רוי:רבי מנחם מנדל שטנגן מרגליות
רבי מנחם מענדל שטנגן (בערך 1582–1652) איז געווען אַ גרויסער גאון און רב אין פוילן. ער איז באַקאַנט בעיקר דערפאַר וואָס פילע גרויסע רבנים און צדיקים פון די קומענדיגע דורות, אַריינגערעכנט די משפחה מרגליות און רוקח, שטאמען פון אים.
אָפּשטאַם און אָריגינעלער נאָמען
זיין אָריגינעלער פאַמיליע־נאָמען איז געווען שטנגן. ער איז געקומען קיין פוילן פון דער געגנט פון יוליך (גאלייך; Jülich) אין צפון־מערב דייטשלאַנד (אַשכנז).
זיין פאָטער איז געווען "הרבני החסיד" רבי יואל פייביש שטנגן, וועלכער איז אַליין געווען פון גאלייך. אין געוויסע פאַלן ווערט ר' מנחם מענדל דערמאנט ווי דער אייניקל פון ר' יואל פייביש, כאָטש זיין מצבה באַשטעטיגט אַז ער איז געווען זיין זון.
רבנישע קאַריערע
רבי מנחם מענדל האָט געדינט אין עטליכע וויכטיגע רבנישע שטעלעס:
- פינטשוב (Pińczów): דאָס איז געווען זיין ערשטע שטעלע. אין יאָר ה'שע"ה איז ער דערמאנט אין די שו"ת "חדשות" פון דעם ב"ח מיטן נאָמען מנחם מענדל שטאָגני, אלס רב אין פינטשוב.
- שידלאָוו (Szydłów): אין יאָר ה'שצ"ד האָט ער געגעבן אַ הסכמה אויפן ספר "אהבת ציון" אלס רב פון שידלאָוו, און דאָרט האָט ער אונטערגעשריבן מנחם מענדל אַשכנזי.
- פרעמישלא (Przemyśl): אין יאָר ה'ת' ווערט ער געפונען אלס רב אין פרעמישלא, אויך מיט דער חתימה מנחם מענדל אַשכנזי. ער האָט געדינט אלס אב"ד וראש מתיבתא (ר"מ) פון דער קהילה.
ער ווערט גערעכנט אלס איינער פון די וויכטיגסטע רבנים אין פוילן אין זיין צייט, און אין פרעמישלא איז ער געווען איינער פון די גרעסטע רבנים. ער איז באַקאַנט מיטן טיטל "מאור הגולה".
זיין לעצטע באַקאַנטע הסכמה איז געווען אויפן ספר "נחלת יעקב" געדרוקט אין יאָר ה'תי"ב, וואו עס שטייט "אב"ד ור"מ דק"ק פרעמישלא".
די שינוי פון נאָמען צו "מרגליות"
רבי מנחם מענדל האָט קיינמאָל נישט גענוצט דעם נאָמען "מרגליות" בשעת זיין לעבן, כאָטש אַנדערע האָבן אים שפּעטער אַזוי גערופן.
לויט דער מיינונג פון יוסף כהן צדק, איז די סיבה פאַרן שינוי פון נאָמען פון שטנגן צו מרגליות, ווייל ביי די פרעות ת"ח, ווען ער איז אַנטלאָפן קיין קראקא, זענען זיינע אַלע אוצרות און ספרי קודש, אַריינגערעכנט זיין ספר יוחסין, פאַרברענט געוואָרן. דעמאָלט האָבן זיינע קינדער פון זיין ערשטער ווייב אָנגענומען דעם פאַמיליע־נאָמען מרגליות, וואָס איז געווען דער נאָמען פון זייער זיידן מצד דער מאַמען.
זיינע פרויען און קינדער
ר' מנחם מענדל האָט געהאַט צוויי ווייבער:
- ערשטע פרוי: מרת שינדל (שינדיל), די טאָכטער פון דעם גאון רבי משה מרדכי מרגליות, דער ראש מתיבתא פון קראקא. ר' משה מרדכי איז געווען דער מחבר פון "חסדי ד'". מרת שינדל איז נפטר געוואָרן י"ב ניסן ה'שפ"ד. פון איר האָט ער געהאַט זיבן זין.
- צווייטע פרוי: די טאָכטער פון רבי משה חריף, אב"ד פון קרעמעניץ און לבוב. פון איר האָט ער געהאַט זיבן טעכטער.
זיין נצחיות אין תורה (צאצואים)
ר' מנחם מענדל האָט איבערגעלאָזט אַ "צדיקדיקן דור פון תלמידי חכמים". צווישן זיינע זין און טעכטער און זייערע קינדער, זענען פאַראַן:
זין:
- רבי אליהו מרגליות פון פרעמישלא, וועלכער האָט באַלד געשטאָרבן נאָך זיין פאָטער און איז באַגראָבן געוואָרן מיט אים אונטער דער זעלבער מצבה.
- רבי אליעזר מרגליות אב"ד לובמלא (Luboml), פון וועמען איז אַראָפּגעצויגן דער יחוס ביזן גאון רבי אפרים זלמן מרגליות (רא"ז) מבראדי, דער מחבר פון "מעלות היוחסין". ר' אליעזר מרגליות איז גערעכנט געוואָרן אלס איינער פון די גדולי הדור.
- רבי משה מרגליות אב"ד טאָרניגראד, דער זיידע פון די "הייליגע ברידער", תלמידי בעש"ט, אַריינגערעכנט רבי מאיר מרגליות, בעל "מאיר נתיבים".
- רבי מרדכי מרגליות, וועלכער איז יונג געשטאָרבן, און איז דער זיידע פון רבי איצק פרנס, דער שווער פון הגאון רבי עקיבא איגר.
- רבי יואל פייביש, איידעם פון ר' אברהם אב"ד בריסק.
- רבי נחמן מרגליות, אב"ד מעזריטש.
טעכטער (איידעמער):
- מרת איידל, די ווייב פון רבי יצחק כץ, אב"ד לובלין. זיי זענען געווען די עלטערן פון דעם גאון המקובל רבי נפתלי כץ, בעל "סמיכת חכמים".
- די ווייב פון רבי מרדכי זק אב"ד ברעזאַן, דער זיידע פון הגאון רבי יוסף שאול הלוי נתנזון.
- מרת פריידל, די ווייב פון רבי יהודה ב"ר מרדכי פרוק פון ווינא.
הסתלקות
רבי מנחם מענדל שטנגן איז נפטר געוואָרן אין פרעמישלא אין אסרו חג פסח ה'תי"ב. עס איז פאַראַן אַ ספק צי דאָס איז געווען כ"ב ניסן אָדער כ"ג ניסן.
זיין מצבה איז אַנטפּלעקט געוואָרן אין 1888 ביים אויסגראָבן דעם אַלטן בית־עולם אין פרעמישלא, און די אויפשריפט האָט געלייענט: "מנחם מענדל בן הרבני החסיד יואל פייוויש שטנגן זצ"ל".
היתר עגונה
אין ה'ת"י, האָט ר' מנחם מענדל מרגליות אונטערגעשריבן אַ באַרימטע היתר עגונה פאַר די פרויען פון ניקלשבורג, צוזאַמען מיט דעם "בעל תוספות יום טוב" (יום טוב ליפמן העלער). די דאָזיגע פסק קומט אין ר' מנחם מענדלס ספר שו"ת.