35,369
רעדאגירונגען
ק
דעסקריפציע: דרום אמעריקאנער מדינה
ק (החלפת טקסט – "זעלבשטענדיקייט" ב־"זעלבסטשטענדיגקייט") |
ק (דעסקריפציע: דרום אמעריקאנער מדינה) |
||
| (8 מיטלסטע ווערסיעס פון 5 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|דרום אמעריקאנער מדינה}} | |||
{{מדינה| | |||
| נאמען = אַרגענטינע | | נאמען = אַרגענטינע | ||
| שטאַט = אַרגענטינישע רעפובליק | | שטאַט = אַרגענטינישע רעפובליק | ||
| שורה 5: | שורה 6: | ||
| סימבאל בילד = Coat_of_arms_of_Argentina.svg | | סימבאל בילד = Coat_of_arms_of_Argentina.svg | ||
| מאפע = Argentina (orthographic projection).svg | | מאפע = Argentina (orthographic projection).svg | ||
| זינגליד = | | זינגליד = | ||
| קאנטינענט = [[דרום אמעריקע]] | | קאנטינענט = [[דרום אמעריקע]] | ||
| אפיציעלע שפראך = [[שפאניש]] | | אפיציעלע שפראך = [[שפאניש]] | ||
| שורה 12: | שורה 13: | ||
| ראש מלוכה טיטל = גרונטלעך: פרעזידענט --> | | ראש מלוכה טיטל = גרונטלעך: פרעזידענט --> | ||
| ראש מלוכה = מארישא מאקרי | | ראש מלוכה = מארישא מאקרי | ||
| פרעמיער מיניסטער = | | פרעמיער מיניסטער = | ||
| גרינדונג דאטום = [[9טן יולי]] 1816 (פון שפאניע) | | גרינדונג דאטום = [[9טן יולי]] 1816 (פון שפאניע) | ||
| פלאך מאס = 2,766,890 | | פלאך מאס = 2,766,890 | ||
| שורה 19: | שורה 20: | ||
| באפעלקערונג צאל = 40,482,000 (אפגעשאצט) | | באפעלקערונג צאל = 40,482,000 (אפגעשאצט) | ||
| וועלט גראדונג באפעלעקרונג = 33טער | | וועלט גראדונג באפעלעקרונג = 33טער | ||
| באפעלקערונג ענגקייט = | | באפעלקערונג ענגקייט = | ||
| פראדוקט ווערדע = $572.860 ביליאן | | פראדוקט ווערדע = $572.860 ביליאן | ||
| וועלט גראדונג פראדוקט ווערדע = 23 | | וועלט גראדונג פראדוקט ווערדע = 23 | ||
| שורה 26: | שורה 27: | ||
| אינטערנעט דאמיין = ar | | אינטערנעט דאמיין = ar | ||
| טעלעפאן קאד = 54 | | טעלעפאן קאד = 54 | ||
| באמערקונגען = | | באמערקונגען = | ||
}} | }} | ||
'''אַרגענטינע''', אפיציעל די '''אַרגענטינער רעפובליק''' ({{שפראך-es|República Argentina}} ''רעפובליקאַ אַרכענטינאַ''), איז אַ פעדעראלע רעפובליק אין דרום־מזרח [[דרום אַמעריקע]]. זי איז דאס צווייטע גרעסטע לאנד אין דרום אמעריקע לויט פלאך מאס. זי געפינט זיך צווישן די [[אנדן]] אין מערב און דעם דרום [[אטלאנטישן אקעאן]] אין מזרח. זי גרעניצט [[פאראגוויי]] און [[באליוויע]] צו צפון, [[בראזיל]] און [[אורוגוויי]] צו צפון־מזרח, און [[טשילע]] צו מערב און דרום. איר הויפּטשטאָט איז [[בוענאס איירעס]]. | |||
ארגענטינע האט א שטח פון 2,780,400 קוואדראט ק"מ, און איז דאס [[ליסטע פון לענדער לויט שטח|אכט-גרעסטע לאנד אין דער וועלט]], דאס צווייט-גרעסטע אין [[לאטיין אמעריקע]], און דאס גרעסטע שפאניש-רעדנדע. דאס לאנד איז צעטיילט אין 23 פראווינצן, וואס יעדער איינער האט זיין אייגענע קאנסטיטוציע. | ארגענטינע האט א שטח פון 2,780,400 קוואדראט ק"מ, און איז דאס [[ליסטע פון לענדער לויט שטח|אכט-גרעסטע לאנד אין דער וועלט]], דאס צווייט-גרעסטע אין [[לאטיין אמעריקע]], און דאס גרעסטע שפאניש-רעדנדע. דאס לאנד איז צעטיילט אין 23 פראווינצן, וואס יעדער איינער האט זיין אייגענע קאנסטיטוציע. | ||
| שורה 34: | שורה 35: | ||
אין 1861 איז דאס לאנד געווארן ארגאניזירט ווי א פעדעראציע פון פראווינצן מיט [[בוענאס איירעס]] אלס הויפטשטאט. | אין 1861 איז דאס לאנד געווארן ארגאניזירט ווי א פעדעראציע פון פראווינצן מיט [[בוענאס איירעס]] אלס הויפטשטאט. | ||
ארגענטינע האט די דריטער גרעסטע עקאנאמיע | ארגענטינע האט די דריטער גרעסטע עקאנאמיע אין לאטיין אמעריקע, און איז א מיטגליד אין די גרופע 15 און גרופע 20 הויפט עראנאמיעס פון דער וועלט. אויך איז ארגענטינע א גרינדער מיטגליד פון די [[פאראייניגטע פעלקער]], די [[וועלט באנק]] און די [[וועלט האנדל ארגאניזאציע]]. | ||
דער נאמען "ארגענטינע" שטאמט פון [[לאטייניש]] וואס מיינט [[זילבער]], אלס דעם וואס דער ערשטער מענטש וואס האט אנפלעקט די געביט אין יאר [[1516]] איז געפארן דארט צו זוכן זילבער. | דער נאמען "ארגענטינע" שטאמט פון [[לאטייניש]] וואס מיינט [[זילבער]], אלס דעם וואס דער ערשטער מענטש וואס האט אנפלעקט די געביט אין יאר [[1516]] איז געפארן דארט צו זוכן זילבער. | ||
| שורה 41: | שורה 42: | ||
אייראפעער זענען ערשט געקומען אין דער ארגענטינע אין יאר 1502 מיט [[אמעריגא וועספוטשי]]. אין 1776 איז געגרינדעט געווארן דאס [[וויצעקעניגרייך פון ריא דע לא פלאטא]] מיט זיין הויפטשטאט אין [[בוענאס איירעס]]. די בריטישע האבן אינוואדירט דאס לאנד צוויי מאל, אין 1806 און 1807, אבער אן דערפאלג. | אייראפעער זענען ערשט געקומען אין דער ארגענטינע אין יאר 1502 מיט [[אמעריגא וועספוטשי]]. אין 1776 איז געגרינדעט געווארן דאס [[וויצעקעניגרייך פון ריא דע לא פלאטא]] מיט זיין הויפטשטאט אין [[בוענאס איירעס]]. די בריטישע האבן אינוואדירט דאס לאנד צוויי מאל, אין 1806 און 1807, אבער אן דערפאלג. | ||
אין 1810 זענען געקומען צו ארגענטינע די נייעס אז דער מלך פון שפאניע [[פערנאנדא דער זיבעטער]] איז געווארן אראפגעווארפן דורך דער ארמיי פון [[נאפאלעאן באנאפארטע|נאפאלעאן]]. אום [[25סטן מאי]] [[1810]] האבן די פארשטייער פון דער שטאט [[בוענאס איירעס]] אויפגעשטעלט דעם ערשטן אדמיניסטראטיוון ראט (La Primera Junta). דעם 9טן יולי 1816 | אין 1810 זענען געקומען צו ארגענטינע די נייעס אז דער מלך פון שפאניע [[פערנאנדא דער זיבעטער]] איז געווארן אראפגעווארפן דורך דער ארמיי פון [[נאפאלעאן באנאפארטע|נאפאלעאן]]. אום [[25סטן מאי]] [[1810]] האבן די פארשטייער פון דער שטאט [[בוענאס איירעס]] אויפגעשטעלט דעם ערשטן אדמיניסטראטיוון ראט (La Primera Junta). דעם 9טן יולי 1816 האט מען פראקלאמירט אפיציעל אין דער שטאט [[טאקאמאן]] אז די פאראייניגטע פראווינצו פונעם לא פלאטא טייך זענען אומאפהענגיג פון דער שפאנישער רעגירונג. אין [[1817]] איז דער ארגענטינער [[גענעראל]] [[חאסע דע סאן מארטין]] אריבערגעגאנן די [[אנדן]] כדי צו באפרייען [[טשילע]] און [[פערו]] פון שפאנישער הערשאפט, און מיט דעם האט ער געשאפט א סוף צום שפאנישן סטראש אויף ארגענטינע'ס זעלבסטשטענדיגקייט. <!--בעשורים הראשונים לעצמאות הרפובליקה התחוללו עימותים אלימים בין קבוצות שדגלו בשלטון ריכוזי בראשות [[בואנוס איירס]] (אוניטרים) לבין ה[[פדרליזם|פדרליסטים]], שדגלו בשלטון אוטונומי לכל אחת מהפרובינציות הפדרליות. איחוד לאומי הושג והחוקה הושלמה ב-[[1853]].--> | ||
אין 1912 האט דער פרעזידענט, ראקע סאענז פעניא, איינגעפירט געהיימע וואלן פאר אלע מאנצבילן. אין די וואלן פון 1916 איז היפאליטא יריגאיען געוויילט געווארן פרעזידענט. | אין 1912 האט דער פרעזידענט, ראקע סאענז פעניא, איינגעפירט געהיימע וואלן פאר אלע מאנצבילן. אין די וואלן פון 1916 איז היפאליטא יריגאיען געוויילט געווארן פרעזידענט. | ||
| שורה 54: | שורה 55: | ||
[[טעקע:Lake Argentino northern arm Lago Argentino Brazo Norte Patagonia Argentina Luca Galuzzi 2005.JPG|קליין|200px|ארגענטינא אזערע אין [[פאטאגאניע]]]] | [[טעקע:Lake Argentino northern arm Lago Argentino Brazo Norte Patagonia Argentina Luca Galuzzi 2005.JPG|קליין|200px|ארגענטינא אזערע אין [[פאטאגאניע]]]] | ||
ארגנעטינע איז דאס [[ליסטע פון לענדער לויט שטח|אכטע גרעסטע לאנד אין דער וועלט לויט שטח]]. זי געפינט זיך אין [[דרום אמעריקע]] און | ארגנעטינע איז דאס [[ליסטע פון לענדער לויט שטח|אכטע גרעסטע לאנד אין דער וועלט לויט שטח]]. זי געפינט זיך אין [[דרום אמעריקע]] און גרעניצט [[פאראגוויי]] און [[באליוויע]] צו צפון, [[בראזיל]] און [[אורוגוויי]] צו צפון־מזרח, און [[טשילע]] צו מערב און דרום. | ||
ארגענטינע איז לאנג 3,900 ק"מ (2,500 מייל) פון צפון צו דרום, און 1,400 ק"מ (870 מייל) פון מזרח צו מערב (מאקסימום). | ארגענטינע איז לאנג 3,900 ק"מ (2,500 מייל) פון צפון צו דרום, און 1,400 ק"מ (870 מייל) פון מזרח צו מערב (מאקסימום). | ||
טאפאגראפיש צעטיילט זיך ארגענטינע אין דריי טיילן: די פרוכפערע פלוינען פונעם [[פאמפאס]] אין צענטער פון לאנד, וואו געפינט זיך די רייכע לאנדווירטשאפט פון ארגענטינע; דאס הויכלאנד פון [[פאטאגאניע]] אין דרום און די [[אנדן]] בארגקייט לענגאויס דעם מערב | טאפאגראפיש צעטיילט זיך ארגענטינע אין דריי טיילן: די פרוכפערע פלוינען פונעם [[פאמפאס]] אין צענטער פון לאנד, וואו געפינט זיך די רייכע לאנדווירטשאפט פון ארגענטינע; דאס הויכלאנד פון [[פאטאגאניע]] אין דרום און די [[אנדן]] בארגקייט לענגאויס דעם מערב גרעניץ מיט טשילע, וואס אנטהאלט דעם העכסטן פונקט אין גאנץ אמעריקע, דער בארג [[אקאנקאגוע]] אין מענדאזא, וואס איז הויך 6,962 מעטער איבערן ים שפיגל. דער נידריגסטער פונקט אין ארגענטינע איז [[לאגונא דעל קארבאן]], 105 מעטער נידריגער פונעם ים שפיגל, וואס איז דער נידריגסטער פונקט אין די מערב און דרום האלבקיילעכער פון דער ערד. | ||
===ראיאנען=== | ===ראיאנען=== | ||
| שורה 74: | שורה 75: | ||
==רעגירונג== | ==רעגירונג== | ||
ארגענטינע איז א פעדעראלע קאנסטיטוציאנעלע רעפובליק, געפירט [[דעמאקראטיע|דעמאקראטיש]]. די רעגירונג זיצט אין [[בוענאס איירעס]]. דער | ארגענטינע איז א פעדעראלע קאנסטיטוציאנעלע רעפובליק, געפירט [[דעמאקראטיע|דעמאקראטיש]]. די רעגירונג זיצט אין [[בוענאס איירעס]]. דער היינטיגער פרעזידענט איז [[קריסטינע פערנאנדעז דע קירשנער]]. | ||
=== פראווינצן === | === פראווינצן === | ||
ארגענטינע איז א פעדעראציע פון 23 פראווינצן און איין אויטאנאמישע שטאט, בוענאס איירעס. יעדער פראווינץ האט זיין אייגענע קאנסטיטוציע. | ארגענטינע איז א פעדעראציע פון 23 פראווינצן און איין אויטאנאמישע שטאט, בוענאס איירעס. יעדער פראווינץ האט זיין אייגענע קאנסטיטוציע. | ||
# [[בוענאס איירעס]] (אויטאנאמישע שטאָט) | # [[בוענאס איירעס]] (אויטאנאמישע שטאָט) | ||
| שורה 124: | שורה 124: | ||
[[טעקע:Puente Rosario-Victoria 2.jpg|קליין|א פראכט שיף פארן ראזאַריא-וויקטאריא בריק.]] | [[טעקע:Puente Rosario-Victoria 2.jpg|קליין|א פראכט שיף פארן ראזאַריא-וויקטאריא בריק.]] | ||
ארגענטינע האט מער ווי 230,000 ק"מ (144,000 מייל) פון גאסן (אחוץ פריוואטע דארפישע גאסן), פון זיי 72,000 ק"מ (45,000 מייל) זענען ברוקירט<ref name=adefa>http://www.adefa.com.ar/anuario_2007/fscommand/complementary_data.pdf</ref> און 1,575 ק"מ (980 מייל) זענען אויטאסטראדן.<ref>http://www.grupopayne.com.ar/archivo/01/0112/011211/institucionales/institucionales.html</ref> עטליכע הויפט שטעט זענען באהאפטן דורך פילשפאלירן אויטאסטראדן און מ'האלט אין איין בויען מער.<ref name="cc83">{{cite web | author = La república digital | |||
| title = Se dará inicio a las obras de la Autopista Mesopotámica | url = http://www.larepublicadigital.com.ar/spip.php?article3058 | dateformat=mdy | |||
| accessdate = {{ר}}14טן פעברואר 2008 }}</ref> איבערן גאנצן לאנד זענען 9.2 מיליאן וואגנס איינגעשריבן אין 2008 (230 פאר א 1000 באפעלקערונג).<ref>[http://www.dnrpa.gov.ar/bolesta1/boletin1021/pagina11.htm DNRPA]</ref> | |||
דאס [[באן]] נעצווערק האט אינגאנצן א לענג פון 34,059 ק"מ (21,170 מייל).<ref>[http://www.argentina.gov.ar/argentina/portal/paginas.dhtml?pagina=257 Argentina.gov.ar]</ref> נאך יארצענדליגער מיט א דינסט וואס איז געווארן כסדר אפגעשוואכט און אומגענוג אויפהאלטונג, האט מען פארמאכט די מערסטע צווישנשטעטיגע פאסאזשיר דינסטן אין 1992 ווען מ'האט פריוואטיזירט די באן געזעלשאפט, און טויזנטער ק"מ פון שינעס (נישט גערעכנט אויבן) זענען ארויס פון באניץ. צווישנשטעטיגע באן דינסטן ווערן ווידער-אקטיווירט, און אויך די בוענאס איירעס אונטערגרונט באן ווערט שטארק באניצט. | |||
דאס [[באן]] נעצווערק האט אינגאנצן א לענג פון 34,059 ק"מ (21,170 מייל).<ref>[http://www.argentina.gov.ar/argentina/portal/paginas.dhtml?pagina=257 Argentina.gov.ar]</ref> נאך יארצענדליגער מיט א דינסט וואס איז געווארן כסדר אפגעשוואכט און אומגענוג אויפהאלטונג, האט מען פארמאכט די מערסטע צווישנשטעטיגע פאסאזשיר דינסטן אין 1992 ווען מ'האט פריוואטיזירט די | |||
די [[בוענאס איירעס מעטרא]], וואס האט אנגעהויבן אין 1913, איז געווען די ערשטע אונטערגרונט סיסטעם אין לאטיין אמעריקע און דעם דרום האלבגלאבוס.<ref>[http://www.kwintessential.co.uk/articles/article/Argentina/Buenos-Aires-Transport--Subway/26 Buenos Aires Transport Subway]</ref> | די [[בוענאס איירעס מעטרא]], וואס האט אנגעהויבן אין 1913, איז געווען די ערשטע אונטערגרונט סיסטעם אין לאטיין אמעריקע און דעם דרום האלבגלאבוס.<ref>[http://www.kwintessential.co.uk/articles/article/Argentina/Buenos-Aires-Transport--Subway/26 Buenos Aires Transport Subway]</ref> אויף אירע 55 ק"מ פון גערעלסן פארן קנאפע 900,000 פאסאזשירן טאג טעגלעך.<ref name=mecon>[http://www.mecon.gov.ar/peconomica/basehome/infoeco.html Política Económica - Página Principal]</ref> | ||
ארגענטינע האט אומגעפער 11000 ק"מ פון שיפיקע וואסער וועגן, וואס טראגן מער פראכט ווי די באנען.<ref>''Encyclopedia Britannica, Book of the Year (various issues): statistical appendix.''</ref> | ארגענטינע האט אומגעפער 11000 ק"מ פון שיפיקע וואסער וועגן, וואס טראגן מער פראכט ווי די באנען.<ref>''Encyclopedia Britannica, Book of the Year (various issues): statistical appendix.''</ref> דאס איז כולל א ברייט נעצווערק פון קאנאלן. ארגענטינע האט בריווח נאטירלעכע וואסער וועגן; די מערסטע באקאנטע זענען די [[ריא דע לא פלאטא]], [[פאראנא טייך|פאראנא]], [[אורוגוויי טייך|אורוגוויי]], [[ריא נעגרא]] און [[פאראגוויי טייך|פאראגוויי]] טייכן. | ||
== וויסנשאפט און טעכנאלאגיע == | == וויסנשאפט און טעכנאלאגיע == | ||
| שורה 156: | שורה 155: | ||
[[קאַטעגאָריע:ארגענטינע]] | [[קאַטעגאָריע:ארגענטינע]] | ||
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | |||
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | |||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||
[[he:ארגנטינה]] | |||
[[קאַטעגאָריע:וויקידאטא דעסקריפציע]] | |||