רוי:דשיאוואני פיקא דעלא מיראנדאלא

דשיאָוואַני פּיקאָ דעלאָ מיראַנדאָלאַ (איטאליעניש: Giovanni Pico della Mirandola), געבוירן דעם 24סטן פעברואר 1463 אין מיראנדאלא און געשטארבן דעם 17טן נאוועמבער 1494 אין פלארענץ, איז געווען א בארימטער איטאליענישער אדלמאן און פילאזאף פון דער רענעסאנס תקופה. ער איז געווען אן אויסערגעווענליכער אינטעלעקטואל און ווערט אפט באטראכט אלס א פילאזאפישער זשעני. פּיקאָ האט געלעבט א קורץ אבער שפּרידלדיג לעבן, פול מיט קאנטראווערסיעס און וויכטיגע ביישטייערונגען צו מערב'דיגער געדאנקען. ער איז געווען א פּיאנער אין דער שטודיע פון דער צווייטער בית-המקדש תקופה און ווערט אנערקענט ווי דער גרינדער פון דער טראדיציע פון קריסטליכער קבלה. זיין פילאזאפיע איז געווען סינקרעטיש, און ער האט געצילט צו פארגלייכן און פאראייניגן פארשידענע פילאזאפיעס און רעליגיעס, וואס מען האט דעמאלט געזען ווי קעגנזעצליך.

חיים און חינוך

פיקא איז געבוירן געווארן צו אן אדלמאן משפחה, און זיין פאטער האט צוגעשטעלט פאר זיין בקיאותדיקן קינד א גרונטליכע הומאניסטישע דערציונג אין שטוב. שוין אין עלטער פון 10 יאר איז ער באשטימט געווארן א פאפאל פראטאנאטאר, און ארום 14 יאר האט ער אנגעהויבן לערנען קאנאן געזעץ אין דער אוניווערזיטעט פון באלאניא. ער האט שפעטער געוואנדערט צו די אוניווערזיטעטן פון פערארא, פאדוא און פאריז, און אויך געווען אין פלארענץ.

פיקא איז שוין געווען באקאנט אין לאטיין און גריכיש, אבער אין פאדוא האט ער זיך גענומען לערנען העברעאיש, אראמעאיש (וואס מען האט דעמאלט גערופן "כאלדעאיש"), און אראביש. ער האט זיך זייער טיף פארנומען מיט העברעאיש, לערנענדיג טעג און נעכט, און האט געקליימט אז ער קען שרייבן בריוו אן טעותים. אבער, פילע פארשער מיינען אז זיין העברעאיש קענטעניש איז נישט געווען גענוג צו לייענען גאנצע קבלה-ספרים אן הילף, באזונדערס מאנוסקריפטן. דעריבער, האט ער זיך זייער פארלאזט אויף איבערזעצונגען און מיילערדיקע קאנטאקטן.

העברעאישע לערער און מיטארבעטער

פיקא'ס שטודיעס אין העברעאיש און קבלה זענען געווען שטארק באאיינפלוסט פון עטליכע אידישע געלערנטע:

• ר' אליהו דעלמעדיגא (בערך 1460–1493): פיקא האט אים באגעגנט אין פאדוא (1480-1482), פלארענץ (1484–1485), און פערוגיא (מיי 1486). דעלמעדיגא'ס הויפט אינטערעס פאר פיקא איז געווען זיין פעאיגקייט צו איבערזעצן ווערק פון אווערראעס אין לאטיין. כאטש דעלמעדיגא איז געווען א ראציאנאליסט און קריטיש געווען צו קבלה, און ערשטנס האט ער זיך אפגעזאגט עס צו לערנען, האט ער יא געגעבן פיקא א רשימה פון וויכטיקע קבלה-ווערק, אריינגערעכנט די זוהר, ספר יצירה, און רבי מנחם רקנאטי'ס תורה-קאמענטאר.
• פלאוויוס מיתרידאטוס (אויך באקאנט ווי יודא שמואל בן ניסים אבול פאראג, גוגליעלמא ריימאנדא מאנקאדא, גוילעלמוס סיקולוס): ער איז געווען א געשמד'טער ייד פון סיציליע, דער זון פון א געלערנטן ייד. מיתרידאטוס האט געלערנט פיקא העברעאיש, אראביש און אראמעאיש אין 1486. זיין הויפט ביישטייערונג איז געווען די איבערזעצונג פון א האלבער ביבליאטעק פון קבלה-טעקסטן (בערך 3500 בלעטער) פון העברעאיש און אראמעאיש אין לאטיין פאר פיקא. ער איז באקאנט מיט זיינע "כריסטיאניזירנדיקע" אריינזעצונגען אין די איבערזעצונגען, וואו ער האט צוגעגעבן כריסטליכע מעסעדזשן צו די יידישע מקורים.
• ר' יוחנן אלמאנא (בערך 1434 – נאך 1504): פיקא האט אים באגעגנט ארום 1488 אין פלארענץ. פיקא'ס פלימעניק, גיאנפראנצעסקא פיקא, האט געשריבן אז אלמאנא איז געווען פיקא'ס "מייסטער" (magister). אלמאנא האט געשריבן קאמענטארן אויף שיר השירים ("חשק שלמה") און בראשית ("עיני העדה"). זיי האבן געטיילט אן אינטערעס אין דער עררייכונג פון שלמות און פאראייניקונג מיט גאט. עס זענען דא סימילאריטעטן אין זייערע אפלייגן מעטאדן, ווי דאס אויסלייגן שוועריקייטן אין זיבן סעקציעס.

ווערק און געדאנקען

• "קאמענטאר אויף א ליד פון ליבע" (Commento sopra una canzone d'amore) (בערך 1485–1486): דאס איז געווען זיין פריערדיקער ווערק, א קאמענטאר אויף א ליבע-ליד פון בעניוויני, באאיינפלוסט פון פלאטאניזם. אין דעם ווערק דערמאנט ער פריערדיג קבלה און איר פארבינדונג מיט פלאטאנישער פילאסאפיע.
• "900 טעזעס" (Conclusiones philosophicae, cabalasticae et theologicae) (1486): פיקא האט פארגעלייגט א עפנטליכע דעבאטע אין רוים אין יאנואר 1487. די טעזעס זענען געווען קורצע אפאריזמען און זענען פארעפנטלעכט געווארן דעם 7טן נאוועמבער 1486. דאס איז געווען דער ערשטער געדרוקטער בוך וואס איז אוניווערסאל פארבאטן געווארן דורך דער קירכע. די פאפאל קאמיסיע האט פארדאמט 13 פון די טעזעס ווי "כפירה". פילע טעזעס, אריינגערעכנט די לעצטע 72 פון די 119 קבלה'דיגע, זענען געווען אפן קבלה-געדאנקען. פיקא האט געצילט צו באנוצן קבלה צו באווייזן די קריסטליכע "אמת" און צו מקרב זיין אידן צו קריסטנטום.
• "רעדע וועגן דער ווירדע פון דעם מענטש" (Oratio de hominis dignitate) (1486): דאס ווערק איז געווען געדאכט ווי אן איינלייטונג צו די "900 טעזעס". עס איז אבער קיינמאל נישט פארגעשטעלט אדער פארעפנטלעכט געווארן דורך פיקא זעלבסט. די "רעדע" האט אונטערגעשטראכן די מענטשליכע פרייהייט און פעאיגקייט צו באשטימען זיין אייגענעם גורל און אויפגיין אין דער ספּיריטואלער היערארכיע.
• "אפאלאגיא" (Apologia) (1487): דאס איז געווען פיקא'ס פארטיידיקונג קעגן די כפירה-באשולדיגונגען נאך דער פארדאמונג פון די "900 טעזעס".
• "העפטאפלוס" (Heptaplus) (1489): א מיסטיש-אלעגארישע אויסלייג פון די זיבן טעג פון בראשית. עס באנוצט זיבן לייענוועגן פון אויסלייגן.

קריסטליכע קבלה

פיקא ווערט באטראכט ווי דער גרינדער פון דער טראדיציע פון קריסטליכער קבלה. ער האט געגלויבט, אז די קבלה קען דינען ווי א "גרויסער יסוד פון אונזער (קריסטליכער) גלויבן".

• הארמאניזירונג פון געדאנקען: פיקא האט געזוכט צו פאראייניגן קבלה מיט קריסטנטום, און האט אין דעם געזען א וועג צו באווייזן קריסטליכע "אמת" פון די יסודות פון דער אידישער מיסטיק. ער האט אונטערגעשטראכן, אז קבלה, לויט אים, האט א משה'ישן אריגין, וואס מאכט עס מער הייליג ווי פאגאנישע חכמה.
• דער בוים פון לעבן און ספירות: די צענטראלע מעטאפיזישע דיאגראמע פון קבלה איז דער "בוים פון לעבן", און די צען ספירות (גאטליכע אטריבוטן/הפעות) זענען זייער וויכטיק אין זיין פילאסאפיע.
• מלאכים און היערארכיעס: קבלה איז פארבונדן מיט מלאכים-היערארכיעס. פיקא האט דאס גענוצט צו באשרייבן דעם רוחניותדיקן אויפשטיג.
• "טויט פון דער קוש" (mors osculi): פיקא האט באהאנדלט דעם געדאנק פון פאראייניקונג מיט גאט, וואס ער האט גערופן "טויט פון דער קוש".

רעצעפציע און ירושה

פיקא'ס ווערק האבן געהאט א שטארקן איינפלוס אויף די רענעסאנס געלערנטע און האבן געעפנט דעם וועג פאר ווייטערדיקע פארמען פון מערבדיקער עסאטעריזם. זיין פלימעניק, גיאנפראנצעסקא פיקא, האט געקליימט אויף פיקא'ס ארטאדאקסיע און פרומקייט. פיקא'ס געדאנקען זענען אויך געזען געווארן ווי א פארויסגייער צו דער פראטעסטאנטישער באוועגונג.

יאהאנעס רייכלין (Johannes Reuchlin) (1455–1522), א באדייטנדער כריסטלעכער העברעאיסט, איז שטארק באאיינפלוסט געווארן פון פיקא. רייכלין האט אנטוויקלט א קבלה'דיגע כריסטאלאגיע און געשריבן די ערשטע העברעאישע גראמאטיק פאר כריסטן. מאטיאס וולאצ'יץ' איליריקוס (Matthias Flacius Illyricus) (1520–1575), אן אנדער בארימטער כריסטלעכער העברעאיסט, האט אויך אונטערגעשטראכן די וויכטיקייט פון העברעאיש פאר ביבלישער אויסלייג, כאטש ער איז שפעטער באטראכט געווארן א כופר דורך לוטעראנישע ארטאדאקסן. דער אנהייב פון קריסטלעכער העברעאיזם אין קראאטיע איז אבער נישט געווען מצליח צוליב פארשידענע סיבות, אריינגערעכנט די אינקוויזיציע און לוטער'ס שפעטערדיקע אנטי-העברעאישע שטעלונג.

ביבליאגראפיע

• Chaim Wirszubski, Pico della Mirandola’s Encounter with Jewish Mysticism, 1989