רוי:כפר חסידים

כפר חסידים איז אַ מושב (אַ קאָאָפּעראַטיווער יישוב) אין צפון ישׂראל, אין דעם זבולון טאָל, נעבן קרית אתא, אונטער דער יוריסדיקציע פון דער זבולון רעגיאָנאַלער ראַט. דער יישוב איז געגרינדעט געוואָרן אין 1924 דורך צוויי גרופּעס חסידים פון פּוילן, וואָס זענען געקומען אין דער צייט פון דער פערטער עליה.

דער מושב געפינט זיך 7½ מייל (12 קילאָמעטער) דרום־מזרח פון חיפה. לויט די דאַטן פון 2023, איז די באַפעלקערונג 1,025 איינוואוינער.

געשיכטע

די גרינדונג און די ערשטע צייטן

כּפר חסידים האָט אָנגעהויבן זיין וועג אין 1924 דורך צוויי אָרגאַניזאַציעס חסידים פון פּוילן, וואָס זענען געווען נאָענט צום ציוניזם. די גרינדונג איז געשען בעת דער פערטער עליה, וואָס איז געצייכנט געוואָרן דורך דרוק פון דער עקאָנאָמישער סיטואַציע און אַנטיסעמיטיזם אין פּוילן. די עולים זענען געווען אַ טייל פונעם מיטלסטן קלאַס, סוחרים אָדער בעלי־מלאָכות, וואָס האָבן כמעט נישט געהאַט קיין פאַרבינדונג מיט לאַנדווירטשאַפט.

די צוויי הויפּט אָרגאַניזאַציעס זענען געווען:

1. "נחלת יעקב": געפירט דורך ר' יחזקאל טאַוב (דער רעבע פון יאַבלאָנאַ), אַן אייניקל פונעם מגיד פון קוזמיר, וואָס האָט געציילט אַרום 80 חברים (אויך געמעלדט אַלס אַרום 600 חברים וואָס האָבן זיך צוגעשלאָסן צו דער געזעלשאַפט).
2. "עבודת ישראל": געפירט דורך ר' ישׂראל אלעזר האָפשטיין (דער רעבע פון קאָזשעניץ), אַ זעקסטער דור פונעם קאָזשעניצער מגיד.

די אייניקלעך פונעם קאָזשעניצער מגיד זענען געווען כּמעט די ערשטע רבנים וואָס האָבן געהאָלפן בויען ארץ־ישׂראל. צו די גרופּעס האָבן זיך צוגעשלאָסן נאָך צוויי אַדמו"רים: ר' ישעיהו שפּירא ("דער חלוץ רעבע") און זיין קרוב ר' אַברהם יעקב שפּירא (דער אַדמו"ר פון דראָהאָביטש).

מען האָט געקויפט דאָס לאַנד (19,000 דונאַם) דורך דער חברה "הכשרת הישוב" ביי אַראַבישע בעלי־בתישע פון דער סורסוק משפּחה פון ביירוט. דער שטח איז געווען חרבג' (Harbaj) און חַרְתִּיָה (Hartiya). Harbaj איז געווען אַ מוסולמעניש דאָרף אין דער אָטאָמאַנישער צייט.

אין אַפּריל 1925 האָט אַ גרופּע חסידים, אָנגעפירט פונעם יאַבלאָנער רבין, זיך באַזעצט אויפן לאַנד אין אַ פּונקט וואָס איז גערופן געוואָרן "נחלת יעקב". די "עבודת ישׂראל" גרופּע האָט זיך באַזעצט אויפן בערגל וואוּ כּפר הנוער הדתי געפינט זיך היינט. די ערשטע באַזעצונג האָט זיך אָנגעהויבן אין פיר פּונקטן אין 1925.

די שווערע אָנפאַנג־יאָרן

די מתיישבים זענען באַפאַלן געוואָרן פון שווערע שוועריגקייטן:

• מאַלאַריע און זומפּן: אַ טייל פון דעם קערפער איז געווען זומפּיג לאַנד און די קדחת (מאַלאַריע) איז אַרויסגעבראָכן געוואָרן און האָט געפאַלן פיל חללים.
• עקאָנאָמישע שוועריגקייטן: דער עקאָנאָמישער קריזיס אין פּוילן, ווי אויך פעלנדיקע לאַנדווירטשאַפט-עקספּערטיז און שלעכטע פּלאַנירונג פון דער התיישבות, האָבן געפירט צו אַ פינאַנציעלן קריזיס. פיל מתיישבים זענען געווען משפּחה-לייט, נישט יונגע מענטשן, און האָבן דערגרייכט צו חרפּת רעב (הונגער).
• זיכערקייט: מ'האָט געליטן פון אַראַבישע שכנים, וואָס האָבן געגנבעט רכוש און בהמות. דראזן (Druze) און בעדואים (Bedouin) זענען געווען אַרום, וואָס האָבן געוואָלט איבערנעמען די טערענאָרן.

חנה גאָלדאַ האָפשטיין—די ערשטע פרוי אין כּפר חסידים

חנה גאָלדאַ האָפשטיין (1886–1939), אַן אויסערגעוויינליכע חסידישע פרוי און אַ ציוניסטישע חלוצה, איז געווען צווישן די גרינדער פונעם יישוב. זי איז געווען די עלטסטע טאָכטער פון ר' ירחמיאל משה האָפשטיין (1860–1909), און די שוועסטער פון ר' ישׂראל אלעזר האָפשטיין (דער נשׂיא).

זי האָט איבערגעלאָזט אַ העברעאישן טאָגבוך, וואָס איז פאַרהיטן אין דעם אַרכיוו פון כּפר חסידים, באַשרייבנדיג די ערשטע פינף יאָר פונעם לעבּן. אין אירע זכרונות שילדערט זי די איינציקאַרטיקע פאַרבינדונג פון חסידות און פּיאָנירשאַפט, ווי אַזוי "דער אַקער גייט פאָרנט און צוריק פון פרי ביז אָוונט, און אַ מענטש גייט נעבן אים, ווענדנדיג זיין האַרץ צום הימל און בעטנדיג אַז דער אייבערשטער זאָל בענטשן די ווערק פון זיינע הענט".

חנה גאָלדאַ איז אומגעקומען טראַגיש אין סעפּטעמבער 1939 אין פּוילן, געטראָפן פון אַ דייטשער באָמבע בעת דער אינוואַזיע.

די הצלה דורך די נאַציאָנאַלע אינסטיטוציעס

וויבאַלד די פּריוואַטע חברות פון די חסידים האָבן זיך צעפאַלן צוליב דעם מאַנגל אין געלט און פּלאַנירונג, האָבן די מתיישבים זיך געווענדט צו דער ציוניסטישער הנהלה און צו קרן קיימת לישׂראל (קק"ל). די קק"ל און דער קרן היסוד האָבן געשטיצט דעם יישוב דורך צאָלן די חובות פאַרן לאַנד, פינאַנציעלע הילף, און בעיקר, דורך טרוקענען די ביצות.

אין 1926 האָט קק"ל באַשלאָסן צו פאַראייניגן די צוויי יישובים ("נחלת יעקב" און "עבודת ישׂראל") אין איין יישוב. אין 1927 איז דער פאַראייניגטער מושב געגרינדעט געוואָרן אויף זיין היינטיגן אָרט און באַנייט מיטן נאָמען כּפר חסידים.

לויטן פּלאַן פון דער הצלה:

• מען האָט אויסגעקליבן 58 חסידישע משפּחות וואָס האָבן געצייגט אַ פּאָטענציאַל פאַר לאַנדווירטשאַפט.
• צוגעשלאָסן זענען געוואָרן 25 משפּחות פון דער רעליגיעזער ציוניסטישער באַוועגונג "הפועל המזרחי", וואָס זענען געווען באַטייטיקע חלוצים מיט אַגריקולטור-וויסן.
• יעדע משפּחה האָט באַקומען 100 דונאַם לאַנד פון קק"ל.

ר' יחזקאל טאַוב האָט איבערגעלאָזט דעם מושב און איז אַרומגעפאָרן די וועלט זאַמלען נדבות, כּדי צו צאָלן די חובות. שפּעטער, אין די 1950ער יאָרן, האָבן כּמעט אַלע חסידישע גרינדער משפּחות פאַרלאָזט כּפר חסידים, זיך אַריבערפירנדיג קיין בני־ברק אָדער ירושלים, צוליב דעם וועקסל פונעם רויחיקן כאַראַקטער.

שפּאַלטונג און רכסים

מיט דער צייט, האָבן אַ סך ניט־לאַנדווירטשאַפטליכע איינוואוינער זיך באַזעצט אינעם דאָרף. אין די 1950ער יאָרן איז דער מושב צעטיילט געוואָרן אין צוויי מונציפּאַלע קערפּערשאַפטן:

• כּפר חסידים אַ': דער לאַנדווירטשאַפטלעכער מושב (די איכּרים).
• כּפר חסידים ב': דער סובּורבאַנער יישוב פון די איינוואוינער, געגרינדעט אין 1950.

אין 1950 זענען אויפגעשטעלט געוואָרן צוויי גרויסע מעברות (אַרערישע אימיגראַנטן לאַגערן) אין כּפר חסידים. פון דאָרטן זענען די איינוואוינער שפּעטער אַריבערגעפירט געוואָרן צום רעליגיעזן יישוב רכסים, וואָס איז אויפגעבויט געוואָרן פון 1951 און ווידער־פאָרמירט געוואָרן אַלס אַ גרויסער חרדישער יישוב.

היינט צו טאָג איז כּפר חסידים אַ געמישטער יישוב (מעורב), וואוּ עס וואוינען רעליגיעזע ציוניסטן, טראַדיציאָנעלע און סעקולארע אידן.

וויכטיקע מוסדות

כּפר חסידים איז באַקאַנט פאַר עטליכע באַדייטיקע מוסדות, סיי פון דער געשיכטע פון דער ציוניסטישער התיישבות און סיי פון דער ליטווישער תּורה־וועלט:

ישיבת כנסת חזקיהו

אין 1955 איז די ליטווישע ישיבה ישיבת כנסת חזקיהו אַריבערגעפירט געוואָרן קיין כּפר חסידים (נעבן רכסים). די ישיבה איז געגרינדעט געוואָרן אין זכרון יעקב אין 1949 דורך הרב נח שמעונוביץ. דער חזון איש (ר' ישעיהו קאַרעליץ) האָט געגעבן זיין ברכה צו גרינדן די ישיבה דווקא אין צפון פון ישׂראל, וואָס האָט דעמאָלט נישט געהאַט קיין תּורה מוסדות.

די ישיבה איז גערעכנט אַ וויכטיקער תּורה־צענטער פונעם צפון פון לאַנד. דער ראש ישיבה היינט איז הרב יהושע מאַן שליט"א, נאָכן הסתלקות פון זיין פאָטער, הרב דוד מאַן זצוק"ל. די ישיבה צייכנט זיך אויס מיט אַ שטרענגן און פּאַסטאָראַלן אַטמאָספער, אַוועק פונעם "שטיין פונעם שטאָט". הרב שמואל דוד וואַרשאַווטשיק, אויך אַ רב ראשי אין דער ישיבה, איז נפטר געוואָרן אין 1988.

כּפר הנוער הדתי

דאָס רעליגיעזע יוגנט־דאָרף כּפר הנוער הדתי איז געגרינדעט געוואָרן נעבן כּפר חסידים אין 1937. דער מוסד איז אויפגעשטעלט געוואָרן פאַר יונגען פון עליית הנוער, וואָס זענען אַנטלאָפן פון דייטשלאַנד בעת דער נאַצישער אויפשטייג. די יוגנט־עליה איז געפירט געוואָרן דורך הענריעטאַ סאָלד.

דאָס דאָרף איז אַן אינטעגרירטער חינוך־ראַם, וואָס גיט אַן ענטפער פאַר יונגען און מיידלעך פון פאַרשידענע הינטערגרונטן (אַרויפגאַנג פון עטיאָפּיע, סאָוועטן־פאַרבאַנד און ותיקים). די תּלמידים לערנען תּורהדיקע און אַקאַדעמישע לערנונגען, און זענען פאַרקוקט אין לאַנדווירטשאַפטליכע אַרבעטן ווי גאָרטן־פּלאַץ און רעפעט (רפתנות).

יענקל'ס שטעטל

יענקל'ס שטעטל איז אַ נאָסטאַלגישער מוזיי און באַזוכער־צענטער אין כּפר חסידים, געווידמעט דעם טאָגטעגליכן לעבּן אין די אידישע שטעטלעך פון מיזרח־אייראָפּע פאַרן חורבן. דער מוזיי איז אויפגעשטעלט געוואָרן דורך גד יעקב, אַ בן־המושב, וואָס האָט געזאַמלט פּריטים פון 1905 ביז 1935.

דער מוזיי איז אַ דערפאַרונג, וואָס ברענגט אַרויס די קולטור, הומאָר און מוזיק פון די מיזרח־אייראָפּעאישע אידן. איינער פון די הויפּט סימבּאָלן פונעם מוזיי איז דער וואַסער־טרעגער פונעם שטעטל קאָזשעניץ.

דער קילונג־הויז

דער אַלטער קילונג־הויז (בית הקירור) אין כּפר חסידים איז פּלאַנירט געוואָרן פונעם אַרכיטעקט אַרי שרון און אויפגעבויט אין 1942. ער איז געדינט צו קילן לאַנדווירטשאַפטליכע פּראָדוקטן, ווי קאַרטאָפל און עפּל, כּדי צו קאָנטראָלירן דעם מאַרק־פּרייז. בעת דער מלחמת העצמאות איז דער געביידע אויך גענוצט געוואָרן פאַר באַהאַלטן געווער. נאָך רענאָוואַציע אין 2017, דינט דער בנין היינט אַלס דער אַרכיוו פונעם יישוב.

דער היינטיגער מצב

כּפר חסידים איז היינט אַ טייל פון דער זבולון רעגיאָנאַלער ראַט. די פריערדיקע חסידישע אויסזען האָט זיך געענדערט, וויבאַלד די מערהייט איינוואוינער זענען היינט אַ מישונג פון רעליגיעזע־נאַציאָנאַלע (דתיים לאומיים) און סעקולארע אידן. די שטענדיקע עקזיסטענץ פונעם יישוב, טראָץ דעם ערשטן דורכפאַל פון די פּריוואַטע חסידישע געזעלשאַפטן, איז געשטיצט געוואָרן דורך דעם הילף פון דער ציוניסטישער פירערשאַפט, דעם קק"ל, און די צוגאַבע פון הפועל המזרחי חלוצים.

אַזוי ווי היינטיגע כּפר חסידים איז אַ פיזישער און גייסטיקער ירשות פון זיין אָריגינעלער מיסיע, איז עס אַ משל פון דער רעליגיעזער התיישבות אין ישׂראל. איינער פון די געפאַלן: "היינט איז כּפר חסידים פּונקט ווי כּפר סבא: דאָרט זענען נישט אַלע "סבא" (זיידע), און דאָ זענען נישט אַלע חסידים".