אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "חודש"

פון המכלול
קפיצה לניווט קפיצה לחיפוש
ק (כצ"ל...)
(המשך)
שורה 39: שורה 39:
| אלול || 29
| אלול || 29
|}
|}
===נעמען פון די חדשים===
{{חדשים}}
אין אנהייב זענען די חדשים אין אידישן קאלענדאר גערופן געווארן לויט זייער צאל, אנגעהויבן פון דער חודש אין וועלכע [[יציאת מצרים|אידן זענען ארויס פון מצרים]] (וואס הייסט היינט ניסן):{{ציטוט
|מירכאות=כן
|שורות=כן
|הַחֹ֧דֶשׁ הַזֶּ֛ה לָכֶ֖ם רֹ֣אשׁ חֳדָשִׁ֑ים
רִאשׁ֥וֹן הוּא֙ לָכֶ֔ם לְחָדְשֵׁ֖י הַשָּׁנָֽה
|מקור={{תנ"ך|שמות|יב|ב}}}}
די [[בבל]]ים האבן גערופן זייערע מאנאטן (וועלכע האבן זיך אויך אנגעהויבן פון ניסן): נִיסַנֻ, אַרֻ, סִמַנֻ, דֻּמֻזֻ, אַבֻּ, אֻלֻלֻ, תִּשְׁרִתֻּם, סַמְנֻ, כִּסְלִמֻ, טֶבֶּתֻּם, שַׁבַּטֻ, אַדַּרֻ און א צוגעלייגטע מאנאט אין עיבור יאר, מַכַּרֻשַׁ אַדַּרִ. ענליכע נעמען זענען גענוצט געווארן אין [[מעסאפאטאמיע]] בכלל, און אין די תקופה פון [[גלות בבל]] און [[שיבת ציון]] זענען די נעמען אריינגעקומען אויך אין אידישע באנוץ{{הערה|{{ירושלמי|ראש השנה|א|ב}}}}. די ווערסיעס פון די נעמען אין [[לשון הקודש]], ווי אין היינטיגע באנוץ, ווערן מערסטענס דערמאנט אין [[תרי עשר]], [[ספר זכריה]] און [[מגילת אסתר]] צוזאמען מיט זייער צאל אנגעהויבן פון ניסן, און אין [[ספר עזרא]] און נחמיה אן קיין צאל:
*וַתִּלָּקַח אֶסְתֵּר אֶל הַמֶּלֶךְ אֲחַשְׁוֵרוֹשׁ, אֶל בֵּית מַלְכוּתוֹ, בַּחֹדֶשׁ הָעֲשִׂירִי, הוּא חֹדֶשׁ טֵבֵת: בִּשְׁנַת שֶׁבַע לְמַלְכוּתוֹ{{הערה|{{תנ"ך|אסתר|ב|טז}}}}.
*בְּיוֹם עֶשְׂרִים וְאַרְבָּעָה לְעַשְׁתֵּי-עָשָׂר חֹדֶשׁ, הוּא חֹדֶשׁ שְׁבָט, בִּשְׁנַת שְׁתַּיִם לְדָרְיָוֶשׁ, הָיָה דְבַר-ה' אֶל-זְכַרְיָה בֶּן בֶּרֶכְיָהוּ בֶּן עִדּוֹא הַנָּבִיא לֵאמֹר{{הערה|{{תנ"ך|זכריה|א|ז}}}}.
*בַּחֹדֶשׁ הָרִאשׁוֹן, הוּא חֹדֶשׁ נִיסָן, בִּשְׁנַת שְׁתֵּים עֶשְׂרֵה לַמֶּלֶךְ אֲחַשְׁוֵרוֹשׁ: הִפִּיל פּוּר הוּא הַגּוֹרָל לִפְנֵי הָמָן, מִיּוֹם לְיוֹם וּמֵחֹדֶשׁ לְחֹדֶשׁ שְׁנֵים עָשָׂר הוּא חֹדֶשׁ אֲדָר{{הערה|{{תנ"ך|אסתר|ג|ז}}}}.
*וַיִּקָּרְאוּ סֹפְרֵי הַמֶּלֶךְ בָּעֵת הַהִיא בַּחֹדֶשׁ הַשְּׁלִישִׁי הוּא חֹדֶשׁ סִיוָן, בִּשְׁלוֹשָׁה וְעֶשְׂרִים בּוֹ, וַיִּכָּתֵב כְּכָל אֲשֶׁר צִוָּה מָרְדֳּכַי אֶל הַיְּהוּדִים{{הערה|{{תנ"ך|אסתר|ח|ט}}}}.
*וַיְהִי בִּשְׁנַת אַרְבַּע לְדָרְיָוֶשׁ הַמֶּלֶךְ: הָיָה דְבַר-ה' אֶל-זְכַרְיָה, בְּאַרְבָּעָה לַחֹדֶשׁ הַתְּשִׁעִי בְּכִסְלֵו{{הערה|{{תנ"ך|זכריה|ז|א}}}}.
*וְשֵׁיצִיא בַּיְתָה דְנָה, עַד יוֹם תְּלָתָה לִירַח אֲדָר{{הערה|{{תנ"ך|עזרא|ו|טו}}}}.
*דִּבְרֵי נְחֶמְיָה, בֶּן-חֲכַלְיָה: וַיְהִי בְחֹדֶשׁ כִּסְלֵו שְׁנַת עֶשְׂרִים, וַאֲנִי הָיִיתִי בְּשׁוּשַׁן הַבִּירָה{{הערה|{{תנ"ך|נחמיה|א|א}}}}.
*וַתִּשְׁלַם הַחוֹמָה בְּעֶשְׂרִים וַחֲמִשָּׁה לֶאֱלוּל לַחֲמִשִּׁים וּשְׁנַיִם יוֹם{{הערה|{{תנ"ך|נחמיה|ו|טו}}}}.
געציילטע חדשים ווערן אויך דערמאנט אין תנ"ך מיט אנדערע נעמען: "ירח האיתנים" פאר [[תשרי]]{{הערה|וַיִּקָּהֲלוּ אֶל-הַמֶּלֶךְ שְׁלֹמֹה כָּל-אִישׁ יִשְׂרָאֵל, בְּיֶרַח הָאֵתָנִים בֶּחָג הוּא הַחֹדֶשׁ הַשְּׁבִיעִי ({{תנ"ך|מלכים א|ח|ב}})}}; "ירח בול" פאר [[חשוון]]{{הערה|וּבַשָּׁנָה הָאַחַת עֶשְׂרֵה בְּיֶרַח בּוּל, הוּא הַחֹדֶשׁ הַשְּׁמִינִי, כָּלָה הַבַּיִת לְכָל-דְּבָרָיו וּלְכָל-מִשְׁפָּטָו; וַיִּבְנֵהוּ שֶׁבַע שָׁנִים ({{תנ"ך|מלכים א|ו|לח}})}}; "חודש זיו" פאר [[אייר]]{{הערה|וַיְהִי בִשְׁמוֹנִים שָׁנָה וְאַרְבַּע מֵאוֹת שָׁנָה לְצֵאת בְּנֵי-יִשְׂרָאֵל מֵאֶרֶץ-מִצְרַיִם, בַּשָּׁנָה הָרְבִיעִית בְּחֹדֶשׁ זִו, הוּא הַחֹדֶשׁ הַשֵּׁנִי, לִמְלֹךְ שְׁלֹמֹה עַל-יִשְׂרָאֵל: וַיִּבֶן הַבַּיִת לַה' ({{תנ"ך|מלכים א|ו|א}})}}. די נעמען טרעפט מען אויך אין [[כנען|כנענ'ישע]] אויפשריפטן{{הערה|{{צ-ספר|מחבר=[[יצחק אבישור]]|שם=כתובות פיניקיות והמקרא|מו"ל=א. רובינשטיין|שנת הוצאה=1979|עמ=142|קישור=https://archive.org/details/ketovotfiniiyote0001avis}}}}, און אין תנ"ך ווערן זיי נאר דערמאנט אין [[ספר מלכים]].


==נאטיצן==
==נאטיצן==

רעוויזיע פון 13:51, 29 אויגוסט 2023

א חודש (לשון רבים: חדשים) איז א מאנאט פון דעם אידישן לוח. א געווענליך יאר האט צוועלף חדשים, און אן עיבור יאר האט דרייצן.

דער טערמין ווערט אויך באניצט פאר א צייט אפשניט פון דרייסיג (אדער 29) טעג, אומאפהענגיג פון א ספעציפישער חודש אין דעם לוח.

אלס מאנאט

די פאזעס פון די לבנה דורכאויס די נעכט פון חודש, לויט ווי געזען פון צפון האלבקיילעך.

דאס ווארט "חודש" נעמט זיך פון חידוש, באנייאונג, אנדייטנדיג אויפן מולד ווען די לבנה ווערט כאילו געשאפן פונדאסניי[1]. די באלאכטענע חלק פון די לבנה, לויט ווי געזען פון דער וועלט, איז געוואנדן אין ארט פון די לבנה רעלאטיוו צום ערד-פלאנעט, און אין ארט פון זיי ביידע רעלאטיוו צו דער זון. דער צייט אפשניט פון איין מולד ביזן קומענדיגן איז אנגענומען אין אידישן לוח צו זיין, אין דורכשניט, 29 טעג מיט 12 שעות און 793 חלקים (44 מינוטן מיט 3 און א דריטל סעקונדעס)[2]. א חודש דארף אבער אנטהאלטן א גאנצע צאל פון טעג, אן קיין רעשט פון שעות[3]; יעדער חודש איז דעריבער לאנג 29 אדער דרייסיג טעג[4]. א חודש וואס איז לאנג 29 טעג הייסט א "חודש חסר", און א חודש וואס איז לאנג דרייסיג טעג הייסט א "חודש מלא".

אמאל פלעגט ראש חודש, דער ערשטער טאג פונעם חודש, ווערן באשטימט דורך בית דין אויפן באזיס פון עדים וועלכע האבן געזען די לבנה, און דער חודש האט זיך גערעכנט פון אנהייב פון די נאכט אין וועלכע די נייע לבנה איז געזען געווארן - אדער פון אנהייב פון די 31'סטע נאכט אויב איז עס נישט געזען געווארן ביז אזוי שפעט[5]. דאקעגן, אינעם באשטימטן לוח איז נאר ראש חודש תשרי (ראש השנה) פארבינדן מיטן דורכשניטליכן מולד, און די לענג פון די חדשים רעכענען זיך לויט א באשטימטע פארמאט אין וועלכע ספעציפישע חדשים פארמאגן אלעמאל דעם זעלבן צאל טעג. צוויי אויסנאמען זענען חשוון און כסלו, וואס זייער לענג טוישט זיך אויך אינעם באשטימטן לוח, געוואנדן אינעם קביעות פון יאר[א].

חודש לענג אין טעג
תשרי 30
חשוון 29 / 30
כסלו 30 / 29
טבת 29
שבט 30
אדר א' (אין עיבור יאר) 30
אדר ב'/אדר פון געווענליך יאר 29
ניסן 30
אייר 29
סיון 30
תמוז 29
אב 30
אלול 29

נעמען פון די חדשים

אין אנהייב זענען די חדשים אין אידישן קאלענדאר גערופן געווארן לויט זייער צאל, אנגעהויבן פון דער חודש אין וועלכע אידן זענען ארויס פון מצרים (וואס הייסט היינט ניסן):
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:ציטוט

'שורות: כן' אינו ערך חוקי

הַחֹ֧דֶשׁ הַזֶּ֛ה לָכֶ֖ם רֹ֣אשׁ חֳדָשִׁ֑ים רִאשׁ֥וֹן הוּא֙ לָכֶ֔ם לְחָדְשֵׁ֖י הַשָּׁנָֽה

די בבלים האבן גערופן זייערע מאנאטן (וועלכע האבן זיך אויך אנגעהויבן פון ניסן): נִיסַנֻ, אַרֻ, סִמַנֻ, דֻּמֻזֻ, אַבֻּ, אֻלֻלֻ, תִּשְׁרִתֻּם, סַמְנֻ, כִּסְלִמֻ, טֶבֶּתֻּם, שַׁבַּטֻ, אַדַּרֻ און א צוגעלייגטע מאנאט אין עיבור יאר, מַכַּרֻשַׁ אַדַּרִ. ענליכע נעמען זענען גענוצט געווארן אין מעסאפאטאמיע בכלל, און אין די תקופה פון גלות בבל און שיבת ציון זענען די נעמען אריינגעקומען אויך אין אידישע באנוץ[6]. די ווערסיעס פון די נעמען אין לשון הקודש, ווי אין היינטיגע באנוץ, ווערן מערסטענס דערמאנט אין תרי עשר, ספר זכריה און מגילת אסתר צוזאמען מיט זייער צאל אנגעהויבן פון ניסן, און אין ספר עזרא און נחמיה אן קיין צאל:

  • וַתִּלָּקַח אֶסְתֵּר אֶל הַמֶּלֶךְ אֲחַשְׁוֵרוֹשׁ, אֶל בֵּית מַלְכוּתוֹ, בַּחֹדֶשׁ הָעֲשִׂירִי, הוּא חֹדֶשׁ טֵבֵת: בִּשְׁנַת שֶׁבַע לְמַלְכוּתוֹ[7].
  • בְּיוֹם עֶשְׂרִים וְאַרְבָּעָה לְעַשְׁתֵּי-עָשָׂר חֹדֶשׁ, הוּא חֹדֶשׁ שְׁבָט, בִּשְׁנַת שְׁתַּיִם לְדָרְיָוֶשׁ, הָיָה דְבַר-ה' אֶל-זְכַרְיָה בֶּן בֶּרֶכְיָהוּ בֶּן עִדּוֹא הַנָּבִיא לֵאמֹר[8].
  • בַּחֹדֶשׁ הָרִאשׁוֹן, הוּא חֹדֶשׁ נִיסָן, בִּשְׁנַת שְׁתֵּים עֶשְׂרֵה לַמֶּלֶךְ אֲחַשְׁוֵרוֹשׁ: הִפִּיל פּוּר הוּא הַגּוֹרָל לִפְנֵי הָמָן, מִיּוֹם לְיוֹם וּמֵחֹדֶשׁ לְחֹדֶשׁ שְׁנֵים עָשָׂר הוּא חֹדֶשׁ אֲדָר[9].
  • וַיִּקָּרְאוּ סֹפְרֵי הַמֶּלֶךְ בָּעֵת הַהִיא בַּחֹדֶשׁ הַשְּׁלִישִׁי הוּא חֹדֶשׁ סִיוָן, בִּשְׁלוֹשָׁה וְעֶשְׂרִים בּוֹ, וַיִּכָּתֵב כְּכָל אֲשֶׁר צִוָּה מָרְדֳּכַי אֶל הַיְּהוּדִים[10].
  • וַיְהִי בִּשְׁנַת אַרְבַּע לְדָרְיָוֶשׁ הַמֶּלֶךְ: הָיָה דְבַר-ה' אֶל-זְכַרְיָה, בְּאַרְבָּעָה לַחֹדֶשׁ הַתְּשִׁעִי בְּכִסְלֵו[11].
  • וְשֵׁיצִיא בַּיְתָה דְנָה, עַד יוֹם תְּלָתָה לִירַח אֲדָר[12].
  • דִּבְרֵי נְחֶמְיָה, בֶּן-חֲכַלְיָה: וַיְהִי בְחֹדֶשׁ כִּסְלֵו שְׁנַת עֶשְׂרִים, וַאֲנִי הָיִיתִי בְּשׁוּשַׁן הַבִּירָה[13].
  • וַתִּשְׁלַם הַחוֹמָה בְּעֶשְׂרִים וַחֲמִשָּׁה לֶאֱלוּל לַחֲמִשִּׁים וּשְׁנַיִם יוֹם[14].

געציילטע חדשים ווערן אויך דערמאנט אין תנ"ך מיט אנדערע נעמען: "ירח האיתנים" פאר תשרי[15]; "ירח בול" פאר חשוון[16]; "חודש זיו" פאר אייר[17]. די נעמען טרעפט מען אויך אין כנענ'ישע אויפשריפטן[18], און אין תנ"ך ווערן זיי נאר דערמאנט אין ספר מלכים.


נאטיצן

  1. דער געווענליכער סדר, פון זעקס חדשים מלאים און זעקס חסרים פאר יעדע יאר, וואלט געשטימט ווען דער צייט אפשניט פון איין מולד ביזן קומענדיגן וואלט געווען פונקט 29.5 טעג. דער צייט אפשניט איז אבער מיט 793 חלקים לענגער, א חילוק וואס באטרעפט נאנט צו 9 שעה נאך צוועלף חדשים. צו אויסגלייכן דעם חשבון, דארף זיין דורכשניטליך 26 חדשים מלאים פאר יעדע 23 חדשים חסרים. א טייל פונעם אונטערשייד ווערט געדעקט דורך די עיבור יארן, אין וועלכע דער צוגעקומענער אדר א' איז שטענדיג מלא, אבער עס בלייבט נאך רעשט פון בערך א טאג פאר יעדע פינף יאר, וואס ווערט ערפילט ווען חשוון איז מלא.
    פון די אנדערע זייט דארפן טייל יארן זיין קורצער ווי דער געווענליכער סדר, צוליב די דחיות וועלכע צווינגען אנצוהייבן דעם יאר שפעטער אבער שטופן נישט אפ דעם קומענדיגן. דאס ווערט אויסגעפירט דורך דעם וואס כסלו ווערט א חודש חסר.

רעפערענצן

  1. רבי אברהם בר חייא הנשיא, ספר העבור, מאמר שני, שער ראשון
  2. משנה תורה לרמב"ם, הלכות קידוש החודש, פרק ו', הלכה ג'; טור, אורח חיים, סימן תכ"ז
  3. מגילה ה, א
  4. משנה תורה לרמב"ם, הלכות קידוש החודש, פרק ח', הלכה ב'; טור, אורח חיים, סימן תכ"ז
  5. משנה תורה לרמב"ם, הלכות קידוש החודש, פרק א', הלכה ג'
  6. תלמוד ירושלמי, מסכת ראש השנה, פרק א', הלכה ב'
  7. אסתר ב, טז
  8. זכריה א, ז
  9. אסתר ג, ז
  10. אסתר ח, ט
  11. זכריה ז, א
  12. עזרא ו, טו
  13. נחמיה א, א
  14. נחמיה ו, טו
  15. וַיִּקָּהֲלוּ אֶל-הַמֶּלֶךְ שְׁלֹמֹה כָּל-אִישׁ יִשְׂרָאֵל, בְּיֶרַח הָאֵתָנִים בֶּחָג הוּא הַחֹדֶשׁ הַשְּׁבִיעִי (מלכים א' ח, ב)
  16. וּבַשָּׁנָה הָאַחַת עֶשְׂרֵה בְּיֶרַח בּוּל, הוּא הַחֹדֶשׁ הַשְּׁמִינִי, כָּלָה הַבַּיִת לְכָל-דְּבָרָיו וּלְכָל-מִשְׁפָּטָו; וַיִּבְנֵהוּ שֶׁבַע שָׁנִים (מלכים א' ו, לח)
  17. וַיְהִי בִשְׁמוֹנִים שָׁנָה וְאַרְבַּע מֵאוֹת שָׁנָה לְצֵאת בְּנֵי-יִשְׂרָאֵל מֵאֶרֶץ-מִצְרַיִם, בַּשָּׁנָה הָרְבִיעִית בְּחֹדֶשׁ זִו, הוּא הַחֹדֶשׁ הַשֵּׁנִי, לִמְלֹךְ שְׁלֹמֹה עַל-יִשְׂרָאֵל: וַיִּבֶן הַבַּיִת לַה' (מלכים א' ו, א)
  18. יצחק אבישור, כתובות פיניקיות והמקרא, א. רובינשטיין, 1979, עמ' 142