מעסאפאטאמיא]]. אמרפל איז די ערשטע פערזענליכקייט אין [[תנ"ך]] וואס צו איר ווערט צוגעלייגט די טיטל קעניג.
+==אין די תורה==
+{{הויפט ארטיקל|מלחמת המלכים}}
+די פיר קעניגן, אמרפל דער קעניג פון שִׁנְעָר, אַרְיוֹךְ דער קעניג פון אֶלָּסָר, כְּדָרְלָעֹמֶר דער קעניג פון [[עילם|עֵילָם]] און תדעל דער קעניג פון גוים, זענען געקומען קיין כנען צו אונטערדרוקן די פינף קעניגן פון ככר הירדן וועלכע האבן רעוואלטירט אין כדרלעומר. אויפן וועג זענען זיי באפאלן נאך פעלקער, ווי די [[רפאים]], די [[חורים]], די [[אמורי]]ם און נאך. אין זייער מלחמה קעגן די פינף קעניגן האבן זיי באזיגט די אויפשטענדלער, בארויבט זייער פארמעגן און גענומען פון זיי מענטשן אין געפענגעניש. [[אברהם אבינו]] האט זיי נאכגעיאגט אויף זייער וועג קיין צפון צו זייערע לענדער, און אין [[דמשק]] געגנט האט ער זיי דערגרייכט, באזיגט, און צוריקגעקערט דאס רויב און די געפאנגענע.
-אמרפל איז געווען באוואוסט ווי א גרויסער קעניג אין זיין צייט{{הערה|{{אוצר|ספורנו/בראשית/יד#א|ספורנו}}}}, און לויט [[רש"י]] איז ער געווען דער חשובסטער צווישן די פיר קעניגן{{הערה|גור אריה ל[[מהר"ל]], בראשית שם}}. אנדערע מפרשים האבן געשריבן, אז כדרלעומר איז געווען דער חשובסטער צווישן זיי{{הערה|{{אוצר|רד"ק/בראשית/יד#ד|רד"ק}}}}, נאר אמרפל איז געווען דער עלטסטער פון אלעמען {{הערה|פענח רזא וטור, בראשית שם}}. און עס איז דא ווער עס האט געשריבן, אז אין גרויסקייט און אין פירן די קעניגרייך אינעווייניג אין לאנד איז אמרפל געווען דער בעסטער, און אין העלדישקייט אין קריג איז כדרלעומר געווען דער בעסטער{{הערה|העמק דבר}}.
+אמרפל איז געווען באוואוסט אלס א גרויסער קעניג אין זיין צייט{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|א|מפרש=ספורנו}}}}, און לויט [[רש"י]] איז ער געווען דער חשוב'סטער צווישן די פיר קעניגן{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|ה|מפרש=גור אריה}}}}. אנדערע מפרשים זאגן אז כדרלעומר איז געווען דער חשוב'סטער און הויפט צווישן זיי{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|ד|מפרש=רד"ק}}}}, נאר אמרפל איז געווען דער עלטסטער{{הערה|פענח רזא און טור על התורה, בראשית יד, א}}. טייל זאגן אז אין גרויסקייט און אין פירן די קעניגרייך אינעווייניג אין לאנד איז אמרפל געווען אין שפיץ, און מיט העלדישקייט אין קריג איז כדרלעומר געווען אין שפיץ{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|א|מפרש=העמק דבר}}}}.
-די נאמען אמרפל ווערט אויך דערמאנט אין [[אונגאריש|אוגארישע]] טעקסטן אין טראַנסקריפּציע '''עמרפ''' ווען די בוכשטאב ל' פעלט{{הערה|שם=hebrewRTL-a|[[פנחס ארצי]], '''עולם התנ"ך: בראשית''', תל אביב, דוידזון עתי, [[1993]], ע"מ 103.}}. [[שנער]] איז למעשה די אלטע נאמען פון [[בבל]], ווי עס ווייזט אויס פון [[מעשה דור הפלגה]]: {{ציטוטון|וַיְהִי בְּנָסְעָם מִקֶּדֶם וַיִּמְצְאוּ בִקְעָה בְּאֶרֶץ '''שִׁנְעָר''' וַיֵּשְׁבוּ שָׁם... עַל כֵּן קָרָא שְׁמָהּ '''בָּבֶל''' כִּי שָׁם בָּלַל ה' שְׂפַת כָּל הָאָרֶץ וּמִשָּׁם הֱפִיצָם ה' עַל פְּנֵי כָּל הָאָרֶץ|בראשית פרק י"א, פסוקים ב'; ט'}} א זאך וואס שטימט מיט איינע פון די שאצונגען וואס נייגט צו אידענטיפיצירן אמרפל מיט דער בבלישער [[חמורבי]], וואס איז אויך באקאנט ווי '''עמורפי'''. א אנדער שאצונג אידענטיפיצירט אים מיט אובל-פי-אל דער צווייטער קעניג פון [[אשנונה]]{{הערה|Micael Roaf, '''Cambridge Atlas of Archaeology''' - king lists p.111 and pp.108-123.}}.
+==נאמען און לאנד==
+[[טעקע:Brockhaus and Efron Jewish Encyclopedia e2 336-0.jpg|קליין|לינקס|טעקסט=אמרפל אין דזשואיש ענציקלאפעדיע|שניצונג פון חמורבי, איינער פון די השערות צום אידענטיטעט פאר אמרפל]]
+דער נאמען אמרפל ווערט אויך דערמאנט אין [[אוגאריט|אוגאריטישע]] טעקסטן מיט טראַנסקריפּציע '''עמרפ''', ווען דער בוכשטאב ל' פעלט{{הערה|פנחס ארצי, '''עולם התנ"ך: בראשית''', תל אביב, דוידזון עתי, 1993, עמ' 103.}}.
-[[חז"ל]] אידענטיפיצירן אמרפל מיט [[נמרוד]] וואס ווערט אנגערופן אמרפל "שאמר פול לכבשן האש" (וואס האט געזאגט פאל אריין אין פייער) פאר [[אברהם אבינו]]{{הערה|{{בבלי|עירובין|נג|א}}}}.
+שנער איז למעשה דער אלטער נאמען פון [[בבל]], ווי עס ווייזט אויס פון [[מעשה דור הפלגה]]: {{ציטוטון|וַיְהִי בְּנָסְעָם מִקֶּדֶם וַיִּמְצְאוּ בִקְעָה בְּאֶרֶץ '''שִׁנְעָר''' וַיֵּשְׁבוּ שָׁם... עַל כֵּן קָרָא שְׁמָהּ '''בָּבֶל''' כִּי שָׁם בָּלַל ה' שְׂפַת כָּל הָאָרֶץ וּמִשָּׁם הֱפִיצָם ה' עַל פְּנֵי כָּל הָאָרֶץ|בראשית פרק י"א, פסוקים ב'; ט'}}, א זאך וואס שטימט מיט אן השערה וואס אידענטיפיצירט אמרפל מיט דער בבל'ישער [[חאמוראבי]], וואס איז אויך באקאנט ווי '''עמורפי'''. אנדערע שפעקולאציעס אידענטיפיצירן אים מיט אובל-פי-אל דער צווייטער, קעניג פון [[אשנונה]]{{הערה|Micael Roaf, '''Cambridge Atlas of Archaeology''' - king lists p.111 and pp.108-123.|כיוון=שמאל}}, אדער אמאר-סין, א קעניג אין די דריטע אור דינאסטיע{{הערה|1={{cite book|last=Rohl|first=David|title=The Lords of Avaris|date=2010|publisher=Random House|page=294}}|כיוון=שמאל}}.
-[[יוסף בן מתתיהו]] אין זיין ספר "[[קדמוניות היהודים]]" באצייכנט, אז אמרפל איז געווען איינער פון די מיליטער מיניסטערן פון די [[אשור]]ים. אין זיין ספר [[קדמוניות היהודים]] שילדערט יוסף בן מתתיהו ווי די פיר מיליטער מינסטערס האבן גערויבט [[סיריע]] און זענען אנגעקומען אין געגנט פון [[סדום]], כדי מלחמה צו האלטן מיט די קעניגן פון כיכר הירדן וואס האבן ווידערגעשפעניגט אין [[אשור]]{{הערה|שם=hebrewRTL-b|יוסף בן מתתיהו, '''קדמוניות היהודים''', ירושלים, [[מוסד ביאליק]], [[2002]], עמ' 19.}}.
+[[יוסף בן מתתיהו]] שרייבט אין זיין ספר "[[קדמוניות היהודים]]", אז אמרפל איז געווען אן [[אשור]]'ישער קריגס-מיניסטער וועלכער איז געשיקט געווארן מיט דריי אנדערע קריגס-מיניסטארן פאר א שטראף קאמפיין אין כנען; צוזאמען האבן זיי בארויבט [[סיריע]] און אונטערטעניגט די קעניגן פון [[סדום]] און אומגעגנט וועלכע האבן ווידערשפעניגט אין אשור{{הערה|{{יוספוס|קדמוניות היהודים|א|ט}}}}.
-==זעט אויך==
+==אין חז"ל==
-* [[אריוך]]
+אין [[חז"ל]] ווערט געברענגט אז אמרפל איז נישט קיין צווייטער ווי [[נמרוד]], און די [[אמוראים]] [[רב (אמורא)|רב]] און [[שמואל (אמורא)|שמואל]] קריגן זיך איבער די צוויי נעמען{{הערה|{{בבלי|עירובין|נג|א}}}}: {{ציטוטון|1=רב ושמואל, חד אמר: נמרוד שמו, ולמה נקרא שמו אמרפל? ש'''אמר והפיל''' לאברהם אבינו בתוך כבשן האש. וחד אמר: אמרפל שמו, ולמה נקרא שמו נמרוד? ש'''המריד''' את כל העולם כולו עליו [=אויף ה'] במלכותו.}}
-* [[כדרלעומר]]
-* [[תדעל]]
-==דרויסנדע לינקס==
+אויך אין [[ספר הישר (אגדה)|ספר הישר]] שטייט אז אמרפל איז נמרוד{{הערה|'''ספר הישר''', ירושלים תשט"ו, עמ' 28}}, מיט די ערקלערונג אז דעם צונאמען "אמרפל" האט ער באקומען נאכן דורכפאל ביים בויען דעם [[מגדל בבל]], וואס ווערט אין דעם ספר אויך צוגעשריבן צו נמרוד.
-*[http://hydepark.hevre.co.il/hydepark/topic.asp?topic_id=1154938&whichpage=1 מי היה אמרפל מלך שנער?] פון פורום "עצור, כאן חושבים"
-*[http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=1440&letter=A אמרפל באנציקלופדיה היהודית] {{אנגלית}}
+==דרויסנדיגע לינקס==
+* {{אנצ יהודית|1440-amraphel|Amraphel}}
+* [https://www.bhol.co.il/forums/topic.asp?cat_id=24&topic_id=1154938&forum_id=1364 מי היה אמרפל מלך שנער?] אין "[[עצור כאן חושבים]]" פאָרום
 ==רעפערענצן==
 {{רעפערענצן}}
-[[קטגוריה:בבל]]
+[[קאַטעגאָריע:בבל]]
-[[קטגוריה:מלכי הגויים בתנ"ך]]
+[[קאַטעגאָריע:גוי'אישע קעניגן אין תנ"ך]]
+[[קאַטעגאָריע:פרשת לך לך]]
+[[קאַטעגאָריע:מלחמת המלכים]]
+[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]]
+[[he:אמרפל]]

אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "אמרפל"

יעצטיגע רעוויזיע זינט 08:26, 8 יולי 2024

אינהאַלט

אין די תורה

נאמען און לאנד

אין חז"ל

דרויסנדיגע לינקס

רעפערענצן

נאוויגאציע מעניו

אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "אמרפל"

יעצטיגע רעוויזיע זינט 08:26, 8 יולי 2024

אין די תורה

נאמען און לאנד

אין חז"ל

דרויסנדיגע לינקס

רעפערענצן

נאוויגאציע מעניו

זוכן