35,369
רעדאגירונגען
ק
טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: צופעליק ← צופעליג
ק (החלפת טקסט – " זיינען" ב־" זענען") |
ק (טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: צופעליק ← צופעליג) |
||
| שורה 54: | שורה 54: | ||
== גראַמאַטישע באַזונדערקייטן == | == גראַמאַטישע באַזונדערקייטן == | ||
=== מינים === | === מינים === | ||
להיפּוך צו אַלע אַנדערע דיאַלעקטן פון יידיש (און דייטש) איז אין ליטווישן יידיש נעלם געוואָרן דער נייטראַלער [[גראמאטישער מין|מין]]<ref name=Reyzen1924a/><ref name=Mark1944/><ref name=Weinreich1961/>. דער יוצא פּועל איז אָבער קאָמפּליצירטער פון אַ פּשוטער צוויי־מיניקער שיטה און שליסט איין נייע גראַמאַטישע קאַטעגאָריעס. ס'זיינען דאָ עכטע לשון נקבה און לשון זכר, אָבער אויך צוויי אַנדערע גרופּעס [[סובסטאַנטיוו]]ן: אַ געמישטער מין ענלעך צו נקבה אין [[נאָמינאַטיוו]] (''די קאָפּ''), וואָס נעמט אָן פּרעפּאָזיציעס אין זייערע זכר־פאָרמען אין [[דאַטיוו]] (''אויפן קאָפּ''), און נאָך אַ קאַטעגאָריע פון מאַסן־סובסטאַנטיוון, וואָס ווייזן אויס סימנים פון פּלוראַל (''מיינע געלט'', אָבער ''וואו איז די געלט? עס איז ניטאָ!''). די דאָזיקע גראַמאַטישע קאַטעגאָריעס דעפינירן זיך סעמאַנטיש און מאָרפאָלאָגיש<ref name=Reyzen1924a/><ref name= | להיפּוך צו אַלע אַנדערע דיאַלעקטן פון יידיש (און דייטש) איז אין ליטווישן יידיש נעלם געוואָרן דער נייטראַלער [[גראמאטישער מין|מין]]<ref name=Reyzen1924a/><ref name=Mark1944/><ref name=Weinreich1961/>. דער יוצא פּועל איז אָבער קאָמפּליצירטער פון אַ פּשוטער צוויי־מיניקער שיטה און שליסט איין נייע גראַמאַטישע קאַטעגאָריעס. ס'זיינען דאָ עכטע לשון נקבה און לשון זכר, אָבער אויך צוויי אַנדערע גרופּעס [[סובסטאַנטיוו]]ן: אַ געמישטער מין ענלעך צו נקבה אין [[נאָמינאַטיוו]] (''די קאָפּ''), וואָס נעמט אָן פּרעפּאָזיציעס אין זייערע זכר־פאָרמען אין [[דאַטיוו]] (''אויפן קאָפּ''), און נאָך אַ קאַטעגאָריע פון מאַסן־סובסטאַנטיוון, וואָס ווייזן אויס סימנים פון פּלוראַל (''מיינע געלט'', אָבער ''וואו איז די געלט? עס איז ניטאָ!''). די דאָזיקע גראַמאַטישע קאַטעגאָריעס דעפינירן זיך סעמאַנטיש און מאָרפאָלאָגיש<ref name=Reyzen1924a/><ref name=Mark1944/><ref name=Weinreich1961/><ref name=Reyzen1924b/><ref name=Wolf1969/><ref name=Jacobs1990/>: | ||
* די נעמען וואָס באַצייכענען ווייבערשע פּאַרשוינען זענען תמיד נקבה: ''די ווייב'', ''די מיידל''; | * די נעמען וואָס באַצייכענען ווייבערשע פּאַרשוינען זענען תמיד נקבה: ''די ווייב'', ''די מיידל''; | ||
| שורה 104: | שורה 104: | ||
== אורשפּרונג און אַנטוויקלונג == | == אורשפּרונג און אַנטוויקלונג == | ||
== דער ליטווישער דיאַלעקט און כלל יידיש == | == דער ליטווישער דיאַלעקט און כלל יידיש == | ||
דעם [[כלל יידיש]] מעג מען באַשרייבן ווי אַ צונויפגאָס פון ליטווישער פאָנעטיק און דרומדיקער גראַמאַטיק. די סיסטעם כלל־יידישע וואָקאַלן (ד.ה. דער אַזוי גערופענער ליטעראַרישער אַרויסרייד) איז כמעט אידענטיש צו [[ווילנע]]ר יידישער וואָקאַליזם מיטן אויסנאַם פון דעם וואָקאַל אין ווערטער תורה, מורא, אויג, בוים א.א.וו., וואָס האָבן eɪ אין ווילנע און אַרום און וואָס ווערן כסדר אַרויסגערעדט אין דער סטאַנדאַרדער שפּראַך אויפן דרומדיקן שטייגער: ɔɪ. צי | דעם [[כלל יידיש]] מעג מען באַשרייבן ווי אַ צונויפגאָס פון ליטווישער פאָנעטיק און דרומדיקער גראַמאַטיק. די סיסטעם כלל־יידישע וואָקאַלן (ד.ה. דער אַזוי גערופענער ליטעראַרישער אַרויסרייד) איז כמעט אידענטיש צו [[ווילנע]]ר יידישער וואָקאַליזם מיטן אויסנאַם פון דעם וואָקאַל אין ווערטער תורה, מורא, אויג, בוים א.א.וו., וואָס האָבן eɪ אין ווילנע און אַרום און וואָס ווערן כסדר אַרויסגערעדט אין דער סטאַנדאַרדער שפּראַך אויפן דרומדיקן שטייגער: ɔɪ. צי צופעליג, צי ניט פּאַסט די [[יידישע אויסלייגן|אָרטאָגראַפיע]] פון יידיש, די יסודות פון וועלכער זענען אַנטוויקלט געוואָרן במשך פון 19טן יאָרהונדערט, דווקא צו דער אָטאָ סיסטעם וואָקאַלן<ref name=Katz1993/><ref name=Katz1994/>. דער אַנדער ליטווישער [[שיבולת]], דהיינו: די פּלאָנטערניש פון סיבילאַנטן, איז אין כלל יידיש בדרך כלל ניט אַריין, הגם ווי אַן אָפּהילך פון דער שיטה האָבן מחברים פון ליטווישן אָפּשטאַם פריער געטענהט, אַז די ''־ניש'' ענדונג זאָל בכתב געשריבן ווערן ''־נעס/־ניס''.<ref name=Shekhter1994/> | ||
פון גראַמאַטישן קוקווינקל איז כלל יידיש באמת נאָענטער צו די דרומדיקע דיאַלעקטן, אָבער אַ ריי צפונדיקע שטריכן זענען אין דער כלל שפּראַך יאָ אַריין. להיפּוך צום ליטווישן יידיש האָט די כלל שפּראַך דריי מינים בהסכם מיט [[פויליש יידיש|פּוילישן]] און [[וואלינער יידיש|וואָלינער]] דיאַלעקטן, אָבער צומאָל פאָלגט דער מין פון אַ וואָרט דעם צפונדיקן נוסח (''דער גלות'') אָדער האָט צוויי וואַריאַנטן, וואָס איינער פון זיי שטאַמט פון צפון בשעת דער אַנדערער פון דרום (''דער/דאָס ספר'', ''די/דאָס ווייב''). ס'זיינען דאָ אויך אַזעלכע ווערטער, וואָס דער מין פון זיי קומט גאָר פון מאָדערנעם [[דייטש]] דורך דער השפּעה פון דער אַמאָליקער יידישער [[פּרעסע]]: די פריערע ליטווישע פאָרם ''דער האָפענונג'', פּוילישע ''דאָס האָפענונג'', אין דער כלל שפּראַך (און אויך אין היינטיקן ליטווישן יידיש) ''די האָפענונג''.<ref name=Shekhter1994/> | פון גראַמאַטישן קוקווינקל איז כלל יידיש באמת נאָענטער צו די דרומדיקע דיאַלעקטן, אָבער אַ ריי צפונדיקע שטריכן זענען אין דער כלל שפּראַך יאָ אַריין. להיפּוך צום ליטווישן יידיש האָט די כלל שפּראַך דריי מינים בהסכם מיט [[פויליש יידיש|פּוילישן]] און [[וואלינער יידיש|וואָלינער]] דיאַלעקטן, אָבער צומאָל פאָלגט דער מין פון אַ וואָרט דעם צפונדיקן נוסח (''דער גלות'') אָדער האָט צוויי וואַריאַנטן, וואָס איינער פון זיי שטאַמט פון צפון בשעת דער אַנדערער פון דרום (''דער/דאָס ספר'', ''די/דאָס ווייב''). ס'זיינען דאָ אויך אַזעלכע ווערטער, וואָס דער מין פון זיי קומט גאָר פון מאָדערנעם [[דייטש]] דורך דער השפּעה פון דער אַמאָליקער יידישער [[פּרעסע]]: די פריערע ליטווישע פאָרם ''דער האָפענונג'', פּוילישע ''דאָס האָפענונג'', אין דער כלל שפּראַך (און אויך אין היינטיקן ליטווישן יידיש) ''די האָפענונג''.<ref name=Shekhter1994/> | ||
| שורה 121: | שורה 121: | ||
{{רעפליסטע | {{רעפליסטע | ||
|refs= | |refs= | ||
<ref name=Mark1951>מאַרק י (1951) אונדזער ליטווישער יידיש. אין: ''סודאַרסקי מ (רעד) ליטע, באַנד 1, ניו־יאָרק'': 472–492</ref> | |||
<ref name=Weinreich1969>Weinreich U (1969) The geographic makeup of Belorussian Yiddish. In: ''Herzog M, Ravid W, Weinreich U (eds) The field of Yiddish: studies in language, folklore, and literature. Third collection'': 82–101</ref> | |||
<ref name=Katz2010>כ"ץ הד (2010) געדאַנקען, אידייען, רעיונות, מחשבות: וואָס איז די נפקא־מינה? און אַנדערע ענינימלעך. ''אַלגעמיינער זשורנאַל'' '''38''': 3.</ref> | |||
<ref name=Weinreich1963>Weinreich U (1963) Four riddles in bilingual dialectology. In: ''American Contributions to the Fifth International Congress of Slavicists'': 335–359</ref> | <ref name=Weinreich1963>Weinreich U (1963) Four riddles in bilingual dialectology. In: ''American Contributions to the Fifth International Congress of Slavicists'': 335–359</ref> | ||
<ref name=Peltz2008>Peltz R (2008) The sibilants of Northeastern Yiddish: a study in linguistic variation. In: ''Herzog M, Kiefer U, Neumann R, Putschke W, Sunshine A (eds) EYDES (Evidence of Yiddish Documented in European Societies)'': 241–273</ref> | <ref name=Peltz2008>Peltz R (2008) The sibilants of Northeastern Yiddish: a study in linguistic variation. In: ''Herzog M, Kiefer U, Neumann R, Putschke W, Sunshine A (eds) EYDES (Evidence of Yiddish Documented in European Societies)'': 241–273</ref> | ||
<ref name= | <ref name=Weinreich1923>וויינרייך מ (1923) שטאַפּלען. פיר עטיודן צו דער יידישער שפּראַכוויסנשאַפט און ליטעראַטורגעשיכטע. "וואָסטאָק", בערלין, 260 זז.</ref> | ||
<ref name=Gutman1928>גוטמאַן ט (1928) די קאָנסאָנאַנט אַסימילאַציע אין זאַץ. ''פילאָלאָגישע שריפטן'' '''2''': 107–110</ref> | |||
<ref name=Sapir1915>Sapir E (1915) Notes on Judeo-German phonology. ''The Jewish Quarterly Review'' '''6''': 231–266</ref> | |||
<ref name=Reyzen1924a>רייזען ז (1924) גראַמאַטישער מין אין יידיש. ''יידישע פילאָלאָגיע'' '''1''': 11–22</ref> | |||
<ref name=Mark1944>מאַרק י (1944) די ליטווישע אידן און דער נייטראַלער מין ''יידישע שפּראַך'' '''4''': 83–94</ref> | <ref name=Mark1944>מאַרק י (1944) די ליטווישע אידן און דער נייטראַלער מין ''יידישע שפּראַך'' '''4''': 83–94</ref> | ||
<ref name=Weinreich1961>Weinreich U (1961) The seven genders of Yiddish. ''An unpublished paper read at the Annual Meeting of the Linguistic Society of America, Chicago'': 6 pp</ref> | <ref name=Weinreich1961>Weinreich U (1961) The seven genders of Yiddish. ''An unpublished paper read at the Annual Meeting of the Linguistic Society of America, Chicago'': 6 pp</ref> | ||
<ref name=Reyzen1924b>רייזען ז (1924) גראַמאַטישער מין אין יידיש (המשך). ''יידישע פילאָלאָגיע'' '''1''': 180–192</ref> | |||
<ref name=Wolf1969>Wolf M (1969) The geography of Yiddish case and gender variation. In: ''Herzog M, Ravid W, Weinreich U (eds) The field of Yiddish: studies in language, folklore, and literature. Third collection'': 102–215</ref> | |||
<ref name=Jacobs1990>Jacobs NG (1990) Northeastern Yiddish gender-switch: abstracting dialect features regionally. ''Diachronica'' '''7''': 69–100</ref> | <ref name=Jacobs1990>Jacobs NG (1990) Northeastern Yiddish gender-switch: abstracting dialect features regionally. ''Diachronica'' '''7''': 69–100</ref> | ||
<ref name=Verschik2001>Verschik A (2001) On the dynamics of article use in Estonian Yiddish. ''Folia Linguistica'' '''35''': 337–370</ref> | <ref name=Verschik2001>Verschik A (2001) On the dynamics of article use in Estonian Yiddish. ''Folia Linguistica'' '''35''': 337–370</ref> | ||
<ref name=Katz1993>קאַץ הד (1993) תקני תקנות. פראַגן פון יידישער סטיליסטיק. אָקספאָרדער יידיש, אָקספאָרד, 348 זז.</ref> | <ref name=Katz1993>קאַץ הד (1993) תקני תקנות. פראַגן פון יידישער סטיליסטיק. אָקספאָרדער יידיש, אָקספאָרד, 348 זז.</ref> | ||
<ref name=Katz1994>קאַץ הד (1994) נייע גילגולים פון אַלטע מחלוקתן: די ליטווישע נאָרמע און די סיכסוכים וואָס אַרום איר. ''ייוואָ בלעטער נייע סעריע'' '''2''': 205–257</ref> | <ref name=Katz1994>קאַץ הד (1994) נייע גילגולים פון אַלטע מחלוקתן: די ליטווישע נאָרמע און די סיכסוכים וואָס אַרום איר. ''ייוואָ בלעטער נייע סעריע'' '''2''': 205–257</ref> | ||
<ref name=Shekhter1994>שעכטער מ (1994) ליטוויש־דיאַלעקטיש שפּראַכוואַרג אין גינזבורג און מאַרעקס געזעמל. ''ייוואָ בלעטער נייע סעריע'' '''2''': 181–204</ref> | <ref name=Shekhter1994>שעכטער מ (1994) ליטוויש־דיאַלעקטיש שפּראַכוואַרג אין גינזבורג און מאַרעקס געזעמל. ''ייוואָ בלעטער נייע סעריע'' '''2''': 181–204</ref> | ||
<ref name=Jochnowitz1968>Jochnowitz G (1968) Bilingualism and dialect mixture among Lubavitcher Hasidic children. ''American Speech'' '''43''': 182–200</ref> | <ref name=Jochnowitz1968>Jochnowitz G (1968) Bilingualism and dialect mixture among Lubavitcher Hasidic children. ''American Speech'' '''43''': 182–200</ref> | ||
<!-- | <!-- | ||
| שורה 151: | שורה 151: | ||
}} | }} | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:יידיש]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אומבאקוקט]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||