אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "כהושעת אלים"

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''אֵ'''לִֽים{{ביאור|כינוי לעם ישראל, ע"פ {{תנ"ך|ישעיהו|סא|ג|קצר=כן}}.}} בְּלֽוּד{{ביאור|כינוי למצרים, ע"פ {{תנ"ך|בראשית|י|יג|קצר=כן}}.}} עִמָּֽךְ.{{ביאור|כלומר, שכאשר הושעת את ישראל במצרים, כביכול הושעת גם את עצמך.}}

:'''דְּ'''רוּשִֽׁים לְיֵֽשַׁע אֱלֹהִֽים.{{ביאור|לא רק הגוי, עם ישראל, נצרכו לישועת ה', אלא גם ה' עצמו נושע עמם. השורה הזו ע"פ {{ציטוטון|עַמְּךָ אֲשֶׁר פָּדִיתָ לְּךָ מִמִּצְרַיִם גּוֹיִם וֵאלֹהָיו|{{תנ"ך|שמואל ב|ז|כג|קצר=כן}}}} ודרשת [[רבי עקיבא]] על הפסוק ב{{ירושלמי|סוכה|ד|ג}} ומקבילות.}} כֵּן הוֹשַׁע נָא:

:'''וְ'''עִמָּֽם מַלְאֲכֵֽי צְבָאֽוֹת.{{ביאור|הישועה היתה לא רק לצבאות ישראל (ע"פ {{תנ"ך|שמות|יב|מא|קצר=כן}}), אלא גם למלאכים.}} כֵּן הוֹשַׁע נָא:

:'''חַ'''נּֽוּן בְּיָדָֽם מַֽעֲבִידִֽים.{{ביאור|ב[[שעבוד מצרים]], כביכול העבידו המצרים גם את הקב"ה, המכונה 'חנון'.}} כֵּן הוֹשַׁע נָא:

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''טְ'''בוּעִֽים בְּצֽוּל גְּזָרִֽים.{{ביאור|גזרי הים. "צול" הוא כינוי למעמקי הים ע"ש {{תנ"ך|ישעיהו|מד|כח|קצר=כן}}.}}

די צענטראלע טעמע פונעם פיוט איז אוועקגעשטעלט אופן געדאנק אז ווען דאס אידיש פאלק געפינט זיך אין א צרה, איז כביכול אויך דער אויבערשטער מיט זיי צוזאמען אין די צרה, און דערפאר ווען גאט העלפט פאר די אידן העלפט ער כביכול אויך זיך. די געדאנק ערשיינט אפאר מאל אין  מדרשי חז"ל, און איז באזירט אויף די פסוקים {{ציטוטון|עִמּוֹ אָנֹכִי בְצָרָה||תהלים|צא|טו|קצר=כן}}}} און {{ציטוטון|בְּכָל צָרָתָם לוֹ צָר|{{תנ"ך|ישעיהו|סג|ט|קצר=כן}}}} און אזוי אויך אויף דרשות פון אסאך פסוקים.{{הערה|[[מכילתא דרבי ישמעאל]], פרשתא דפסחא, {{ויקיטקסט|מכילתא_על_שמות_יב#פסוק_מ_(כל_הפרק)(כל_הפסוק)|פרק י"ב, פסוק מ}}.}} די געדאנק איז ספעציעל פארבינדן צום מנהג פון הושענות נאך פון פריערדיגע צייטן: לויט [[רבי יהודה]] אין צייט פון די [[הושענות]] אין [[בית המקדש]] (ארומנעמען די [[מזבח]]) האט מען אויסגערופן "אני והו והוא הושיעה נא".{{הערה|{{משנה|סוכה|ד|ה}}.}} דער [[תלמוד הירושלמי]] טייטשט די אויסרוף לויט די אויבנדערמאנטע געדאנק, ווי עס מיינט צו בעטן גאט אז ער זאל העלפן נישט נאר כלל ישראל נאר אויך אים אליין.{{הערה|{{ירושלמי|סוכה|ד|ג}}; {{בבלי|סוכה|מה|א|מפרש=תוספות|ד"ה=אני}}.}}

יעדע שורה אינעם פיוט פאנגט זיך אן מיט די ווארט "כהושעת", דערמאנענדיג די ישועה פונעם פארגאנגענהייט, און ענדיגט זיך מיט די ווערטער "כן הושע נא". אינדערמיט, ארשיינען צוויי שורות [[גראמען]], וואס פארבריצירן אויך א [[אלפאבעט]] [[אַקראָסטיק]].

דער סארט געבוי פון הושענות, וואס זענען געבויט לויט  "כהושעת... כן הושע נא", איז זייער פאפלאריש, און נאך פייטנים האבן געשיבן אזעלכע הושענות, צווישן זיי רבי [[יוסף אבן אביתור]], רבי [[מנחם ברבי מכיר]], און [[רבי שמואל החסיד]]. אין א מערהייט קהילות איז געשאפן געווארן א מנהג צו ענדיגן יעדן טאג די הושענות מיט איין פיוט פון די סארט.{{הערה|פרנקל, '''מחזור לסוכות, שמיני עצרת ושמחת תורה''', ירושלים תשמ"א, [https://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=21140&st=&pgnum=41 מבוא, עמ' מ–מא].}}

אין [[נוסח אשכנז]] ווערט געזאגט די הושענא יעדן טאג פון די טעג פון סוכות נאכן ארומנעמען די בימה (ביים ארומנעמען זאגט מען א אנדער הושענא), אריינגערעכנט [[הושענא רבה]], אויסער [[שבת חול המועד]]. אין פארגאנגענהייט זענען געווען קהילות (צווישן זיי [[ווירמייזא]]) וואס האבן זיך געפירט צו זאגן די הושענא נאר האלב פון די טעג, ווען די הושענא און די הושענא "כהושעת אב"פון [[רבי שמואל החסיד]] נוצן אלטערנאטיוועלי טאג נאך טאג.{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי [[יוזפא שמש]]|מנהגים דק"ק וורמיישא|147404|[[מכון ירושלים]] תשמ"ח, סי' קג||עמוד=312}}.|שם=שמש}}{{הערה|{{HebrewBooks|[[אברהם אפשטיין]]|ר' שמואל החסיד בר' קלונימוס הזקן|29126|ברדיטשוב תרס"ד, עמ' 17–18|עמוד=17}}.|שם=אפשטיין}} כך נהגו גם בהרבה מ[[נוסח צרפת|קהילות צרפת]], כמופיע ב[[סדר טרוייש]].{{הערה|{{HebrewBooks||סדר טרוייש|39076|פרנקפורט דמיין תרס"ה, עמ' 34|עמוד=35}}. גם ב[[מחזור ויטרי]] מופיעות שתי הושענות אלה לאמירה אחר ההושענות המתחלפות ({{HebrewBooks||מחזור ויטרי|49459|[[מקיצי נרדמים]], ברלין תרנ"א, חלק ב', סי' שצא–שצב|עמוד=55}}).}}

בנוסח אשכנז, מקובל לומר לאחר הושענא זו את השורה האחרונה של ההושענא "כהושעת אב": {{ציטוטון|כְּהוֹשַֽׁעְתָּ שֽׁוֹמְרֵֽי מִצְוֹֽת וְחוֹכֵֽי יְשׁוּעֽוֹת. אֵֽל לְמֽוֹשָׁעֽוֹת וְהוֹשִֽׁיעָה נָּֽא:}}{{הערה|שם=אפשטיין}} בקהילות שנהגו לומר לסירוגין את שתי ההושענות, בימים בהם אמרו "כהושעת אב", צרפו בסופה את השורה האחרונה של הושענא זו ("כהושעת שבות...").{{הערה|שם=שמש}}

ב[[נוסח איטליה]], נאמרת הושענא זו בשעת הקפת הבימה (כהושענא יחידה) במחצית מימי החג, כאשר הושענא זו וההושענא "אנא אזון חין" משמשות לסירוגין יום אחר יום. בנוסף, נאמרת ההושענא בשבת חול המועד, ובהושענא רבה לאחר ההקפות.{{הערה|על חלוקת ההושענות המדויקת בין הימים ישנם חילוקי מנהגים. {{אוצר החכמה|רבי [[מנחם עמנואל הרטום]]|מחזור איטלייני כמנהג כל הקהילות|188542|ירושלים תשס"ה, כרך ב' עמ' 851 ואילך||עמוד=863}}; הלל משה סרמוניטה ואנג'לו מרדכי פיאטלי, [https://524f1f52-e6e8-4762-a04d-3474189e42c4.filesusr.com/ugd/8cabfe_cabf4b2c25f24dedbb1e568b869c06dd.pdf מחזור לסוכות כמנהג בני רומה], ירושלים תשע"ה, עמ' קמז.}} גם ב[[נוסחיא]] נהוגה הושענא זו.{{הערה|[https://www.nli.org.il/he/books/NNL_ALEPH001163513/NLI סדור תפלות השנה כמנהג קהלותיא], ונציה רפ"ג, דף תי ע"א.}}

==ראו גם==

==קישורים חיצוניים==

* "כהושעת אלים" ב[[מהדורה מדעית]] מבוארת, בתוך {{HebrewBooks|[[דניאל גולדשמידט]] ו[[יונה פרנקל]]|מחזור לסוכות, שמיני עצרת ושמחת תורה לפי מנהגי בני אשכנז לכל ענפיהם|21140|ירושלים תשמ"א, עמ' 181–182|עמוד=238}}.

* יעקב רוטשילד, "[http://www.daat.ac.il/daat/kitveyet/mahanaim/hoshanot.html לסדר ההושענות בסוכות – 'אני והו הושיעה נא!']", '''[[מחניים (כתב עת)|מחניים]]''' לו (תשי"ט), באתר [[דעת (אתר אינטרנט)|דעת]].

==הערות שוליים==

{{הערות שוליים}}