בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "„" ב־"""
ק (החלפת טקסט – "”" ב־""") |
ק (החלפת טקסט – "„" ב־""") |
||
| שורה 10: | שורה 10: | ||
ראָזאַ לוקסעמבורג איז געבאָרן געוואָרן אין דעם שטעטל [[זאמאשטש|זאַמאָשטש]] אין [[פוילן|פּוילן]], צו אַ אידישער [[אויפקלערונג|אויפגעקלערטער]] משפחה. איר מוטער, לינע לעוונשטיין, איז געווען אַ פרומע אידענע, און זי פלעגט לייענען פיל רעליגיעזע ספרים פון וועלכע זי האָט געשעפּט חכמה קוואַלן. איר פאָטער אליהו לוקסעמבורג, האָט געהאַנדלט מיט האָלץ. אין שטוב האָט מען גערעדט [[דייטשיש|דײַטש]] און [[פויליש|פּויליש]], און אַלס קינד האָט זי אויך זיך געלערנט [[רוסיש]]. אין דער היים האָט מען געלייענט [[שיינע ליטעראטור|שיינע ליטעראַטור]], און מ'פלעגט פאַרפירן שמועסן וועגן אַקטועלע וועלט ענינים. | ראָזאַ לוקסעמבורג איז געבאָרן געוואָרן אין דעם שטעטל [[זאמאשטש|זאַמאָשטש]] אין [[פוילן|פּוילן]], צו אַ אידישער [[אויפקלערונג|אויפגעקלערטער]] משפחה. איר מוטער, לינע לעוונשטיין, איז געווען אַ פרומע אידענע, און זי פלעגט לייענען פיל רעליגיעזע ספרים פון וועלכע זי האָט געשעפּט חכמה קוואַלן. איר פאָטער אליהו לוקסעמבורג, האָט געהאַנדלט מיט האָלץ. אין שטוב האָט מען גערעדט [[דייטשיש|דײַטש]] און [[פויליש|פּויליש]], און אַלס קינד האָט זי אויך זיך געלערנט [[רוסיש]]. אין דער היים האָט מען געלייענט [[שיינע ליטעראטור|שיינע ליטעראַטור]], און מ'פלעגט פאַרפירן שמועסן וועגן אַקטועלע וועלט ענינים. | ||
די משפחה האָט זיך אַריבערגעצויגן אין [[ווארשע|וואַרשע]], און ווען זי איז אַלט געווען פינף יאָר איז זי קראַנק געוואָרן אין אירע [[דיך|דיכן]], צוליב דעם האָט זי געדאַרפט ליגן אין בעט אַ לענגערע צײַט, און איר גאַנצן לעבן האָט זי שווער געהינקעט. אין די יאָרן 1880-1887 האָט זי געלערנט אין דער וואַרשעווער גימנאַזיע, און זי האָט זיך אויסגעצייכנט אין אירע לימודים. זי האָט זיך געהעריק אויסגעלערנט פיר [[שפראך|שפּראַכן]], און אין אַ יונגער עלטער האָט זי ליב געקראָגן די גערעדטע און געשריבענע שפּראַך. אין די יאָרן איז זי געוואָרן אַקטיוו אין פּוילישע לינקע רעוואָלוציאָנערע באַוועגונגען. מיט צוויי יאָר שפּעטער, אין 1889 איז זי אַנטלאָפן אין דער שווייץ, אויסמײַדנדיק דערמיט אַרעסט. דאָרט האָט זי שטודירט [[פילאזאפיע|פילאָזאָפיע]], [[היסטאריע|היסטאָריע]], [[פּאָליטיק]], [[עקאנאמיק|עקאָנאָמיק]] און [[מאַטעמאַטיק]] אינעם [[ציריכער אוניווערסיטעט]]. אין 1897 האָט זי געשריבן איר דאָקטאָראַט אין פּאָליטישער וויסנשאַפט וועגן דער טעמע | די משפחה האָט זיך אַריבערגעצויגן אין [[ווארשע|וואַרשע]], און ווען זי איז אַלט געווען פינף יאָר איז זי קראַנק געוואָרן אין אירע [[דיך|דיכן]], צוליב דעם האָט זי געדאַרפט ליגן אין בעט אַ לענגערע צײַט, און איר גאַנצן לעבן האָט זי שווער געהינקעט. אין די יאָרן 1880-1887 האָט זי געלערנט אין דער וואַרשעווער גימנאַזיע, און זי האָט זיך אויסגעצייכנט אין אירע לימודים. זי האָט זיך געהעריק אויסגעלערנט פיר [[שפראך|שפּראַכן]], און אין אַ יונגער עלטער האָט זי ליב געקראָגן די גערעדטע און געשריבענע שפּראַך. אין די יאָרן איז זי געוואָרן אַקטיוו אין פּוילישע לינקע רעוואָלוציאָנערע באַוועגונגען. מיט צוויי יאָר שפּעטער, אין 1889 איז זי אַנטלאָפן אין דער שווייץ, אויסמײַדנדיק דערמיט אַרעסט. דאָרט האָט זי שטודירט [[פילאזאפיע|פילאָזאָפיע]], [[היסטאריע|היסטאָריע]], [[פּאָליטיק]], [[עקאנאמיק|עקאָנאָמיק]] און [[מאַטעמאַטיק]] אינעם [[ציריכער אוניווערסיטעט]]. אין 1897 האָט זי געשריבן איר דאָקטאָראַט אין פּאָליטישער וויסנשאַפט וועגן דער טעמע "די אינדוסטריעלע אַנטוויקלונג פון פּוילן". | ||
אין ציריך האָט זי באַגעגנט דעם רעוואָלוציאָנער [[לעא יאגיכעס|לעאָן יאָגיכעס]], און צווישן זיי האָט גענומען בליען פּערזענליכע ווי אויך אינטעלעקטועלע באַציאונגען, וואָס האָט שטאַרק באַווירקט איר לעבן. די ביידע האָבן זיך קעגנגעשטעלט דעם [[נאציאנאליזם|נאַציאָנאַליזם]] פון דעם פּוילישן סאָציאַליסטישן פּאַרטיי (דער [[PPS]]). אין 1893 האָבן זיי געגרינדעט די צײַטונג | אין ציריך האָט זי באַגעגנט דעם רעוואָלוציאָנער [[לעא יאגיכעס|לעאָן יאָגיכעס]], און צווישן זיי האָט גענומען בליען פּערזענליכע ווי אויך אינטעלעקטועלע באַציאונגען, וואָס האָט שטאַרק באַווירקט איר לעבן. די ביידע האָבן זיך קעגנגעשטעלט דעם [[נאציאנאליזם|נאַציאָנאַליזם]] פון דעם פּוילישן סאָציאַליסטישן פּאַרטיי (דער [[PPS]]). אין 1893 האָבן זיי געגרינדעט די צײַטונג "דער ציל פון די אַרבעטער". אין דער צײַטונג האָט זי אויסגעזאָגט איר מיינונג וועגן דער פּוילישער רעוואָלוציע, און האָט באַהויפּטעט אַז זי איז נאָר מעגליך אויב עס וועט פאָרקומען ענליכע רעוואָלוציעס אין די שכנותדיקע מדינות – [[דײַטשלאַנד]], [[עסטרייך|עסטרײַך]] און [[רוסלאנד|רוסלאַנד]], און אַז דער קאַמף קעגן [[קאַפּיטאַליזם]] איז וויכטיקער פאַר דעם קאַמף פאַר דעם פּוילישן קאַמף פאַר [[אומאפהענגיקייט|אומאָפּהענגיקײַט]]. להיפוך פון [[וולאדימיר לענין|לענינען]], האָט זי ניט געהאַלטן פון דעם רעכט פון פעלקער צו זעלבסטבאַשלוס. | ||
זי האט אײַנגעפירט אַסאַך נײַע קאָמוניסטישע געדאַנקען וואָס באַאײַנפלוסן [[קאמוניזם|קאָמוניזם]] ביזן הײַנטיקן טאָג. זי האָט געשטיצט די [[רוסישע רעוואלוציע|רוסישע רעוואָלוציע]] פון [[לענין]] און [[טראצקי|טראָצקי]], אָבער זי האָט געהאַלטן אז זיי זענען געווען אומדעמאָקראַטיש אַנשטאָט צו אײַנשטעלן אַ דעמאָקראַטישן פאָלק. | זי האט אײַנגעפירט אַסאַך נײַע קאָמוניסטישע געדאַנקען וואָס באַאײַנפלוסן [[קאמוניזם|קאָמוניזם]] ביזן הײַנטיקן טאָג. זי האָט געשטיצט די [[רוסישע רעוואלוציע|רוסישע רעוואָלוציע]] פון [[לענין]] און [[טראצקי|טראָצקי]], אָבער זי האָט געהאַלטן אז זיי זענען געווען אומדעמאָקראַטיש אַנשטאָט צו אײַנשטעלן אַ דעמאָקראַטישן פאָלק. | ||
זי האָט געשטיצט די [[פרייהייט פון פארזאמלונג|פרײַהײַט פון פאַרזאַמלונג]], [[פרייהייט פון דער פרעסע|פרײַהײַט פון דער פּרעסע]], [[פרייהייט פון ווארט|פרײַהײַט פון וואָרט]] און די אָפּשאַפונג פונעם [[טויטשטראף|טויטשטראָף]]. אין 1913 האָט זי פאַרעפנטליכט אַ װערק | זי האָט געשטיצט די [[פרייהייט פון פארזאמלונג|פרײַהײַט פון פאַרזאַמלונג]], [[פרייהייט פון דער פרעסע|פרײַהײַט פון דער פּרעסע]], [[פרייהייט פון ווארט|פרײַהײַט פון וואָרט]] און די אָפּשאַפונג פונעם [[טויטשטראף|טויטשטראָף]]. אין 1913 האָט זי פאַרעפנטליכט אַ װערק "די אָנקלײַבונג פון קאַפּיטאַל" וואו זי האָט געטענה'ט אַז קאַפּיטאַל אָנקלײַבונג ברענגט צו [[אימפעריאליזם|אימפּעריאַליזם]]. | ||
זי האט אָנגעפירט אַ סאָציאַליסטישע מהפכה אין [[דייטשלאנד|דײַטשלאַנד]], און נאָך איר דורכפאַל האָט די װײַט־רעכטע מיליציע | זי האט אָנגעפירט אַ סאָציאַליסטישע מהפכה אין [[דייטשלאנד|דײַטשלאַנד]], און נאָך איר דורכפאַל האָט די װײַט־רעכטע מיליציע "פרײַקאָרפּס" זי דערהרגעט. | ||
{{קאמאנסקאט|Rosa Luxemburg}} | {{קאמאנסקאט|Rosa Luxemburg}} | ||