רוי:כפר וויזשניץ
כּפר וויזשניץ איז געווען דער נאָמען פאַר אַ היסטאָרישן ישוב איניציאַטיוו פון דער חסידות וויזשניץ, וואָס איז געגרינדעט געוואָרן אַרום זעכציג יאָר צוריק, אין די פרי 1960ער יאָרן. דער ישוב איז אויפגעשטעלט געוואָרן אין דער געגנט וואָס ווערט אָנגערופן "שערי עזה" (די טויערן פון עזה). די גרינדער האָבן געהאָפט אַז כּפר וויזשניץ וועט ווערן "מרכז וויזשניץ" (וויזשניץ צענטער) אינעם נגב. דאָס איז געווען אַ פּראָיעקט צו גרינדן אַ חסידישן ישוב וואָס איז געווען סיי לאַנדווירטשאַפטליך, סיי אינדוסטריעל, און סיי מיליטעריש, וואו חסידישע בחורים זאָלן זיך מגייס זיין צום צבא (צה"ל) "על טהרת הקודש".
דער ישוב איז אויפגעשטעלט געוואָרן אינעם פאַרלאָזטן מושב עַמִּיעוֹז, און עס איז געווען טייל פון גוש מבטחים אינעם נגב.
איניציאַטיוו און גרינדונג
די גאַנצע זאַך איז געווען אַ חזון און איניציאַטיוו פונעם דעמאָלטיקן אַדמו"ר פון וויזשניץ, רבי חיים מאיר האַגער, בעל 'אמרי חיים' (פון 1887–1972). דער פּראָיעקט איז קאָאָרדינירט געוואָרן און געפירט געוואָרן אין די פּרטים דורך דעם רבי'נס איידעם, הגה"צ הרב משה ערנסטער (1925–2013), אַן עסקן און דיאַמאַנטן-מענטש.
די חסידות וויזשניץ, וועלכע איז דעמאָלט געווען די צווייטע אָדער דריטע גרעסטע חסידות אין לאַנד, האָט אין 1960 געשלאָסן אַן אָפּמאַך מיט משרד הבטחון (מיניסטעריום פון פאַרטיידיגונג) צו גרינדן דעם מיליטערישן-לאַנדווירטשאַפטליכן כּפר. דער אָרט עמיעוז איז געווען נענטער צו עזה, כאָטש געוויסע צייטונגען, וואָס זענען געווען אידענטיפיצירט מיט 'פּועלי אגודת ישראל', האָבן געוואָלט עס באַצייכענען ווי "סמוך לבאר שבע" בכדי נישט צו שרעקן די עלטערן פון די בחורים.
אין דעם הויז פונעם וויזשניצער רבי'ן אין בני ברק איז פאָרגעקומען אַ רעגיסטראַציע פאַרן ישוב, געפירט דורך ר' משה ערנסטער. מען האָט געוואָלט אַז משפּחות פון דער חסידות זאָלן קומען דאָרטן זיך באַזעצן, נישט בלויז ישיבה-בחורים. עטליכע צייטונגען האָבן ברייט באַשריבן דעם גיוס, אַז די "מגויסים חסידי ויז'ניץ" וועלן זיך באַזעצן אין עמיעוז "בשערי עזה".
די נח"ל חסידישע ראַמע (מסגרת)
דער כּפר וויזשניץ איז געווען פּלאַנירט צו פונקציאָנירן ווי אַ טייל פון דער נח"ל ראַמע — נוער חלוצי לוחם (פּיאָנערישע קעמפער יוגנט), וואָס איז געווען אַ מיליטערישע סטרוקטור וואָס קומט אויף ישובים אויפן גרעניץ נאָך דער מיליטערישער דינסט. די בחורים האָבן זיך פאַרפליכטעט צו פאַרטיידיגן דאָס לאַנד אין אַ גייסט פון תורה.
די ערשטע גרופּע פון בערך 50 סאָלדאַטן איז אַרויס אין יאַנואַר 1961. פאַרן גיוס זענען די בחורים אַריין צום רבי'ן, וועלכער האָט זיי וואַרעם געבענטשט. ביים גיוס אין מחנה דורי (באַקום) האָט דער ראש-הרב הצבאי הראשי, אַלוף-משנה שלמה גורן, געבענטשט די נייע מגויסים, וועלכע האָבן באַקומען אמוניציע און מונדירן. אַן אינטערעסאַנטער פּרטים איז געווען, אַז נחום גנץ, דער טאַטע פונעם שר בני גנץ, האָט געבענטשט די וויזשניצער סאָלדאַטן.
דער פּלאַן: תורה, עבודה און דיאַמאַנטן
די מגויסים זענען געווען באַשטימט צו באַקומען גרונטליכע מיליטערישע אויסבילדונג, און אין דער איבעריגער צייט זאָלן זיי פאַרנעמען מיט לימודי קודש און גלייכצייטיג זיך אויסבילדן אין אַ פאַך. דער חזון פונעם ישוב איז געווען אַז די בחורים זאָלן אַרבעטן אין דער דיאַמאַנטן אינדוסטריע און אין לאַנדווירטשאַפט. דער פּלאַן איז געווען אַז מען זאָל אויפשטעלן אַ פאַבריק פאַר דיאַמאַנטן-שליפן (ליטוש יהלומים) אינעם ישוב.
דער רבי דער אמרי חיים האָט צוגעזאָגט צו באַזוכן די יונגע מגויסים אין זייער באַזע. דאָס פאָרשלאָג איז אָנגענומען געוואָרן פּאָזיטיוו דורך דער מיליטערישער פירערשאַפט, אַריינגערעכנט ראש הממשלה דוד בן-גוריון, וועלכער האָט געזען אין דעם אַ פּאָטענציאַל צו פאַראייניגן דעם חרדישן ציבור מיט דער אַלגעמיינער געזעלשאַפט.
אַנדערע חסידותן, ווי חסידי גור און חב"ד, האָבן אויך געוואָלט זיך באַטייליגן אין דער נח"ל חרדי ראַמע.
דער דורכפאַל
נאָך אַ פּאָר חדשים פון מיליטערישער טרענירונג האָט זיך אַרויסגעוויזן אַז דער פּלאַן, וואָס ר' משה ערנסטער האָט אויסגעאַרבעט, אַרבעט נישט גוט. דער כּפר וויזשניץ האָט זיך צעפאַלן אין יולי 1961.
די הויפּט סיבות פאַרן דורכפאַל זענען געווען:
- נישט אויפגעשטעלט די דיאַמאַנטן-פאַבריק: די בחורים האָבן געוואָלט אַרבעטן אין דער אינדוסטריע, אָבער די צוזאָג צו גרינדן אַ דיאַמאַנטן-פאַבריק איז נישט מקיים געוואָרן. די בחורים האָבן געהאַלטן אַז זיי זענען נישט פיזיש גענוג פאַר אַרבעט אין לאַנדווירטשאַפט.
- קנאים-לאַביי: דער ישוב איז געווען אונטער שווערן דרוק פון קנאים חוגים, בעיקר נטורי קרתא, וועלכע האָבן געפירט אַ "שנאה-קאַמפּיין" קעגן דעם גיוס און דער התיישבות. די קנאים האָבן געאַרבעט אויף דעם וויזשניצער רבי'ן אַז ער זאָל מבטל זיין דעם פּראָיעקט.
- מאַנגל אין רוחניות: עס זענען געווען קלאַגעס איבער "חופשיות יתירה בעניני דת" (איבעריגע פרייקייט אין ענינים פון רעליגיע) אין דעם אָרט.
נאָכדעם וואָס דער איניציאַטיוו האָט נישט געלונגען, האָט דער אַדמו"ר דער אמרי חיים אַראָפּגענומען זיין אָפיציעלע חסות פון דעם נח"ל החרדי פּראָיעקט. די חסידישע סאָלדאַטן זענען אַריבערגעפירט געוואָרן צו מושב קוממיות, אַ שוין עקזיסטירנדער חרדישער ישוב וואָס איז געווען אונטער דער השגחה פונעם רב בנימין מענדעלסאָן, וואו זיי האָבן געענדיגט זייער דינסט אין לאַנדווירטשאַפט און אינדוסטריע. די משפּחות פון כּפר וויזשניץ זענען אַריבער צו גמזו און מבוא מודיעים.
קאָנטראַסט: די היינטיגע שטעלונג צו גיוס
כאָטש די וויזשניצער חסידות האָט אין די 1960ער יאָרן געווען אַ פירנדיגע קראַפט אין אַן אָרגאַניזירטן חרדישן גיוס, איז די שטעלונג אין דער היינטיגער וויזשניצער הויף קעגן דעם מיליטער עקסטרעם שאַרף.
אין יאָר 2013, האָט דער היינטיגער אַדמו"ר פון וויזשניץ, רבי ישראל האַגער (א זון פון 'אמרי חיים'ס זון ר' משה יהושע), געהאַלטן אַ פייערדיגע רעדע קעגן גיוס, זאָגנדיג: "מיר וועלן נישט גיין צום צבא בשום פנים ואופן! מיר וועלן גיין אין טורמע!".
לעצטנס, אין אויגוסט 2024, האָט דער רבי אינסטרואירט זיינע חסידים "נישט צו שטעלן זיך כּלל ביי די גיוס-לשכות" (רעקרוטירונגס-ביוראָס). ער האָט געזאָגט אַז ער האָט געהייסן זיין בכור, הרה"צ רבי חיים מאיר האַגער, אב"ד קרית וויזשניץ, אונטערצושרייבן אַ בריוו פון גדולי התורה פונעם חסידישן ציבור קעגן התייצבות. דער קאָנצענסוס פון די רבנים, אַריינגערעכנט דעם וויזשניצער רבי'נס זון, איז אַז אַפילו אויב מען וועט גרינדן "חרדישע פּלוגות און חטיבות למהדרין", וועט מען נישט קענען בלייבן דאָרטן שומר תורה ומצוות כהלכה.
דער רבי האָט אויך פאַרגאַנגענע יאָרן געהייסן נישט צו שטעלן זיך ביי די גיוס-לשכות, און ער האָט נאָר ערלויבט עס צוריק צו טאָן נאָכדעם וואָס מען האָט אים צוגעזאָגט אַז די ענינים זענען מסודר. אָבער, צוליב דעם וואָס צה"ל האָט באַשלאָסן צו שיקן גיוס-צווים צו ישיבה-בחורים, האָט דער רבי ווידער געהייסן נישט צו שטעלן זיך כּלל.