175
רעדאגירונגען
הגהה, צוגעלייגט
ק (←צו ליינען מער: הגהה) |
(הגהה, צוגעלייגט) |
||
| שורה 110: | שורה 110: | ||
==אויסשטעל== | ==אויסשטעל== | ||
דער פיוט איז אויסגעשטעלט מיט 45 בתים פון 2 שורות, יעדער שורה באשטייט פון 10 [[טראף|טראַפן]] (תנועות), און ענדיגט זיך מיט'ן גראם פון "תָא", די [[אקראסטיק]] פון די ערשטע 22 בתים זענען לויט די רייע פון א' ב' - געדאפלט, און די איבריגע זענען לויט דער נאמען פונעם מחבר "מאיר ביר רבי יצחק יגדל בתורה ובמעשים טובים אמן וחזק ואמץ". | דער פיוט איז אויסגעשטעלט מיט 45 בתים פון 2 שורות, יעדער שורה באשטייט פון 10 [[טראף|טראַפן]] (תנועות), און ענדיגט זיך מיט'ן גראם פון "תָא", די [[אקראסטיק]] פון די ערשטע 22 בתים זענען לויט די רייע פון א' ב' - געדאפלט, און די איבריגע זענען לויט דער נאמען פונעם מחבר "מאיר ביר רבי<ref>ר' אליהו בחור, ספר התשבי, בני ברק תשס"ה, עמ' רמח ערך רב, ברענגט דעם ר"ת אלס "ביר ריבי". דער פרמ"ג ברענגט עס אין [https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=20185&st=&pgnum=16&hilite= אגרות הפמ"ג], אגרת ה, אות יא, און לייגט צו: "ובמחזורים שלנו לא מצאתי חרוז יו"ד בין ריש לב' רק החרוז רבי יצחק, וחידוש בעיני אולי חסרו החרוז ההוא, ומי יתן אמצאהו כי התשבי נאמן יותר מק' עדים".</ref> יצחק יגדל בתורה ובמעשים טובים אמן וחזק ואמץ". | ||
דער פייטן הויבט אן מיט'ן נעמען רשות, און טוט ארויסברענגען די לויב צו השי"ת, וואס איז נישט מעגליך צו שילדערן אפי' מיט די שטערקסטע מעגליכקייטן, עס פאלגט נאך מיט די גרויסקייט פון די מלאכים, און די געוואלדיגע חשיבות פון די אידישע קינדער איבער זיי. דערנאך שילדערט דער פייטן א שמועס צווישן די אידן מיט די פעלקער, וואו די פעלקער פרעגן די אידן פארוואס זיי דינען השי"ת טראץ דעם שווערן גלות, און די אידן ענטפערן זיי מיט א לענגערע שילדערונג פון די שכר פון לעתיד לבא. דער פיוט פארענדיגט זיך מיט א ברכה אז די באטייליגטע זאל'ן טאקע זוכה זיין דערצו. | דער פייטן הויבט אן מיט'ן נעמען רשות, און טוט ארויסברענגען די לויב צו השי"ת, וואס איז נישט מעגליך צו שילדערן אפי' מיט די שטערקסטע מעגליכקייטן, עס פאלגט נאך מיט די גרויסקייט פון די מלאכים, און די געוואלדיגע חשיבות פון די אידישע קינדער איבער זיי. דערנאך שילדערט דער פייטן א שמועס צווישן די אידן מיט די פעלקער, וואו די פעלקער פרעגן די אידן פארוואס זיי דינען השי"ת טראץ דעם שווערן גלות, און די אידן ענטפערן זיי מיט א לענגערע שילדערונג פון די שכר פון לעתיד לבא. דער פיוט פארענדיגט זיך מיט א ברכה אז די באטייליגטע זאל'ן טאקע זוכה זיין דערצו. | ||
דער פיוט ווערט געזאגט מיט א זיסן ניגון וואס ברענגט ארויס דביקות און בענקשאפט, אין א אופן | דער פיוט ווערט געזאגט מיט א זיסן ניגון וואס ברענגט ארויס דביקות און בענקשאפט, אין א אופן וואס דער חזן זאגט די ערשטע צוויי שורות, דאן קהל די קומענדיגע צוויי שורות, און אזוי טוישט מען זיך יעדע צוויי שורות<ref name=":0">{{היברובוקס|רבי שלמה זלמן גייגר|דברי קְהִלֹּת|6822|page=447|באנד=- מנהגי פראנפורט דמיין|מקום הוצאה=פראנקפורט|שנת הוצאה=תרכ"ב|עמ=446}}</ref>. | ||
==היסטאריע== | ==היסטאריע== | ||
דער פיוט אקדמות איז נתחבר געווארן ארום די [[ד'ת"ת]] יארן, דורך [[רבי מאיר ש"ץ|רבי מאיר ב"ר יצחק]]. דער [[שליח ציבור]] פון שטאט ווירמייזא{{ביאור|עס נישט קלאר די גענויע דאטומען פון די לעבן פון רבי מאיר ש"ץ. מיר זעען אז רש"י ברענגט אים עטליכע מאל מיט'ן טיטל זצ"ל, {{תנ"ך|הושע|ו|ט|מפרש=רש"י}}, {{תנ"ך|עמוס|ג|יב|מפרש=רש"י}}, {{תנ"ך|תהלים|עג|יב|מפרש=רש"י}}. | דער פיוט אקדמות איז נתחבר געווארן ארום די [[ד'ת"ת]] יארן, דורך [[רבי מאיר ש"ץ|רבי מאיר ב"ר יצחק]]. דער [[שליח ציבור]] פון שטאט ווירמייזא{{ביאור|עס נישט קלאר די גענויע דאטומען פון די לעבן פון רבי מאיר ש"ץ. מיר זעען אז רש"י ברענגט אים עטליכע מאל מיט'ן טיטל זצ"ל, {{תנ"ך|הושע|ו|ט|מפרש=רש"י}}, {{תנ"ך|עמוס|ג|יב|מפרש=רש"י}}, {{תנ"ך|תהלים|עג|יב|מפרש=רש"י}}. | ||
מ'זעט אבער אז ער האט אים נאך געקענט ביים לעבן, זע {{היברובוקס|2=סדור רש"י|3=21221|page=145|4="שמעתי מפי צדיק רבי מאיר ברבי יצחק"}}. זיין זון רבי יצחק איז אומגעקומען דורך די קרייצציגלער אין יאר [[ד'תתנ"ו]] ווי דערמאנט אין פנקס הזכרת נשמות פון ווירמייזא.}}. אין ראם פון זיין פאסטן אלס שליח ציבור האט ער מתקן געווען א צאל תיקונים אין | מ'זעט אבער אז ער האט אים נאך געקענט ביים לעבן, זע {{היברובוקס|2=סדור רש"י|3=21221|page=145|4="שמעתי מפי צדיק רבי מאיר ברבי יצחק"}}. זיין זון רבי יצחק איז אומגעקומען דורך די קרייצציגלער אין יאר [[ד'תתנ"ו]] ווי דערמאנט אין פנקס הזכרת נשמות פון ווירמייזא.}}. אין ראם פון זיין פאסטן אלס שליח ציבור האט ער מתקן געווען א צאל תיקונים אין דעם נוסח התפילה<ref>למשל דער נוסח "צור ישראל" וואס מיר זאגן יעדן טאג.</ref>, און פארפאסט צענדליגער פיוטים, צווישן זיי אזעלכע וואס מען זאגט ביז'ן היינטיגן טאג. | ||
דער פיוט איז נתחבר געווארן אלס "רשות" און אריינפיר פאר'ן "תורגמן", וואס פלעגט איבערזעצן די פסוקים פון די קריאה אויף אראמיש, לויט די תרגום | דער פיוט איז נתחבר געווארן אלס "רשות" און אריינפיר פאר'ן "תורגמן", וואס פלעגט איבערזעצן די פסוקים פון די קריאה אויף אראמיש, לויט די תרגום אונקלוס, א מנהג וואס איז געווען איינגעפירט יעדן וואך ביי קריאת התורה בימי חז"ל ביז סוף תקופת הגאונים{{הערה|{{רמב"ם|תפילה|יב|י}}}}, און איז פארבליבן בלויז אין שבועות און אנדערע ימים טובים{{הערה|זע {{תנ"ך|שמות|כ|יג|מפרש=חזקוני}} "בעצרת שהיא דוגמא מתן תורה, ומתרגמינן הדברות"; {{בבלי|מגילה|כד|א|מפרש=תוספות}} "והא שאנו מתרגמין הפטרות של פסח ועצרת טפי משאר י״ט, לפי שהן מדברות בנס היום כדי לפרסם הנס, וכן במתן תורה כדי לפרסם הנס".}}{{ביאור|אין אשכנז האט מען מתרגם געווען מיט דעם תרגום ירושלמי, וואס לייגט צו מדרשים און ערקלערונגען. אויך האט מען צוגעלייגט לענגערע פיוטים אויף אראמיש, אזוי ווי די מנהג אין ארץ ישראל. די עשרת הדברות זענען געזאגט געווארן מיטן טעם העליון וואס צוטיילט זיי אין צען באזונדערע פסוקים. צווישן די פסוקים זענען געזאגט געווארן לענגערע פיוטים, וואס זענען גערופן געווארן "דיברות", צוליב וואס זיי הייבן זיך אן "דיברא"{{הערה|{{אוצר החכמה|יונה פרנקל|מחזור לשבועות כמנהג בני אשכנז לכל ענפיהם|602835|page=8|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תש"ס|עמ=י-יא|מבוא}}; {{צ-בוך|מחבר=יוסף יהלום, מיכאל סוקולוף|נאמען=שירת בני מערבא|מקום הוצאה=ירושלים|מו"ל=האקדמיה הלאומית הישראלית למדעים|שנת הוצאה=תשנ"ט}}.}}.}}. שפעטער ווען דאס האט שוין אויך נישט אנגעהאלטן, איז אבער דער פיוט פון אקדמות פארבליבן<ref>צוערשט איז דאס געשריבן געווארן אלס השערה אין {{צ-בוך|מחבר=מהר"ם אש|נאמען=זכרון יהודה|עמ=לח}}, {{צ-בוך|מחבר=רבי וואלף היידנהיים|נאמען=הבנת המקרא|עמ=לח|סדרה=סוף חומש שמות}}, און נאך, שפעטער איז געפונען געווארן די אריגינאלע כתבי יד און ספרים וואס דערמאנען די פיוטים און תרגומים בשייכות מיט'ן אקדמות</ref>. | ||
דעם מנהג צו זאגן דעם פיוט אקדמות ביים ליינען נאך דעם ערשטן פסוק פון בחודש השלישי, ווערט פארצייכנט אין די פריערדיגע ספרים פון מנהגי אשכנז{{הערה|{{היברובוקס|רבי אברהם קלויזנער|מנהגים|24905}}, געברענגט אין {{היברובוקס|רבי יעקב מולן|ספר מהרי"ל|44458|page=54}}, {{היברובוקס|טירנא, רבי יצחק אייזיק|ספר המנהגים|8913|page=33}}}}. אויך געפונט מען דאס אין פריערדיגע מחזורים געשריבן בכתב יד, צווישן זיי אין מחזור ווירמייזא{{הערה|{{אוצר החכמה|2=מחזור וורמיישא מנהג אשכנז|3=618509|page=146|שנת הוצאה=ה'ל"ב}}}}. | דעם מנהג צו זאגן דעם פיוט אקדמות ביים ליינען נאך דעם ערשטן פסוק פון בחודש השלישי, ווערט פארצייכנט אין די פריערדיגע ספרים פון מנהגי אשכנז{{הערה|{{היברובוקס|רבי אברהם קלויזנער|מנהגים|24905}}, געברענגט אין {{היברובוקס|רבי יעקב מולן|ספר מהרי"ל|44458|page=54}}, {{היברובוקס|טירנא, רבי יצחק אייזיק|ספר המנהגים|8913|page=33}}}}. אויך געפונט מען דאס אין פריערדיגע מחזורים געשריבן בכתב יד, צווישן זיי אין מחזור ווירמייזא{{הערה|{{אוצר החכמה|2=מחזור וורמיישא מנהג אשכנז|3=618509|page=146|שנת הוצאה=ה'ל"ב}}}}. | ||
| שורה 197: | שורה 197: | ||
==דרויסנדיגע לינקס== | ==דרויסנדיגע לינקס== | ||
* [https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/2303b438-073b-4e0e-81b6-4955acffb6b0/surfaces/92d15e1d-7137-4834-a3d9-599299b21b14/ MS. Canonici Or. 12: אקדמות מיט אידיש טייטש], [[ווענעציע]] 1553, אינעם [[באדלעאן ביבליאטעק|באדליען ביבליאטעק]] אין [[אוניווערסיטעט פון אקספארד|אקספארד]] | *[https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/2303b438-073b-4e0e-81b6-4955acffb6b0/surfaces/92d15e1d-7137-4834-a3d9-599299b21b14/ MS. Canonici Or. 12: אקדמות מיט אידיש טייטש], [[ווענעציע]] 1553, אינעם [[באדלעאן ביבליאטעק|באדליען ביבליאטעק]] אין [[אוניווערסיטעט פון אקספארד|אקספארד]] | ||
*{{היברובוקס|2=סדר אקדמות מיט עברי טייטש|3=36625|מקום הוצאה=[[לבוב]]|סופיקס=יא}} | *{{היברובוקס|2=סדר אקדמות מיט עברי טייטש|3=36625|מקום הוצאה=[[לבוב]]|סופיקס=יא}} | ||
*{{אייוועלט|1=11362|2=טעקסט - אקדמות מיט טייטש}} | *{{אייוועלט|1=11362|2=טעקסט - אקדמות מיט טייטש}} | ||