אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "תקופת רב אדא"
ק (צמא לדעת האט אריבערגעפירט בלאט באַניצער:שווערמער/ארטיקלען/תקופת רב אדא צו תקופת רב אדא אן לאזן א ווייטערפירונג) |
|||
| שורה 53: | שורה 53: | ||
{{הערות שוליים}} | {{הערות שוליים}} | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:הלכה]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:צייט]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:ערד וויסנשאפטן]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:לוח]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]] | ||
רעוויזיע פון 20:47, 16 מאי 2023
תקופת רב אדא איז די שיטה פון דער אמורא רב אדא בר אהבה אנבאלאנגט די לענג פון די יאר און די פיר תקופות. לויט די שיטה איז א יאר לאנג 365 טעג, 5 שעה, 997 חלקים און 48 רגעים, און יעדע פון די פיר תקופות איז לאנג 91 טעג, 7 שעה, 519 חלקים און 31 רגעים. ניינצן אזעלכע זון-יארן באטרעפן גענוי 235 חדשים פון די לבנה, און לויט טייל ראשונים שטיצט זיך דערויף דער סדר פון עיבור יארן אין אנזער לוח.
דער רמב"ם זאגט אז דעם חשבון האבן די סנהדרין געניצט, און רבי אברהם בן חייא הנשיא זאגט אז עס איז מקובל הלכה למשה מסיני. די תקופה איז אנגענומען צו זיין פינקטליכער ווי תקופת שמואל, און לויט טייל ראשונים איז עס די אמת'ע און פינקטליכע; אבער פיל ראשונים האלטן אז עס איז אויך נישט דער גענויער חשבון, נאר בלויז א געוויסער דורכשניט. דער חשבון איז זייער נאנט צום חשבון פונעם גריכישן היפארכוס.
די תקופה ווערט צום ערשט דערמאנט דורך די ראשונים בשם רב אדא'ס ברייתא וואס איז היינט פארלוירן, און מ'טרעפט עס די פריסטע אין אן אראבישן חיבור פון יאר ד'תקפ"ד.
מקור און אידענטיטעט
תקופת רב אדא ווערט געברענגט אין די ראשונים בשם זיינס א ברייתא וואס איז היינט פארלוירן[1]. די ערשטע ראשונים וואס ברענגען עס זענען "ספר העיבור" פון רבי אברהם בן חייא הנשיא[2], און "ספר האלקושי" פון רבי יעקב בן שמשון א תלמיד פון רש"י[3], ביידע געשריבן אין שנת ד'תתפ"ג. פריער איז עס דערמאנט געווארן דורך רבי יצחק בן ברוך אלבאליה אין "מחברת העיבור", א ספר וואס איז געשריבן געווארן ארום ד'תת"כ און איז אויך פארלוירן, אבער ווערט ציטירט דורך רבי אברהם בן חייא הנשיא אין ספר העיבור.
דער עלטסטער שריפטליכער מקור צו תקופת רב אדא איז דווקא א חיבור פון א נישט-איד, דער באקאנטער אראבישער מאטעמאטיקער מוכאמאד איבן מוסא אל־כוואריזמי, אין וועלכע ער שילדערט דעם אידישן לוח און ווייסט צו דערציילן אז זייער זון-יאר איז לאנג 365 טעג 5 שעה און 3891/4104 פון א שעה[4].
עס זענען געווען ווייניגסטענס צוויי אמוראים וועלכע האבן געהייסן רב אדא בר אהבה[5]. אין ספר יוחסין[6] און צמח דוד[7] ווערט אנגענומען אז תקופת רב אדא איז פון דער ערשטער רב אדא בר אהבה, א תלמיד-חבר פון רב און שמואל וואס האט געלעבט ארום שנת ד' אלפים. ווידער רבי משה חיים רימיני שרייבט אז ער איז דער צווייטער, א תלמיד פון רבא וואס האט געלעבט ארום שנת ד'ק', גאר נאנט צו די צייט ווען הלל נשיאה האט אוועקגעשטעלט דער חשבון פון דעם באשטימטן לוח, ווייל דאן (אין יאר 489 אדער 506[8]) האט זיך די אסטראנאמישע תקופה געטראפן מיט תקופת רב אדא[9].
די תקופה און די עיבור יארן
דער חשבון פון תקופת רב אדא איז אז א יאר איז לאנג 365 טעג, 5 שעה, 997 חלקים און 48 רגעים; און יעדע פון די פיר תקופות איז לאנג 91 טעג, 7 שעה, 519 חלקים און 31 רגעים[10]. איין חלק איז 1/1080 פון א שעה, באקאנט פון די חשבון פון די מולדות; איין רגע איז 1/76 פון א חלק, און איז נישט באקאנט אדער געניצט ערגעץ אנדערש. לויט די שיטה איז דער ערשטע מולד געווען 9 שעה און 642 חלקים נאך די תקופה[11].
ניינצן יאר לויט תקופת רב אדא קומט אויס גענוי די זעלבע לאנג ווי 235 חודשים פון מולד צו מולד, וואס יעדער חודש איז לאנג 29 טעג 12 שעה און 793 חלקים. לויט טייל ראשונים[12], איז דער 19-יעריגער מחזור פון עיבור יארן געבויט אויף דעם פאקט: ניינצן מאל צוועלף איז 228, פעלט נאך זיבן חדשים, וואס דערפאר מאכט מען 7 עיבור יארן אין יעדן מחזור. דער 'יום התקופה' פון תקופת ניסן טוט דיקטירן אויך דעם סדר פון די עיבור יארן: אויב פאלט עס אויס מער ווי זעכצן טעג נאך א מולד, מוז יענער מולד זיין פון חודש אדר. לויט זיי איז דאס פשט פון דעם כלל פון רב הונא בר אבין: ”כד חזית דמשכה תקופת טבת עד שיתסר בניסן עברה לההיא שתא ולא תיחוש לה, דכתיב שמור את חדש האביב, אביב של תקופה שיהא בחודש ניסן” (ראש השנה כא, א).
אנדערע ראשונים לערנען אבער אנדערש פשט אין די גמרא[13]. אויך זענען פארהאן פילע ראשונים וואס האלטן אז דער סדר פון די עיבורים איז נישט געבינדן דווקא מיט תקופת רב אדא אדער מיטן יום התקופה בכלל[14]. עס ווערט אנגעוויזן דורך מאטעמאטיקער אז דער 19-יעריגער מחזור וואלט געווען די בעסטע אפציע אויך לויט תקופת שמואל; און תקופת שמואל וואלט אויך געקענט דיקטירן דעם סדר פון די עיבור יארן, אננעמענדיג אז די תקופה און דער מולד געפאלן אויס צוזאמען אנהייב מחזור[15]. אנדערע ווילן זאגן אז רב אדא האט נישט אנטוויקלט אן אייגענע שיטה, נאר ער האט בסך הכל צעטיילט 235 חודשים אויף 76 גלייכע טיילן, צו באקומען דער לענג פון די 4 תקופות אין די 19 יאר פונעם מחזור[16].
די פינקטליכקייט פון דער חשבון
דער רמב"ם שרייבט אז די סנהדרין האט געניצט תקופת רב אדא צו באשליסן צי מען זאל מעבר זיין דעם יאר[17]. רבי אברהם בן חייא הנשיא שרייבט אז תקופת רב אדא האט מען מקבל געווען הלכה למשה מסיני, אנווייזנדיג אז די גויים האבן זיך געמוטשעט יארן לאנג צו דערגיין די לענג פון א יאר, און אויפגעקומען אז עס איז 365 טעג מיט 6 שעה, ווייניגער א 1/300 פון א טאג - דאס איז מיט בלויז 4 חלקים און 2.4 רגעים קורצער ווי תקופת רב אדא[18]. דער דערמאנטער חשבון איז פון דער גריכישער היפארכוס ("אברכש" אין די ראשונים), וועמענס ווערטער ווערן געברענגט דורך בטלמיוס אין זיין "אלמגסט"[19]. לויט וואס איז היינט באקאנט פאר וויסנשאפטלער, איז דער יאר מיט ארום 6 מינוט און 4 סעקונדעס לענגער.
טייל ראשונים האבן געהאלטן אז תקופת רב אדא איז די אמת'ע תקופה אין מציאות[20]. פון די אנדערע זייט, געבט דער רמב"ם אן אנדערע חשבון אין די חשבונות ראיה, א חשבון וואס איז אביסל קורצער ווי תקופת רב אדא, און אזוי טוען אויך דער אבן עזרא, רלב"ג און א צאל אחרונים, וואס באדייט אז זיי האבן געהאלטן אז תקופת רב אדא איז אויך נישט פינקטליך[21][א].
אין ספר עתים לבינה[23] ווערט געברענגט א סברא בשם רבי עזריה מן האדומים[24], אז רב אדא האט גענומען זיין חשבון פון היפארכוס. דער חזון איש קריטיקירט שטארק דעם שטעלונג, און ער רופט עס אן "מינות"[22].
ווען עס פאלט אויס
די ראשונים ברענגן א חשבון וויאזוי אויסצורעכענען די צייט פון א תקופה[25]. דער חשבון געבט דעם צייט אפשניט ווי לאנג נאך די רעלעוואנטע מולד די תקופה וועט אויספאלן. זיי ניצן טעג, שעות, חלקים (1080 פער שעה) און רגעים (76 פער חלק).
וויבאלד לויט רב אדא זענען 19 יאר פינקטליך 235 חדשים, דארף מען זיך בלויז רעכענען מיט די יארן וואס זענען פארביי אין די יעצטיגע מחזור. יעדער מחזור איז 19 יאר, און זיי לויפן על הסדר פון בריאת העולם. דער חשבון איז ווי פאלגנד:
- צוערשט דארף מען אויסרעכענען וויפיל יאר זענען אדורך פון אנהייב מחזור ביז דער יעצטיגער יאר, אדער ביז פאראיאר ווען מען רעכנט תקופות תשרי און טבת;
- דערנאך וויפיל דערפון זענען געווען עיבור יארן;
- דערנאך, רעכנט מען צוזאמען:
- 29 טעג, 3 שעה און 151 חלקים;
- 10 טעג, 21 שעה, 121 חלקים און 48 רגעים פאר יעדער יאר אריבער אין די יעצטיגע מחזור;
- דערפון רעכענט מען אראפ 29 טעג, 12 שעה און 793 חלקים פאר יעדער עיבור יאר אריבער אין די יעצטיגע מחזור.
דער סך הכל איז די צייט אפשניט צווישן דער מולד פון חודש אדר (ב' – אין אן עיבור יאר) ביז תקופת ניסן.
- פאר די צייט פון מולד חודש סיון צו תקופת תמוז לייגט מען צו 2 טעג, 17 שעה, 300 חלקים און 31 רגעים;
- פאר די צייט צווישן מולד חודש אלול ביז תקופת תשרי: 5 טעג, 10 שעה, 600 חלקים און 62 רגעים;
- און פאר די צייט פון מולד חודש כסלו צו תקופת טבת: 8 טעג, 3 שעה, 901 חלקים און 17 רגעים.
זעט אויך
צו ליינען מער
- מרדכי שווימער, ויכתוב מרדכי - קידוש החודש, ניו יורק 5767
נאטיצן
- ↑ די שיטה פון רמב"ם איז לכאורה שווער, ווייל ער שרייבט אז די סנהדרין פלעגן ניצן דעם תקופה. דער חזון איש ערקלערט אז אדער האט דער חשבון אלעמאל געשטימט לגבי דאס וואס איז א נפקא מינה, אויסצופארשן די עדות פאר קידוש החודש, און דערפאר האט די סנהדרין עס געניצט אויך אויב איז עס נישט אינגאנצן פינקטליך, אדער מיינט דער רמב"ם בלויז אויסצושליסן תקופת שמואל, אבער תקופת רב אדא איז לאו דווקא געווען דאס וואס די סנהדרין האט געניצט[22].
רעפערענצן
- ↑ ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא, מאמר שלישי שער רביעי
- ↑ ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא, מאמר שלישי שער חמישי
- ↑ כתב יד 692/6 אין דער בודליאנער ביבליאטעק, געברענגט דורך יעקב חיימאוויטש, "אורך שנת החמה", מרדכי גנוט (רעדאקטאר), ברכת החמה בתקופתה, בני ברק, תשס"ט, זייט 671
- ↑ איבערגעזעצט דורך צבי לנגרמן, "אימתי נוסד הלוח העברי?", מאיר בניהו (רעדאקטאר), אסופות א, ירושלים, תשמ"ז, זייט קנט-קסח
- ↑ תוספות, תענית כ, ב, ד"ה אמר ליה
- ↑ רבי אברהם זכות, ספר יוחסין, ווארשא, תרל"ו, זייט 79
- ↑ רבי דוד גאנז, צמח דוד, ווארשא, תרי"ט, זייט 58
- ↑ יעקב לעווינגער, על השמינית, תל אביב, תשמ"ו, זייט 162
- ↑ רבי משה חיים רימיני, מחר חדש, פירינצי, תקנ"ד, דף ד
- ↑ משנה תורה לרמב"ם, הלכות קידוש החודש, פרק י', הלכה א'
- ↑ משנה תורה לרמב"ם, הלכות קידוש החודש, פרק י', הלכה ג'
- ↑ ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא, מאמר שלישי שער חמישי, בשם רבינו חסאן הדיין און רבינו יצחק בן ברוך אלבאליה; יסוד עולם לרבינו יצחק הישראלי, מאמר רביעי פרק שני
- ↑ רש"י, תוספות און יד רמ"ה, סנהדרין יג, א, און נאך. זעט מער ביי משה הסגל, מגיד הרקיע, קרית ספר, תשס"ב, זייט 96–110 און ביי יעקב לעווינגער, על השמינית, תל אביב, תשמ"ו, זייט 24
- ↑ רבינו חננאל, ראש השנה כא, א; מאירי, סנהדרין י, א; תוספות הרא"ש, סנהדרין יג, ב
- ↑ יעקב לעווינגער, על השמינית, תל אביב, תשמ"ו, זייט 135
- ↑ רבי משה חיים רימיני, מחר חדש, פירינצי, תקנ"ד, דף ד; יעקב לעווינגער, על השמינית, תל אביב, תשמ"ו, זייט 28
- ↑ משנה תורה לרמב"ם, הלכות קידוש החודש, פרק י', הלכה ו'
- ↑ ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא, מאמר שלישי שער חמישי
- ↑ ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא, מאמר שלישי שער ראשון
- ↑ רבי אברהם בן חייא הנשיא, און רבי יצחק בן ברוך אלבאליה וועמען ער ברענגט אראפ, אין ספר העיבור מאמר שלישי שער חמישי; רבי יצחק הישראלי אין יסוד עולם
- ↑ יעקב חיימאוויטש, "אורך שנת החמה", מרדכי גנוט (רעדאקטאר), ברכת החמה בתקופתה, בני ברק, תשס"ט, זייט 671
- ↑ 22.0 22.1 רבי אברהם ישעיה קרליץ, חזון איש, חלק אורח חיים, מועד, בני ברק, תשל"ד, סימן קלח אות ד
- ↑ יוסף משה גינזבורג, עתים לבינה, ווארשא, תרנ"א, זייט 270
- ↑ רבי עזריה מן האדומים, מאור עינים, ימי עולם פרק מ
- ↑ ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא, מאמר שלישי שער שלישי; משנה תורה לרמב"ם, הלכות קידוש החודש, פרק ט', הלכה ד'; ספר העיבור לרבי אברהם אבן עזרא, ליק, תרל"ד, דף ב עמוד ב