רוי:דראשקע
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
א דראָשקע אדער דראָזשקע איז אַן אַלגעמיינער נאָמען פאַר אַ פיר-רעדלדיגער, אָפענער פערד-געצויגענער קאַרעטע, וואָס איז געווען ספּעציעל פאַרשפּרייט אין רוסלאַנד און שפּעטער אין דייטשלאַנד און אַנדערע טיילן פון אייראָפּע. דער טערמין ווערט אויך גענוצט צו באַצייכענען די מאָטאָריזירטע טאַקסיס, וואָס האָבן עווענטועל פאַרביטן דעם פערד-געצויגענעם פאָרווערק. אין עסטרייך, ספּעציעל אין וויען, איז אַן ענליכע צוויי-פערדיגע געדונגענע קאַרעטע און איר קוטשער באַקאַנט ווי אַ פיאַקער.
עטימאָלאָגיע
דער נאָמען "דראָזשקע" שטאמט פון דעם רוסישן וואָרט "דראזשקי" (дрожки), וואָס אין דעם 18טן און 19טן יאָרהונדערט האָט באַצייכנט אַ לייכטן, באַקוועמען וואָגן אָדער שליטן פאַר אַרויספאָרן פון אדעל לייט און איז די פּלוראַלע פאַרקלענערונג פון "drogi" ("וואָגן, סקאָרזש") און אָריגינעל פון "drogá" ("צענטראַלער שטאַם פון אַ קאַרעטע"). די דאָזיגע פאָרווערק זענען גענוצט געוואָרן אין פּעטערבורג און ביי אַנדערע הויפן, למשל אין וואַרשע. דייטשן וואָס האָבן געלעבט אין די באַלטישע לענדער און אין פּעטערבורג האָבן גענוצט דאָס וואָרט אין שפּעטן 18טן יאָרהונדערט, ספּעציעל אין רייזע-באַריכטן איבער רוסלאַנד. שפּעטער האָט דאָס וואָרט געפונען ברייטערע באַנוץ אין בערלין און איז אַזוי אַריינגעקומען אין גאַנצן דייטשן שפּראַך-געביט[1]. דער טערמין "droshky" (אויך געשריבן "drosky") איז אויך אריין אין ענגליש[2].
אין עסטרייך און בייערן האָט זיך דורך-געזעצט דער טערמין פיאַקער (Fiaker) פאַר אַ געדונגענעם צוויי-פערדיגן פאָרווערק און דעם קוטשער. אויסער די דאָזיגע געגנטן, איז "דראָשקע" געוואָרן דאָס געוויינטליכע וואָרט אין דייטש. דער נאָמען "פיאַקער" שטאמט פון דער Rue de St. Fiacre אין פּאַריז, וואו קוטשערס האָבן געזוכט קונדן[3].
היסטאריע
פערד-געצויגענע קאַרעטן זענען געווען אַ געוויינטלעכער טראַנספּאָרט-מיטל פאַר די רייכע אין אייראָפּע פונעם רוימישן אימפּעריום און שפּעטער פון אַרום 1600 ביז זיי זענען פאַרביטן געוואָרן דורך מאָטאָר-אוטאָס אַרום 1900. זיי זענען געווענליך געווען די אייגנטום פון רייכע, אָבער צווייטע-האַנט פּריוואַטע קאַרעטן זענען געוואָרן געוויינטליכע עפנטליכע טראַנספּאָרט, דער עקוויוואַלענט פון היינטיגע טאַקסיס[4].
אין וויען איז די ערשטע לייסענס פאַר פיאַקערס אַרויסגעגעבן געוואָרן אין 1693. די נומערירטע און לייסענצירטע קאַרעטן האָבן פאַרבייט די פריערדיקע אומנומערירטע "יאַנשקי-וואָגנס", און האָבן געשאַפן אַ פאָרגייער פון דעם טאַקסי. אַרום 1700 זענען געווען אין וויען אַרום 700 פיאַקערס, און אין זייער בעסטער צייט פון 1860 ביז 1900 זענען געווען איבער 1000 וואָגנס. די פיאַקער קוטשערס זענען אָפט געווען שטאָט-באַקאַנטע אָריגינאַלן. פיאַקערס זענען אויך געווען אין אַנדערע שטעט פון דער עסטרייכיש-אונגאַרישער מאָנאַרכיע און זענען נאָך היינט אַ טייל פון דער אַלטשטאָט-באַקענטקייט אין טוריזם-צענטערס ווי וויען און זאַלצבורג. אין ניו יאָרק'ס צענטראַל פּאַרק, איז אויך דאָ אַ פיאַקער דינסט[3].
דער אַריינקום פון דער דראָשקע אין דייטשלאַנד האָט ווארשיינליך אָנגעהויבן אין 1815, ווען דער דעסויער פערד-הענדלער אַלעקסאַנדער מאָרטיר און דער בערלינער ישראל משה הענאָך האָבן איינגעפירט דעם רענטל-קאַרעטע דינסט אין בערלין. די ערשטע "וואַרשעווער דראָשקעס" זענען טאַקע אימפּאָרטירט געוואָרן פון דער פּוילישער הויפּטשטאָט. מיט דער צייט זענען די שמאלע פּוילישע וואָגנס פאַרבייט געוואָרן דורך עלעגאַנטערע און ברייטערע, נאָכן ענגלישן מוסטער. ביז 1827 איז דער פאָרווערק געוואַקסן צו 120 פאָרווערק. דער מאָנאָפּאָל פון דער פירמע איז געוואָרן אנולירט, וואָס האָט געפירט צו אַ צען-פאַכיגן פאַרמערן פון דראָשקעס און אַ דראַמאַטישע פאַרערגערונג פון די וואָגנס און פערד, אַזוי אַז די פּאָליציי האָט אַ האַלבן טייל פון די פאָרווערק אַרויסגענומען פונעם פאַרקער. דער טערמין "פערד-דראָשקע" (Pferdedroschke) האָט זיך דאָ אַנטוויקלט. דער סוף פון די דראָשקעס איז געקומען מיט דער איינפירונג פון דעם אוטאָמאָביל און די טראַמוועי[1].
די קליין-סקאַליקע טראַנספּאָרט-קוטשערס פון מזרח-אייראָפּע האָבן צוגעגאַנגען צו דער זאַך אויף אַן אַנדערן שטייגער. אידן זענען אַריין אין דעם פעלד אין גרויסע צאָלן און האָבן קאָנקורירט ווי דרייווערס אויף אַ גלייכן פוס. די לינגוויסטישע ירושה אין יידיש, מיט טערמינען ווי "פּאַרטשיק", "באַלע-גאָלע", "פערדמאַן", "פירער", "פורמאַן", און "שאָפער", צייגט אויף זייער וויכטיגע ראָלע. אידישע קוטשערס זענען גערעכנט געוואָרן ווי אַ גרופּע וואָס איז יסודותדיק פאַר דער זעלבסט-פאַרטיידיקונג פון אידישע קהילות, ווייל זיי זענען געווען צוגעוואוינט צו רייזן באַוואָפנט און גרייט צו פאַרטיידיגן זיך און זייער פראַכט אָדער פּאַסאַזשירן פון גזלנים. אין גרויסע שטעט האָבן האָטעליערס און קאַרעט-הייזער באַשעפטיקט אידישע דרייווערס פאַר זייערע געסט, וואָס זענען טראַנספּאָרטירט געוואָרן אין "קאַרעטעס" – קליינע פאַרשלאָסענע פאָרווערק געצויגן פון צוויי פערד, וואָס האָבן געקענט טראָגן 2-4 מענטשן, מיט לערנענע אינטעריאָרן און גומי-רעדער. אַ יחידער טראָט-פערד האָט געצויגן די "ליכאַטש", אַ פאַרשלאָסענע קאַרעט פאַר צוויי, און די "איזאָווטשיקס", וואָס זענען אויך געווען צוויי-זיצערס אָבער מיט אָפענע זייטן. די "קאַרעטעס" זענען פריער באַשטעלט געוואָרן, און די "ליכאַטש" און "איזאָווטשיקס" זענען געוויינטלעך געוואָרן אָפּגעשטעלט אויף דער גאַס[5].
אין 19טן יאָרהונדערט איז טראַנספּאָרט פון פּערזאָנען און פראַכט געווען אָפט אין די הענט פון יידן. אַ רייזע אין די 1890ער יאָרן פון באַראַנאָוויטש ביז סלוצק, דורך ליאַכאָוויטש, האָט אַריינגענומען אַ גרויסע פּלאטפארמע-קאַרעט געצויגן פון צוויי פערד, וועלכע האָט געדויערט צען ביז צוועלף שעה, אָדער מער. די פּאַסאַזשירן זענען מערסטנס געווען אידן[6].
אנדערע סארטן
- בריטשקע (Britschka): אַ לאַנגער, רומיקער פיר-רעדלדיגער פאָרווערק מיט אַ קלאַפּדיגן דאַך איבער די הינטערשטע זיצן און פאָדערשטע זיצן קעגן דער פאָר-ריכטונג, געאייגנט פאַר לענגערע רייזעס ווי אַ "וואָגן-היים"[7].
- קאַרעטאַס (Karetas): קליינע פאַרשלאָסענע פאָרווערק געצויגן פון צוויי פערד, וואָס האָבן געקענט טראָגן 2-4 מענטשן, גענוצט אין גרויסע שטעט פון רוסלאַנד, אָפט מיט לערנענע אינטעריאָרן און גומי-רעדער.
- ליכאטש (Lichachi): אַ פאַרשלאָסענע קאַרעט פאַר צוויי מענטשן, געצויגן פון אַ יחידן טראָט-פערד, געוויינטלעך אָפּגעשטעלט אויף דער גאַס.
- טאַראַנטאַס (Tarantass): אַ פיר-רעדלדיקער רוסישער רייזע-קאַרעט אָן פעדערן, אויף אַ לאַנגער פלעקסיבלער הילצערנער שאָסי.
היינטיגע צייטן
היינט טרעפט מען ווייניג דראשקעס, בעיקר ניצט מען זיי פאר טוריסטן אלס אן אטראקציע, א שטייגער ווי אין סענטראל פארק, מאנהעטן.
אין ענגלאנד און עסטרייך זענען פארהאן מוזעאומען, וואו מען שטעלט ארויס פרעכטיגע דראשקעס וואס קעניגן און גראפן האבן געניצט.
דרויסנדיגע לינקס
- מידיע און בילדער איבער דראשקע אויף וויקיקאמאנס
- ↑ 1.0 1.1 Droschke, אויף דייטשער וויקיפּעדיע.
- ↑ Droshky, אויף ענגלישער וויקיפּעדיע.
- ↑ 3.0 3.1 Fiaker, אויף דייטשער וויקיפּעדיע.
- ↑ Carriage, אויף ענגלישער וויקיפּעדיע.
- ↑ https://www.shtetlinks.jewishgen.org/Lyakhovichi/history/transportation/index.html.
- ↑ https://www.shtetlinks.jewishgen.org/Lyakhovichi/history/transportation/index.html.
- ↑ Britschka, אויף דייטשער וויקיפּעדיע.